Казахский национальный


САЛАЛЫҚ ТЕРМИНДЕР ТАБИҒАТЫ



Pdf көрінісі
бет13/45
Дата04.02.2017
өлшемі3,69 Mb.
#3385
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   45

 
САЛАЛЫҚ ТЕРМИНДЕР ТАБИҒАТЫ 
 
 
Кез келген тілдің терминологиялық қабатын 
салалық  терминдер  қалыптастырады.  Ғылым- 
ның  белгілі  бір  саласын  меңгеру  үшін  алдымен 
сол  салаға  тəн  терминдер  жасалады.  Термин 
белгілі  ғылым  саласының  ұғымдар  жүйесінен 
туындайды.  Ал  “ұғым”  деп  кез  келген  сөз 
табында баяндалған (есімдіктен басқа) ой жүйесі 
айтылады.       
Ежелгі  грек  философы  Аристотель  жалпы 
ұғымды  тұңғыш  рет  терең  зерттеп,  мəн 
категориясын  басқа  категориялардың  негізі 
ретінде  қарастырып,  заттың  табиғатын  түсін- 
дірудің  төрт  түрлі  себебін  көрсетеді:  мате- 
риалдық  себеп (cause materialis), формальды 
себеп (cause formalis), өндіргіш  себеп (cause 
efficiens),  мақсатты  себеп (cause finalis). 
Ғалымның  пікірінше,  заттың  мəнін  түсіндіруде 
осы аталған себептердің бəрі бірдей қамтылады, 
философия  пəні  жалпы  бола  тұра,  жекелеген 
заттарды  (құрамды,  мəнді),  мəселен,  мүсін, 
мемлекет т.б. жете түсіндіре білуі қажет [1, 6 б.]. 
Дүние  жүзінде  білім  мен  мəдениеттің 
“екінші  ұстазы”  атанған  данышпан,  ойшыл, 
энциклопедист  ғалым  Əбу  Наср  əл-Фараби 
Аристотельдің ілімін əрі қарай дамытып, əлемге 
танытқан.  Ол  Аристотель  шығармаларына 
көптеген  түсіндірмелер  мен  трактаттар  арнаған. 
Ғұлама ұстаз логика жайындағы трактаттарында 
категория, семантика, предикат, табиғи құбылыс 
сияқты мəселелерді ғылыми тұрғыдан қарастыра 
отырып,  ғылыми  танымның  жалпы  (универсал) 
теориялық  үш  шартын  анықтады.  Ол  шарттар: 
біріншіден, ғылымның барлық түпкі негіздерін – 
ұстанымдарын  білу;  екіншіден,  осы  ұстаным- 
дардан  сол  ғылымға  жататын  қажетті  қоры- 
тынды мен нəтиже шығара білу; үшіншіден, осы 
ғылым  жайлы  бұрын-соңды  айтылған  ой-
пікірлерді  талдай  білу,  дұрысы  мен  теріс  жақ- 
 
 
тарын ажыратып, қателерін түзете білу [2, 78-79 
бб., 104-192 бб.].     
Философия  тарихында  “ұғым”  жайында 
негізгі  екі  бағыт  қалыптасты:  материалистік 
жəне  идеалистік.  Материалистік  бағыт  ұғымды 
мазмұны  жағынан  объективті  деп  санаса, 
идеалистер  ұғымды  объективті  шындыққа 
тəуелсіз, өзінен-өзі пайда болатын мəнді ой деп 
көрсетті.  
Гегельдің  пікірінше,  философия  дегеніміз – 
ой қозғалысы, бір ұғымнан екінші ұғым туатын, 
бір  ұғым  екінші  ұғымға  айналатын  ұғымдар 
жүйесі.  Г.  Гегель  ұғымды  бастапқы,  ал  заттар 
мен табиғат – соның көмескі көшірмесі деп [3], 
К.  Маркс  пен  Ф.  Энгельс  оны  сезім  арқылы 
қабылданатын  алуан  түрлі  заттардың  жалпы 
қасиеттерінің  ойымызда  қамтылған,  ықшам- 
далған түрі деп түсіндірді [4]. 
Ұғым – дүниені танудың белгілі бір сатысы 
ғана,  осыған  орай  олар  біртұтас  болып  бірік- 
кенде,  өзара  тығыз  байланыста  болғанда  ғана 
ақиқатты  толық  қамтиды.  Ұғым  объективті 
шындықты  бейнелегендіктен,  сол  шындықтың 
жиынтығы  болып  табылады.  Ақиқат  шын- 
дықтағы  қозғалысты  ұғым  арқылы  ғана  бей- 
нелеуге болады.      
Ұғым – логикалық  категория,  оның  мағы- 
насы  мен  көлемі,  бір  жағынан,  белгілі  мəндегі 
ұғымның ара қатысымен, екінші жағынан, басқа 
ұғымдар  жүйесіндегі  осы  ұғымның  алатын 
орнымен анықталады.  
“Қазақ совет энциклопедиясында” “ұғымға” 
төмендегіше анықтама беріледі: “Ұғым – заттар 
мен  құбылыстардың  мəнді  ерекшеліктерін, 
байланыстарын  жəне  қатынастарын,  олардың 
қарама-қайшылығы  мен  дамуы  процесінде 
бейнеленетін  ой  формасы;  белгілі  бір  топқа 
жататын заттардың жалпы жəне тек соларға ғана 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 
 
91
тəн  ерекшеліктерін  жинақтап  көрсететін  ой 
жүйесі” [5, 337 б.]. 
Ұғым  өзінің  мазмұны  мен  көлеміне  қарай 
анықталады.  Ұғымның  пайда  болуы – күрделі 
процесс,  ол  салыстыру,  талдау  (анализ),  жи- 
нақтау (синтез), абстракциялау, қорыту жəне т.б. 
тəсілдер арқылы іске асады.  
Ұғым  жалпылықты  бөліп  алып  жеке  қа- 
растырмайды, сонымен бірге заттарды, олардың 
қасиеттері  мен  қатынастарын  ерекшеліктеріне 
байланысты  қарастырады.  Ұғым  кең  мағыналы 
ұғым жəне ғылыми ұғым болып бөлінеді. 
Ғылыми  ұғым  біржолата  аяқталған  нəрсе 
емес,  қайта  ол  ғылымның  онан  əрі  даму  мүм- 
кіндігін  қамтиды.  Ғылыми  ұғымның  негізгі 
мазмұны  ғылымның  белгілі  бір  даму  кезеңінде 
өзгереді. Ұғымның бұлай өзгеруі саналы өзгеріс, 
білімнің  бір  деңгейінен  екінші  деңгейіне  көшу 
ұғымда қамтылатын заттар мен құбылыстардың 
мəнін тереңірек түсіну болып табылады.  
Ұғым  мағынамен  тікелей  байланысты 
болғандықтан, сөз ұғымның қалыптасуы арқылы 
белгілі  бір  мағынаға  ие  болады.  Мағына – 
ұғымның  қалыптасқан  бейнесі.  Ұғым  катего- 
риясы – жер бетінде тіршілік ететін барлық ұлт 
тіліне  ортақ,  ал  сөз  мағынасы  болса,  тіл 
ерекшелігіне,  əлемді  қабылдауына  байланысты 
əртүрлі болып келеді. 
Сонымен,  ғылым  мен  техниканың  дамуына 
байланысты ғылыми жаңа ұғымдарды білдіретін 
сөздер  пайда  болады.  Осының  нəтижесінде 
ғылыми  тіл  жалпы  əдеби  тілдің  басқа  функ- 
ционалдық  тарамдарынан  оқшаулана  бастады, 
нəтижесінде  əдеби  тілдің  бір  тарамы – ғылыми 
тіл  “дүниеге  келді”.  Ғылыми  тіл – терминдер 
жүйесін қалыптастыратын стиль түрі. 
Сөз  бен  ұғым,  əдетте,  бір-бірімен  тығыз 
байланысты. Өйткені сөз бар жерде ұғым да бар; 
ұғым  сөз  арқылы  пайда  болады,  алайда  ұғым- 
ның мəні сөз мағынасынан əлдеқайда кең. Əрбiр 
ғылымның  өзіне  қатысты  ұғымдары  болады. 
Ғылыми ұғым заттар мен құбылыстардың мəнді 
жəне  қажетті  қасиеттерін  бейнелейді,  ал  оны 
бейнелейтін  сөз  бен  таңбалар  ғылыми  термин 
болып табылады. Ғылыми ұғымдарды бiлдiретiн 
терминдер терминдік жүйе құрайды.  
Терминдер  нақты  бір  ғылыми  ұғым  атауы, 
ғылыми  тілге  қызмет  етеді,  тілдік  ортада  дами 
отырып,  терминдiк  сипатты  иеленеді,  одан 
шығып  қалған  жағдайда  термин  терминдiк 
“қасиетiн”  жоғалтады,  ғылым  мен  техникалық 
ұғымдардың атауы болудан қалады.  
Ғылым  мен  өндірістің,  экономика  мен 
мəдениеттің  қарқынды  дамуына  байланысты 
жаңа  терминдер  қатары  жылдан-жылға  толыға 
түсуде.  Тiлдiң  лексикалық  құрамы  басқа 
салаларына  қарағанда  өзгерiске  бейiм  тұрады. 
Лексика  қоғамдық  өмiрдегi  барлық  өзгерiстердi 
бейнелеп,  күллi  тiршiлiк  атауымен  тiкелей  бай- 
ланысып  отырады,  болып  жатқан  жаңалықтар- 
дың  “хабаршысы”  іспетті  болады.  Бұрыннан 
белгiлi  ұғым  атауының,  яғни  лексеманың  жаңа 
ұғымға  еш  өзгерiссiз  көшуi – терминжасам- 
ның  лексика-семантикалық  жолымен  жүзеге 
асырылса, жаңа лексеманың пайда болуы, тiркес 
құрамына  енуi  өзге  тəсiлдер  арқылы  жүзеге 
асады.    
Терминдер ғылым мен техниканың дамуына 
байланысты  əлеуметтік  қажеттiлiктен  туатын- 
дықтан, оның табиғаты мен ерекшелiктерi тiлдiң 
өзiне  ғана  тəн  себептермен  түсiндiруге  келе 
бермейдi.  
Терминология – лексика-семантикалық 
жүйенің  бір  бөлігі,  оның  элементтеріне  жалпы 
тілдегі лексикалық бірліктер жатады. Терминнің 
лексикалық валенттілігі – терминнің тілдік белгі 
ретіндегі  ерекшелігі.  Терминдік  жүйеде  бұл 
лексикалық  ерекшелік  жалпы  тілдік  жүйеден 
басқаша  жүзеге  асады.  Оның  жүзеге  асуына 
белгілі  дəрежеде  тілден  тыс  факторлар  əсер 
етеді. 
Терминология  лексиканың  маңызды  бір 
тармағы  ретінде,  ал  термин  сөздік  лексеманың 
ерекше  түрі ретінде көп уақыттан бері ғылыми 
талдау мен зерттеу нысаны болып келеді. 
Ғылым  мен  техника  салаларында  термин- 
дердің,  ғылыми  теминологияның  маңыздылығы 
туралы  К.  Аханов  былай  дейді: “Ғылым  мен 
техникада терминдердің мəні күшті. Ғылым мен 
техниканың  белгілі  бір  саласын  меңгеру  үшін 
сол  салаға  тəн  терминдердің  мағынасын, 
ғылыми мəні мен білдіретін ұғымын жете түсіну 
қажет.  Белгілі  бір  ғылым  саласына  тəн  тер- 
минологияны  білмей  тұрып,  ол  ғылымды 
меңгеру де мүмкін емес” [6, 161 б.].  
Кез  келген  ұлттық  тіл  біліміндегі  тер- 
минологияның  тарихы,  терминдердің  жасалу, 
даму  жолы  сол  ұлттың  тіл  білімі  тарихымен, 
тілдік  заңдылықтарымен  қатар,  халықтың  та- 
рихымен,  əлеуметтік-экономикалық  даму  ерек- 
шеліктерімен  тығыз  байланысты  қарастырылуы 
тиіс.  Ə.  Қайдаров  қазақ  тіл  білімінің  салалық 
терминдері  мен  атауларын  жаңадан  жасауда, 
өзгертуде,  ауыстыруда,  ең  алдымен,  қазақ  тiлi- 
нiң  төл  жəне  бұрыннан  қалыптасқан  байырғы 
лексикалық  байлығын      сарқа      пайдалану      қа- 
жет      деген      тұжырым      жасаса   [7, 131 б.],  
Ө.  Айтбайұлының  пікірінше,  терминология,  ең 
алдымен,  тілдің  арнайы  лексикасының  даму 
заңдылықтарын  тексеретін  ғылым  саласы, 

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, №1(131). 2011 
 
92 
сонымен бірге   ол   ғылым   мен   техниканың   
жеке   салалар  терминдерінің  жиынтығы [8, 16 
б.].  Бұл  пікірлер  ұлт  тілінің  дамуында  тер- 
минология  саласының  (оның  ішінде,  əрине, 
дипломатия  саласына  қатысты  терминдердің 
тілдік  табиғатын  ашып  көрсетудің)  маңыз- 
дылығын  айқындаумен  қатар,  зерттеу  жұмы- 
сымыздың  негізгі  ұстанымдарының  (принцип- 
терінің) біріне айналып отыр. 
Қ.  Жұбанов  “термин”  жайлы: “ ... термин 
сөзінің  терминдік  ұғымы  мен  күнделік  тір- 
шілікте  қолданылатын  жай  сөздік  мағынасы 
басқа  болуы  да  мүмкін”, - деген  тұжырым 
жасайды [9, 274 б.].  
А.А.  Реформатский  термин  мен  ұғымның 
өзара  байланысы  жөніндегі  əртүрлі  пікірлерді 
саралай  келе,  оларды  екі  бағытқа  бөледі:  
1)  терминді  белгілі  бір  затпен  байланысты 
қарау; 2) терминді  ұғыммен  байланысты  қарау. 
Ғалым  термин  мен  терминологияға  берілген 
кейбір 
анықтамалардың 
кемшілігін 
атап 
көрсетті.  Оның  пікірінше,  терминнің  ұғыммен 
байланыстылығы  жөніндегі    ғалымдар  пікірі 
басымырақ.  Ол  терминді  терминологиялық 
жүйенің,  жалпы  тіл  білімі  жүйесінің  элементі 
есебінде  қарастырады [10, 46-54 бб.].  Тіл 
білімінің  біраз  саласында  көрнекті  еңбектер 
жазған  ғалымның  бұл  пікірі  терминология 
саласының  қай  тілдің  де  жапыхалықтық  тілдік 
жүйесінен  бөліп  қарастыруға  болмайтындығын 
тағы бір нақтылай түседі. 
Дегенмен,  тіл  білімінде  терминдік  жүйе 
белгілі  бір  ғылым  саласына  байланысты  жеке-
жеке  зерттеу  нысаны  ретінде  қарастырыла- 
тындығы  шындық.  Мұның  себебін  В.П.  Дани- 
ленко  ғылым  тілі,  жалпыхалықтық  тілге 
қарағанда,  шеңбері  шектеулі  ұғым  екендігімен, 
оған  жалпыхалықтық  тілге  қатысты  нəрсенің 
бəрі бірдей ене бермейтіндігімен түсіндіреді. Ол 
орыс  тілінің  терминдер  жүйесін  жалпы  əдеби 
тілдің  функционалдық  тармағы  болып  табы- 
латын  ғылым  тіліне,  яғни  тілдің  лексикалық 
құрамына жатқызады. Алайда, біздің ойымызша, 
терминологияның  көбінесе  экстралингвисти- 
калық  жағдайларға  қатысты  болатындығына 
қарамастан,  терминология  саласына  жалпыха- 
лықтық  қолданыстағы  тілдік  бірліктердің  бəрі 
бірдей  енбеуі  оны  (терминологияны)  əдеби 
тілден  бөлек  “дүние”  ретінде  қарастыруға  негіз 
бола алмайды. 
Термин  ұғымға  тəуелді  болғандықтан,  тер- 
минге  дара  мағыналық,  стильдік  бейтараптық, 
экстралингвистикалық  факторлармен  тығыз 
байланысты  болу,  нақты  дефиницияның  болуы, 
полисемантикалық  құбылыстардың  болмауы, 
эмоционалды  бояу,  экспрессивті  қызметтің, 
субъективті-бағалау  факторлары  мен  мəнер- 
ліліктің  болмауы    тəн.  Дəлдiк,  қысқалық, 
жүйелiлiк,  дара  мағыналық – терминнің  басты 
қасиетi. 
Терминология  мəселесімен  айналысқан  тіл 
мамандарының  барлығы  да  терминдік  жүйенің 
өзіндік  ерекше  дербестігін  атап  көрсетеді. 
Кейбір  ғалымдар  терминнің  жүйелілігін  тап- 
тастыру  тұрғысынан,  енді  бірі  сөз  жасайтын 
жүйе тұрғысынан, үшіншілері ғылыми ұғыммен 
ара  қатынасы  тұрғысынан  қарастырады.  Тер- 
миннің  тілдік  таңба  (белгі)  ретінде  екі  “қыры”  
болады:  түрі  мен  мағынасы.  Терминологиялық 
жүйелілік  мағына  жүйелілігі,  ғылыми  ұғым 
жəне  түр  жүйелілігімен  шамалас,  терминдер 
жүйесі - осы  ұғымдарды  білдіру.  Термин  осы 
қасиеті арқылы жалпы тілдік лексика жүйесінде 
өзінің жүйелілігін жоғалтпайды.  
Термин  лексика-семантикалық  жүйемен 
байланысын ешқашан үзбейді. Бұл байланыстың 
екі  жағы  бар:  бірі – жалпы  тілдік  лексика 
терминдік  жүйенің  қалыптасуының  қайнар 
бұлағы  болса,  енді  бірі – дипломатиялық  тер- 
миндердің  лексика  құрамын  жаңа  лексикалық 
бірліктермен  байыту.  Жалпы  тілдік  лексика 
жүйесімен  осындай  əрекеттестік  терминдік 
жүйеге тəн құбылыс.    
Терминге,  ең  алдымен,  нақтылық  тəн.  Бұл 
нақтылық  ұғымның  таңбаның  жеке  мағы- 
насымен,  яғни  лингвистикалық  терминдену 
кезіндегі  тек  терминдік  ұғыммен  сай  келуіне 
ғана  байланысты  емес,  сонымен  бірге  оның 
(таңбаның)  терминдік  мағынасымен  сəйкес 
келуінің үйлесімділігі ретінде сақталады.  
Терминдер  құрамына  қарай  дара  жəне 
күрделі  болып  бөлінеді.  Дара  жəне  күрделі 
дипломатиялық  терминдер  ғылымның  басқа 
салалық  терминдері  сияқты  контекске  тəуелсіз 
болады. 
Термин  мағынасының  өзгеруі  экстралин- 
гвистикалық  себептермен,  яғни  ғылым  мен 
техника  дамуымен  байланысты  болса,  жалпы- 
халықтық  лексика  қатпарларындағы  семанти- 
калық  өзгерістердің  пайда  болуына  көбіне 
лингвистикалық  себептер,  сөздердің  тіркесу 
қабілеттілігінің,  жұмсалымдық  мүмкіндігінің 
(потенциалының) артуы əсер етеді. 
Тілде  қандай  да  жаңа  ұғымға  байланысты 
қалыптасқан  сөздер  термин  ретінде  қабыл- 
данады.  Ал  термин  жалпыхалықтық  лексикадан 
оған  сай  ұғым  табылмаған  жағдайда  жасанды 
жолмен  жасалады. Бұлар қолданылу барысында 
əбден  қалыптасып,  жасандылығы  ұмытылып, 
үйреншiктi  терминге  айналады.  Термин  арнайы 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 
 
93
түрде  жасалатын  жасанды  сөз  болғандықтан, 
оның  жасалуына  негiз  болған  тiлде  бұрыннан 
бар  сөздiң  мағынасын  тарылтуға  да,  сондай-ақ 
сол сөздiң негiзiнде жаңа сөз жасауға да болады. 
Терминнiң  сəттi  немесе  сəтсiз  жасалуы  оның 
ұғымды дəл беруiне байланысты. Сөз терминдік 
мағынаға  ие  болғаннан  кейiн,  өзiнiң  бастапқы 
мағынасынан  қол  үзiп  терминологияның    заң- 
дылығына сəйкес дамиды.  
Жасанды  жолмен  жасалған  дипломатия 
саласында  қолданылатын  терминдерге  əлеует, 
босқын,  пəм,  лаңкестік,  нарық,  шерiктер, 
ықпалдастық т.б. жатады. Бұл терминдер қазіргі 
күнде  дипломатия  саласының  үйреншікті 
терминіне айналған.  
Осы  тəсілмен  (жасанды  тəсілмен)  жасалған 
терминдік тіркестерге əскери əлеуетті нығайту; 
саяси  босқын;  лаңкестікпен  күрес;  əскери 
шерiктер; өзара ықпалдастық т.б. жатады.   
Ғылым  мен  техникада  жаңа  ұғымдарды 
бiлдiру  үшiн  атаулар  керек  болса,  оларды,  ең 
алдымен,  төл  лексикамыздың  мүмкiншiлiгiнен 
iздейміз  жəне  мағынасы  сол  ұғымға  сəйкес 
немесе  жақын  сөздерге  жаңа  ұғымдарды 
телиміз.  Терминдік  ұғымды  білдіре  алатын 
мүмкіндігі  бар  сөздер  мен  атаулар  саны  əдеби 
тілде  аз  емес.  Олардың  белгілі  бір  ғылым 
саласының  терминдері  ретінде  қалыптасуы 
сөздік  құрамды  толықтыра,  байыта  түседі.  Осы 
орайда  дипломатиялық  терминдердi  де  төл 
тiлiмiздiң  лексикасынан  бөлiп  зерттеу  мүмкiн 
емес.  
Ғылымның белгілі бір саласында термин бір 
ғана  ұғымды  білдіреді,  сол  салада  қалыптасқан 
немесе  қалыптасуға  тиісті  ұғымның  негізгі 
қасиеттері 
мен 
белгілеріне 
сай 
келеді. 
Терминнің негізгі қызметінің бірі – оның арнайы 
салалық  ұғымды  беруі  болса,  жалпыхалықтық 
сөздің  де  осы  қызметті  атқаруы  мүмкін,  сон- 
дықтан    термин  табиғатын  терең  түсіну  үшін 
оның  функционалдық,  құрылымдық  жəне  
 
 
 
 
 
стильдік  ерекшеліктерін  жалпыхалықтық  сөз 
ерекшелігінен ажырата білуіміз  қажет.  
Жалпыхалықтық  сөздер  ғылыми-функцио- 
налдық стильде, əрi жалпы халықтық лексикада 
қолданылып,  оны  байытудың  көзi  болып 
табылады.  Ал  жаңа  термин  ұғымның  мазмұны 
мен қызметiне сəйкес келуi тиiс.  
Жалпыхалықтық  сөз  бен  терминнің  ара  қаты- 
насын  олардың  қолданыс  аялары  арқылы  белгі- 
лей  аламыз.  Жалпыхалықтық  сөздің  термин  құра- 
мына енуі ғылыми нысанға айналуына байланысты.  
Ана  тіліміздің  байырғы  төл  сөздері  жалпы 
қолданыста  жəне  терминологиялық  шеңберде 
кеңiнен  қолданыла  отырып,  жаңа  терминнің 
жасалуына ұйытқы болады.  
________________ 
1. Аристотель. Категории. –Москва: Соцэкгиз, 1939. –
83 с. 
2.  Аль-Фараби.  Философские  трактаты. –Москва: 
Наука, 1970. –429 с. 
3.  Гегель  Г.Ф.  Лекции  по  философии  истории. –Спб: 
Наука, 2000. –479 с. 
4.  Маркс  К.,  Энгельс  Ф.  Сочинении, XXII. –Москва: 
Госполитиздат, 1961. – Т.20. -827 с. 
5.  Қазақ  совет  энциклопедиясы.  ХІ  том. –Алматы, 
1977. –631 б. 
6.  Қайдаров  Ə.  Қазақ  тілінің  өзекті  мəселелері. –
Алматы: Ана тілі, 1998. –304 б. 
7.  Айтбайұлы Ө.  Қазақ сөзі. –Алматы:  Рауан, 1997. – 
237 б. 
8.  Реформатский  А.А.  Что  такое  термин  и  термино- 
логия// Вопросы терминологии. –Москва, 1961. –С.46-54. 
9.  Аханов  К.  Тіл  білімінің  негіздері. –Алматы:  Мек- 
теп, 1978. –495 б.  
10  Жұбанов  Қ.  О  специфике  слов  терминов.  Прин- 
ципы  терминологии. (Қазақ  тілі  жөніндегі  зерттеулер.) –
Алматы: Ғылым, 1966. –359 б. 
* * * 
Мақала  тілдің  терминологиялық  қабатын  құрасты- 
ратын  салалық  терминдерге  арналған.  Мақалада  сонымен 
қатар  терминдер  құрамы,  термин  мағынасының  өзгеруі  де 
қарастырылады. 
* * * 
The article is devoted to the terms that are used in a 
particular profession, subject or activity. Structure and 
compound of terms and the meaning changing of terms are 
studied in this article. 
 
 
 
 
Э. Бабаев 
 
ЛАКУНЫ, СВЯЗАННЫЕ С ОТВЛЕЧЕННЫМИ ПОНЯТИЯМИ, ПРОЦЕССАМИ 
(на материале русского, азербайджанского, английского языков) 
 
 
Как  известно,  в  каждом  языке,  наряду  с 
грамматикой  структур,  определяющей  строение 
языка,  значение  его  форм  и  конструкций,  
 
 
существует  также    так  называемая  грамматика 
выбора,  определяющая,  какие  средства  будут 
использованы предпочтительно в соответствии с 

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, №1(131). 2011 
 
94 
определенными  ситуациями.  И  этот  выбор  не 
всегда заранее предопределяется особенностями 
структуры  языка.  В  аналогичной  ситуации  для 
выражения  одних  и  тех  же  понятий  носители 
разных  языков  могут  использовать  разные 
средства.  Подобные  правила  в  совокупности 
образуют  в  каждом  языке  своеобразную 
«грамматику  речи»  и  отражают  «дух  языка». 
Особый интерес представляют слова, связанные 
с понятием «время» (5). Рассмотрим конкретные 
примеры.  Ни  в  азербайджанском,  ни  в  ан- 
глийском  языке  нет  слова,  подобного  русскому 
сутки. Для обозначения такого отрезка времени 
в  азербайджанском  языке  используются  эцн, 24 
саат, в английском языке – day, 24 hours
В английском языке есть весьма интересное, 
на  наш  взгляд,  слово  fortnight–две  недели.  Для 
обозначения данного отрезка времени в русском 
и  азербайджанском  языках  используются:  две 
недели – ики щяфтя. 
Ср.:  также:  weekend - время  отдыха  с 
пятницы или субботы до понедельника – щяфтя 
ахыры, истиращят эцнляри. 
В  русском  языке  слово  время  является 
многозначным. Оно употребляется и для обозна- 
чения  грамматического  времени.  В  азербайд- 
жанском  языке  для  обозначения  понятия  вре- 
мени  употребляются  слова  вахт,  заман.  Заман 
обозначает  также  и  грамматическое  время: 
кечмиш заман, эяляъяк заман и т.д. 
В  английском  языке  time –  время,  для 
обозначения  же  грамматического  времени  упо- 
требляется специальное слово tense
В  русском  и  английском  языках  глагол 
падать – to fall  употребляется  как  об  одушев- 
ленных,  так  и  неодушевленных  предметах: 
женщина упала; яблоко упало; the shelf has fallen 
- полка упала и т.д. В азербайджанском же языке 
следующая дифференциация: йыхылмаг «падать, 
упасть,  пасть»  употребляется  только  примени- 
тельно к людям: киши йыхылды, ушаг йыхылды 
и  д.  В  отношении  же  неодушевленных  пред- 
 
метов в этом же значении употребляется глагол 
дцшмяк: - Аьаъдан  бир  алма  дцшдц;  китаб 
ялиндян  дцшдц  и  т.д.  В  русском  и  английском 
языках  независимо  от  вида  одежды,  головного 
убора, украшения и т.д. употребляются глаголы: 
надевать –to put on.  Ср.:  надеть  плащ,  пальто, 
кепку, юбку, браслет, серьги, кольцо, очки и т.д.  
– to put on a coat, a jacket, a skirt, a cap, glasses, 
watch и т.д. 
В азербайджанском языке все, что связано с 
одеждой, обувью, головными уборами – эеймяк: 
О палтосуну (папаьыны, айаггабысыны, пенъяйини 
вя  с.)  эейди.  Все,  что  связано  с  часами, 
украшениями,  очками – тахмаг:  О  саатыны 
(цзцйцнц, голбаьыны, ейняйини вя с.) тахды.  
Интересная  лакуна  наблюдается  в  связи  с 
понятием  одолжить  в  сравниваемых  языках. 
Так, в русском языке в зависимости от ситуации 
употребляется  глагол  одолжить  с  существи- 
тельным  либо  в  дательном  падеже,  либо  в 
родительном. Ср.: я одолжил ему (кому? Дат. п.) 
немного денег – Я одолжил у него (у кого? Род. 
п.) немного денег. 
В азербайджанском языке  в зависимости от 
ситуации употребляется слово боръ с глаголами 
алмаг  и  вермяк:  Мян  ондан  пул  боръ  алдым – 
Мян  она  пул  боръ  вердим.  В  английском  же 
языке  следующая  четкая  дифференциация: to 
borrow-одолжить  у  кого-то  что-то,  занимать, 
брать на время что-то; to lend-одолжить кому-то 
что-то,  дать  взаймы.  Весьма  интересен  в  этом 
плане  и  английский  глагол  to fetch,  совме- 
щающий  в  своей  семантике  понятия:  пойти  и 
принести;  сходить  за.  Ср.  в  азербайджанском 
языке: эет эятир.  
Интересная  лакуна  выявляется  в  связи  с 
глаголом    to  meet  в  английском  языке.  Так,  в 
английском  языке  данный  глагол  является 
многозначным,  в  азербайджанском  и  англий- 
ском  языках  для  обозначения  охватываемых 
этим  глаголом  понятий  имеются  отдельные 
лексимы.  
 
Ср.:    
встречать – qarşılamaq 
   
 
 
 встречаться – görüşmək 
  to meet                           встретить – rast gəlmək 
   
 
 
знакомиться – tanış olmaq 
 
В    русском      и      азербайджанском    языках   
слова  цель – мягсяд   являются многозначными. 
В  английском  же  языке:  aim - цель,  намерение; 
прицел;  purpose  -  цель,  намерение,  назначение; 
goal - цель, задача; target - цель, мишень; object 
цель;to succeed in one’s object - достичь цели. 
 
 
Интересная  лакуна  наблюдается  также  в 
связи  с  понятиями  идти,  ехать,  плыть  в 
русском, 
азербайджанском 
и 
английском 
языках.  Как  известно,  семы,  из  которых 
складывается содержание лексических значений 
слов,  соотносятся  с  признаками  соответствую- 
 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 
 
95
щих  понятий,  признаки  же  понятий,  в  свою 
очередь,  отражают  признаки  явлений  действи- 
тельности. Именно поэтому семы в своей основе 
имеют  экстралингвистическую  природу.  И    в 
этом  плане  важную  роль  играют  парадиг- 
матические связи слов. Ведь парадигматические 
связи  слов  основываются  на  том,  что  в 
значениях  разных  слов  присутствуют  одни  и  те 
же  компоненты.  И  это  наличие  общих  сем,  их 
повторяемость  в  семемах  разных  слов  и  делает 
соответствующие слова парадигматически соот- 
несенными  по  смыслу.  Так,  на  примере  гла- 
голов  идти,  бежать,  плыть,  лететь,  ехать 
Д.Н.Шмелев  доказывает,  что  выделяемые  на 
основе  противопоставлений  дифференциальные 
признаки  не  составляют  в  своей  совокупности 
всего  содержания  слова – «всегда  выделяется 
такой  семантический  «остаток»,  который, 
обусловливая значение слова, не подводится под 
какие-либо  ряды  противопоставлений.  Так,  мы 
можем,  сопоставляя  значения  глаголов  идти, 
бежать,  лететь,  ехать  и  т.д.,  выделить  те 
признаки,  по  которым  они  противопоставлены 
друг  другу  (способы  передвижения,  среда,  в 
которой  происходит  передвижение),  но  общий 
для  них  компонент  «двигаться,  перемещаться» 
не  может  быть  подведен  под  какую-либо 
определяющую  его    категорию,  будучи  сам 
категориальным  признаком». (4, 192). На 
примере этих же глаголов Ю.С.Степанов делает 
весьма  интересные  и  оригинальные  выводы  и 
обобщения.  Так,  назвав  условно  совокупность 
четырех  глаголов – идти,  ехать,  плыть, 
лететь – системой  и  введя  ограничительный 
признак  «передвижение человека», без которого 
глаголы  лететь  и  плыть  не  могли  бы  быть 
четко  сопоставлены  с  другими  (ведь  лететь 
может и птица, и насекомое, и самолет, а плыть 
может и лодка, и рыба, и при этом упоминать о 
вспомогательных  средствах  оказалось  бы 
бессмысленным), Ю.С.Степанов отмечает, что в 
пределах данной системы «оппозиция содержит 
общее  для  двух  членов  основание  (синонимию) 
и различие их (антонимию). «В нашем примере, 
- указывает Ю.С.Степанов, - оппозиций шесть: 
1)  идти – ехать; 2) идти-лететь; 3) идти-
плыть; 4) ехать-лететь; 5) ехать – плыть;  
6) лететь-плыть» (3, 42). 
В  азербайджанском  и  английском  языках 
таких  оппозиций  не  возникает,  поскольку 
понятия  «ехать», «лететь», «плыть» (тоже  с 
ограничительным  признаком  «передвижение 
человека») передаются глаголами эетмяк – to go 
Ср.:  Кинойа  эетмяк – to go to the cinema; 
Москвайа эетмяк - to go to Moscow; to go by train 
– гатарла эетмяк; тяййаря иля эетмяк – to go by 
plane 
Gями иля эетмяк – to go by ship и т.д. 
Следует отметить, что в «Толковом словаре 
азербайджанского  языка»  один  из  лексико-
семантических  вариантов  глагола  цзмяк  дается 
так: Gямидя,  гайыгда  вя  с.-дя  эетмяк.  Тепло- 
ходда Волгабойу  цзмяк. 
Данный пример в принципе неверный, т.к. в 
азербайджанском  языке  «теплоходда  цзмяк», 
«пароходда  цзмяк»  и  т.д.  не  употребляется. 
Глагол  цзмяк  у  носителей  азербайджанского 
языка  не  ассоциируется  с  каким  –либо 
средством передвижения. И в самом толковании 
этого глагола содержится слово эетмяк: эямидя, 
гайыгда вя с.-дя эетмяк.  
При  указании  конкретного  средства  пере- 
движения  (самолет,  вертолет,  лодка,  пароход  и 
т.д.)  в  азербайджанском  и  английском  языках 
употребляются  глаголы  эетмяк - to go: гатарла 
эетмяк -to go by train и  т.д.  Если  же  употреб- 
ляется  глагол  учмаг,  то  нет  необходимости 
указывать  средство  передвижения.  Носителю 
азербайджанского  языка  ясно,  что  речь  идет  о 
самолете,  вертолете  и  т.д.:  Гардашым  дцнян 
Лондона учду. 
Н.Р.Мукимова,  анализируя  такие  лакуны  в 
русском  и  азербайджанском  языках,  в  част- 
ности,  указывает: «В  азербайджанском  языке,  в 
отличие  от  русского,  у  глаголов  движения  нет 
противопоставления  в  способе  передвижения 
пешком  или  транспортом.  Оппозиция  идти 
/ехать,  нести  /везти  нейтрализуется  в  азер- 
байджанском языке, причем используется глагол 
более  широкий  по  значению,  в  результате  чего 
число  азербайджанских  глаголов  движения  по 
сравнению  с  таковыми  в  русском  языке 
сокращается  вдвое:  войти,  въехать – эирмяк; 
выйти,  выехать – чыхмаг;  внести,  ввезти – 
эятирмяк;  вынести,  вывезти – чыхартмаг… 
Нередко  одному  азербайджанскому  глаголу  в 
русском  языке  соответствует  ряд  глаголов  с 
одним  и  тем  же  префиксом,  но  с  разными 
корнями,  например:  эялмяк – прибыть, 
приехать, прийти; аçмаг – раскрыть, развернуть, 
распаковать» (1, 52-53). 
Е.В.Падучева,  анализируя  глаголы  дви- 
жения,  в  частности,  отмечает,  что  «у  глагола 
движения обычно есть участник, характеризую- 
щий  среду:  плывет  (по  реке,  озеру,  морю,  
пруду  и  т.д.),  летит  (по  небу,  воздуху),  ползет 
(по  земле,  по  поверхности  чего-либо)  и  т.д.»  
(2, 3). 
В  английском  языке  есть  также  глаголы:  
1)  to drive–ехать  (в  автомобиле,  экипаже); 

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, №1(131). 2011 
 
96 
управлять  (машиной,  автомобилем);  быстро 
двигаться  нестись.  Однако  данный  глагол  в 
значении  «поехать  куда-то»  не  употребляется. 
Ср.: You drive too fast –Ты  ездишь  (т.е.  водишь 
машину)  слишком  быстро;  Но: You often go to 
London–ты часто ездишь в Лондон. 
2)  to ride – ездить  /ехать  верхом,  сидеть 
верхом (на чем-либо):Have you ever ridden a horse? 
-Ты когда –нибудь ездил верхом (на лошади)? 
2. ехать/ездить (в автобусе, на велосипеде, в 
трамвае): Can you ride a bicycle?-Ты  умеешь 
ездить на велосипеде? 
3)  to cycle - этот  глагол,  на  наш  взгляд, 
представляет  особый  интерес.  Он  обозначает 
«ездить  на  велосипеде».  Поэтому  при  упо- 
треблении  этого  глагола  упоминать  средство 
передвижения – велосипед – излишне,  т.к.  оно 
входит  в  семантику  данного  глагола.  Поэтому 
носителю  английского  языка  понятно,  что  в 
предложении типа  He was cycling - Он ехал на 
велосипеде  (именно  на  велосипеде,  а  не  на 
каком-либо  другом  виде  транспорта).  В  азер- 
байджанском языке, как уже указывалось выше, 
во  всех  этих  значениях  употребляется  глагол 
эетмяк.  В  этой  связи  Д.Н.Шмелев  справедливо 
отмечает,  что  в  таких  словах  «внеязыковая 
обусловленность … заметна прежде всего.. будучи 
отражением  действительности.  Подобные  слова 
обнаруживают  ряд  особенностей,  которые  опре- 
деляются свойствами языка» (4, 190).  
В  русском  и  азербайджанском  языках:  выйти 
замуж – яря эетмяк, жениться – евлянмяк. 
В  английском  языке  нет  такой  дифферен- 
циации.  Ср.:to marry -выйти  замуж,  жениться: 
She married two years ago - Она вышла замуж два 
года  тому  назад.  He married last year – Он 
женился в прошлом году.  
В  русском  и  азербайджанском  языках: 
родить-доьмаг.  В  английском  языке  нет  специаль- 
ного  глагола.  Ср.: to give birth «букв.дать  рож- 
дение», to have baby «букв.заиметь  ребенка», to 
give rice to «букв.дать подъем». 
В русском и азербайджанском языках боль – 
аьры: головная боль – баш аьрысы, зубная боль 
– диш аьрысы; боль в желудке – мядя аьрысы и т.д.  
В  английском  языке:  ache, pain -боль
Однако в словосочетаниях головная боль, зубная 
боль и т.д. употребляется именно слово ache, но 
не pain. Ср.: headache - головная боль, toothache -
зубная  боль, (т.е.  нельзя  сказать  headpain  или 
toothpain и т.д.). 
Кроме  того,  для  обозначения  продолжи- 
тельной,  долгой,  изнутрительной  боли  упо- 
требляется слово ache.  
В  русском  и  азербайджанском  языках: 
насморк – зюкям.  В  английском  языке  нет 
специального  слова.  Ср.:cold in the head - букв. 
холод в голове.  
В русском и азербайджанском языках слова 
высокий – щцндцр  могут  быть  отнесены  как  к 
людям,  так  и  неодушевленным  предметам.  Ср.: 
высокий  мужчина – щцндцр  киши,  высокая 
девушка – щцндцр гыз; – высокое здание – щцндцр 
бина. Следует отметить, что в азербайджанском 
языке  однако  наблюдается  следующая  диф- 
ференциация:  уъа  даьлар – высокие  горы, 
йцксяк сявиййя – высокий уровень. 
В  английском  языке  в  отношении  людей, 
животных употребляется слово tall – a tall man - 
высокий  мужчина, a tall woman - высокая 
женщина.  Примечательно,  что  это  слово 
относится  и  к  деревьям:  высокое  дерево – a tall 
tree.  Во  всех  остальных  случаях  употребляется 
слово  high: a high building –высокое  здание, a 
high level - высокий  уровень, a high ceiling - 
высокий потолок (т.е. нельзя сказать a high man  
или a tall ceiling). 
В  русском  языке  нет  понятия  байыр - 
outdoors,  имеющегося  в  азербайджанском  и 
английском  языках.  Оно  передается  описатель- 
ным  способом:  находящийся  или  совершаю- 
щийся вне дома, на открытом воздухе; внешний, 
наружный. 
В  русском  языке:  будни: 1.не  праздничный, 
рабочий день // повседневная обыденная жизнь. 
2.перенос. однообразная, безрадостная жизнь. В 
азербайджанском  и  английском  языках  нет 
специального  слова  для  обозначения  данного 
понятия.  Ср.:  иш  эцнляри,  ади  эцнляр,  ади 
щяйат, ади иш эцнляри –week days, everyday life. 
В  русском  и  азербайджанском  языках:  быт 
–  мяишят,  эцзяран.  В  английском  языке  нет 
специального  слова  для  обозначения  данного 
понятия.  Ср.: mode/way of life «образ  жизни», 
everyday life«повседневная жизнь». 
Особый    интерес,  на      наш  взгляд,  пред- 
ставляет    азербайджанское    слово  мяълис,  не 
имеющее  аналогов  ни  в  русском,  ни  в  англий- 
ском  языках.  В  данном  случае – векторная 
лакуна,  когда  одной  более  общей  по  значению 
лексеме  одного  языка  соответствует  несколько 
более конкретных слов другого языка. Ср.:     
Азерб.  
Рус.    Англ.  
 
собрание    
 
 
meeting 
Мяълис 
заседание 
 
   session, 
sitting 
 
общество, компания  
 
company 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 
 
97
В азербайджанском языке как общественно-
политический  термин  мяълис – парламент, 
меджлис (Милли Мяълис). 
В  этом  плане  весьма  интересно  и  слово 
гонаглыг,  также  представляющее  собой  век- 
торную лакуну. Ср.: 
Азерб.  
 
 
           
Рус.    
 
 
 
Англ.  
угощение 
 
   feast 
Гонаглыг                              
 
вечеринка  
 
 
             party 
застолье 
 
   banquet 
feast 
званый обед    
 
             formal 
или ужин 
 
   dinner 
party 
 
В  русском  и  английском  языках:  любо- 
пытный - curious.  В  азербайджанском  языке 
специального  слова  для  обозначения  этого 
качества  нет.  Оно  передается  описательно  Ср.: 
щяр шейи билмяйя чалышан, щяр шейи билмяк 
истяйян,  щяр  шейля  марагланан,  щяр  ишя 
гарышан. 
В русском языке также: любознательный. 
В  азербайджанском  и  английском  языках: 
щяр  шейля  марагланан,  щяр  шейи  билмяк 
истяйян - with a taste for knowledge «букв.со 
вкусом к знаниям»; curious. Примечательно, что 
в  английском  языке  для  обозначения  понятия 
«любознательность»  употребляются  следующие 
словосочетания: love of knowledge «букв. 
любовь  к  знаниям», intellectual curiosity «букв 
интеллектуальное любопытство». 
В  азербайджанском  и  английском  языках 
следующая  дифференциация  в  отношении 
понятия  «легкий»  по  весу,  качеству:  йцнэцл - 
light:  йцнэцл  парча – light  material, йцнэцл  
чемодан - light suitcase, йцнэцл  эейим – light  
 
clothes;  по  значимости:  йцнэцл  ъяза – light 
punishment, йцнэцл йара – light wound и т.д. 
легкий  (нетрудный):  асан - easy: асан  суал, 
асан мятн,  асан мясяля, easy question, easy task и 
т.д.  В    русском      языке      все  эти    лексико-се- 
мантические      варианты    входят    в  семантику 
слова  легкий:  легкий  чемодан,  легкая  ткань, 
легкая  атлетика,  легкий  вопрос,  легкий  текст  и 
т.д. В русском и английском языках: вкус - taste
В  азербайджанском  языке  следующая  диф- 
ференциация:  дад – вкус: 1) ощущение,  возни- 
кающее при еде: дады ширин, дады аъы; 2) вкус: 
алма дады, ярик дады. 3) привкус (посторонний 
вкус в  чем-либо-  сиркя  дады  верир 4) вкусовые 
ощущения: няйинся дадыны билмяк. 
зювг  –  вкус:  чувство  красивого,  изящного: 
бядии  зювг,  естетик  зювг,  мусиги  зювгц,  инъя 
зювг, зювгляр мцхтялифлийи и т.д. 
тям – вкус (привкус). 
В русском и азербайджанском языках: сон - 
йуху. В английском языке: 
 
cон, сновидение 
dream    
            
 
мечта, греза 
видение
 
Как видно из приведенного примера, данное 
слово является одним из лексико-семантических 
вариантов многозначного слова  dream. 
В русском и азербайджанском языках любая 
встреча: встреча – эюрцш. В английском языке: 
meeting - встреча;  appointment-условленная 
встреча. 
В русском и азербайджанском языках любая 
карикатура:  карикатура –карикатура. В англий- 
ском  языке: caricature-карикатура; cartoon-поли- 
тическая  карикатура.  В  азербайджанском  и    ан- 
глийском  языках: сындырмаг  - to break  (о любом 
предмете).  В  русском  языке  следующая  диф- 
ференциация:  разбить – (именно  о  посуде,  стекле, 
хрустале  и  других  хрупких,  бьющихся  пред- 
метах). Сломать (о любом твердом предмете). 
В  азербайджанском  и  английском  языках 
есть  специальные  глаголы,  обозначающие  
 
 
“испытывать  жажду:  сусузламаг ( в  разговор. 
речи  также  цряйи  йанмаг) to be thirsty. В 
русском  языке  это  понятие  передается  слово- 
сочетаниями: испытывать жажду, хотеть пить. 
В  русском  и  азербайджанском  языках: 
гудок-фит.  В  азербайджанском  языке  фит 
также  обозначает  “свисток”.  В  английском  языке 
следующая 
дифференциация: 
horn-автомо- 
бильный гудок; siren-пароходный гудок; whistle-
паровозный  гудок; hooter, siren - фабричный 
гудок. 
В  русском  и  азербайджанском  языках: 
выступать – чыхыш етмяк
В  английском  языке  нет  специального 
глагола  в  значении  “выступать”.  В  этом  зна- 
чении  употребляется  один  из  лексико-се- 
мантических  вариантов  многозначного  глагола 
to speak 
 

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, №1(131). 2011 
 
98 
говорить, разговаривать 
сказать, изъясняться, высказываться 
to speak   
 
           выступать, произносить речь 
уговорить, свидетельствовать 
звучать (о музыкальных инструментах, орудиях) 
 
 
В русском и азербайджанском языках любое 
путешествие  (в  том  числе  и  морское)  путе- 
шествие – сяйащят.  В  английском  языке  сле- 
дующая  дифференциация: travelling – путе- 
шествие; voyage – морское путешествие. 
В  русском  и  азербайджанском  языках: 
командировка – езамиййят. В английском языке 
нет  специального  слова.  Данное  понятие  в 
зависимости  от  цели  командировки  передается 
следующими  словосочетаниями:  business trip - 
деловая  командировка;  study tour - научная 
командировка.  Интересная  дифференциация  в 
связи с понятием “зарплата” наблюдается в ан- 
глийском  языке.  Ср.:  в  русском  и  азербайд- 
жанском языках: зарплата – maaş.В английском 
языке:  wages-зарплата;  salary  -  зарплата  слу- 
жащих.  Итак,  как  видно  из  всего  вышеизло- 
женного, разные языки сегментируют действии- 
тельность  по-разному.  В  некоторых  случаях 
различия  в членении дейвствительности удается 
объяснить  исходя  из  их  различий  в  условиях 
жизни  и  труда  людей  и  вытекающей    отсюда 
практической  необходимости  в  более  детали- 
 
 
 
 
 
зированном или, наоборот, в более обобщенном 
отражении действительности. 
______________________ 
1.  Мукимова  Н.Р.  Межъязыковая  лексическая  экви- 
валентность  контрастивно-типологическое  исследование 
на  материале  русского  и  азербайджанского  языков.  Баку, 
БЛМ, 2000, с.90. 121 с. 
2.  Падучева  Е.В.  Парадигма  регулярной  многознач- 
ности  глаголов  звука.  Вопросы  языкознания. 1998, №5,  
с.3-12. 
3.  Степанов  Ю.С.  Основы  общего  языкознания.  М., 
Просвещение 1975, 271 с. 
4.  Шмелев  Д.Н.  Современный  русский  язык.  Лек- 
сика. М.,1977, 335 с. 
5.  Тахиров  И.  Темпоральная  лексика.  Баку,  Нурлан, 
2008, 141 с.  
6.  Nordlander Johan. Towards a Semantics of Linguistic 
Time. Exploring Some Basic Time consepts with Special 
Reference to English and Krio. Umea University. 1997. 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   45




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет