363
9-тарау
•
Символикалық интеракционизм
Осы кітапта талқыланған беделді теорияшылар-
дың көбі жарық көрген жұмыстары үшін үлкен
абыройға ие болды. Алайда Джордж Герберт Мид
өзінің ілі мімен де, жариялаған еңбектерімен де
даңққа бө ленді (Huebner, 2014). Оның сөздері ХХ
ғасырдың беделді әлеуметтанушылары атанған
көптеген адам дарға ықпалын тигізді. Шәкірттерінің
бірі былай айт қан болатын: «Әңгіме оның мықты
құралы болса, жазу тек солғын сәті ғана болды
(T.V. Smith, 1931:369). Оның шәкірттерінің бірі та-
нымал әлеуметтанушы Леонард Коттрелдің Мидке
ұстазы ретінде берген сипаттамасы:
«Мен үшін профессор Мидтің оқыған дәрі-
сі бірегей және ұмытылмас тәжірибе болды...
Профессор Мид әдемі мұрты мен «ван дайк»
үлгісінде қойылған сақалы бар құрметті және
сыпайы адам еді. Ол ақырын ғана ұяңдықпен
жымиып отыратын, ал оның жанарындағы нұр
көптің алдында ойнап жүрген жасырын қал-
жыңын білдіргендей әсер ететін...».
Ол ешбір кідіріссіз дәріс оқып тұрып, қолындағы бор түйірінің қозғалысына көз алмай
қарайтын. Өзінің дәрісінде аса ерекше сәтке жеткен кезде, ол ұяла отырып жымиятын.
Ешқашан ешкімге де қарамайтын. Оның дәрісі тоқтаусыз жүретін, кейінірек біз студент-
тер тарапынан сұрақтар қойылып, ескертулер жасалмайтынын білдік. Шынымен де,
арамыздан біреу суырылып шығып, сұрақ қойғысы келген жағдайда студенттер шулай
бас тайды. Олар алтын арна болып табылатын дәрістің тоқтатылуына осылайша наразы-
лық білдіретін...
«Оның студенттерге қоятын талабы қарапайым еді. Ол мүлдем емтихан алмайтын. Әр-
бір студентке қойылатын талап – білгеніңді мүмкіндігінше жаза білу. Профессор Мид
айрықша зейін қойып, ұқыптылықпен оқып шығатын. Сондай-ақ оның мақала жөнінде
білдіретін ойы сіздің осы сабақтан алған дәрежеңізді білдіретін. Студенттер оның саба-
ғына барудың орнына, мақала жазуды үйрететін материалдарды оқиды деген болжам
жасауға да болар еді. Бірақ ол шындыққа жанаспайды. Студенттер әрдайым келіп оты-
ратын. Олар Мидтің дәрістеріне сусағандай құныға түсетін».
(Cottrell, 1980:49–50)
Мид жазуға қиналатын және де бұл жағдай оны қатты толғандырды. «Мен өзімнің қалаға-
нымды жаза алмайтыныма қатты қынжыламын» (cited in G. Cook, 1993:xiii). Дегенмен ұзақ
жылдар бойы Мидтің көптеген идеялары, әсіресе
Mind, Self and Society («
Сана, өзіндік мән
және қоғам») кітабында жарық көрген болатын (Мидтің дәрісін тыңдаған студенттерінің
бірі жазған жазбаларға негізделген кітап). Осы кітап пен Мидтің басқа да жұмыстары қазір-
гі әлеуметтанудың, әсіресе символикалық интеракционизмнің дамуына ықпал етті.
1863 жылдың 27 ақпанында Массачусетс штатындағы Оңтүстік Хэдлиде дүниеге келген Мид,
негізінен, философияны және оны әлеуметтік психологияға қолдануды оқыды. Ол 1883 жылы
Оберлин колледжін тәмамдап (әкесі сол жерде профессор болды) бакалавр дәрежесін алды,
ал бірнеше жылдан соң орта мектеп мұғалімі, теміржол компанияларының инспекторы және
жеке үйретуші болып жұмыс істеді. Мид 1887 жылы Гарвардқа аспирантураға түсті. Гарвардта,
Лейпциг және Берлин қалаларында біраз оқығаннан кейін 1891 жылы Мидке Мичиган уни-
Достарыңызбен бөлісу: