Әок 371. 3 Тiгiн машинасының инесi және оның классификациясы

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
229 
ӛмірге даярлығы олардың тәрбиелік деңгейінің маңызды ӛлшемдерінің бірі болып 
табылады.  Гендер  мәселелері  жӛнінде  сауаттылықтың  негізгі  кӛрсеткіштері 
мыналар  болып  табылады:  гендерлік  ӛзгешелікпен  байланысты  психологиялық 
және  дүниетанымдық  ерекше-ліктер  туралы  білімі  (танымдық  сфера),  ерлер, 
әйелдердің  әлеуметтік  мәртебесін  анықтай  білуі;  жыныстық  теңсіздікке  қарсы 
тұру  қабілеті  (мінез-құлық  сферасы);  гендерлік  ерекшеліктерді  ескере  отырып 
қарым-қатынасты  үйлестіруге  ұмтылысы  (мотивациялық  сфера).  Отбасылық 
ӛмірге  дайындық  ӛлшемдерінің  кӛрсеткіштеріне:  этикалық  және  отбасылық 
қарым-катынасының  психологиясы  туралы  білімі,  (танымдык  сфера)  отбасы 
мүшелерінің  әлеуметтік  рӛлі  туралы  түсінігі  және  оны  орындау  дайындығы 
(мінез-қүлык  сферасы)  отбасының  маңызын  түсінуі,  берік  отбасын  қүруға 
ұмтылысы  (мотивациялық  сфера).  Кез-келген қоғамның  келешегі  оның 
болашақтағы жұмысшылары, қызметкерлерінің,  қоғам қайраткерлерінің отбасын 
құратын, 
ӛсіп 
келе 
жатқан 
жас 
ұрпағының 
адамдық 
келбетіне 
байланысты.  Адамгершілік  -  адамның  түлғалық  бағытын,  оның  рухани  келбетін 
және ақыл-ой, эмоционалдық сеніміне, ӛз бетімен қорытынды шығаруы мен оның 
кызығушылығына 
және 
ӛмірлік 
кӛзқарасына 
негізделген 
әлеуметтік-
психологиялық  білімі.  Еліміздің  болашак  азаматтары  әрекетінің  негізі  ретінде 
мемлекет идеологиясының бағдарын анықтауда адамгершілік тәрбиесінің маңызы 
зор  болғандықтан  адамгершілік мәдениеті  қазіргі  заман  жастарының  тәрбиелік 
деңгейінің  негізгі  ӛлшемі  болып  табылады. Бұл  ӛлшемдер  жалпыға ортақ 
адамгершілік  нормалары туралы білімін  кӛрсетеді  (танымдық  компонент), 
олардың  қабылдауы  мен  сақтауы,  адамгершілікпен  таңдау  біліктілігі,  жағымсыз 
ойларға рухани тӛзімділігі (мінез-қүлықтық компонент), ар-үяты бойынша әрекет 
етуге  үмтылуы,  әлемдік  діндердің  рухани  құндылықтарын  игеру  (мотивациялык 
компонент).  Қазақстанда   азаматтық  келісім  мен  қоғамдық  қатынастардың 
үйлесімділігі  негізінде  ұлттық  мәдениеттің  бірігуі  арқылы  жалпы  үлттық 
мәдениеттің  кӛркеюіне  байланысты  мәдени  орта  қалыптасуда.  Этникалық 
мәдениет -дәстүр, тіл, психикалық тұрпат пен ұлттық танымды қамтитын рухани 
ӛмір  сферасы.  Ана  тілін,  тарихты,  гӛография  мен  мәдениеті,  ӛз  ұлтының салт-
дәстүрін,  ӛз  тегін  білу  ұлттық  мәдениеттің  танымдық компоненті  болып 
табылады. Мінез-қүлық компоненті түлғаның ӛз үлты жайлы білімді меңгерудегі 
белсенділігі,  қазіргі  және  болашақтағы  ұлттық  әлеуметтік  рӛлдерді  меңгеруі. 
Мотивациялық  компонент  -  ӛз  ұлтының  мәдени  мұраларын,  салт-дәстүрлерін, 
географиясы  мен  мәдениетін,  тарихы  мен  ана  тілін  үйренуге  деген 
қызығушылығы  мен  кұрметі.  Қазақстан  —  кӛп  ұлтты мемлекеттердің  бірі. 
Еліміздегі  тұрақтылық, бейбіт ӛмір, халықтар арасындағы ӛзара сый ластық  пен 
ынтымақтастық  Қазақстанның мақтанышы. Сондықтан қоғамның негізгі міндеті -
ұлтаралық  ынтымақтастыкқа тәрбиелеу.Бүгінгі  таңда  адамдар  ӛздерінің  сырткы 
пішінімен, жағдайымен,тілімен, мінез-кұлқымен ерекшеленетінін және ӛз некесін 
сақтауға,  ӛмір  сүруге  кұқылы  екенін  мойындауы  қажет.  Қазақстанда ғасырлар 
бойы  кӛп  мәдениетті  ортаның  қалыптасуы  жеке  түлғаның  полимәдениетті 
тәрбиесінің  мәнін  анықтайды.  Осы  орайда        түлғаның        тәрбиелік   деңгеиіне 
ұлтаралық 
қатынас 
мәдениеті 
де 
камтылады. 
Оның кӛрсеткіштері 
тӛмендегідей:  Танымды  сферада  -  әр  түрлі  халықтың  мінез-құлық  мәдениетінің 
ерекшеліктерін  білу,  ӛзге  ұлттың  дәстүрін,  мәдениетін,  тілін  білуге 
талаптану.  Мінез-құлық  сферасында  - кӛп  ұлтты  ортада  және  еңбек  етуге 
бейімділік.  Таныс  емес ортада  келісім  жасай  алу   қабілеттілігі,  басқа 
ұлтӛкілдері, құрдастарының 
ерекшеліктеріне 
сыйластықпен 
қарау.  Мотивациялық  сферада  -ұлтаралық  байланыстар  және  қарым-
қатынастарды  қолдау,  ӛзге  ұлттарды  таныту  салт-дәстүріне,  мәдениетіне 
қызығушылық,  адамдардың  ұлтына  қарамай  қайсысына  ортақтасу.  Ұлтаралық 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
230 
ӛзара  қарым-қатынас  мәдениеті  негізінде  жеке  тұлғаның  шыдамдылық  тәрізді 
қасиеті  байқалады.  Бұл  қасиет  ұлтаралық  қатынас  жағдайын  анықтауға  ғана 
қолданылып  қана  қоймайды.  Шыдамдылық  —  бүл  пайдалы  әрі  жемісті  бірлесіп 
жүмыс істей білу және ортақ мәселе қою және оны шеше білу, ӛзара пайдаға қол 
жеткізу,  шыдамсыздыкты  жеңу.  Ол  жеке  тұлғаның  тәрбиелігінің  жеке  ӛлшемі 
болып  табылады.  Оның  кӛрсеткіштері:  адам  құқықтары  саласындағы 
халықаралық  құқықтық  актілер  бекіткен  ережелерді  білу,  басқаларға  деген 
кешірімділік  кӛрсету,  ӛзгенің  қасиетін  бағалай  білу  және  ӛз  қасиетін  сезіну, 
келіспеушілік  жағдайдан  шыға  білу,  ортадағы  ӛзара  қарым-қатынаста  туған 
қиыншылықты     даусыз     шешуге ұмтылу.   
Экономикалық  тәрбие-тұлғаны  қоғамдық,  ӛндірістік  және  мәдени  ӛмірге 
қатыстыруға  жүйелі  де  мақсатты  түрде  бағыттайтын  дайындау  үрдісі 
Экономикалық  тәрбие  әдісі-экономикалық  білім  берудегі  міндеттерді  шешудегі 
кӛптеген жалпы әдістер жиынтығы мен тәрбиенің ӛзара әрекеттерін жүзеге асыру 
болып  табылады.  Тәрбие  үрдісінің  мақсаты  –  оқушы  тұлғасының  жан-жақты 
үйлесімді дамуы. Ол келесідей бағыттарға негізделген: 
-тұлғаның оң сапасын тәрбиелеуге; 
-белсенді ӛмір кӛзқарасына дағдыландыруға; 
-ӛзін-ӛзі тәрбиелеу, қалыптастыру мен ӛзін-ӛзі бақылау қабілетіне; 
-жеке құндылық сезімін тәрбиелеуге; 
-Қазақстан  Республикасының  жамуы  мен  жанжануына  деген  намыс,  мақтаныш 
сезімін дамытуға; 
-рухани және адамгершілік қабілетін қалыптастыруға; 
-экономикалық және экологиылық мәдени ӛмірге дағдылануға. 
Бұл  бағыттар  жоғары  оқу  орнындағы  топ  тәлімгері    жүзеге  асыратын 
бірқатар басқару факторларымен айқындалады. 
Экономикалық  тәрбие  беруде  мына  элементтер  маңызды  роль  атқарады: 
экономикалық  теория,  экономикалық  саясат,    нарықтық    экономика  және 
әлеуметтік-экономикалық  қатынастар.  Осы  аталған  элементтер  қоғамның 
экономикалық қызметінің бейнесін құрайды, оның ең мәнді даму тенденцияларын 
және заңдылықтарын кӛрсетеді. Экономикалық білімнің тәрбиелік ролі мен күші 
оның ғылыми сапасымен, жаңашылдығымен, ӛмірлік маңыздылығымен ӛлшенеді. 
Шын  мәнінде  тәрбие  берудің  барлық  түрі  де  білімді  тарату,  насихаттау 
мәселесімен  тікелей  байланысты.  Тіпті  бір  адам  екінші  біреуге  ӛз  үлгісімен, 
ісімен,  мінез-құлқымен  ықпал  еткенде  де  белгілі  бір  дәрежеде  білім  таратады. 
Жастардың  бойынан  экономикалық  білімді  қалыптастыру  мәселелерін  шешуде 
педагогикалық  болжамдар  маңызды  роль  атқарады.  Экономикалық  тәрбиеде 
педагогикалық  болжамдарды  қолдану  –  экономикалық  ойлау  негізін 
қалыптастыру үрдісінде алынатын мақсатын, міндеттерін, мазмұнын, әдістері мен 
нәтижелерін  анықтайды.  Сондықтан  да  педагогика  мен  экономика  пәндерін 
байланыстыра  тоырып,  пән  аралық  байланысты  ұштастыру  қажет.  Оқытудың 
тиімділігін  кӛтеріп,  білікті  мамандар  даярлауда  оқу  процесіндегі  пән  аралық 
байланысты жетілдірудің маңызы зор.  
Жастардың  білімі  мен  қабілетінің  дәрежесі  оқытушылардың  жұмыс 
сапасына,  терең  білімділігіне,  әдістемелік  шеберлігіне,  оқытудың  белсенді 
әдістерін  қолданып,  оқу-тәрбие  жұмысын  дұрыс  ұйымдастыра  білуіне 
байланысты  екенін  есте  ұстау  керек.  Болашақ  мамандардың  білім  дәрежесін, 
ӛздігінен  экономикалық  ойлау  қабілетін  дамытуды  шығармашылық  ой  маңызды 
роль  атқарады.  Шығармашылықты  бастамасыз  жан-жақты  дамыған  кадрларды 
дайындау да мүмкін емес. 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
231 
Қазақстан      Республикасы Президентінің    «Қазақстан    -2030»    халыққа   
жолдауында  ғылыми  және  шығармашылық  мүмкіндіктері  жоғары  білімді, ел 
азаматтары  мемлекетіміздің  беделді  мүшесі  екендігін  атап ӛткен.  Қолымыздағы 
бар  бағалы     құндылықтың     дамуына  және  оған  барлық  жағдай  жасау  - 
мемлекетіміздің 
басты 
міндеті.   Танымдық 
қызығушылық 
түлғаның 
тәрбиелілігінің бір ӛлшемі, әрі жаңа білім алу, ӛзінің танымдық информация- лық 
бағыты  болып  табылады.  Оның  пайда  болуына  сандық  кӛрсеткіштер  керек 
(үйірмелерге,  факультативтерге,  жас  техниктер  станциясына  қатысу)  ал  сапалық 
кӛрсеткіштерге    -  әлемді  түсінуге  ұмтылу,  оқуға  ынталану,  адам  ӛмірінің  ӛзгеру 
негізін  ғылыми-техникалык  түсініктер  аркылы  қарау.Осы  заманғы  коғам  қазіргі 
адамдардан  үздіксіз  ӛсіп  отырған  ақпараттар  ағымын-да  жылдам  бағдарлау 
мүмкіндігіп  талап  етеді.  Сондықтан  қалыптасқан  жағдайда  оқушының  акыл-ой 
мәдениетінің  дамуы  қажеттілігі  туып  отыр.  Ақыл,  ой  тәрбиесі  оқушының  тек 
дайын  білімді  ғана  меңгеріп  қана  қоймай,  ез  бетімен  ізденіп  білім  алуына  және 
сол білімді түрлі жағдайда қолдана білуін талап етеді. Балаларымыздың болашағы 
олардың  ӛмір  дағдыларының  қаншалықты  қалыптасқанына    байланысты.  Сыни 
ойлау 
дағдысы 
ӛмірлік 
дағдыны 
қалыптастыратын 
компоненттердін 
маңыздыларының  бірі  болып  табылады.  Сондықтан  окушының  тәрбиелік 
деңгейінің  ӛлшемдер  жүйесіне  сыни  ойлау  дағдысын  енгіздік.  Ол  мынадай 
кӛрсеткіштермен: білім алуды игеру және ақпараттарды ӛмір жағдайын жақсарту 
үшін  пайдалану  немесе  ӛзінің  танымдық  қабілетінің  дамуымен;  ӛз  ӛмірін 
жоспарлай білумен; алынған ақпараттарды талдай білу қабілетімен, пікірталасты 
жүргізу  дағды-сын  игерумен  ӛлшенеді.  Талғам  -  әр  түрлі  салалардағы 
шығармашылықтың  кажеттіліктері  мен  адамның  барлық  рухани  қабілеттерін 
дамытады.  Ӛнер  қүралдары  арқылы  сана-  сезімі  жоғары  дамыған  мәдениет 
әлемінде және адамдармен қарым-қатынаста ӛзін-ӛзі кӛрсете алатын жаңа адамды 
қалып-тастыру.  Талғам   тәрбиесі  -   рухани-адамгершілік   құндылықтардың, 
кӛркемдік талғамының,   ұлттык   және   әлемдік кӛркем құндылықтарды бағалау, 
жалпыадамзаттық  мұралармен       танысуы       арқылы  калыптасады.  Талғам 
мәдениеті  немесе  тәрбиелілік,  студент  түлғасының  белгілі  бір  мақсатқа 
бағытталған  іс-әрекеттері  қорытындысы,  яғни  тәрбие  үрдісінің  нәтижесі  болып 
табылады.  Оның  кӛрсеткіштері  -  талғамдық  негіздерді  білу  (танымдық 
компонент), 
талғамдық 
кұндылыққа 
жету 
қабілеті 
(мінез-құлықтық   
компонент), құндылықтарын 
құруға 
бағытталу 
(мотивациялык 
компонент).  Экологиялық  білім  мен  тәрбие  беру  экологиялық  мәселелерді 
шешудің  бірден-бір  тәсілі  болып  табылады.  Экологиялык  тәрбие  адамның 
табиғатқа  деген  сүйіспеншілігін,  этикалық  кӛзқарастарын  және  табиғат 
байлықтарына  деген  жауапкершілік  сезімін  тәрбиелеп  калыптастырады. 
Экологиялық тәрбиенің негізі,  ең алдымен: халықтың денсаулығы мен қоршаған 
ортаны  қорғау,  халықты  елдегі  экологиялық  жағдайымен  таныстыру  болып 
табылады.   Мықты денсаулық адамдардың салауатты ӛмір салтын қатаң сақтауы 
арқылы  қалыптасатыны  белгілі.  Яғни,  денсаулықты  сақтау  ӛте  маңызды. 
Студенттер  салауатты  ӛмір  салтының  дағдыларын,  яғни  ортаның  жағымсыз 
әсерлеріне қарсы тұра алу қабілетін, дұрыс тамақтануды, спортпен шұғылдануды, 
белсенді  ӛмір  салтын  қалыптастыруды,  дем  алу  мен  білім  алу  ережелерін 
сақтауды үйренуі керек.  «Қазакстан-2030»    стратегиясында қазақстандықтардың 
денсаулығын сақтау - негізгі ұзақ мерзімді басымдылықтардың бірі екендігі атап 
кӛрсетілген.  Салауатты  ӛмір  салты  дағдысы  білімдерін  тәжірибеде  қолдану 
дағдысы, денсаулыққа зиян келтіретін факторларды анықтау, денса-улық жағдайы 
мен  ӛмір  бейнесіне  ӛзіндік  талдау,  денсаулықты  қолдау  және  сақтау  тәсілдерін 
меңгеру, ӛзіңнің сезіміңді басқару, жағымсыз әсерлерге нәтижелі қарсы тұра алу 
кӛрсеткіштерімен бағаланады. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
232 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
М.Есқалиев.,  Ӛ.Шеденов.,  А.Базиков.  Жастарға  экономикалық  тәрбие  беру. 
Алматы., 1989. 
2.
 
Ж.Б.Қоянбаев., Р.М. Қоянбаев. Педагогика. Алматы.,2004ж 
3.
 
А.С.Нисимчук. Экономическое образование школьников. Москва., 2001г.  
  
ТҮЙІНДЕМЕ 
Экономикалық  тәрбиенің  нәтижесі  ретінде  қарастырылған    экономикалық 
мәдениет ұғымына және оның негізгі кӛрсеткіштеріне түсініктеме берілген. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  данной  статье  рассматриваются  понятие  и  основные  показатели 
экономической культуры как результат экономического воспитания. 
 
 
 
  
М А Г И С Т Р А Т У Р А 
 
 
УДК 336.46 (5 каз)  
Б 907 
КАЗАХСТАНСКАЯ КЛАСТЕРНАЯ ИНИЦИАТИВА 
 
Булдыбаева Н. - магистрант (г. Алматы, Академия экономики и права) 
 
Всесторонняя  ускоренная  модернизация  Казахстана,  предложенная  Главой 
государства  в  Послании  «Новый  Казахстан  в  новом  мире»,  охватывающая  все 
сферы  развития  общества,  позволит  обеспечить  достойное  участие  страны  в 
международном  разделении  труда.  Сдвиги  в  международном  разделении  труда, 
динамики  его  элементов,  соотношениях  различных  видов  деятельности, 
определяются,  прежде  всего,  внедрением  инноваций  в  производство  и 
технологии, 
результирующих 
использования 
многообразия 
факторов 
экономического  развития  и  обеспечивающих  последовательное  повышение 
конкурентоспособности от микро- до макроуровня. 
Сложившаяся  в  последние  годы  благоприятная  конъюнктура  на  мировых 
сырьевых  рынках  позволила  обеспечить  высокие  темпы  прироста  ВВП 
Республики  Казахстан  за  счет  экспорта  продукции  минерально-сырьевого 
сектора. Однако прирост ВВП  на основе лишь эксплуатации сырьевого сектора 
не  может  служить  критерием  конкурентоспособности  экономики  в  целом. 
Поэтому  был  взят  курс  на  снижение  зависимости  национальной  экономики  от 
нефтегазового сектора и диверсификацию экономики Казахстана. В соответствии 
со  Стратегиями  индустриально-инновационного  развития  и  вхождения 
Казахстана в число пятидесяти наиболее конкурентоспособных стран мира одним 
из приоритетов дальнейшего развития экономики страны  является кластеризация 
на основе  системного  подхода, интеграции и кооперирования производственных 
систем. 
Кластеры предприятий успешно функционируют в современных условиях во 
многих  странах  мира,  как  с  развитой  экономикой,  так  и  развивающейся,  и 
рассматриваются как один из подходов повышения конкурентоспособности фирм, 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
233 
регионов,  стран  на  основе  территориальной  близости  субъектов.  Кластер  как 
форма  устойчивого  партнерства  взаимосвязанных  предприятий,  учреждений, 
организаций, отдельных лиц может иметь потенциал, значительно превышающий 
простую  сумму  потенциалов  отдельных  составляющих.  Это  приращение 
возникает  как  результат    сотрудничества  и  эффективного  использования 
возможностей  партнеров  на  длительный  период,  сочетания  принципов 
кооперации и внутренней конкуренции. 
Кластер - новое слово в лексиконе большинства казахстанских экономистов. 
В переводе оно означает «скопление», «концентрация». Применимо к экономике, 
кластерное  развитие  должно  означать  объединение  всех  участников  цепочки 
добавленных стоимостей (процессы добавления стоимости от сырья до конечного 
продукта) какой-либо отрасли, родственные и поддерживающие отрасли, а также 
другие институты, имеющие отношение к данной отрасли.  
До 2007 г. необходимо было, в основном, завершить процесс формирования 
пилотных  кластеров.  Такое  поручение  дал  Глава  государства  Н.А.Назарбаев  на 
расширенном 
заседании 
Правительства 
РК.«Необходимо 
завершить 
формирование 
пилотных 
кластеров, 
кардинально 
повысить 
конкурентоспособность  казахстанских  компаний,  -  подчеркнул  Н.Назарбаев.  - 
Дальнейшая диверсификация экономики должна проводиться в русле достижения 
максимальной 
конкурентоспособности 
наших 
товаров, 
повышения 
производительности, особенно, в обрабатывающем секторе». 
 «Кластерное  развитие  станет  примером  реальных  партнерских  отношений 
между  частным  сектором  и  государством»,  -  отметил  Глава  государства.  Между 
тем  он  также  подчеркнул,  что  «поддержка  государством  данных  кластеров  не 
означает, что другие секторы экономики не получат развития». 
На  сегодняшний  день  в  республике  проведено  более  двадцати  кластерных 
встреч и около сорока заседаний рабочих групп. На данных встречах участниками 
кластеров  были  определены  наиболее  остро  стоящие  проблемы  для  отрасли,  а 
также стратегические возможности, разработаны планы действий по преодолению 
данных  проблем  и  реализации  стратегических  возможностей.  При  этом 
необходимо  отметить  разный  уровень  развития  кластеров.  Наиболее 
продвинутыми  являются  туризм,  за  ним  следуют  производство  пищевых 
продуктов, нефтегазовое машиностроение и транспортно - логистические услуги. 
Но  это  не  является  свидетельством  того,  что  какой-то  из  этих  кластеров  менее 
жизнеспособен,  чем  другой.  В  настоящее  время  ведется  работа  по  акселерации 
действий частного сектора по развитию соответствующих кластеров.  
Для развития экономики нужны масштабные институциональные реформы, 
такие, 
как 
снижение 
административных 
барьеров, 
независимость 
судопроизводства, борьба с коррупцией и др.  
Важность  кластерной  программы  заключается  в  том,  что  проблемы 
неэффективного  административного  регулирования,  коррупции,  независимого 
судопроизводства  и  другие  обсуждаются  в  рамках  кластеров.  Будет  внедряться 
передовой международный опыт, имеющий максимальный практический эффект - 
это  использование  кластерного  подхода  к  развитию  индустрии.  Такой  подход 
позволит  сконцентрировать  в  одном  месте  критическую  массу  факторов 
производства 
и 
сопутствующим 
им 
отраслей 
для 
достижения 
конкурентоспособности конечных продуктов на мировых и региональных рынках.  
Институты  развития  должны  стать  эффективным  инструментом  в 
реализации поставленных целей. Среди выгод для бизнеса от развития кластеров 
стоит выделить прежде всего:  
-  повышение  эффективности  работы  с  поставщиками  (прежде  всего 
местными);  

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
234 
-  повышение  гибкости  и  инновационного  потенциала  при  создании  новых 
продуктов и технологий;  
-  доступность  специализированных  и  производительных  человеческих 
ресурсов и т.п.  
Кроме  того,  кластерный  подход,  как  показывает  мировая  практика 
предлагает  эффективные  инструменты  для  экономического  развития  территории 
(этими  инструментами  могут  пользоваться  как  администрация,  так  и  ключевые 
группы  интересов  в  регионе,  например,  ассоциации  бизнеса  или  же  общества 
потребителей). Показателями этого экономического развития могут являться:  
- увеличение занятости в регионе,  
- повышение заработной платы,  
- рост отчислений в бюджеты различных уровней,  
-  и  (самое  важное)  повышение  устойчивости  и  конкурентоспособности 
региональной промышленности.  
В  последние  годы  в  мире  резко  возрос  интерес  к  кластерам  малых  фирм. 
Кластер  состоит  из  предприятий,  специализированных  в  определенном  секторе 
производства и локализованных географически.  
Кластеры  малых  предприятий  широко  распространены  в  большом 
количестве  стран  и  отраслях  промышленности.  В  процессе  своего  становления 
организация  проходит,  как  правило,  пять  стадий:  агитацию  и  мотивацию 
потенциальных  участников,  разработку  общей  стратегии,  пилотного  проекта, 
стратегического проекта и стадию саморегулирования.  
Результативность  функционирования   кластера  можно  оценивать  и  со 
стороны  последствий  для  экономики  государства.  Прежде  всего,  успешное 
функционирование кластера является гарантией сохранения рабочих мест людям, 
работающим  в  малом  бизнесе.  А  это  означает,  что  имеет  место  сохранение 
налоговой  базы.   Кроме  того,  это  предполагает  сокращение  выплат  по 
безработице. Поэтому власти всегда проявляют заботу о малом бизнесе. Именно 
поэтому,  власти  разных  уровней  зачастую  становятся  инициаторами  создания  и 
поддержания  кластера  предприятий,  поскольку  они  справедливо  полагают,  что 
«кластеры  представляют  собой   движущую  силу  для  увеличения   экспорта  и 
привлечения  иностранных инвестиций». 
Сегодня  нельзя  однозначно  утверждать,  что  определенные  Правительством 
семь пилотных кластеров найдут свое развитие в нашей области в полном объеме, 
возможно,  потребуются  отдельные  видоизменения  и  дополнения.  В  стадии 
проработки находится вопрос по созданию и развитию подотраслевых кластеров в 
металлургии,  пищевой  промышленности,  нефтегазовом  машиностроении, 
текстильной  промышленности,  производстве  стройматериалов,  организации 
туризма, транспортной логистики. 
С  точки  зрения  экономики,  результативность  функционирования 
предприятий в кластере может оцениваться количеством созданных рабочих мест. 
Этот  показатель  свидетельствует  и  об  увеличении  самого  среднего  класса, 
который  считается  опорой  всякой  демократии.  В  этом  отношении  нашему 
государству было бы целесообразно обратить особое внимание на необходимость 
расширения  кластеризации  предприятий.  Кроме  того,  появление  новых  рабочих 
мест,  означает  отсутствие  необходимости  выплачивать  пособия  по  безработице, 
то есть сокращает сумму выплат из государственного бюджета. 
В области созданы рабочие группы по кластерному развитию приоритетных 
секторов  экономики:  металлургия,  нефтегазовое  машиностроение,  текстильная 
промышленность, туризм, которые курирует департамент предпринимательства и 
промышленности; пищевая промышленность - организует департамент сельского 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
235 
хозяйства;  производство  стройматериалов  –  департамент  строительства; 
транспортная  логистика  -  департамент  пассажирского  транспорта  и 
автомобильных дорог. 
Теоретических  подходов  и  теорий  достижения  конкурентоспособности 
множество, но, начиная с 1990-х гг. сначала в развитых  странах, а с 2000 г. и в 
развивающихся  странах  и  странах  с  переходной  экономикой  особенно 
популярной  стала  теория  кластерного  развития.  Данная  теория  основана  на 
понятии  кластера,  которое  в  самой  простой  формулировке  означает  группу 
компаний и институтов, географически расположенных в близости друг к другу, и 
связанных между собой взаимными поставками продукции и услуг.  
Существует много определений понятия «кластер». Например, Л.С. Марков 
из  Новосибирского  института  экономики  и  ОПП  Сибирского  отделения  РАН 
нашел  более  двух  десятков  определений  «кластер»  в  различных  книгах.  Однако 
самое известное определение принадлежит профессору Майклу Портеру, который 
по  праву  считается  одним  из  самых  авторитетных  экспертов  в  области 
стратегического планирования XX столетия. Сегодня кластерная концепция тесно 
связана  с  его  работами:  об  индустриальных  кластерах  («Конкурентные 
преимущества наций.», 1990), и затем о региональных кластерах («Конкуренция.» 
1998),  где  он  подробно  описывает  тесные  взаимосвязи  между  кластерным 
партнерством и конкурентоспособностью фирм и отраслей промышленности. 
В  течение  последних  двух  десятилетий,  помимо  М.Портера,  другие 
специалисты в области экономической географии посвятили значительные усилия 
изучению  локальной  индустриальной  специализации,  пространственной 
экономической  агломерации  и  региональному  развитию  и  идентификации 
экономически, социально и институционально связанных процессов.  
Известный ученый Гарвардской школы бизнеса Майкл Портер опубликовал 
в  1990  г.   результаты  своего  исследования,  в  котором  он  предпринял  попытку 
объяснить,  почему  одни  нации  более  успешны,  чем  другие,  в  международном 
экономическом  соревновании,  почему  те  или  иные  страны  достигли  успеха  в 
определенной отрасли. По теории Портера, на конкурентоспособность компаний 
влияют четыре группы условий: 
-    факторные  условия  -  факторы  производства,  в  том  числе  трудовые 
ресурсы,  научно-технический  потенциал,  специализированная  инфраструктура 
для развития отрасли;  
-      факторы  спроса:  природа  и  качество  внутреннего  спроса  на  продукт 
отрасли; 
-     наличие обслуживающих отраслей;  
-  стратегия  компаний,  структура  и  конкуренция  -  условия,  определяющие 
создание,  организацию  компаний,  их  управление,  а  также  природа  внутренней 
конкуренции.  
Согласно  Портеру,  компании  наиболее  конкурентоспособны  в  той  отрасли, 
где  эти четыре группы факторов пересекаются и взаимно усиливают друг друга. 
Эта  схема  получила  название  конкурентного  ромба  (по  другой  интерпретации  - 
«золотое сечение» или алмаз) Портера.  Случайности и государственная политика 
служат по теории Портера дополнительными факторами, которые могут повлиять 
на этот ромб.  
Понятие  кластера  чаще  всего  используется  в  отношении  индустриальных 
кластеров. Но многие  экономисты считают такой подход некорректным, так как 
кластеры могут быть самых разных типов и имеют разные измерения. Например, 
в Сингапуре, где нет сырьевых ресурсов, хорошее развитие получили сервисно  - 
технологические  кластеры.  Часть  исследователей  рассматривают  кластер  в 
применении  только  лишь  к  региональной  и  местной  экономике,  в  то  время  как 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
236 
другие говорят о возможности существования трансграничных кластеров. Теория 
Портера  оказалась  весьма  популярной,  и  за  последние   15  лет  были  проведены 
сотни исследований по  данной  тематике  во  всех  странах.  Появилось  даже  целое 
направление  новой  экономической  географии.  В  развивающихся  странах  и 
странах  с  переходной   экономикой  донорские  агентства  стимулировали   те  или 
иные кластерные инициативы. По признанию некоторых аналитиков, произошло 
повсеместное  «заражение  кластерным  вирусом».  Несмотря  на  многолетние 
исследования, не существует консенсуса по определению кластеров, - более того, 
есть и критики этой теории.    
Идея  развивать  кластеры  стала  своего  рода  модным  направлением  в 
экономической  политике  России  и  Казахстана,  где   речь  идет,  прежде  всего,  о 
необходимости  диверсификации  экономики  и   постепенного  ухода  от 
преимущественно 
сырьевого 
экспорта 
и 
развитии 
промышленной 
конкурентоспособности  за  счет  создания  приоритетных  кластеров,  поддержки 
инвестиционных  институтов,  соответствующей  кредитной  политики,  внедрения 
инноваций 
и 
передовых 
технологий. 
Казахстан 
принял 
стратегию 
инновационного индустриального развития на 2003-2015 гг. (СИИР). Кроме этого, 
по  приглашению  правительства  сам  Портер  побывал  в  Казахстане  для 
консультирования, в результате чего порекомендовал отобрать 7 направлений для 
развития  кластеров.  Портер  побывал  и  в  России,  где  поделился  своими 
соображениями по поводу развития кластеров. Азербайджан и Узбекистан  также 
изучают  конкурентоспособность  своего  промышленного  сектора  и,  возможно, 
разразятся в скором времени своими новыми стратегиями.  
Однако  именно  идеи  и  концепции  М.Портера,  наиболее  известными  из 
которых  являются  «пять  сил  Портера»,  «цепочка  создания  ценности»,  «теория 
кластеров»,  стали  хрестоматийными  и  явились  базой  для  множества  развитых 
стран,  которые  приступили  к  реализации  кластерной  политики,  главная  идея 
которой  –  переход  к  реализации  новой  фазы  процесса  повышения 
конкурентоспособности,  созданию  сильного  микроэкономического  фундамента 
национальной  экономики.  Согласно  М.  Портеру,  кластер  –  это  группа 
близкорасположенных и  связанных  между  собой  предприятий  и  сопутствующих 
им  организаций,  работающих  в  определенной  отрасли,  объединенных  и 
дополняющих друг друга. Кластер может охватывать район, штат или даже один 
город с захватом близлежащего города или соседних стран. 
Кластер  имеет  естественное  происхождение,  его  нельзя  спроектировать  и 
построить «с нуля». В этом заключается его основное отличие от территориально-
производственных  комплексов  и  научно-производственных  объединений, 
характерных  для  плановой  экономики.  Кластер  максимально  учитывает 
рыночный механизм, он может быть эффективным только тогда, когда создается 
по  инициативе  и  поддержке  бизнеса,  когда  сами  предприятия  для  повышения 
своей конкурентоспособности приходят к необходимости объединения в кластер. 
С  учетом  успешного  мирового  опыта  в  2004  г.  был  инициирован  проект 
«Казахстанская  Кластерная  Инициатива».  Основной  целью  проекта  является 
диверсификация  экономики  страны  путем  повышения  конкурентоспособности 
недобывающих отраслей экономики и как следствие – страны в целом. До конца 
2004  г.  Центр  маркетингово  -  аналитических  исследований  совместно  с 
американской  компанией  J.E.Austin  Associates,  генеральным  подрядчиком  по 
проекту, проводил анализ состояния отраслей казахстанской экономики. Он стал 
основой  при  определении  Правительством  пилотных  кластеров,  разработке 
планов их развития и последующего утверждения постановлением Правительства 
РК  №633  от  25.06.2005  г.  В  процессе  анализа  были  определены  7  пилотных 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
237 
отраслей  для  развития  кластеров,  практическая  реализация  которых 
предусматривалась на третьей фазе проекта.  
Следует  отметить,  что  семь  пилотных  отраслей  для  кластеров:  туризм, 
текстильная 
промышленность, 
пищевая 
промышленность, 
металлургия, 
производство  строительных  материалов,  нефтегазовое  машиностроение, 
транспорт  и  логистика,  являются  не  приоритетными  направлениями  развития 
экономики,  а  пилотными.  Это  в  первую  очередь  означает,  что  эти  направления 
были определены не потому, что они нуждаются в государственной поддержке в 
виде  субсидий  и  льгот,  а  потому,  что  они  наиболее  готовы  для  развития  с 
применением кластерной методологии.  
Однако  по  всем  семи  пилотным  отраслям  необходимо  отметить  различный 
уровень заинтересованности бизнеса в участии в проекте. При этом в некоторых 
случаях имело место недопонимание сути, идеи и целей проекта. Так, во многих 
кластерах  представители  бизнеса  ждут  от  Правительства  и  государственных 
органов определенных действий, часто не задумываясь о том, что бизнес многое 
может  сделать  сам,  объединившись.  Причем  речь  идет  не  столько  о 
взаимодействии бизнеса с государственными органами, а сколько о возможности 
осуществления совместных проектов (инвестиций) казахстанскими компаниями.  
Идея создания конгресс - холла в Алматы в рамках туристического кластера 
является  ярким  примером  того,  как  меняется  мышление  предпринимателей, 
которые  осознают,  что  многое  зависит  и  от  их  собственной  инициативности  и 
готовности  претворять  свои  идеи  в  жизнь.  Кластер  нефтегазового 
машиностроения  является  образцом  инициативности  и  командной  работы. 
Бизнесмены отрасли во главе с Ассоциацией поставщиков оборудования и услуг 
для 
недропользователей 
остро 
ощущают 
необходимость 
внедрения 
международных  стандартов,  есть  инициатива  создания  электронной  биржи, 
издания каталога продукции отрасли. 
   
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Абдрахманова  А.С.  «Теоретические  аспекты  развития  сферы  услуг  в 
рыночной экономике Казахстана» - Караганда, 2006г. 
2.
 
Арыстанбаева  С.С.  «Финансовое  обеспечение  конкурентноспособности 
экономики Казахстана» - Алматы, 2006г 
3.
 
Байбуканов  А.С.  Проблемы  повышения  эффективности  производства  при 
использовании 
энергосберегающих 
технологий 
(на 
примере 
машиностроения  РК):  Автореферат  диссертации  на  соискание  ученой 
степени кандидата экономических наук.- Алматы: Б. и., 2004.-33 с. 
 
РЕЗЮМЕ 
В статье рассмотрена теория кластерного развития, как одной из популярных 
подходов  для  достижения  конкурентоспособности.  Кластерный  подход,  как 
показывает  мировая  практика  предлагает  эффективные  инструменты  для 
экономического развития 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  бәсекеге  қабілеттілікті  кластерлік  даму  арқылы  жүзеге  асыру 
мәселелері  теориялық  тұрғыдан  қарастырылған.  Дүниежүзілік  тәжірибе  кӛрсетіп 
отырғандай экономикалық даму үшін кластер тиімді құралдарды ұсынады. 
 
 
 
 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
238 
ӘОК 373.60 

жүктеу/скачать 2,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: