Сәйкестендіру әдіс-тәсілдері және азық-түлік тауарларының

77 
Сонымен қатар, 1014-2000
ҚР СТ бойынша сәйкестендіру әдіс-
тәсілдерінің жіктелінуі жіктелу ережелерінің бұзылуымен ерекшелінеді, соның 
ішінде жалпыдан жекеге өтуде. Атап айтсақ, органолептикалық әдіс-тәсілде әр 
түрлі болуы үшін көзбен көру және дәмдік немесе дәмін татып көру енеді.
Сынақ – сәйкестендіру әдіс-тәсіліне қарағанда жалпы түсінік. Осыған 
байланысты сәйкестендіру әдіс-тәсілдерінің авторлық жіктелуі 9 суретте 
көрсетілген.
Сурет 11. Сәйкестендіру әдіс-тәсілдерінің жіктелінуі.
Ақпараттық-аналитикалық әдіс-тәсілдер – тауарлық ақпараттың анализіне 
немесе органолептикалық және өлшеу әдіс-тәсілдерінің қолданылуымен 
тәжірибе қорытындысына негізделген сәйкестендіру әдіс-тәсілдері болып 
табылады.
Сәйкестендіру әдіс-тәсілдері 
Ақпаратық-
аналитикалық 
Органолептикалық 
Өлшеуіш 
Тағайындалуы бойынша 
Өлшеу құралдары бойынша 
Алдын-ала дайындау 
әдіс-тәсілдері 
Зерттелетін көрсеткіш 
мағынасын анықтау 
әдіс-тәсілдері 
Сезім мүшелерін 
алмастыратын әдіс-
тәсілдер 
Физико-химиялық 
және 
микробиологиялық 
көрсеткіштерді 
анықтайтын әдіс-
тәсілдер
Күрделі 
аналитикалық 
құрал-
жабдықтардың 
қолданылуын 
талап етпейтін 
қарапайым әдіс-
тәсілдер 
Күрделі 
аналитикалық 
құрал-
жабдықтардың 
қолданылуын 
талап ететін 
құрал-
жабдықтық әдіс-
тәсілдер 
Сәйкестенді
рудің 
экспресс 
әдіс-
тәсілдері 

78 
Қолданылатын ақпараттық құрылғыларға байланысты ақпараттық-
аналитикалық әдіс - тәсілдер әр түрлі болып бөлінеді: құжаттық, таңбаланған 
және анализдік - ақпараттық, олар әр түрлі қолдану аймағына ие және 
сәйкестендіру процедурасының әр түрлі этаптарында қолданылады. (11 сурет). 
Құжаттық әдіс-тәсіл тауарға ілестірме құжатта бар тауарлық ақпараттың 
анализіне негізделген. Тауардың ілестірме құжаттарына транспорттық 
(тауарлы-транспорттық ілеспе құжат, темір-жол ілеспе құжаты және т.б.), 
сәйкестік жайлы сертификаттар мен декларациялар, қауіпсіздік және сапа 
күәлігі, эксплуатациялық құжаттар (паспорт, инструкция, басшылық), 
сынаманы таңдау актілері және т.б жатады. 
Сурет 12. Сәйкестендіру әдіс-тәсілдерін әр түрлі этаптарда қолдану. 
Құжаттық әдіс-тәсіл әр түрлі құжаттарда (мысалы, ілеспе құжатта және 
сертификаттарда), сонымен қатар маркілеу кезінде тіркелген тауар 
сипаттамаларының негізін көшірме жасаушыларды тексеруге бағытталады.
Таңбалау әдіс-тәсілі таңбалау кезіндегі тауарлық ақпараттың анализіне 
негізделеді. Оларды тасымалдаушыларға тұтынушы және транспорттық буып-
түю, этикеткалар, биркалар, ярлыктар, бақылау ленталары, штамптар және т.б. 
жатуы мүмкін. Егер де тауарда таңбалаудың бірнеше тасымалдаушысы 
Тауарды сәйкестендіру 
Этаптары 
Әдіс-тәсілдері 
Дайындық: 
- таңбалау мен құжатты 
талдау 
- үлгілерді алу 
Негізгі: 
-үлгілерді сәйкестендіру 
Шешуші: 
- қорытындыны 
талдау 
- 
қорытындыны 
безендіру 
Құжаттық 
таңбалау 
Алдын-ала дайындау әдіс-
тәсілдері 
Органолептикалық 
Өлшеу 
Аналитикалық - ақпараттық 

79 
(мысалы, этикетка және бақылау лентасы) болса, онда әр түрлі 
тасымалдаушылардағы, сонымен қатар тауардың ілестірме құжаттарындағы 
тауарлық ақпаратқа талдау жүргізіледі. Сонымен қатар, таңбалауда бар заңнама 
мен міндетті стандарт талаптарымен жұмыс жасап тұрған (СТ РК 1010-2002
«Тағамдық өнімдер. Тұтынушылар үшін ақпараттар. Жалпы талаптар) тауарлық 
ақпарат сәйкестігіне тексеріс жүргізілуі керек.
Таңбалаудағы немесе тауарлық ілестірме құжаттарындағы толық емес, 
сенімсіз немесе бұрмаланған ақпараттар, көбінесе, бұрмаланған және 
контрафактілі тауарлардың белгісі болып табылады. Ең көп айтылмай немесе 
бұрмаланатын мәліметтерге келесілерді жатқызуға болады: шыққан елі, 
өндірушінің аты және заңды мекен-жайы, құрамы, сапа категориясы, өндірістен 
өнімнің шыққан уақыты және/ немесе қолдану мерзімінің аяқталуы. Құжаттық 
және таңбалау әдіс-тәсілдері бірге қолданылады және сәйкестендірудің барлық 
түрлерінде 
де 
міндетті 
болып 
табылады. 
Олар 
ассортименттік, 
квалириметриялық және сандық сәйкестендіру кезінде органолептикалық, 
өлшеуіш және аналитикалық - ақпараттық әдіс-тәсілдерді қолданады. 
Ақпараттық сәйкестендіру кезінде қарастырылып отырған әдіс-тәсілдер 
аналитикалық - ақпараттық әдіс-тәсілдермен бірге тек соңғы этапында ғана 
қолданылады.
Аналитикалық - ақпараттық әдіс-тәсілдер органолептикалық және 
өлшеуіш әдіс-тәсілдерінің тәжірибелік қорытындысына, сонымен қатар 
тауарлық ілестірме құжаты мен таңбалаудың тауарлық ақпараттық талдауына 
негізделген. Оның мәні алдыңғы этаптарда алынған ақпаратты таңдау, 
жалпыландыру, жүйелендірумен байланысты, осының салдарынан сәйкестік 
немесе сәйкес еместігі жайлы, соңғысының шығу себептері туралы жаңа 
ақпараттар шығады.
Аналитикалық - ақпараттық әдіс-тәсілдерді қолданудың қорытындысы 
өнімдерді сәйкестендіру қорытындысы бойынша қорытынды жасау болып 
табылады, бұл экспертиза актісінің, сертификаттың құрамдас бөлігі немесе 
еркін техникалық құжат болуы мүмкін.
Органолептикалық әдіс-тәсілдер сезім мүшелері арқылы өнімдердің 
келесідей сипаттамаларын, атап айтсақ, сыртқы түрі, түсі, дәмі, иісі, 
консистенциясы 
және 
т.б. 
анықтауға 
негізделген. 
Анықталатын 
сипаттамаларды органолептикалық көрсеткіштер деп атайды.
Бұл көрсеткіштерді анықтауға қандай сезім мүшелері қатынасатын болса, 
соған байланысты әр түрлі органолептикалық әдіс-тәсілдерді түрлерін 
анықтайды: көзбен көру, сипап сезу, иіс сезу, дәм сезу, есту. Ереже бойынша, 
сәйкестендіруді жүргізу кезінде бұл әдіс-тәсілдерді кешенді түрде қолданады. 
13 суретте сәйкестендіру органолептикалық әдіс-тәсілдердің көмегімен азық-
түлік тауарларының қандай органолептикалық қасиеттері анықталынатыны 
көрсетілген.

1 
Сәйкестендірудің органолептикалық әдіс-тәсілдері 
Көзбен көру 
Сипап сезу 
Иіс сезу 
Есту 
Дәм сезу 
Беткі 
қабатын 
Ішкі 
жағын
Сәйкестендіру кезінде қолданылатын органолептикалық көрсеткіштер 
Сыртқы 
түрі, 
сонымен қатар 
формасы, 
өлшемі, 
беткі 
жағдайы 
(тазалығы) түсі, 
жылтырлығы, 
мөлдірлігі, 
консистенциясы, 
ішкі құрылымы, 
суреті және т.б. 
Беткі 
қабатының 
температура
сы 
және 
жағдайы 
(тегіс, кебу, 
жабысқақ 
және т.б.) 
Консистенциясы 
(қатты, 
берік, 
созылмалы, 
біртекті, ауызда 
еритін және т.б.) 
Негізгі 
иісі 
(аромат) және 
оның 
түсі 
(өнімге 
тән 
және бөтен) 
Дәмі (дәмнің негізгі 
элементтері 
және 
олардың 
байланысуы) 
Жегендегі 
дәмі 
(Өнімге тән және 
бөтен)
Жегеннен кейінгі 
дәмі 
(ұзақтығы 
және сипаты)
Шашылмалы
ғы, 
қытырлақты 
лығы (басқан, 
шайнаған 
кезде), 
қаттылығы 
(мұздатылған 
өнімдер 
үшін)
«Флевор»- дәм мен ароматтың кешенді байланысы, 
«букет»-шарап және коньяк үшін 

74 
Сурет 13. Органолептикалық көрсеткіштер және сәйкестендіру әдіс-тәсілдері. 
Сәйкестендірудегі органолептикалық әдіс-тәсілдердің артықшылығы 
олардың қарапайымдылығы болып табылады: қол жетімділігі; зерттелетін 
көрсеткіштердің тез анықталатындығы; өлшеуіш әдіс-тәсілдермен алмастыра 
алмауы, әсіресе, көзбен көру, дәм сезу, иіс сезу немесе сипап сезу арқылы
тауардың сұлбасын құру кезінде; аздаған материалды шығындар; жекеленген 
қасиеттерді 
бағалаудың 
кешенді 
сипаты; 

жүктеу/скачать 1,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: