ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

I Казахстанский философский Конгресс 

403 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

вая культура» – это что за волапюк? А интернет – эта «мировая 

паутина», где средство превратилось в цель и даже в самоцель?

Наступление цивилизации потребовало вначале пожертвова-

ния мудростью (смерть Сократа), затем знаниями (костер Бруно), 

чтобы  прийти  к  обезличенной  информации  (степень  упорядо-

ченности системы – Винер). Но тем самым человечество пришло 

или идет к безумию, потому что в любой системе есть элемент 

безумия. А безумие человечества и есть цивилизационное бытие, 

которое есть метафизическое небытие. Поэтому философия есть, 

возможно, единственно достойное человека дело, где он должен 

взять всю ответственность на себя перед миром, чтобы быть ему 

не в тягость, а к добру. Возвращение к мудрости древних вряд ли 

возможно. Но небытие заставляет искать истоки бытия.

Если учитывать современные требования, в особенности гло-

бализации, то где мы в ней находимся?

Все-таки  она  преимущественно  проистекает  с  Запада.  Воз-

можно даже это феномен постмодерна, хотя казалось бы стран-

но, этого не может быть? Потому что постмодерн – это плюра-

лизация, деконструкция, неопределенность и т.д. Но все равно 

это  наступление  Запада,  несмотря  на  «закат  Европы»,  «конец 

истории» и т.д. Парадокс в том, что на Востоке постмодерна нет, 

а глобализация наступает. Необходимо расширение экономиче-

ских основ из духовных усилий: единение из духовных свобод. 

Нужно так или иначе развязывать узлы – законы общественного 

и человеческого в гражданском обществе, правовом, социальном 

государстве, чтобы силы черпались оттуда «из духовности», ну 

«с богом».

Не перекрестие Запад-Восток, Север-Юг, а купол неба, Тен-

гри над многообразием мира. Байтерек- вот наш символ. Человек 

растет корнями вверх (П.Валери). Даже материалист Фалес гово-

рил о «горнем отечестве».

Не время, а пространство. Это и есть номадизм. Оседлав коня 

реформ, куда мы движемся?

Нужен не расчет по примерам достигнутого другими страна-

ми, цивилизациями, культурами и т.д. Это достоинства, которые 

накопились в недостатках. Это может быть тенгрианство, евра-

зийство, а скорее всего номадичность. Мы не можем предложить 

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

404 

ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

себя  миру  как  кентавр.  Наоборот  кентавр  должен  обернуться 

символом движения, а лучше в этой подвижности страной между 

небом и землей. Не поднебесной, а именно должен после «Заката 

Европы» прийти «Восход Азии». Кстати, Шпенглер говорил, что 

где-то  в  Сибири  появится  новая  цивилизация.  А  Сибирь  –  это 

наша исконная территория, хотя мы оттуда волей-неволей пере-

кочевали. А орхоно-енисейские письмена, а Байкал, а Ангара, а 

Омбы, а Алтай вплоть до Урала и далее?

Восток приходит не после Запада и не вместо него, а наравне. 

Запад исчерпал свое время и время вообще как темпоральность, 

интенсивность,  необратимость.  Хронос  уступает  топосу.  Но 

если это происходит на Западе в ломках структур, то есть пост-

структуралистически, неравновесно, кризисно, что откликается 

через процессы глобализации и на «Востоке», то в действитель-

ности время должно быть подчинено пространству и весь кате-

гориальный ряд нужно расчленить: необходимость, а не свобода, 

содержание, а не форма, явление, а не сущность, возможность, а 

не действительность, следствие, а не причина и т.д.

Но  лишь  пройдя  опыт  Запада,  можно  проснуться  «Восто-

ком». Многое ушло на Запад в Великом переселении народов и 

обратно распространилось на Восток в его вестернизации. Мож-

но сказать, что Востока как такового и нет. Он должен образо-

ваться из преобразования Запада. Нужна девестернизация. А мы 

все пытаемся прильнуть к Европе. Мне, например, совершенно  

не нравится примыкание к Болонскому соглашению по образо-

вательной  системе  с  пресловутыми  кредитами,  тестированием, 

бакалавриатом, магистериатом и т.д.. Обучение из душевного ди-

алога превращается в назидательную тренировку, об опасности 

чего предупреждал еще Гегель.

Цивилизация, культура, постмодерн – в такой последователь-

ности  Западный  мир  пришел  к  кризису  во  всех  сферах  обще-

ственной жизни. Линейный подход к истории – это не только те-

оретическая позиция, но и ее реализация как такового. Однако в 

истории имела место и диахрония.

В этом смысле эту триаду надо пересмотреть с точки зрения 

восточного  человека.  Рациоцентризм,  фаллоцентризм,  европо-

центризм и т.д. на самом Западе уже отвергаются. Но ведь это и 

I Казахстанский философский Конгресс 

405 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

есть постмодерн как наступающая неопределенность во време-

ни. Но может эта хроноперипетия – феномен Востока, где довле-

ет топос? Но не такой как на западе, а как «территория», «между-

мирье»? На Востоке нет раньше-позже, ближе-дальше, он и в том 

и в другом, а отсюда и символ номадического кентавра.

Место Востока в неопределенности постмодерна установить 

невозможно.  Там  все  новые  и  новые  тупики  «развития»,  а  мы 

туда же суемся в реформах. Но куда же идет Восток не понятно, 

то есть куда идет понятно, туда же, что и Запад. А вот куда он 

должен идти – вот вопрос?

Линейность истории исчерпана. Она ведет к тупику. И слиш-

ком много появилось «постов» (концов). Бог умер, автор умер, 

человек умер, конец истории и т.д. О чем это говорит?

У  Ницше  есть  идея  вечного  возвращения.  Но  возможно  ли 

оно?  Зри  в  корень  (К.Прутков).  Отрадно,  что  Н.А.Назарбаев  в 

своих выступлениях ссылается на Сенеку, Сократа, Шопенгау-

эра.  Это  что,  самореклама,  проявление  профессионализма  или 

проблески  мудрости  правителя?  Да,  это  должно  нас  радовать. 

Мудрец не попадает в тупиковую ловушку, откуда уже нет выхо-

да, а упреждает ее, отказываясь от одностороннего самоутверж-

дения и превозмогая себя в самоотдаче миру ближних и дальних. 

Концептуальная  установка  партии  «Алаш»  в  прошлом  была  в 

том, чтобы всем миром строить новое общество.

Но  осознает  ли  человечество  «конец  истории»?  Или  только 

в  виде  «экономического  кризиса»,  который  бьёт  по  карманам? 

Ждать ли того времени, когда «конец» достанет до каждой живой 

души? Как это в фантастических блокбастерах Голливуда? Когда 

уже не будет выбора? Или только остается констатировать прояв-

ления нарастающего развала мира как это обстоит в постмодер-

не? И вместе с тем может быть постмодернизм – это современная  

«мудрость», вполне отвечающая нынешним реалиям? Он-то как 

раз и кричит больше всех (новаторов тем  более) о том, что про-

исходит? Наяву, а не во сне?

Нужен день, а не ночь философии, когда вылетает преслову-

тая Сова Минервы. Парадокс в том, что мы ночью философству-

ем, а днем от этого отрешаемся. Ночь отнимает тело, день отни-

мает душу (Шпенглер).

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

406 

ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

Но фактически мы днем «спим», ночью «бодрствуем». «Го-

спода, если к правде святой мир дорогу найти не сумеет, честь 

безумцу, который навеет человечеству сон золотой» (Беранже).

«Время  временится  из  будущего»  (Хайдеггер).  Вот  откуда 

востребована духовность! А может будущее в прошлом? Чтобы 

не было «конца света» и нужно возвращение к началу света? Су-

дорожные  движения  вперед  или  вбок  всегда    были  в  истории, 

собственно эпохи этим и определялись. Но даже эпоха Возрож-

дения не состоялась, она выродилась (Бердяев). А Гайденко П.П. 

говорит о «трагедии возрожденческого титанизма». Как же быть? 

Может «глобализация» со всей ее негативностью будет способ-

ствовать, вынуждать к возвращению человечества? К чему? Из 

освоенного  пространства  и  преодоленного  времени,  в  которых 

все теперь есть «окружающая среда», не куда кривая выведет, а 

к самому миру, в котором человек был бы признан и призван к 

его сотворению. Начала истории не было, были одни «концы» и 

слишком много концов.

Беременные места Земли разрождались  в  границах  цивили-

заций, между которыми происходили гибельные столкновения, 

теперь видимо беременно все человечество? Будет ли рождения 

дитя, Нового Адама земли-матушки?

Ранее человечество было подчинено топосу и хроносу, а те-

перь их стало «использовать» как цивилизационные формы ак-

тивности. И с Нового Времени по сию пору это продолжается 

как  эра  перелома  в  сознании  человека  и  человечества  на  свое 

бессознательное и на окраинное мира с фетишизацией, гипоста-

зированием пространственно-временных порядков.

Вопрос в том, как из этого выбираться? Потому что тупиков 

и футурошоков будет все больше, чем организованнее будет ан-

тропоцентристский активизм в пространстве и времени, то есть 

чем «прожорливее» он будет в интенсивности и экстенсивности 

за счет пространства и времени. Время-деньги! А пространство? 

Он исчезает (в вилле, коттедже, дворце и т.д.) Время беременеет 

деньгами (ложными ценностями, идолами Бэкона, модой, рекла-

мой и т.д.). Пространство становится коммуникативным, инфор-

мационным,  вездесущим,  вседоступным,  вседозволенным,  то 

есть «пустым». В Интернете как в мировой паутине есть мировая 

I Казахстанский философский Конгресс 

407 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

связь или точнее опутанность всего и вся, но нет пространства. А 

может это и есть наконец-то осуществленная «Утопия»?

Мне сдается, что человечество, если даже осознает  «конец 

истории», пути выхода из него не может найти в своей субстан-

циональности.  Для  этого  сегодня  должна  быть  востребована 

символически как фигура Кентавра (человек в машине; а Дер-

рида говорит для японца в машине сидит Бог!), так и осмыслен-

ная номадическая субъектность. И в руках у номады не камча, 

которой он загоняет клячу истории (Маяковский), а Сокол, под-

нимающийся в небо, вместо упертой Совы Минервы. Қазақша 

айтқанда:  оймен  көкке  көтерілейік;  жердің  ойынан  көгерген 

ойға. Но это не рационалистически заранее определенный метод, 

а установка перекликающаяся с «Дао». У казахов есть «дәу». В 

христианстве «Тео».

Чтобы у нас в Казахстане была своя философия, нужно искать 

и  создавать  номадические  ключи-мысли,  применимые  ко  всем 

современным  экономическим,  политическим,  правовым,  а  тем 

более виртуальным технологиям. Доказано, кочевники в самом 

своем образе жизни были очень искусны в технологиях. Именно 

в них номада зажат. Порой мелькает, а может и гуляет, особенно 

молодежь , но он там непременно присутствует и должен себя 

узнать в отчужденной форме из своего подвижничества. Но бо-

лее категориально: чем «зеленее» окажутся эти мысли, то есть 

отвечают самой природе вещей (ноосфера Вернадского), тем они 

мудрее будут. И не человек в них познает мир в своем активизме, 

а  мир  воспринимает  человека  (феноменологически).  Вот  тогда 

осуществится безответная любовь к мудрости.

В этом высокое предназначение  в нынешние времена разбре-

дающихся монад homo nomadus. В нем могут встретиться и homo 

sapiens  и homo faber и soon politikon и homo ludens, а главным 

образом, предстать kosmopolit, гражданин мира. Он повернет, да 

уже и поворачивает от методологии к монадологии.

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

408 

ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

ҚАЗАҚ БОЛМЫСЫ 

Баймурза ҚОЖАМБЕРЛИЕВ

(Қызылорда)

Табиғатынан ешкімге зәбір көрсетпеген қазақ ұлты өзіне ғана 

тән  ұлттық  болмысының  қадір  қасиеттерін  қадірлеп,  бағалай 

білген. «Кісілік пен тектілікке талаптанар балам болса арманым 

қайда»  деген  қазақтың  бұрыңғы  ұрпағының  бойында,  қазіргі 

кезеңде  қазақ  жастарында  ұшырасып  қалатын  келеңсіздектер 

жан ауыртады. Ата бабамыз ұлының-ұлтжанды, қайсар мінезді, 

қызының-жібек мінезді, барар шаңырағы берекелі, өнегелі болып 

тәрбиеленуіне  бар  өмірлерін  арнаған.  Сондықтан  да  ер  балаға 

намысқойлық, сертте тұру, мәрттік жасау, қанағатшылық, шаруа-

қорлық  секілді  қасиеттерді  сіңірте  білген.  Ал  қыз  балаларға 

ибалық, ұстамдылық, қонақжайлылық, бауырмалдық қасиеттерді 

ұялатуға айрықша мән берген. Жалпы қазақ әлемінің дүниесінде 

әлеуметтілік және әлеуеттілік қасиеттердің барлығын атап өткен 

абзал. Әулеттілік қазаққа ғана тән, сан ғасырлар бойында қызмет 

жасаған, күні бүгінге дейін жалғасып келе жатқан, келешекте де 

болатын,  ұлт  өкілін  қалыптастыратын  қазақ  болмысының  бас-

ты  және  шынайы  нұсқасы.  Жалпы  алғанда,  қазақ  танымында 

үш түрлі білім қоры жинақталып, өрілген. Олар: табиғат тура-

лы, қоғам туралы және осы екеуінің қабысуында туындаған адам 

туралы. Бүгін ғылым мен техника дамыған дәуірде, табиғат пен 

қоғам туралы ғылым білімдерінің шарықтап, сан-сапалы арнаға 

түскені баршамызға белгілі. Ал, адам туралы оның өрісі табиғат 

бөлшегі  ретінде  қарастырған  талабы  да  жан-жақты  дамыған. 

Қазақ ұлты өкілінің рухани жан дүниесі, ішкі құбылыс, рухын 

тануда әлі де зерттелетін мәселелер аз емес. Егер де рух тура-

лы  айтатын  болсақ,  ол  туралы  нақты  анықтама  беру  қиынға 

соғады.  Мысалы,  «Қазақ  тілінің  түсіндірме  сөздігінде»  рух 

дегеніміз  табиғи,  материалдық  бастамалардан  өзгеше,  затсыз, 

идеалды бастаманы, қуатты батылдықты білдіретін ұғым ретінде 

қарастырылады  [1,  110  б.].  Рух  әлемі  көзге  көрініп,  қолмен 

ұстайтын нәрсе емес. Философиялық мәнде рух абстракция, ол 

I Казахстанский философский Конгресс 

409 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

айқындалған  шындық  немістің  классикалық  философиясында 

рух туралы көптеген құнды пікірлер бар. Ұлы ойшыл Гегельдің 

«Рух феноменологиясы» деген еңбегінде рухтың көріну форма-

ларын айта келіп, өзіндік санаға ерекше тоқталады.

Расында, өзіндік сана мен адамның еркіндігі, бостандығы бір-

бірімен байланысып жатқан диалектикалық құбылыс. Сондықтан 

адам дүниеге келіп, оның өзіндік сапасын қалыптасқан уақыттан 

бастап,  еркіндік  пен  бостандық  туралы  идея  да  өмір  сүреді. 

Гегельдің пайымдауынша «Еркіндік өлім мен өмірдің арасындағы 

процесс». Сонымен қатар табиғи процестерге жан бітіруде рухпен 

байланысы ақыл-ойдың да жемісі, үлесі болмақ. Сондықтан Ге-

гель: «Ақыл-ой дегеніміз – Рух» деген пікір айтады [2, 203 б]. Әри-

не рухты жалғыз ақыл – оймен жеткізу, сипаттау жеткізіксіз болар. 

Адамдардың адамгершілік өмірі – жеке тұлғаның, яғни адамның 

өз өмірі болып табылады. Мұндай мәселенің өзі дүниеде объек-

тивтік шындықта зат құбылыстарымен қатар олардан тыс, бірақ 

солардың рухани болмыстығын, тынысын қамтамасыз етіп отыра-

тын жан-жақты сан-алуан байланыстар бар екендігін көрсетеді. 

Руханилық  өз  мағынасында  адам  мен  қоғам  арасындағы 

қатынастың дәнекері болатындығын өмірдің өзі дәлелдеп отыр. 

Өйткені адам оларды қоғамға тән барлық құндылықтар арқылы 

бойына  сіңіріп  отырады.  Сол  сияқты  руханилықтың  ата-текке 

де  байланыстыратын  қасиеттерін  де  жоққа  шығаруға  болмас. 

Осыған орай атақты жырау бабамыз Бұқар атамыз: «Жақсыдан 

жаман  туса  да,  жаманнан  жақсы  туса  да  тартпай  қоймайды 

тегіне» деген сөзі ойға оралады. Дегенмен де тіршілікте рух бол-

мысы дүниедегі заттар мен құбылыстардың негізінде құрылған 

әлдебір түрде болуы мүмкін. Біздің пікірімізше рух ұғымы, со-

нымен қатар жалпы категория ретінде ғана емес, символ, яғни 

нышан ретінде де қарастырыла алады. Мұндай түсінікті алғаш 

рет кеңес дәуірінің белгілі ойшылы Мераб Мамардашвили рух 

ұғымының  символдық,  нышандық,  сипаты  туралы  айта  келіп, 

олардың жасанды сипатын, әсіресе, олардың «пайда болуымен 

өмір  сүруіне  адамның  рухани  өндіруші  іс-әрекетінің  тікелей 

қатысты екендігін» атап өткен еді [3, 98 б.].

Біздің пікірімізше адам рухы, жоғарғы, табиғаттан тыс құн-

дылықтар ретінде сипатталуы қажет, яғни рух адамның дүниені 

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

410 

ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ ФИЛОСОФИЯ: ДАМУ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

түсіну  нәтижесінде  қалыптасатын,  өз  тіршілігі  үшін  адамның 

болуын қажет ететін ұғым ретінде қарастырылады. Адам рухы 

шектілікті заңдарға, қажеттілікке бағынбайтын өзіндік мәні бар 

болмыстың  маңызды  бөлігі  және  өзіндік  ерекшелігі.  Адамның 

қоршаған  ортамен  байланысы  арқылы  туындаған  руханилық 

тіршіліктігі, мәдениеттегі, білімдегі ұдайылықты, тұрақтылықты 

қамтамасыз  етіп  отырады.  Осы  рухани  тектіліктер  арқылы 

қоғамдағы  мағыналы  құндылықтар  мен  қазыналар  ұдайы  өмір 

сүреді,  олар  салт-сана,  әдеби,  ғылым,  өнер  шығармашылығы 

арқылы ұрпақтан ұрпаққа жетіп отырады. Сондықтан да адам-

ның  руханилығы  шексіз.  Адамның  руханилығынан  туындаған 

жеке тұлғалық болмысының толыққандылығы және саналанып, 

саралағандығы  адамгершіліктің,  тәрбиеліктің  көзі,  іске  асыру-

шысы болып табылады. Осындай жағдайда кешегі замандағы то-

талитаризм жүйесі кезеңінде адамның жеке қасиеті мен шығар-

машылық  қасиеттері  арасындағы  байланыстылықтың  үзіліп, 

адамды жеке тұлға ретіндегі кісілік қасиеттерінің қарастырыл-

май кеткендігін атап өтуіміз қажет. Себебі, адам өз бойына ша-

масы келгенше, өткен кезеңдер тәжірибесін жинақтап, сұрыптап, 

оның рухын өз бойына сіңіруге тырысады. Сол себептен де адам 

бойында оның кісілік болмысында, сана сезімінде қазіргі рухани 

мәдениетіміздің кейбір формалары мен өткен кезең мәдениеті-

нің көріністері, бейнелері ұшырысады. Кей жағдайларда олардың 

арасында қайшылықтар болып қалуы мүмкін, бұндай кездерде 

ол кедергілердің адамның дүниетанымдық мүмкіндігіне, мұрат-

тарына кісілік қасиеттеріне байланысты жеңу жүзеге асырылып 

отыр. Өткені кезең мәдениетінің тұңғиығына бойлап оның ішкі 

мазмұнына  түсінуге  тырысу  адамды  рухани  байытады.  Өткен 

кезең  мәдениетінің  інжу-маржанын  өз  бойына  сіңіре  алмаған, 

одан рухани нәр ала алмаған адам бүгінгі заман ағымына ілесіп, 

өзіне сай ерекшелік дәрежесіне еркін жете алмайды. 

Қазақ  халқында  «жеті  атасын  білмеген  жетесіз»  деген 

дүниетанымдылық  мағынада  айтылған  керемет  философиялық 

көзқарас бар. Бұл ұғымның мәні өте тереңде жатыр. «Жеті ата-

сын білу» деген сөз, ол – тек дәстүрді сыйлау ғана емес, соны-

мен қатар, ол тұлғаның мәңгілік, өмірдің шексіздігін және осы 

үрдістердегі  өзінің  мәнін  түсіну,  өз  істері  мен  әрекеттері  үшін 

I Казахстанский философский Конгресс 

411 

ФИЛОСОФИЯ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ

жауапкершілікті  сезіну.  Ата-баба  аруағын  сыйлау,  кішірейтпеу 

– әрбір қазақ азаматы үшін қасиетті борышы болып саналады. 

Адамның  рухани  дүние  болмысы  томаға  тұйық  бітім  емес,  ол 

шексіз.  Сол  себепті  де,  оның  даму  және  жетілу  процестерінің 

мүмкіндігі жоғары дәрежеде болады. Адамның кісілік, тұлғалық 

рухтық көрсеткіштерінің бірі деп, адамдардың бір-біріне деген 

сыйластығы,  олардың  әртүрлі  сарындары,  іс-әрекеттілігін  бір 

сабырмен,  салқындылықпен  қабылдап  алуы.  Адамның  рухани 

болмысының мәні – ол адамның жасампаздық кей шығармашы-

лық  еркі,  бостандығы,  қуаты.  Сондықтан  да  адамның  рухы, 

оның  өмір  сүруі  мен  дамуына  кепіл  болатын  біртұтас  ретінде 

қалыптасуы. Демек, «қасиеттілік» дегеніміздің өзі руханилық: ол 

адамның ішкі жан дүниесінен шығатын және оның еркінділігін 

тудыратын қуатты күш. Мұнымен қоса руханилық – тек жәй ғана 

еркіндік емес, ол жауапкершілік іс, өйткені мұндай адам шексіз 

шығармашылық мүмкіншілігі арқылы бір өзі бүкіл әлем секілді 

болады. Рухани адам, «рухталған» жан – бұл өзін-өзі біртұтас жан-

жақтылыққа бағытқа дамыта алған еркін тұлға деп түсінгеніміз 

жөн.  Себебі  адамдардың  рухани  дүниесі  мен  болмысының 

өлшемдері адамдардың ішкі жан дүниесімен, қасиеттерімен бай-

ланыстырылады.  Осыдан  келіп  руханилық  өлшемі  –  адамның 

тұлғалық қасиеттерін тұтастықпен ұштастыра отырып, тұрақты 

түрде  ұштастыра  отырып,  тұрақты  түрде  жетілдіру  қажеттілігі 

келіп  шығады.  Ұлы  Абай  айтқандай:  «Атаңның  баласы  бол-

ма,  адамның  баласы  бол»  деуі  де  осыдан  туындаған.  Шын 

мәнінде  ұлтжанды  адам  өз  ұлтының  жақсылығына  мақтанады, 

жамандығына арланады. Атақты орыс ақыны А.Н. Некрасовтың 

ежелгі Русьті: «Бейшарасың да шалқарсың, күштісің де әлсізсің» 

деуі де осыдан. Ұлы Абай бабамыз қазақтың жақсылығын ғана 

айтып  қоймай,  оның  жалқаулығын,  көрсеқызарлығын,  көре 

алмаушылығын, өсекшілдігін, мансапқорлығын, арызқойлығын, 

шен құмарлығын жеріне жеткізе сынады емес пе?! Ол оның өз 

ұлтын қатты сүйгендігі, оны түзу жолға салуға жасаған әрекеті 

деп түсінуіміз қажет. Отан – ұлттың тарихында өзгеріп тұратын 

құбылыс  деп  түсінеміз.  Біздің  ата-бабамыз  сақ,  ғұн,  түрік, 

қыпшақ  дәуірлерін  басынан  өткерді,  монғолдардың  табанына 

түсті,  өз  алдына  орда  тігіп,  Қазақ  хандығын  құрды.  Бір  кезде 

I Қазақстандық философиялық Конгресс 

жүктеу/скачать 3,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: