Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы



Pdf көрінісі
бет29/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   102

KAYNAKÇA  

Abdulkadir İNAN(2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, 5. Baskı, Ankara. 

Ali Abbas ÇINAR(1996), Türk Dünyası Halk Kültürü, Muğla Üniversitesi Maatbası, Muğla. 

Ali Berat ALPTEKİN (2003), Kazak Masallarından Seçmeler, Akçağ Yayınları, Ankara. 

Doğan KAYA (2001),  Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği Ve Türk Halk Şiirinde Beddualar, Atatürk Kültür 

Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara. 

Enver  KAPAĞAN(2014),  “Gök  Tanrı  İnancı  ve  Bu  İnanç  Sisteminin  İçinde  Alkış,  Dua  Ve  Dilekler”,  Turkish 

Studies - International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume 

9/3, Winter 2014, p. 801-810, Ankara-Turkey 

Halife ALTAY (1998), Anayurttan Anadoluya, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara.  

Jannat ERGALİEVA, Nurhat ŞAKUZADAULI (2000), Kazak Kültürü, Al-Farabi Kitabevi, Almatı,  

Kemal Üçüncü (2006),

 

Kazak Türklerinin Kahramanlık Destanı-Alpamış, Töre Yayınevi, İstanbul 



Naciye  Yıldız  (1995),  Manas  Destanı  ve  Kırgız  Kültürü  İle  İlgili  Tespit  ve  Tahliller,  Türk  Dil  Kurumu,  Ankara. 

 

                                                      



2

 Ozan, aşık 



AHMET CEVAT’IN ŞİİRLERİNDE MİLLΠMEFKÛRE 

Enver ÖZTÜRK

 

Özet:  Ahmet  Cevat  Ahuntzâde    (1892-1937)  Azerbaycan  milli  romantik  şairlerinden  biridir.  Şair,  hayatı 



boyunca  Azerbaycan’ın  bağımsızlığı,  Türk  birliği  ve  büyük  Turan  mefkûresinin  peşinden  gitmiştir.  Bu 

uğurda savaşlara katılmış, insani yardım faaliyetlerini organize etmiş, işkencelere tabi tutulmuş, hapsedilmiş 

ve şehit edilmiştir. Bu bildiride şairin şiirlerinde milli mefkûre fikri tespit edilmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Türkçülük, milli mefkûre, Turan, istiklal. 

National Notion in Ahmet Cevat’s Poems 

Abstract:  Ahmet  Cevat  Ahuntzâde    (1892-1937)  is  one  of  the  romantic  poets  of  Azerbaijan.  The  poet 

followed the idea of Turkish union, freedom of Azerbayjan and the great Turan. He fighted for his sake, was 

arrested and he lost his life. In our researeh we truy to show his “patriotic notion”  

Keywords: Turkish nationalism, national notion. Turan, freedom 

Giriş 

Ahmet Cevat’ın doğduğu tarihlere baktığımızda bütün Türk dünyasının ateş çemberine alındığı ve 

yok  edilmek  istendiği  bir  dönemdir.  Batıda  başta  Avrupalı  devletler  tarafından  olmak  üzere  Osmanlı 

Türklerine  hasta  adam  yaftası  ile  ömür  biçilip  Osmanlı’yı  kendi  aralarında  paylaşma  hesapları 

yapılırken,  İngilizlerin  eliyle  Araplar  Osmanlı’yı  arkadan  vuruyor  hem  kendilerinin  yüzyıllar  boyu 

yaşayacağı  bir  huzursuzlukla  karşı  karşıya  kalacağı  bir  hamle  yapıyor  hem  de  Osmanlı’nın  sonunu 

hazırlıyorlardı. Diğer taraftan Anadolu’nun bir bölgesi ile Azerbaycan topraklarında Rusların desteği ile 

hareket  eden  Ermeni  Taşnak  ve  Hınçak  çeteleri  coğrafyamızı  ve  Azerbaycan  sahasını  kan  gölüne 

çevirirken,  Ruslar  da  yer  yer  geniş  Türkistan  sahasında  soykırıma  varacak  vahşetlere  başvurur.  Bu 

amansız  saldırılara  bütün  Türk  coğrafyasındaki  aydınlar  hayatları  pahasına  karşı  koyarlar.  Bu 

mücadelede aydınların temel tavrı bölgesel örgütlenme olsa da hareket tarzları ve birbirine olan irtibat 

ve düşünce tarzları bütün Türk dünyasının kurtarılması yönündedir  (Kapağan, 2015a: 589-602). 

Yaşanan  bu  acıklı  dönem  beraberinde  bütün  Türk  dünyasında  da  bir  uyanışa  sebep  olur.  Bu 

uyanışın Kazakistan’daki en başlıca temsilcileri Mağcan Cumabaev, Ahmet Baytursun, Mircakıp Dulat 

ve  benzeri  şahıslar  olurken    (Kapağan,  2015b:  193),  Kırgızistan’da  Kasım  Tınıstanov,  Törekül 

Aytmatov, Osmanlı Türklerinde Mehmet Emin Yurdakul, Ziya Gökalp ve daha niceleri önderlik eder. 

Azerbaycan’da ise Hüsayin Cavit, Alibey Hüseyinzade, Mehmet Emin Resulzade ve daha onlarcasının 

yanında  bu  dönemde  milli  hisleri  yüreğinde en  çok hisseden  ve  kalemi  ile  sözünü  en  keskin,  mert  ve 

milliyetperver bir cihette dile getirenlerden biri de Ahmet Cevat’tır. 

Ahmet Cevat’ta Milli Düşünce ve Milli Mücadele 

1892’de  doğup  1937  yılında  repressiya  kurbanı  olarak  hayatını  milletine  feda  eden  Ahmet 

Cevat’ta  milli  mefkûre  düşüncesinin  oluşmasında  pek  çok  saik  vardır.  Bunlardan  bir  tanesi  de  İsmail 

Gaspıralı’dır.  Gaspıralı’nın  Türkçülüğe  dair  fikirlerini  yaydığı  “Tercüman”  gazetesini  takip  ediyor  ve 

onu  takdir  ediyordu.  Hatta  İsmail  Gaspıralı’nın  vefatı  üzerine  22  Eylül  1914’te  “Gaspıralı  İçin”  adlı 

şiirini kaleme alır. “Milli sazlar çalınır matem… musibet…/ Baştan başa kan ağlıyor bir millet! (Cevat: 

2005, s.114)” Ahmet Cevat, Gaspıralı’nın çalışmaları hakkında şöyle demektedir:  

“‘Tercüman’ doğduğu günden itibaren şu üst başlığı taşıyordu ‘ Dilde, işte, fikirde birlik.’ Bunun içindir ki, 

bugün  dünyadaki  bütün  Türkler  yavaş  yavaş  birbirlerini  tanıyıp  selamlamaya  başladılar.  Hasılı,  İsmail 

Gaspıralı,  Allah’ın  esirgediği  ve  sevdiği  milletlere  göndermiş  olduğu  peygamberler  kadar  iş  gördü.” 

(Elekberli,  2007: 59). 

Gence’de  dini  eğitim  veren  lisede  okuyan  Ahmet  Cevat  burada,  kaderinin  ve  kişiliğinin 

şekillenmesinde çok önemli roller üstlenen Azerbaycan’ın ünlü ediplerinden Hüseyin Cavit, Abdulla Sur 

ve  Şeyhülislam  Pişnamazzad’den  dersler  almıştır.  ”Genç  Ahmet  Cevat  Gence’de  tahsil  alırken 



hocalarının ve büyük hevesle okuduğu kitapların, devrin basındaki yayınlarının tesiri ile vatanperverlik 

ruhunda  teşekkülünü  buluyor,  gittikçe  Türkçülük,  İslamcılık  çağdaşlık  esasında  milli  istiklaliyet  

                                                      

 

Slavyan Üniversitesi Filoloji Fakültesi Doktora öğrencisi, enverozturk79@hotmail.com 



174 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 



fikirlerine  tapıyordu.”  (Nebiyev,  2012:  9).    Onun  milletini  böyle  derinden  sevmesi  başka  milletlerin 

dillerini,  edebiyatlarını  öğrenmesine  mani  olmaz.  Başarılı  bir  öğrencilik  geçiren  Ahmet  Cevat  daha 

lisede okurken Arapça, Farsça ve Rusça öğrenir. 

Ahmet  Cevat’  ta  milli  mefkûre  düşüncesinin  oluşmasında  Osmanlı’da  Tanzimat 

edebiyatçılarından  özellikle  Milli  Edebiyat  akımına  bağlı  Türkçü  şairlerin  eserlerinden  ilham  aldığını 

görürüz. Özellikle Namık Kemal, Tevfik Fikret, Recaizade Mahmut Ekrem, Mehmet  Akif Ersoy, Rıza 

Tevfi,  Mehmet  Emin  Yurdakul  ve  Ziya  Gökalp  gibi  büyük  mütefekkir  ve  şairlerin  özgürlük,  millet, 

eşitlik,  milli  mücadele  şiirlerini  sayabiliriz.Ahmet  Cevat,  Mehmet  Emin  Yurdakul’un  “Bırak  beni 

haykırayım,  susarsam  sen  mâtem  et;  /  Unutma  ki  şâirleri  haykırmayan  bir  millet,  /  Sevenleri  toprak 

olmuş öksüz çocuk gibidir; ” (“http://siir.gen.... :18/03/2016).şiirine adeta nazire yazar.  

Soranlara ben bu yurdun, 

Anlatayım nesiyem: 

Ben çiğnenen bir ülkenin, 

Hakk! bağıran sesiyim.  

 

 

 



(Cevat, 2005: 128 ) 

Salih  Okumuş,  (2009)  Ahmet  Cevat’ın  fikir  dünyasının  oluşumuna  tesir  eden  kişilerden  şöyle 

bahsetmektedir:  

“Ahmet Cevat (1892-1937), Türkiye’deki Millî Edebiyat cereyanını benimsemişti. Bu bakımdan çok sade bir 

dille ve millî vezin olarak kabul ettiği hece ile coşkun şiirler yazmıştır. Ahmed Cevad 1920'ye kadar yazdığı 

şiirlerinde Azerbaycan istiklâlinin en sevimli ve heyecanlı şairi olarak öne çıkar. Şiirlerinde Ziya Gökalp’in 

düşünceleri, Mehmed Emin Yurdakul’un şiir anlayışının tesirleri görülür. (s.35)   

Afina  Memmedliye  göre;  Azerbaycan  şairleri  arasında  Türkçülüğe  en  sıkı  şekilde  bağlı  olan, 



onunla yaşayan ve onu eserlerinde en sade, samimi dille, muhabbetle terennüm eden Ahmet Cevat’tır 

(Memmedli, 2010: 59). 

Ahmet  Cevat’ı  diğer  şairlerden  ayıran  en  önemli  hususiyetlerden  biri,  “Onun  Azerbaycan 

istiklâline  ve  milli  duygularına  tercüman  olmasıdır    (Yıldırım,  1992:  13).    Onun  şiirlerinin  seyrini 

izleyerek  ülkenin  kaderini,  özgürlük  serüvenini  de  takip  etmiş  oluruz.  Azerbaycan’ın  acıları, 

beklentileri,  sevinçleri,  milli  bayramları  kısacası  Azerbaycan’a  ait  her  şey  Cevat’tın  eserlerine 

yansımıştır. 

Azerbaycan’daki diğer romantikler gibi Ahmet Cevat da sadece Azerbaycan’ın değil, bütün Türk 

dünyasının,  halklarının  talihini,  geleceğini  düşünür,  birliğini  arzu  eder.  Onların  yaşam  ve  terakkisini 

birbirinden  ayrı  tasavvur  etmez.  Bu  yolda  Türkiye’nin  rolüne  ayrıca  önem  verir.  Ortak  Türk 

medeniyetinin  parçalanmamasını,  birliğinin  daha  da  güçlenmesini  arzu  eder.  Onun  medeni  Türkçülük 

görüşleri,  “Türk  birliği  ve  Türk  devletçiliği  meselesinde  onun  kültürel  Türkçülük  görüşleri  siyasi 



Türkçülükle örtüşür ( Memmedli, 2009: 73 ) . 

İster Türkiye ister Türkistan olsun şair hepsinin acılarını kalbinden hisseder ve elinden geldiğince 

bu  acıları  dindirmeye  çalışır.  Birinci  Dünya  Savaşı  zamanlarında  Doğu  cephesinde  Ruslarla  çarpışan 

Osmanlı  ve  Kafkas  halklarına  yardım  eden  Bakü  Müslüman  Hayır  Cemiyeti’nin  bir  üyesi  olarak 

Anadolu’ya pek çok kereler gidip gelir, zor durumda olanlara yardımda bulunur, gördüğü manzaraları 

Azerbaycan’da    dergiler  vasıtasıyla  halka  duyurur.  “Cemiyet  üyeleri  Türk  askerlerinin  okuması  için 



Baku'de "Kardaş Kömeyi" (Kardeş Yardımı), Kars'ta "Yeni Hurşid" adıyla iki dergi-kitap yayınlayarak, 

gelirlerini yoksul halka bağışlamışlardır.” (Memmedli, 2008: 169-170).  

Ne Gördümse” şiirinde: 

Bir dul gelin gönlü coşmuş, 

Yol gösterin hani yâri?! 

Oğlan çıkmış dönmez yola, 

Ne naaşı var ne mezarı.  

(Cevat, 1992: 118) 

mısralarıyla  halklarımızın  çektiği  acıları  dile  getirir.  Yine  “İmdat  “  şiiri  de  şairin  milliyetperverliğini 

gösteren bir başka eseridir. 

Vicdanım emretti imdada geldim, 

Mazlum sesi duydum, ben dada geldim!  

(Cevat, 1992: 119) 



175 

Enver ÖZTÜRK/Ahmet Cevat’ın Şiirlerinde Millî Mefkûre  

Onun  “Vatandaş”  şiirinde  Türk  dünyasının  1920  li  yılların  başlarında  yaşadığı  felaketler 

karşısında her Türk’ün üzerine düşen görevler sıralamıştır. Yine şiiri okuduğumuzda şair, Kafasındaki 

Turan sınırlarını da bize çizmektedir. 

Kim ki yardım etmez öz kardaşına. 

Felaket kaygısı çeker başına, 

…Senin de borcun var, sen de insansın, 

Çünkü İdil boyu ne var, senindir, 

O aç kalan Kırgız, Tatar senindir. 

… Vatandaş şerik ol onun derdine, 

O göz ki yollara bakar, senindir  

  

(Nebiyev, 2012: 70) 



Ahmet Cevat, hayatı boyunca Turan idealinin peşinden gider. Zor durumda olan Türk dünyasının 

yegâne kurtuluş yolunun Türk birliği olduğuna inanır. Birliği sağlamak için Türklerin ilk çıkış yeri olan 

Türkistan’a da gitmek, onların istiklallerini sağlamalarına yardım etmek gerektiğine inanır. 

Ismarladım nişanlıma, 

Ben Turana gidiyorum. 

Kardaşımı kurtarmaya, 

Türkistan’a gidiyorum  

(Cevat, 2005: 210). 

Çarlık  Rusyasının  yıkılmasından  (1917)  sonra  özgürlüklerine  kavuşan  diğer  milletler  gibi 

Azerbaycan  da  istiklaline  kavuşur.  Ahmet  Cevat  “  Rüyasını  Görmüştüm”  şiirinde  bu  gelecek  kutlu 

günleri önceden beklediğini, korlanmış bir Turan ateşinin tekrar yanacağını ifade eder. 

Aynı düşünceyi Ahmet Cevat ile aynı dönemde yaşamış ve aynı dönemde aynı ideaaler peşinde 

koşarken  aynı  suçlamalarla  kurşunlanarak  hayatını  kaybetmiş  olan  Kazak  Türk’ü  olan  Mağcan 

Cumabaev’de de görürürüz.  



“Bu  yetkinleşme  sonucunda O,  dar bir  çerçeveden değil,  geniş  pencereden  bakmayı  benimser.  Bu  nedenle 

tüm  Kazak  coğrafyasının  dışına  taşarak  Türk  dünyası  ile  ilgili  hayaller  taşır.  ‘Türk,  yiğit  Türk,  gök  yeleli 

Türk, şerefli Türk, kahraman Türk çocukları, Ural Dağı, Uzaktaki Karde- şime ve Türkistan’ vb. şiirlerine 

baktığımızda  da  bunu  net  olarak  görebiliriz.  Şair,  Türk  dünyasının  güçsüzlüğünün  sebebini  bölünüp 

parçalanmalarını ve birbirlerinden hem fizikken hem de fikren uzaklaşmalarına bağlar ve var gücüyle yine 

bu birlikteliği sağlamak için uğraşır (Kapağan, 2015b:193). 

Aynı düşünceyi Ahmet Cevat da aşağıdaki şiirinde şöyle dile getirir:  

Ben rüyada nazlı yârin 

Tellerini örmüştüm! 

Bu sevinçli zamanların 

Rüyasını görmüştüm! 

… 

Unutarak “kor” sevdayı 



Yeşil söğüt dallarında 

Benim gözüm ilk aradı  

Onu “ Turan” yollarında! 

(Cevat, 2005: 131) 

Vatan sevgisi milli mefkûrenin temel taşlarından birisini oluşturmaktadır. Şairin Azerbaycan Halk 

Cumhuriyeti Milli Şurasına ithaf ettiği “ Elin Bayrağı” şiirinde: 

Kalkıp, bir de inmez elin bayrağı,  

Soldurmamak senin alnındadır, bil. 

Vatan bir fidandır: yeşil bayrağı, 

Soldurmamak senin elindedir, bil!  

(Cevat, 2005: 129) 

Ahmet Cevat’a göre Turan’ın kapısı Azerbaycan’dır. Bakü’yü Rus ve Ermenilerden kurtaran Türk 

askerlerine ithaf ettiği “ Türk Ordusuna” şiirinde ordunun Turana ulaştığını şöyle ifade etmektedir: 

Ey şanlı ülkenin şanlı ordusu, 

Unutma Kafkas’a girdiğin günü! 

Gelirken kovmaya Turandan Rus’u 

Ayağını Karadeniz öptü mü? 

(Cevat, 2005: 143) 



176 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

diyerek  bir  defa  yükselen  bayrağın  asla  yere  inmeyeceğini  ve  bu  sorumluluğun  herkesin  üzerinde  bir 

borç olduğunu ifade etmektedir. 

Şair, Türkiye’nin acılarına ortak olduğu gibi sevinç ve zaferlerinden duyduğu gururu da şiirlerine 

yansıtır. “Çırpınırdı Karadeniz” şiiri buna en güzel örnektir. Karadeniz’in Türk askerlerine yol vermesi 

ve  yıllardır  beklenen  kavuşmanın  gerçekleşmesi  dilekleriyle  Osmanlı  ordusu  için  1914’te  yazılan  şiir 

adeta Türk dünyasının milli marşı olmaya adaydır. Azerbaycan milli marşının da bestekârı olan büyük 

müzisyen,  fikir  adamı  Üzeyir  Hacıbeyli  tarafından  da    1918  de  Nuri  Paşa  komutasındaki  Türk 

ordusunun Azerbaycan Türkleriyle Bakü’yü işgalden kurtarması üzerine bestelenmiştir. 

Çırpınırdın Karadeniz, 

Bakıp Türk’ün  bayrağına  

“Ah” deyerdin, hiç ölmezdim, 

Düşebilsem ayağına. 

 

Ayrı düşmüş dost elinden, 



Yıllar var ki, çarpar sinem, 

Vefalıdır, geldi giden, 

Yol ver Türk’ün bayrağına  

(Cevat, 2005: 140) 

Ahmet  Cevat  da  çağdaşları  olan  aydınlar  gibi  bir  çok  saha  da  asimilasyona  ve  işgallere  karşı 

mücadele eder. Bu sahalardan biri de dil üzerinedir.  

Ahmet  Cevat  hakkında  araştırmaları  ve  kitapları  bulunan  Ali  Saladdin,  Cevat’ın  ilk  dönem 

şiirlerinde klasik edebiyata uygun olarak Arap- Fars sözcüklerine çokça yer verdiğini kısa bir süre sonra 

ise sadece halk diliyle yazdığını belirtmektedir (Seladdin, 1992: 27).  Örnek olması bakımından şairin 

bir rubaisini ve bir bayatısını veriyoruz. 



Rübai 

Xəllaqi cahan xəlk əyleyib bir gül i mümtaz 

Bir cümlə ənədil, o güle xud nəzər əndaz. 

Etdi bəni suzan, gözəlim, tənəyi əğyar, 

Bax tənələrə, əylə bəni bircə sərəfraz!  

(Cevat, 2005: 14) 

 

Bayatı 


Könül aldatdı məni, 

Qürbətə atdı məni, 

Ana, yazdığın məktub 

Xeyli ağlatdı məni.  

(Cevat, 2005: 161) 

Şairin 1913’te yazdığı “ Dilimiz” şiirinde, dildeki Arap ve Fars sözlerine karşı çıkmakta, şairlerin 

halka  tepeden  bakmasını  eleştirmekte,  kara  yerine  siyah,  dil  yerine  zeban,  ak  yerine  beyaz  vb. 

kelimelerin kullanılmasına karşı çıkmaktadır. 

Bakalım dilimize, neler görünür? 

Okuyup anlamak yazmaktan güçtür. 

Yazan düşünmeden yazsa da böyle, 

Okuyucu beş on gün gerek düşüne: 

Ki, anlasın bu söz Arab mı, Fars mı? 

…Gün olur şairler göğe çıktılar, 

Bu yazık millete ordan baktılar.  

(Cevat, 2005: 102) 

Şairin  şiirleri  aradan  yüz  yıl  geçmesine  rağmen  bugün  bile  rahatça  okunup  anlaşılabilmektedir. 

Şair, çevirmen, fikir, aksiyon ve dava adamı olmak gibi çok farklı hususiyetlere sahip Ahmet Cevat’ın 

halka ulaşmak için sade bir dille estetik, lirik, şiirler yazmıştır. 

Sonuç 

Kısaca  Ahmet  Cevat,  hayatı  ve  yapıtları  ile  her  zaman  mensubu  olduğu  Azerbaycan  ve  bütün 

dünya Türklüğüne hizmet eder. Bu uğurda sanatını icra eder. Çağdaşlarına örnek olacak şekilde keskin 

kalemi  ve  derin  fikri  yapısı  ile  daha  genç  yaşlarında  kitleleri  etkileyen  şair,  hiçbir  zaman  geri  adım 

atmayarak  bugünkü  nesillerin  bağımsızlık  için  vermeleri  gereken  mücadelede  de  örnek  bir  tavır  ve 


177 

Enver ÖZTÜRK/Ahmet Cevat’ın Şiirlerinde Millî Mefkûre  

kişilik  sergiler.  Yaşadığı  devirde  acılar  birçoklarını  yıldırırken  Ahmet  Cevat’ın  sesinin  her  geçen  gün 

daha  da  gür  ve  hür  çıktığını  görmek  zor  değildir.  Bu  nedenle  rahatlıkla  diyebiliriz  ki,  1918  yılında 

Mehmet Emin Resulzade önderliğinde kurulan bağımsız Azerbaycan’da fiilen ve fikren ne kadar tesiri 

varsa  nesiller  üzerinde  bıraktığı  etki  itibarı  ile  bugün  yaşayan  özgür  Azerbaycan’da  da  o  kadar  tesiri 

vardır. Azerbaycan halkı da onun hatırasına saygı göstererek Ahmet Cevat adını birçok yerde; caddelere 

ve çeşitli kuruluşlara vererek yaşatmaktadır. 



KAYNAKÇA 

Cevat, A. (1992). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Devlet Neşriyatı 

Cevat, A. (2005). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Doğu Batı 

Elekberli, N. (2007). Üç Budak A. Cevat, M. Müşfik, A. İldırım. Bakü: Gençlik 

Kapağan,  E.  (2015a).  20.  Yüzyıl  Basında  Kazak  Aydınlarında  'Türk'  ve  'Türkistan'  Şuuru.  Journal  of  Turkish 

Studies, 10(Volume 10 Issue 4)., Doi: 10.7827/TurkishStudies.7868.-s.589-602 

Kapağan,  E.  (2015b).  Kazak  Şiirinde  Tematik  Değişimler  “Mağcan  Cumabaev’in  Şiirleri  Örneğinde”,  TÜBAR-

XXXVII / 2015-Bahar. 189-218 

Memmedli-Saraçlı,  A.  (2008).  Azerbaycanlı  Şair  Ahmet  Cevad’ın  Kars  Serüveni.

 

Kafkas  Üniversitesi  Sosyal 

Bilimler Enstitü Dergisi,

 

1(1).s.167-174 

Memmedli-Saraçlı,  A.  (2009).  Azerbaycan’ın  İstiklal  Şairi  Ahmet  Cevat’ın  Türkçülük  ve  Turancılık  Faaliyetleri. 

Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi,

 

1(4).s.63-76 

Memmedli, A. (2010). Ahmet Cevat ve Türkiye. Bakü: İlim ve Tahsil. 

Nebiyev, B. (2012). Ahmet Cevat. Bakü: Progres 

Okumuş, S. (2009). Çağdaş Azerbaycan Şairi Mehmet Araz. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı 

Seladdin, A. (1992). Ahmet Cevat. Bakü: Gençlik 

Yıldırım, İ.M. (1992). Selam Türkün Bayrağına. İzmir: Gelecek Matbaacılık ve Yay. 

http://siir.gen.tr/siir/m/mehmet_emin_yurdakul/birak_beni_haykirayim.htm-(18/03/2016). 

 

 


178 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 


TÜRKİYE VE İRAN TÜRK TOPLULUKLARINDA  

KARŞILIKLI SÖYLEŞİ VE ÂŞIK KARŞILAŞMALARI 

Prof. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK

 

Özet:  Karşılıklı  söyleşi  ve  âşıklık  geleneği  Türk  toplulukları  arasında  yaygındır.  Türkiye  Türkleri  ve  İran 



Türkleri arasında karşılıklı söyleşi ve âşıklık geleneği bu makalede irdelenmiş, sonuç ve öneriler getirilerek 

makale tamamlanmıştır.  



Anahtar Kelimeler: Âşık, gelenek, Türkiye, İran, atışma, şiirlik söyleşi. 

Minstrel Matches and Reciprocal Battle of Words in Turk Communities of Turkey and Iran 

Abstract:  The  reciprocal  battle  of  words  and  tradition  of  minstreling  are  in  common  among  Turkish 

communities. In this article the reciprocal battle of words and tradition of minstreling among Turks of Turkey 

and Iran are examined and the article is to be completed by bringing a result and forward proposals. 

Keywords: Mistrel, Tradition, Turkey, Iran, Battle of Words, Poetic Conversation 

Aşık karşılaşmaları hakkında Türkiye’de Günay, (1986: 30-91) Aslan, (1992: 77) Oğuz-Ekici-Aça-

Düzgün vd.. (2013: 332), Güzel-Torun, (2003) Artun (2014: 57), Durbilmez, (2008: 100). Durbilmez’in 

“sicilleme” hakkındaki görüşlerine katılmamakla birlikte, (Durbilmez, 2008: 102), Kaya, (2000: 25-32), 

Özarslan,  (2001:  210-211),  Türkmen,  (1995:  156-158),  Altınkaynak,  (2006a:  116-117)  çeşitli  tasnif  ve 

tanımlar yapmış ve değerlendirmelerde bulunmuşlardır.  

Doğan Kaya, eserinin 412-417 sayfaları arasında “Karşılaşma” başlığı altında karşılaşmanın  

“En  az  iki  aşığın  irticali  olarak  durumlarını,  düşüncelerini,  bilgi  ve  tecrübelerini  sergilemek, 

dinleyenleri  eğlendirmek  veya  birbirlerine  üstünlük  sağlamak  için  belirli  kurallar  çerçevesinde 

manzum olarak söyleşmeleridir. Saz meclislerinde âşıklar, rakibini bağlamak için muamma sorar 

ve  onu  zor  durumda  bırakır.  Eskiler  bunu tekellüm  sözü  ile  karşılamışlardır”  (Kaya,  2007: 412-

417) 

tanımını ve kapsamını yaptıktan sonra hece sayısına göre karşılaşma örneklerini vermiştir. Daha sonra da 

“karşılama  manileri”,  “gelin-kaynana”  manilerini  de  içine  alan  “karşılıklı  maniler”,  “atma  türküler”, 

çeşitleri  ile  beraber  “karşılıklı  türküler”  ve  bunların  örnekleri  verilmektedir.  (Kaya,  2007:  417-421.) 

“Herbe  Zorba”  (Kaya,  2007:  376.),  “Deyişme”  ve  “Deyiştirme”  (Kaya,  2007:  236-240.)  konumuzla 

ilgilidir.  “Muamma”  ile  ilgili  terimler  de  karşılıklı  söyleşi-deyişme-atışmaların  bir  parçasıdır.  (Kaya, 

2007:  539-544.)  İranlıların  âşık  karşılaşmalarında  son  kısmı  oluşturan  muamma  sormaları

1

  döğüşme 



kelimesiyle ifade edilmektedir. 

Söz  konusu  karşılıklı  şiir  söylemek  ise  veya  söz  yarıştırmak  ise  buradaki  adlandırmaları  veya 

kavram  ve  terimlerin  içini  doldurmasını  takdirle  karşılıyoruz.  İçerik,  icra  ve  fonksiyon  açısından 

değerlendirmek,  tahlil  ve  yorum  yapmak  ise  başka  bir  şeydir.  Karşılıklı  deyişmelerde  karşısındakine 

cevap  veremeyenin  içine  düştüğü  durum,  kendisine  verilen  ceza,  mağlup  olma,  psikolojik  olarak  baskı 

altına alma vs, karşılıklı deyişmelerin en önemli neticelerinden biri olmakla birlikte bir anlaşma, uyuşma 

aracıdır da.  

Karşılıklı  olarak  şiirlik  anlatımlarla  laf  yarıştırma  yoluyla  üstünlük  sağlama  veya  dostane  sohbet 

etme geleneği, öyle sanıyoruz ki dilin oluşumu kadar eskidir. Tarihi kökenlerini dilin oluşumundan çok 

daha  öncelerine  de  götürebiliriz.  Bu  kanaate  ulaşmamız  da,  gözlemlediğimiz  kadarıyla  hayvanlar 

âlemindeki  varlıkların  tamamının  hem  cinsleri  ile  mücadeleye  girişmeden  önce  sergilemiş  oldukları 

davranış biçimleri yeterli rol oynar. 

Karşılıklı olarak söz yarıştırma ve karşısındakinin niyetini öğrenme nitelikli şiirleri veya manzum 

parçaların  yazılılarını  “Dede  Korkut  Hikayeleri”nde  görmekteyiz.  Burada  karşılaşan  bacı-kardeş:  baba-

oğul; anne-oğul; cansız varlıklar ve hayvanlarla söyleşme; iki düşman tarafın söyleşmesi; bir kız-bir erkek 

söyleşisinin en eski örnekleri bu hikâyelerde yer almaktadır. 

                                                           

 Ardahan Üniversitesi erdoganaltinkaynak@ardahan.edu.tr 



1

 . Çözümünden bir kişi  veya  bir şeyin adı çıkan  manzum bilmece demektir. Harflerin  yerini değiştirmek, takdim-

te’hir, benzetme, ebced hesabı gibi yollarla çözülür (Vanlıoğlu-Atalay, 1994: 198). 


180 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Dünya üzerinde hareket halindeki bütün varlıklar seçkinlerden oluşur. Dünyaya gelmeyi ve doğal 

ortamda yaşamayı hak etmiş seçkinlerdir. Bir başka şekilde söylememiz  gerekir ise hareket kabiliyetine 

sahip varlıklar, daha dünyaya gelmeden bir yarışa girmiş ve bu yarışı kazanmış olanlardır. 

Hayvanlar  âleminde  hayvanların  hırlaşmaları,  eşinmeleri,  kendilerini  olduklarından  daha  fazla 

göstermek  için  kabarmaları,  tehlikeli  olduklarını  göstermek  için  tehlike  unsuru  olan  uzuvlarını 

göstermeleri  birinin  diğerine  üstünlük  kurma  çabasından  başka  bir  şey  değildir.  Bütün  bunlara  rağmen 

taraflardan  herhangi  birisi  pes  edip  geri  çekilmez  ise  saldırı  ile  birlikte  fiziki  mücadele  neticesinde 

taraflardan birisi yenilip yaşam alanını terk eder. 

Eskiden, karşılaşan iki ordunun birbirlerine önce dil yoluyla sataştığı ve her iki kuvvetin de en iyi 

hatiplerini öne sürerek birbirleriyle söz yarıştırdığı da bir vakıadır. Bizim konumuz karşılaşan ve kendini 

üstün gören tarafların şiirlik anlatılarla birbirlerine üstünlük kurma tür, şekil, muhteva ve icra ortamları ile 

bunların fonksiyonları olacaktır. 

Şüphesiz  “âşık”  kelimesinin  içinin  doldurulmasında  en  önemli  üç  etkenden  birisi  ustalık  ve 

yeteneklerini  gösterebileceği  bir  başka  âşık  veya  âşıklarla  meydan  kurması  ve  söz  yarıştırmasında 

bulunmasıdır. Diğer iki etken ise irticalen şiirler söyleyebilmesi ve hikâye repertuarı ile bunun icrasıdır. 

Şiirlik anlatılarla karşılaşan iki veya daha fazla gücün birbirlerine üstünlük sağlamaları sadece âşık 

karşılaşmaları ile sınırlı değildir. Profesyoneller tarafından meydana getirilen veya meslek gereği bu işi 

yapanların  dışında  vücut  bulan,  icra  edilen  karşılıklı  söz  yarıştırmaları  da  vardır.  Bu  tür  şiirlik 

anlatımların  tamamını  bir  başlık  altında  toplamalı  ve  bunu  da  kendi  içinde  ayrı  başlıklar  halinde 

değerlendirmeliyiz.  

Gelin-Kaynana  çatışmasından  ibaret  olan  deyişmeler  Anadolu  coğrafyasında  çok  yaygındır 

(Yardımcı, 1993: 234-236).  

Hoşça vakit geçirmek, sosyal normlar veya olayları karikatürize ederek sunmaya yönelik karşılıklı 

deyişmeler  sadace  gelin-kaynana  çekişmesi  ile  sınırlı  değildir.  Genç  kızlarla  ilgili  olanlar  da  vardır  ve 

bunların çoğunluğu evlendirmek / evlendirilmek üzerine kuruludur (Manov, 2001: 168). 

Bu tür karşılıklı kurmaca şiirler hemen hemen her dönemde popülerliğini korumakta, değişik moda 

müziklerle  gündemde  yer  almaktadır.  Bir  kızın  evlendirilmesiyle  ilgili  olarak  baba-kız  arasında  geçen 

karşılıklı söyleşiyi Hıristiyan Türklerden Urumlar arasında da rastlamıştık: (Altınkaynak 2008: 64) 

Anadolu  sahasında  bir  zamanlar  Bedia  Akartürk’ün  de  okuduğu  bir  anonim  türkü  de  aynı 

temadadır. 

Baba kız arasındaki şiirlik anlatımlarla karşılıklı söyleşilerin bir başka şekilleri de vardır.

2

 



“Dedim-dedi” şeklinde meydana getirilen ürünler de bir yerde karşılıklı söyleşilerin içinde yer alır. 

Bu tür ürünlerin en eski örneğini, Kaşgarlı Mahmud’un eserinden tespitle Talat Tekin’de görmekteyiz. 

Şiirlik  anlatımlarla  eşya-soyut  kavramlar-tabiat  unsurları  ve  hayvanlar  âlemi  ile  ilgili  olarak 

sanatkârların  tasavvurları  veya  gözlemlerine  dayalı  karşılaştırmaları  sözlü  kültür  ve  âşıklık  geleneği 

içinde oldukça sık rastlarız. Bu tür karşılaşmaların en eski örneğini ise Talat Tekin ( Ankara 1989: 103-

111)  Kaşgarlı  Mahmut’un  Divanu  Lügati’t-Türk  adlı  eserinden  alıntılayarak  vermektedir.  Bu  iki  metin 

“Yaz ile Kışın” tartışmasıdır (Tekin, 1986: 92). 

Tekin’in bir başka çalışmasında yaz ile kışın tartışmasına ve yukardaki parçadan ayrıca bir şiire ait 

olacağı ileri sürülen bir dörtlük daha vardır (Tekin, 1989: 107). 

Yaz  ile  kışın  tartışmasını  işleyen  Sosgertli  Âşık  Mehmet  Hicrani  (Ozani)  bu  metin  arasında 

söyleyiş farklılığının olmaması son derece dikkat çekicidir (Altınkaynak, 1999: 203-206). 

Doğulu  toplumların  kendisine  mahsus  gururları,  onların  karşısındakinin  sözüne  söz 

yetiştirememeyi hazmedemez. Bir atasözü: “Yiğidi kılıç değil bir acı söz öldürür” der. Çocuklar arasında 

da,  sayışmaca  nitelikli  olmakla  beraber  söz  yarıştırmaya,  karşısındakini  karikatürize  ederek  küçük 

düşürmeye  yönelik  söz  yarıştırmaları  vardır.  Bu  ürünün  fonksiyonu  çocukların  kafiye  zevkini 

oluşturmakla  beraber  söz  söyleme  üstünlüğünü  de  kazanmasına  sebep  olur.  Buna  Anadolu  sahasında 

“sayışma”, Azerbaycan sahasında ise “öçeşme”, “sataşma” denmektedir. 

Atışmalar  bazen  etnik  grupların  birbirlerine  psikolojik  üstünlük  sağlamak  maksadıyla  da 

kullanıldığı görülmüştür (Aslan, 1992). 

                                                           

2

 . 04.01.1975 tarihinde Rıfat Balaban tarafından derlenen türkü “türkü dostları” adlı internet sitesinden alınmıştır. 



181 

Prof. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK/Türkiye ve İran Türk Topluluklarında Karşılıklı Söyleşi ve Âşık… 

Âşıklık geleneği içinde muamma (bilmece) çözmek de bir yerde karşılıklı söyleşi gerektirir. 

Azerbaycan sahasında bağlama, dedim-dedi, deyişme, gıfılbend, herbe-zorba, meyhana, müşterek 

gazel gibi türler karşılıklı söyleşi veya atışmaları ifade ederler. (Hacıyeva-Tarakçı-Göktürk 1995: 18, 44, 

86,  90,  106,  138).  Muamma  türüne  “müemma”  adı  verilip  klasik  şiir  unsuru  olarak  düşünülmektedir. 

Anadolu sahasında ise “muamma” âşıklık geleneği içinde yer alır.  

Anadolu’nun  Kuzey  bölgelerinde,  Doğu  Karadeniz’de  atma  türkü  veya  karşı-beri  denilen  söz 

yarıştırmaları da vardır. Bu söz yarıştırmaları genellikle mani şeklinde ve hecenin 7 / 8 kalıbıyla söylenir. 

Muhteva  itibariyle  her  olayı,  her  konuyu  kapsayabilir.  Karşılaşan  kişiler  profesyonel  veya  geçimini 

bundan sağlayan kişiler değildirler. Hemen her ortamda, her yaştan ve her cinsten insanlar arasında atma 

türkü söylenebilir.  

İşi  eğlenceli  hale  getirmek,  çalışanların  moral  ve  motivasyonunu  yükseltmek  gibi  fonksiyonları 

olan  iş  ve  eğlence  manilerinde  de  karşılıklı  olarak  söz  yarıştırma  yapılmaktadır.  Politik  nitelikli  veya 

mektup manilerinde de bu tür söz yarışmalarına rastlanmaktadır.  

Öncelikle şurası unutulmamalıdır ki “Âşık karşılaşmalarına verilen adlar konusunda bir çeşitlilik 



ve  karışıklık  söz  konusudur”  (Artun,  2011:  88).  Bu  karışıklık  sadece  âşık  karşılaşmalarında  değil, 

karşılıklı  şiir  ve  söz  yarıştırması  noktasında  da  bir  karışıklık  ve  çeşitlilik  vardır.  Bu  karışıklık  ve 

çeşitliliğin sebepleri değişik nedenlere bağlanabilir. Bu nedenleri: 

Eski  dünyanın  tamamına  yayılan  bir  toplumun  farklı  coğrafyalarda  farklı  kültürlerle  alış-verişte 

bulunması;  Siyasi  otoritelerin  ve  ideolojilerin  kültüre  etkisi;  Dini  nedenlerle  dilin  etkileşimi;  İhtiyaç 

noktasında bedii zevk ve estetik beğeninin değişime uğraması; Kültürel birikimlerin eksik bilgilerle sözlü 

ortamlarda  gezinmesi;  Bilim  adalarının  kavramları  kendilerine  göre  yeniden  adlandırması;  Ekonomik 

nedenlerle  yeni  kurumların  ortaya  çıkışı  ve  bu  kurumların  kendilerine  mahsus  kavramlar  oluşturması, 

diye sıralayabiliriz. 

İran âşıklık geleneği ve sanatı hakkında malumat elde etmek maksadıyla 13-19 Nisan 2014 tarihleri 

arasında  bir  araştırma  inceleme  gezisi  yaptık.  Bu  tarihten  kısa  bir  süre  önce  de  Ardahan  Üniversitesi 

tarafından  Kadir  Golkairan  aracılığı  ile  Ardahan’da  düzenlenen  “Tebriz  Şiir  Geceleri”nde  Âşık  Ali 

Hodadad  Mededli’den  İran  âşıklık  sanatı  hakkında  görüşmelerde  bulunmuştuk.  3-5  Kasım  2013’de 

organizasyonunu  üstlendiğimiz  “Ölümünün  100.  Yılında  Âşık  Şenlik  Anma  ve  Türk  Dünyası  Âşıklar 

Şöleni”nde, diğer ülkelerden olduğu gibi İran’dan gelen âşıklarla da derleme ve röportaj yapmıştık.  

Günümüz İran coğrafyasında âşıklık geleneği, âşıklık geleneğine dayalı âşık okulları da vardır. İran 

coğrafyasında  yedi  ayrı  ekol  mevcuttur.  Bunlar  İran’ın  Batısından  Doğusuna  Sulduz  /  Karapapak; 

Urmiye; Tebriz / Karadağ; Zencan; Kum / Save; Horasan / Türkmensahra; Kaşkay şeklinde sıralanabilir.  

İran’da  âşık  sayısının  fazla  olmasının  nedenlerinden  birisi  de  ekonomiktir.  Düğünlerde,  eğlence 

merkezlerinde, meşk meclislerinde ve âşık kahvehanelerinde âşıklık bir meslek olarak icra edilmektedir. 

Bir şekilde iş kolu haline gelmiş ve geleneksel şekilde devam ettirilmektedir. Ancak ileriki dönemlerde bu 

şekilde  canlı  kalıp  kalamayacağı  bu  mesleği  icra  edenlerin  kendilerini  çağa  uydurup  uyduramamasıyla 

bağlantılıdır. Bazı âşıklar artık bunu kendi aralarında tartışmaktadır. (15 Nisan 2014 Tebriz kayıtları) 

İran âşıklık geleneğinde âşık karşılaşmaları, karşılıklı söyleşileri ve atışmaları Doğu ve Kuzeydoğu 

Anadolu, Gürcistan, Azerbaycan sahasında bilindiği şekilde icra edilmekte hatta zenginleşme ve çeşitlilik 

arz  etmektedir.  Atışma,  deyişme,  söyleşi  İran  âşık  ekollerinde  herbe-zorba  (Kobotarian  2013b:  247; 

deyişme  (Kobotarian  2013b:  232);  döğüşme  (4  Nisan  Tebriz  Şiir  Geceleri  Ardahan  ve  15  Nisan  2014 

Tebriz; 15 Nisan 2014 Urmiye derlemeleri) şeklinde ifade ediliyor.  

Âşık karşılaşmaları İran coğrafyasında en çok beğenilen, en fazla seyirci toplayan ve dinleyicilerin 

ilgisini  çeken  türler  içindedir.  Bu  karşılaşmalar  yazılı,  sesli,  sesli  /  görsel  hallerde  kayıt  altına  alınarak 

çoğaltılabilmekte ve ticari bir araç olarak da kullanılabilmektedir.  

Herbe-zorba karşıdaki aşığa psikolojik üstünlük sağlamak maksadıyla söylenen sözlerden, meydan 

okumalardan, karşı tarafı küçük düşürücü ve düşündürücü sözlerden oluşur. En az 3 dörtlükten oluşur ve 

aşık dörtlük sayısını tekli rakamlarla (3, 5, 7, 9, 11 vd.) istediği kadar uzatabilir. Koşma kafiye örgüsünde 

ve  genellikle  11’li  hece  ölçüsünde  dörtlüklerden oluşan  herbe-zorbaları âşıklar ustalıklarına  göre  bazen 

muhammes  şeklinde,  cigalı  tecnis  veya  dudakdeğmez  şeklinde  de  söyleyebilirler.  Âşıklar  bu  arada 

birbirlerine  “sazını  elinden  alacağı”,  “yerinden  yurdundan  kovacağı”,  “kendisine  çırak  dahi  kabul 

etmeyeceği” şeklinde tehditlerde de bulunabilirler. Buradaki amaç da rakip aşığı psikolojik baskı altında 

tutmaktır.  


182 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Deyişme’ler  herbe-zorbanın  devamı  niteliğinde  olmakla  birlikte  çok  çeşitlidir.  İki  aşığın  karşı 

karşıya gelip, konu, uyak, hava/makam, şekil ve ölçüye uygun şekilde birbirleri ile söz yarıştırmaları veya 

sohbet etmeleri ya da soruşmaları durumunu içerir. İlk sözü alan âşık, sözlerini bitirdikten sonra ikinci söz 

söyleyen  âşık  birinci  olarak  söz  söyleme  sırasını  alır.  İlk  sözü  alan  aşığın  sözlerini  bitirdiği  ve  ikinci 

aşığın  öne  geçmesine  işaret  ise  birinci  aşığın  söylediği  şiir-türkü-şarkıda  mahlasını  kullanmasıdır.  Söz 

söyleme sırasını alma işine “öne geçme” denilir (Kobotarian, 2013b: 92).  

Hüner  göstermek  maksadıyla  yapılan  karşılaşmalar  da  vardır.  Bu  durumda  âşıklar  atışmaya 

başladıktan bir müddet sonra üçüncü bir âşık veya sözü geçen ve geleneği bilen bir ehil kişi araya girerek 

âşıkları dostluğa davet eder ve durum berabere biter. Anadolu sahasında, Çıldırlı Âşık Şenlik ile Narmanlı 

Âşık  Sümmani’nin  atışmaya  başladıklarında  Âşık  Şenlik’in  annesi  tarafından  her  iki  aşığın  kardeş  ilan 

edilmesi bu duruma paralellik gösterir (Aslan, 1992). 

Âşık  karşılaşmaları  bazen  günlerce  de  sürebilmektedir.  Urmiye  bölgesinde  dedesi,  babası  ve 

kendisi  de  âşık,  Yusuf  Ohannes‘ten  dinlediğimize  göre  90  yaşlarında  vefat  eden  babası  Âşık  Ohannes 

Tiflis’te, Osmanlı coğrafyasından gelen, bir ayağı tahta bir âşık ile âşıklar kahvesinde karşılaşmışlar. Bir 

hafta  süren  karşılaşmalarında  son  gün  Osmanlı  coğrafyasının  bilmediği  bir  makamda  çalıp  söylemeye 

başladığından Osmanlı aşığı sazını getirip teslim etmiş. O saz, üzerindeki tarihe göre 160 yıllık bir saz 

olup  halen  kullanılır  durumda,  Âşık  Yusuf’un  hanesindedir.  Bu  arada  şunu  da  kaydedelim  ki,  İran  ve 

Gürcistan  âşıklık  geleneğinde  her  ne  kadar  Ermeni  âşıklar  var  ise  de  Sayın  Kafkasyalı’nın  tebliğinde 

sunduğu gibi Yusuf Ohannes Ermeni değil Asuridir (Kafkasyalı 2007). 

Bu bazen iki âşık yerine cansız bir madde ile herhangi bir tabiat unsuru ile veya hayali bir şahıs ile 

de  gerçekleştirilebilir.  “Dedim-Dedi”  şeklinde  meydana  getirildiği  gibi  bir  destan,  hikâye  veya 

serencamda  da  karşımıza  çıkabilmektedir.  Bu  gruba  giren  deyişmeler  karşılıklı  olarak  birer  dörtlükle 

“soru-cevap”  veya  “aldı…”  ya  da  “dedim-dedi”  şeklinde  geçer.  Bir  başka  hali  ise  en  az  3  dörtlükten 

oluşan tamamlanmış şiirler olarak karşımıza çıkar ve yine aynı görevi üstlenir. 

Hikâyelerde karşımıza çıkan şekliyle deyişme ve söyleşileri aşağıdaki gibi tasnifleyebiliriz. 

a.

 



İki aşığın imtihana çekilmesi, 

b.

 



İki düşmanın birbirine saldırı öncesi sözle sataşması veya teslim olmasını istemesi 

c.

 



Erkek erkeğe söyleşiler 

d.

 



Kadın kadına söyleşiler 

e.

 



Bir erkek bir kadın söyleşiler 

f.

 



  

Cansız varlık, bitki ve hayvanlarla söyleşiler 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет