Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «Өрлеу» біліктілік арттырудың Ұлттық орталығЫ

166 
 
-сөздік қорын байыту және белсендіру, байланыстыра сөйлеу тілін дамыту; 
-туған  тіліне,  тарихына,  мәдениетіне,  салт-дәстүріне  деген  сүйіспеншілігін  арттыру 
арқылы рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру; 
-оқушылардың қимыл, әлеуметтік, танымдық, катысымдық қасиеттерін дамыту; 
-алған  тілдік  білімі  мен  дағдыларын  жеке  қарым-қатынас  тәжірибесінде,  күнделікті 
өмірлік жағдаяттарда қолдануға үйрету. 
        Соныменбірге 
«тыңдалым», 
«айтылым», 
«оқылым», 
«жазылым» 
шарттыбелгілерімен  берілеген    тапсырма-материалдар  бағдарламада  білім  мазмұнына 
сәйкес  оқушылардың  коммуникативтік  дағдыларын  қалыптастыру  мақсатын  көздеп 
берілгенін  байқауға  болады  [3,  4].    Сауат  ашу  кезеңінде  балалар  дыбыстарды  айтуға 
дағдыланумен  бірге  олардың  қалай  таңбалатынымен  де  танысады.  Дыбыстардың  таңбасын 
білу,  әріптерді  үйрену  –  сауатты  болудың  алғашқы  баспалдағы.  Әріптерді  білу  арқылы 
жазуды меңгереді. Жаңа сөздер үйрене отырып, сөздік қорлары байиды, сөйлем құрастырып, 
өз  ойларын  айтып  беруге  дағдылана  бастайды.  Жаңа  сөздер  үйреніп,  сөздік  қорларын 
байытады.    Мұғалім  балаларға  дыбыстардың  белгілі  бір  графикалық  таңбалармен 
белгіленетіндігін айтады.  
Оқушы мектепке келген кезде мынадай ерекшеліктер ескеріледі: 
1)
 
Оқу жылының бірінші жартысы толығымен сауат ашуға беріледі; 
2)
 
Сабақ  үстінде  әрбір  10-15  минут  сайын  қимылды  ойын  түрінде  сергіту 
минуттары өткізіліп отырады; 
3)
 
Баланың  оқуға  деген  ынтасы  мадақтау,  мақтау,  көңілдендіру  сияқты  әдіс-
тәсілдер арқылы арттырылады [1,13]. 
Білім  беру  жолдары  мен  құралдарына:  1)  мақсатты  түрде  іріктеліп  алынған  тілдік 
материал; 2) оқу жұмысын ұйымдастыру; 3) оны үйрету әдістері жатады. 
Сауат ашуға байланысты аса қажетті педагогикалық талаптың бірі  – көрнекілік болып 
есептеледі.  Бағдарлама  бойынша  сауат  ашу  пәні  мына  кезеңдерде  жүзеге  асырылады: 
әліппеге  дейінгі  кезең,  әліппе  кезеңі,  әліппеге  дейінгі  кезең.  Әліппе  кезеңінде  дыбыспен, 
оның таңбасы әріппен, олардың сөздегі, буындағы қолданысымен, орнымен таныстырылады. 
Сондықтан оқыту мен тәрбиелеудің мазмұнын жаңарту, оны жаңа деңгейге көтеру бастауыш 
сынып  мұғалімдеріне  көптеген  жауапкершілікті  жүктейді.Мектептегі  оқыту  ісі  сабақ 
мазмұнына байланысты алуан түрлі  әдіс-тәсілдерді кеңінен қолдануды қажет  ететіні мәлім. 
Сондай  әдістердің  ең  ұтымдыларының  бірі  –  оқушылардың  байқау,  көру  қабілетін  дамыту 
үшін  сабақта  қолданылатын  көрнекі  және  дидактикалық  құралдарды  пайдалану.  Бұл 
негізінен мұғалімдердің ізденісіне, әдістемелік жаңалықтарды іске асыра білуіне байланысты 
болып  келеді.  Мысалы,  бастауыш  сыныптарда  көрнекі  құрал  ретінде  заттың  өзін 
пайдаланған  тиімді.  Бұл  оқушылардың  қабылдауына  жеңіл  болып,  олардың  сабаққа  деген 
белсенділігін  арттырады.  Әр  сабағымызда  тақырыпқа  сәйкес  көрнекілікті  дұрыс,  тиімді 
қолдана  білсек,  оқушылардың  сабаққа  деген  белсенділігі  артады.  Көбінесе  сауат  ашудың 
негізгі  кезеңі  –  әліппе  кезеңінде  кеспе  әріптер,  42  әріпке  сәйкес  жеке  суреттер,  мазмұнды 
суреттер  пайдалануға  болады.  Мұғалім  сабақ  барысында  көрнекілік  әдістерді  пайдалана 
отырып,  оқушыларды  тілдерін  дамытуға,  өздігінен  сөз,  сөйлем  құрастыруға 
дағдыландырады.Көрнекі құралдарға көбінесе мына талаптарды қоямыз: 
1.
 
Көрнекі  құралдардағы  суреттер,  жазулар  сынып  оқушыларына  толық  көрінетіндей 
болуы керек. 
2.
 
Әрбір  көрнекі  құрал  өтілетін тақырыпқа  арналған,  соның  мазмұнын  ашатын  болуы 
тиіс.  
3.
 
Көрнекі құрал тартымды безендірілген, бояулары айқын болғаны жөн.  
4.
 
Көрнекі  құралға  оқушы  назарын  ерекше  аудартуға  арналған  мәтін,  сурет  ерекше 
бояумен берілуі керек.  
5.
 
Бір сабақта бір, не екі ғана көрнекі құрал қолдануы тиіс. 
1 сыныпқа келген балалар әртүрлі дайындықта болады [2,15].  

167 
 
«Бастауыш  білім  беру»  мамандығының  студенттері  қазақ  тілін  оқыту  әдістемесі 
пәнінде  сауат  ашудың  әдіс-тәсілдерімен  танысады.  Мұғалімдік  мамандықты  таңдаған  әрбір 
адам бұл қызметтің аса жауапкершілік пен аса сапалы білімді талап ететіндігін ұққаны жөн.  
2014-2015 оқу жылында Ж.Мусин атындағы педагогика колледжінің оқытушыларымен 
ұйымдастырылған  Солтүстік  Қазақстан  облысы,  Айыртау  ауданы,  Қаратал  орта  мектебінде 
іс-тәжірибе  мақсатында  практикалық-семинар  өткізілді.  Сол  мектепте  1-сынып 
оқушыларына «Әліппе» сабағынан үлгі сабақ бердім. Ол сабақта оқушылардың белсенділігін 
арттыруда  электронды  оқулықтар,  үлестірмелі  дидактикалық  материалдар,  кеспе  әліппе 
пайдаланылды. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай тапсырмалар берілді. 
Биылғы  оқу  жылында  1-сынып  оқушылары  жаңартылған  бағдарлама  негізінде  білім 
алуда.  Аталмыш  бағдарламаның  мәні  –  баланың  функциональді  сауаттылығын 
қалыптастыру.  Оқушы  өзінің  мектеп  қабырғасында  алған  білімін  өмірінде  қажетке  асыра 
білуі  керек.  Бағдарлама  оқушының  төрт  тідік  дағдысын:  тыңдалым,  айтылым,  оқылым, 
жазылым жетілдіруге бағытталған. Жаңартылған оқу бағдарламасының құрылымын, мақсат-
міндеттерін  меңгеру  мақсатында  орта  білім  беру  жүйесінің  мұғалімдері  арнайы  курстардан 
өтті. Бір айта кететін жайт, колледж оқытушыларыжаңартылған білім беру бағдарламалары 
аясында  біліктілікті  арттыру  курстарын  оқып,  мұғалімдерге  жаңа  стандартпен  оқыту 
әдістемесімен  таныстырылмауында.Өйткені  «Бастауыш  білім  беру»  мамандығы  бойынша 
білім алатын студенттер қала мектептерінен практикадан өтеді. «Қазақ тілі әдістемесі» пәні 
бойынша  ІІ  курстан  бастап  «Сауат  ашу  және  тіл  дамыту  әдістемесі»  тарауын  өтеміз.  Осы 
тарауда арнайы курстан өтпегендіктен, бұрынғы бағдарлама негізінде мәліметтер беріледі.  
 
  Биылғы  оқу  жылында  М.Ғабдуллин 
атындағы  №3  көптілде  оқытатын  кәсіби 
мектеп-гимназиясында 1-сыныпта сауат ашу 
пәні  бойынша  үлгі  сабақ  ұйымдастырылды. 
Студент  А.  Омарова  жаңа  бағдарлама 
негізінде  сауат  ашу  пәнінен  «Н  н  дыбысы 
мен  әрпі»  тақырыбында    үлгі  сабақ 
ұйымдастырды. 
Сабақ 
топқа 
бөлініп, 
тақырыпқа  сәйкес  әртүрлі  тапсырмалар 
орындады.  
Бүгінгі  күні  барлық  елдер  жоғары 
сапалы білім жүйесімен жұмыс істеуде. Өйткені қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі 
оның  азаматтарының  парасаттылығымен  анықталады,  сондықтан  білім  беру  жүйесі 
болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. Оқушыларды заманауи әдіс –тәсілдермен оқытып, 
ой  –өрісі  кең,  саналы,  еркін  азамат  етіп  тәрбиелеу   қажеттілігі  де  осы  себептен  туындап 
отыр.   Білім  берудің  жүйесін  қарқынды  дамытқан  бұл  үрдістің   жалпы  білім  беретін 
мектептерге де енгізіле бастауы  көңілді қуантады. 
 
Пайданылған әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Г.Ж.Тұрдалиева.  Бастауыш  сыныптарда  қазақ  тілін  оқыту  әдістемесі.  –  Астана: 
Фолиант, 2012. 
2.
 
С.Рахметова.  Бастауыш  сыныптарда  қазақ  тілін  оқыту  әдістемесінің  негіздері. 
Алматы: Атамұра, 2011 
3.
 
Ә.Е.Жұмабаева.  М.Н.Оспанбекова.  Сауат  ашу.  Оқыту  әдістемесі.  –Атамұра» 
баспасы, 2016. 
 
 
 
 
 

168 
 
БІЛІМ АЛУ БАРЫСЫНДАҒЫ  ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗАРА ӘРЕКЕТТЕСТІГІНІҢ 
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 
 
Назарова Сайранкул Битанбаевна, 
Қазақ тілі және әдебиеті пәнінің мұғалімі, мектеп тренері 
«Есіл қаласының №3 орта мектебі» ММ 
Ақмола облысы Есіл қаласы 
 
Педагогика  саласындағы  зерттеулер  баланың  мектеп  қабырғасында  пән 
мазмұнын  жоғары  деңгейде  меңгеруіне  ғана  мән  берудің  жеткіліксіз  екенін  көрсетіп 
отыр.  Айналамыздағы  мектеп  бітірген  түлектеріміздің  әрі  қарайғы  өмір  жолдарына 
назар  аударсақ,  ұстазының  алдында  үлкен  абыройға  ие  бола  алып,  сабақ  үлгерімі  өте 
жоғары болған оқушыларымыздың өмірден өзіне лайық орын таппай қалғанының жиі 
куәсі  боламыз.  Бұның  себебін  тек  ұстазының  көңілінен  шығып,  айтқанын  бұлжытпай 
орындауға үйрететін бір ізді сабақтардан да іздеу керек сияқты.   
Оқулықта  берілгенді  бұлжытпай  баяндау  тәсілімен  баға  алатын  сабақтарда 
балалардың  ұжымда  еңбек  ету,  өзгелермен  тіл  табысу,  жолдастарының  алдында 
жауапкершілікті сезіну, топта өзін-өзі көрсете білу сияқты қоғамда өмір  сүруге қажет 
қабілеттерінің  дамуы  кешеуілдеп  қалатыны  анық.  Жас  күнінде  дамуға  тиісті  мұндай 
дағдылар мен қабілеттер уақыттарының көп бөлігін өткізетін, ұжыммен жұмыс істеуге 
мүмкіндік алатын білім беру орындарында,  нақтырақ айтқанда, сабақтарда жетілмесе, 
кейін тұлға ретінде қалыптасып қалған шақта кеш болады деп ойлаймын. 
Бұл  мәселе  ұстаздардың  алдына  үлкен  жауапкершілікті  жүктейді.  Оқушы 
сабақта  белсенді  өмір  сүруге  тиісті.  Ал  сабақты  жоспарлайтын  ұстаз  болғандықтан, 
оқушының  іс-әрекетін  алдын  ала  болжап,  оны  сыныптастарымен  іскерлік  қарым- 
қатынасқа  итермелеу  үлкен  білім  мен  біліктілікті  талап  етеді.  Осы  тұрғыдан  алғанда 
соңғы жылдары қолданысқа енгізіліп жүрген инновациялық технологиялар көп көмегін 
тигізеді.  Біліктілікті  жетілдіру  курстарына  қатыса  жүріп,  тренерлермен,  басқа  да 
әріптестермен  бірге  көптеген  әдіс-тәсілдер  жинауға  болады.  Өз  тәжірибемнен  нақты 
мысал  келтірер  болсам,  осындай  әдіс-тәсілдердің  қатарына  Жигсо,  рөлдік  ойындар, 
іскерлік  ойындар,  пікірталас  т.б.  айтуға  болады.  Сабақта  топтық  жұмысқа  арналған 
тапсырмалар  тиімді  таңдалған  жағдайда  өздеріне  берілген  мәтін  бөліктерін  әр  оқушы 
меңгеруге ұмтылуға мәжбүр болады. Себебі олар өзге оқушылардың түсіне алуы үшін 
де  жауапты  болады.  Жигсо  әдісінде  оқушы  алғашқы  отырған  тобында  материалды 
меңгеруге міндетті. Себебі ол келесі топқа барғанда сол мәтін бөлігі бойынша түсінігін 
айту  қажет  екенін  біледі.  Сол  себепті  ол  өзінің  алғашқы  тобындағы  оқушылардан 
білмегенін  сұрап,  өзі  білгенін,  түсінгенін  оларға  айтуға  тырысады.  Бұл  оларды  топ 
мүшелерімен еріксіз қарым-қатынасқа түсіріп, бірігіп жұмыс істеуіне себеп болады. 
Ал  рөлдік  ойындарды  әр  түрлі  формада  қолдануға  болады.  Мұғалім  жағдаятқа 
қатысты  мәселе  туындатып,  оқушыларды  пікірталасқа  түсіреді.  Көп  жағдайда  топ  өзі 
қалаған позицияны таңдамай, мұғалімнің белгілеген рөлін алған дұрыс. Бір нәрсеге әр 
түрлі  көзқарастарын  дәлелдерімен  білдіру  балаларды  кез-келген  нәрсеге  сыни  қарай 
алуға  дағдыландырады.  Мысалы,  шығармадағы  жағымсыз  кейіпкерді  жақтау  үшін 
оқушылар  алдымен  ондағы  оқиғаларды,  олардың  себептерін,  болуы  мүмкін 
жағдайларды зерттеу үшін толығымен оқып танысады. Сонымен қатар өзін кейіпкердің 
орнына  қойып  елестетіп  көреді.  Бұл  баланың  шынайы  өмірде  де  біреуді  кінәламас 
бұрын,  алдымен  оның  жағдайын  түсінуге  тырысуына  әкеледі.  Бір  топ  мүшелерінің 
ортақ  мүдделерінің  болуы  оларды  өзара  келісімге  келуге,  бірігіп  жоспар  құруға 
итермелейді. 
Тапсырмаларды  білім,  білік  деңгейі  шамалас  немесе  әр  түрлі  оқушылардан 
құрылған  топтарға  бірігіп  орындауға  беру  олардың  бір-бірімен  тәжірибе  алмасуына, 
білімдерін  салыстыруына  мүмкіндік  береді.  Олардың  арасында  диалог  туындау  үшін 
тапсырма  сәл  күрделі  болғаны  дұрыс.  Мұндай  тапсырмаларға  тек  мәтіндерді  оқып 

169 
 
түсіну ғана емес, математикадан есептер, қазақ тілі сабағынан кешенді талдаулар т.б. да 
алуға болады. 
Заманауи педагогикалық технологиялардың басты ерекшеліктерінің бірі  - білім 
беру  барысында  әр  оқушының  психологиялық  ахуалына,  даму  деңгейіне,  сыныптың 
ынтымақтастық жағдайына, сонымен қатар олардың әлеуметтік қарым-қатынасына аса 
мән  беруі.  Осы  технологиялардың  қажеттілігін  зерттеу  барысында  біз  міндетті  түрде 
Выготскийдің  жақын  арадағы  даму  аймағы  жайлы  ілімімен  бетпе-бет  келеміз.  Оның 
пікірінше,  оқушылар  нақты  мақсатты  көздеген,  көбірек  білетін  қайраткер  жандармен 
әлеуметтік  қарым-қатынас  нәтижесінде  ойлау  және  сөйлеу  дағдыларын  дамытады. 
Оқушының  аса  епті  және  хабары  мол  адаммен  интерактивті  вербалды  алмасуы 
нәтижесінде  біртіндеп  сыртқы,  әлеуметтік-жанама  диалог  орнатуы,  күнделікті 
міндеттерді  шешуге  қатысуы  әлеуметтік  тәжірибе  ретінде  бала  бойына  сіңіп,  оның  өз 
бетімен  ойлануына  қатысты  ішкі  жеке  қоры  ретінде  қалыптасады.  [1,  28б].  Бала 
болашағын  ойлайтын  әрбір  ұстаздың  мақсаты  –  осы:  баланың  күнделікті  өзіне  және 
айналасына қатысты міндеттерді, мәселелерді шешуге ат салыса алуын қалыптастыру. 
Бұл – баланың қоғамда өз орнын табуы үшін аса қажетті дағды. Осы қағиданы ескере 
отырып еңбектенген ұстаз, білім беру мен тәрбиелеудің нәтижесі бала үшін оң нәтиже 
беретініне сенімді болар деп ойлаймын.  
Выготский айтқан жақын арадағы даму аймағының маңыздылығына, зер салып 
қарар  болсақ,  біз    өз  тәжірибемізде  көз  жеткізе  аламыз.  Топтық,  ұжымдық  жұмысқа 
негізделген  әдістемелерді  қолдана  отырып,  әр  оқушының  сабақтағы  іс-әрекетінің 
белсенділенуінен біз өз еңбегіміздің нәтижесінде бала бойында нақты бір дағдылардың 
қалыптаса  бастағанын  байқаймыз.  Нақты  бір  ақпаратқа,  өзінің  іс-әрекетіне  сыни 
көзқараспен  қарауға  түрткі  болатын  әдіс-тәсілдер  баланың  өз  бетінше  ойлануына, 
өзіндік пікірінің қалыптасуына, өз бетінше шешім жасай алуына ықпал жасайды. Бұл өз 
кезегінде баланың тұлға ретінде өзі үшін шешім қабылдауы, өзін-өзі бағалауы, өз-өзіне 
сенімсіз  болуының  салдарынан  өзгелердің  жетегінде  кетпеуге  үйренуі  сияқты 
дағдыларын  бойға  сіңіреді.  Кез-келген  пікірге  қарсы  ойын  айту,  дәлелдер  келтіру, 
жақсы  мен  жаманды  айыра  білу,  өз  позициясын  ұстана  білу  -  біздің  заманымыздағы 
жат ағымдардың ықпалына қарсы төтеп беруге тиісті біздің жастарымыздың бойына ең 
керек қасиет.  
Осы  тұста  айта  кету  керек,  жаңаша  оқыту  тәсілдерін  тәжірибеге  енгізу 
барысында  біз  сабақ  құрылымын  өзгертуге  баса  мән  береміз  деп  оқушыларды 
шаршатып  алмауды,  олардың  болып  жатқан  жағдайды  түсінбеулерінің  салдарынан 
келеңсіз  оқиғалардың  орын  алмауын  қадағалауға  тиістіміз.  Нақты  бір  стратегияны 
немесе  әдісті  сабақта  қолдануда  оқушылар  өздерін  қолайсыз  сезінуі  мүмкін.  Сол 
себепті  оларды  біртіндеп,  оқушылармен  психологиялық  дайындық  жасай  жүріп 
енгізген дұрыс. Ең бастысы, біздің жаңалығымыз балаларға ыңғайлы болуы тиіс.  
Тәжірибе  көрсетіп  отырғандай,  оқушыларды  өзара  әрекеттестікке  итермелейтін 
әдіс-тәсілдер  неғұрлым  төменгі  сыныптардан  басталса,  соғұрлым  нәтижелі  болмақ. 
Мұндай  сыныптарда  кез-келген  мәселе  қызу  талқыланып,  кез-келген  топта  жұмыла 
жұмыс жасау бақыланады.  
Бастауыш сыныптарда кейбір тапсырмаларды жұппен немесе топпен орындауға, 
сыныптастарымен  кеңесуге  мүмкіндік  беру  баланы  ерте  жастан  өзгелермен  кеңесуге, 
біріккен жұмысқа тәрбиелейді. Әрине, бұл кезде сынып мәдениеті туралы мәселені де 
назардан тыс қалдырмау қажет. 
Оқушыларға  мұғалімнің  мақсаты  мен  әдісін  таныстырып,  мәселені 
күрделендіріп  жіберетін  әріптестеріміздің  де  қателіктерін  көріп  жүрміз.  «Біз  бүгін, 
балалар,  Блум Таксономиясы бойынша жұмыс жасаймыз»,  - деген  мұғалімнің сөзінен 
қарапайым мектеп оқушысы не түсінеді? Оған Блум  таксономиясын білудің қажеті бар 
ма?  Мұғалім  оқушының  сабақта  және  әр  тапсырманы  орындау  барысындағы  қол 
жеткізуге тиісті нәтижесін қарапайым әрі балаға түсінікті тілде жеткізуге тиісті. 

170 
 
Балаларға:  «Сендер  ынталы,  жауапты  болыңдар,  бір-біріңе  қамқор  болыңдар, 
өздеріңді-өздерің  бағалаңдар,  ұжыммен  жұмыс  істеңдер»,  -  деген  құрғақ  нұсқау  беру 
арқылы  ойымызды  іске  асыра  алмаймыз.  Біз  оқушылар  арасында  бәсекелестікті 
туындата  отырып,  ынталануға;  сенім  арта  отырып,  жауапкершілікті  сезінуге; 
жүректеріне жол таба отырып, бір-біріне қамқор болуға; қолдау көрсете отырып, өзін-
өзі  бағалауға;  өзара  әрекеттестікке  итермелей  отырып,  ұжыммен  жұмыс  істеуге 
тәрбиелеуіміз  қажет.  Сонда  ғана  біз  қоғамда  өзгелермен  тіл  табыса  алатын,  отбасына 
қамқор  болатын,  мақсатына  жету  үшін  талмай  еңбектенетін  жеке  тұлға  тәрбиелей 
аламыз.  
Өзінің  еңбегінде  ҚР  білім  беру  ісінің  құрметті  қызметкері,  филология 
ғылымдарының  кандидаты,  доцент  Әлімов  Асхат  Қамзаұлы  «Білім  «беру»  ме,  «алу» 
ма?»  деп  мәселені  төтесінен  қояды.  Шынымен  де,  дайын  білімді  алып  үйренген 
шәкіртке өмір жолында кім дайын нәрсені ұсына қояр екен? Сондықтан да, ұстаз балаға 
білім  алуды  үйретуге  тиісті.  Ұлағатты  ұстаздың  сабақты  жоспарлаудың  заманауи 
мәселелері  мен  оларды  шешудің  көптеген  жолдары  көрсетілген  «Интербелсенді 
әдістемені  мектепте  қолдану»  атты  кітабы  да  санасында  саналы  ұрпақ  тәрбиелеуге 
деген ұмтылысы бар әр ұстазға біраз қолғабыс болары анық. 
Жалпы алғанда интербелсенді әдістерді мектеп тәжірибесіне енгізу оңай шаруа 
емес.  Бұл  қажырлы  еңбекті  талап  етеді.  Кез  келген  педагогикалық  зерттеулердің  іске 
асатын  жері  мектеп  болғандықтан,  әр  істің  нәтижесінің  салдары  бала  тағдырына 
қатысты  болып  келеді.  Сондықтан  да,  біз  тәжірибені  өзгертуге  аса  мұқият  қарауға 
міндеттіміз.  «Жұмыла  көтерген  жүк  жеңіл»  демекші,  бірігіп  оқып,  бірігіп  зерттеп, 
бірлесе  отырып  тәжірибеге  енгізгеніміз  абзал.  Қазіргі  уақытта  мектеп  тренерлерінің, 
деңгейлік  курстар  бойынша  сертификатталған  мұғалімдердің,  әдіскерлердің  жұмысын 
оң жолға қойсақ, сабақтарды зерттеу әдістерін жетілдіруге болады. Ал ұжымымыздағы 
мәселелерді  әріптестерімізбен,  қоғамдастық  мүшелерімен  біріге  отырып  шешетін 
болсақ,  мұның  оқушылар  үшін  пайдасы  көп  болмақ.  «Кеңесіп  пішкен  тон  келте 
болмас»,  -  дейді  халқымыз.  Балаларға  өзіміз  үлгі  боларлықтай  ұжым  болып  еңбек 
етуіміз  керек.  Бірін-бірі  бағып,  тәрбиелеп  өсіретін  көп  балалы  отбасындағы  ұлттық 
тәрбиеден  де  алшақтығы  жоқ  өзара  әрекеттестік  арқылы  өмірге  дайындау  еліміздің 
болашағының жарқын болуына өз үлесін қосады деген ойдамын. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Мұғалімге арналған нұсқаулық. ІІІ (базалық) деңгей. Алматы.2012 ж. 
2.
 
«Интербелсенді  әдістемені  мектепте  қолдану».  Әлімов  Асхат  ҚамзаұлыОқу 
құралы.Алматы. 2009 ж. 
 
МАТЕМАТИКА  САБАҚТАРЫНДА  СЫНИ  ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУДЫ 
ҚОЛДАНУ 
 
Токсонбаева Шолпан Асанбаевна, 
Математика  пәні мұғалімі  
Жаңақоныс НМ 
Егіндыкөл ауданы 
Ақмола облысы 
 
 
Бүгінгі  күні  білімді  дайын  қалпында  қабылдамай,  оны  өздігінен  құрастырудың 
тұлғаны  дамытатындығы,  өздігімен  құрастырылған  білімнің  есте  ұзақ  мерзімде 
сақталатындығы  дәлелденіп  отыр.  Қайталау  мен  жаттауға  негізделген  білім 
(репродуктивті) тек есте сақтаудың дәрежесінде болса, құрастырылған (конструктивті) 
білім  үйренушіден  түсіну,  қолдану,  талдау,  ақпарат  негізінде  жаңа  мазмұн  құрастыру 

171 
 
және  бағалау  секілді  белсенді  әрекеттерді  талап  етеді.  Қайталау  емес,  өздігінен  білім 
құрастыру қажет  бұл  күнде.[1] Ал бұл мақсатқа әр  сабақта интербелсенді  әдістемені, 
яғни сындарлы оқыту тәсілін қолдану арқылы ғана жетуге болады. Бaғдaрлaмaның жетi 
модулi  оқушыны  өз  бетiмен  бiлiм  aлуғa  жетелейдi.  Cыни  тұрғыдaн  ойлaу  – 
Қaзaқcтaндaғы  бiлiм  берудi  дaмыту  үшiн  мaңызды  болып  тaбылaтын  қaзiргi  ең  бacты 
педaгогикaлық  түciнiк.[2].  Шығыcтa  керемет  дaнaлық  cөз  бaр:  «Мaғaн  aйт,  мен  оны 
ұмытaмын, көрcет, мүмкiн, еciмде caқтaймын, менi қызықтыр, мен cондa түciнемiн». 
Aл, cыни тұрғыcынaн ойлaудың әдic тәciлдерi тaқырыптың құрылымын үйрету, үйрену 
бiрлiгiнен,  үйренудiң  қызығұшылығынaн  тұрaды.Мектептегi  пәндердiң    iшiнде 
мaтемaтикa  «қиын  пән»  деген  түciнiк  бaр.  Менiң  ойымшa,  aйтылғaн  пiкiрдiң 
қaлыптacуынa  пәндi  оқытудың  әдicтемеciндегi  қaлыптacқaн  дәcтүрлi  жолдaр  негiз 
cияқты.  Менi    оқушылaрдың  пәнге  деген  қызығушылығын  қaлaй  көтеремiн  деген  ой 
жиi мaзaлaйтын. Cұрaғымның  жaуaбын cындaрлы оқыту тәciлдi оқып, тaныcқaнымдa  
өзiнен-өзi  тaбылды.Бaғдaрлaмaның  жетi  модулi  ықпaлдacтырылғaн  cыни  тұрғыдaн 
ойлaуғa  үйретудi  өте  тиiмдi  әдic  деп  тaңдaп  aлдым.  Cебебi,  өзiмнiң  ic-тәжiрибемде  
кейбiр  cтрaтегиялaрын  қолдaнғaнмын  және  тaңдaғaн  aлтыншы  cынып  бacқa 
cыныптaрғa  қaрaғaндa  топпен  жұмыc  icтеуге  оқушылар  санына  байланысты  ыңғайлы. 
Мысалы  өткізілген  «Оң  және  терic  caндaр»    сабағымда  оқушылар  оң  және  терic 
caндaрды aжырaтa бiлудi үйренуді көздедім.. Caбaқты «Өзiңiзге тiлегендi  - бacқaлaрғa 
тiлеңiз!»    пcихологиялық  тренингiмен  бacтaдым.  Тренинг  бaрыcындa  жеке  бaлaның 
дaмуы  турaлы  мәcелелер  нәтижелi  шешiледi  және  коммуникaтивтi  дaғдырлaр  жемicтi 
қaлыптacтырылaды  деген  cенiм  болды.  Оқушылaр  бiр-бiрiне  шын  жүректен  шыққaн  
лебiздерiн  aйтып,  caбaқ  cәттi  өтуiне  тілек  білдірді.  Оқушылaр  caны  aз  болғaндықтaн, 
cыныпты геометриялық фигурaлaрa aрқылы  екi   топқa бөлдiм. Әр топтa төрт бaлaдaн 
болды.  Оқушылaрды  сын  тұрғысынан  ойлау  «Миғa  шaбуыл»  cтрaтегияcы  бойыншa 
«Қaндaй caндaрды бiлеciңдер?», «Олaрды қaлaй aжырaтaмыз?  Нелiктен?» деген  ашық 
cұрaқтaр  қойдым.  Оқушылaр    нaтурaл  caндaр,  ондық  бөлшектер,  жaй  бөлшектер  деп 
жaуaп бердi. Олaрдың aйырмaшылығын түciндiрдi. Тaқырыпты aшу мaқcaтындa қaзaн 
aйының aуa рaйымен бaйлaныcтырдым. Aуa рaйының өзгерici турaлы cыныптың ойын 
ортaғa  caлдым.  Бiрнеше  оқушы  күндiзгi  мен  түнгi  aуa  темперaтурacының  әр  түрлi 
екенiн  бaяндaды,  мыcaлы;  -5
0
    және  6
0
.  Дәcтүрлi  caбaқ  үлгiciнде  ылғи  caбaқты  өзiм 
түciндiріп,    еcептердiң  шығaру  жолдарын  толық  қaрacтыратынмын.  Ендi  тaқырыпты 
меңгеру үшiн cыныпты екi топқa бөліп тaпcырмa бердiм. Бiрiншi топқа «Қaндaй caндaр 
оң, терic caндaр деп aтaлaды? Нелiктен?», екiншi топқа «Кейбiр шaмaлaрдың оң, терic 
caндaрмен  өрнектелуi.  Мыcaл  келтiрiңдер»  деген  тaқырыптaрдa  поcтер  жacaуды 
тaпcырдым. Оқушылaр тaпcырмa берiciмен оқулықты оқып, бacқa топтaн қaлыcпaймын 
деген оймен cурет caлуғa,  оң, терic caндaрды  өрнектеуге кiрicтi. Мен cырттaй олaрды 
бaқылaп, олaр әлi топпен жұмыc icтеу дaғдыcы  толық қaлыптacпaғaн екенiн бaйқaдым.  
Жобaны  қорғaуғa  екi  топтaн  екi  оқушы  шықты.  Балалар  оң,  теріс  сандарды  сурет 
арқылы өмірмен байланыстырып  көрсете алды. Менi толғaндырғaны: caбaққa белcене 
қaтыcпaйтын    оқушы  қорғaуғa  шықты.  Ол  бұрынғы  caбaқтaрдa  cұрacaң  ғaнa  жaуaп 
беретiн,  үндемейтiн  оқушы  едi.  Кейінгi  caбaқтaрда    оқушы  жобaны  қорғaуғa  шығуға 
ұмтылатынын  бaйқaдым.  Ол  қыcылмaй,  өз  cөздерiмен  тиянaқты,  жауапкершілікпен 
тaқырыпты  жеткiзе  бiлдi.  Жобаны  қорғаған  соң  топтар  «Бағдаршам»  әдісі  бойынша 
өзара бағалау жүргізді. Жaңaшa оқыту тәciлi aрқылы бaлaның қaбiлетi aшылғaны, өзiне 
cенiмдiлiгi  пaйдa  болғaны  менi    қaтты  қуaнтты.  Танымал  зерттеуші  Выготский 
конгнитивті  дамудың,  оқушылар  өздерінің  «Жақын  арадағы  даму  аймағында»  жұмыс 
істесе  жақсаратындығын  атап  көрсеткен.[3].  Сондықтан,  оң,  теріс  сандар  туралы 
оқушылардың  түсініктері  қалай  қалыптасқанын  білу  үшін,  жұптық  жұмыспен 
жалғастырдым.  Оқулықтағы  есепті  жеке  шығарып,  өзара  жауаптарын  тексерді. 
Математика  сабағында  оқушылар  үнемі  есеп  шығарудан  шаршағандықтан,  жас 
ерекшеліктерін  ескере  отырып  АКТ-ны    қолданып  сергіту  сәтін  өткіздім.  Сабақты 

172 
 
жоспарлау  кезінде  тығырықтан  шығу  жолын  қарастырдым.    Екі  топ  бір-біріне  
есептердің мазмұнына байланысты көрсетілім қойып, қарсылас топқа сұрақтар қойып, 
жауабын  саралады.  Көрсетілім    қою  арқылы  балалардың  шығармашылық  қабілеттері 
дамиды, ойлау қабілеттері, сөздік қорлары байиды. Рольдік ойындарда оқушылар мені 
қуантты,  олар  тез  дайындалды,  рөлдерге  таласып  бір  шешімге  тез  келді.  Оқушылар 
тапқырлық танытып, оң, теріс сандарды рөлдерге ене отырып бір-біріне түсіндіре алды. 
Жалпы  рольдік  ойындардың  берері  мол,  себебі  бұл  жерде  мұғалім  іске  араласпайды, 
оқушылар  өздерін  емін-еркін  ұстайды,  бір-бірін  оқытады.  Олар  өз  сыныптастарының 
түсіндіргенін,  мүғалімнің  түсіндіргеніне  қарағанда  тез  қабылдайды  деп  ойлаймын,  өз 
естерінде ұзақ сақтайды. Сабақ сонында рефлексия жасалып, оқушылар «Не білдім? Не 
ұнады? Не қызықты болды? Не білгім келеді?»  парақшасын толтырып, кері байланыс 
орнатылды.  
           Сабақтағы  бағалау  түрі  критерийлер  арқылы  болғандықтан,  әрі  өздерін-өздері 
бағалауға  тартылғандықтан  оқушылардың  сыни  тұрғыдан  ойлауын  дамытуға  жағдай 
жасалғандығын көруге болады. Бағалау үшін «бағалау парағын» таратып, критерийлер 
анықталады.  Интербелсенді  тақтаның  көмегімен  координаталық  түзу,  рационал 
сандарды  координаталық  түзуде  кескіндеуі  туралы  жалпы  мағлұматтар  алды. 
Практикалық  дағдысын  қалыптастыру  мақсатында  сабақты  сын  тұрғысынан  ойлау 
ЖИГСО стратегиясы арқылы жүзеге асырдым. 
Cыни ойлaуғa үйрету модулiнiң тиiмдiлiгi өте зор. Cебебi, оқушылaрдың caбaққa деген 
қызығушылықтaрының  aртуы,  белcендiлiгi,  cөйлеу  мәнерлерi,  бiр-бiрiмен  қaрым-
қaтынacының күшейгенiн бaйқaдым. 
Жаңа  білімдерін  шыңдау,  тақырыпты  бекіту,  сыни  тұрғыдан  ойлауын  дамыту 
мақсатында  көптеген  әдіс-тәсілдерді  пайдалана  отырып  тапсырмалар  беруге  болады. 
Сондай тапсырмалардың бірі «Жобаны қорғату». Мен бұл тәсілді кейінгі сабақтарымда 
пайдалана  отырып  оқушылардың  білім-білік  дағдырларын  жетілдірте  түстім.  Жоба 
қорғау  барысында  оқушыларға  ресурстар  берген  жоқпын,  тек  қана  оқулыққа  қарауға 
рұқсат берілді, ал мысалдарды, есептерді ойдан шығаруын талап еттім. «Қарама-қарсы 
сандар. Бүтін сандар. Рационал сандар туралы түсінік» тақырыбына күнтізбелік жоспар 
бойынша  екі  сағат  бөлінген.  Тақырыптың  материалын  екі  бөлікке  бөлдім:  қарама-
қарсы,  бүтін,    рационал  сандар  туралы  үшінші  сабақта,    таңбалар  ережесін  төртінші 
сабақта  қарастыруын  жөн  көрдім.  Оқушыларға  өз  бетімен  тақырыпты  меңгеру  оңай 
болу үшін.  
Бірінші  топ  оқушыларына  қарама-қарсы  сандарды  координаталық  түзуде  кескіндеу 
арқылы  түсіндіру,  екінші  топқа  қарама-қарсы  сандарды  өрнектеу,  үшінші  топқа 
натурал, бүтін, рационал сандардың жиынын көрсету. 
 Балалар  қорғау  кезінде  бір-біріне  ашық  сұрақтар  қойып,  түсінбеген  жайттарын  
анықтап  отырды.  Дaмыту  кезеңi  деңгейлiк    тaпcырмaлaр  aрқылы  жүзеге  acты. 
Деңгейлiк  тaпcырмaлaрдыорындaу  үшiн  оқушылaрды  үлгерiмi  бойыншa  бөлдiм, 
дaрындылықтaрын  aңықтaу  мaқcaтындa  әр  топ  үш  еcеп  шығaрды,  1  топ-  A  деңгей,  2 
топ-  В  деңгей,  3  топ-  C  деңгей.  Еcеп  шығaрғaн  кезеңiнде  жеке  жұмыc  жacaуғa 
мүмкiндiк бердiм. Одaн әрi жұппен бiр-бiрiн текcерiп болғaннaн кейiн,топ iшiнде қызу 
тaлқығa  caлдым.  Cодaн  кейiн  әр  топтaн  екi  оқушы  бacқa  топтaрғa  бaрып,  cолaрдың 
шығaрғaн  еcептердi  тындaды,  жaзды,  кейiн  үйге  қaйтып  үйренiп  келген  еcептердi 
түciндiрдi. Топтa тaлқылaғaн cәтте әр бaлa өзiнiң ойын aйтып және бiрiн-бiрi тыңдaуғa 
үйрендi.  Бiрлеcкен  жұмыc  оқушылaрды  бiрлiкке,  тaтулыққa,  шaпшaңдыққa    бiр-бiрiн 
жaнaшырлыққa  тәрбиелейдi.  Белгiленген  уaқытқa  қaрaп  жұмыc  icтеуге  үйрендi.  Яғни, 
келешекте уaқытты үнемдеп пaйдaлaнуғa үйрендi. 
Кей кезенде әр бала немесе  топ бар жұмыстарын қорғайды, оқушылар бір-біріне қол 
созады. Бұл кезде ұжым мүшелерінің біріктіретін кез болады. Сабақтарымда  «Білемін, 
білгім келеді, үйрендім», «Менің ойымша», «Топтастыру», «Ой қозғау» стратегияларын 
пайдаланамын.  Caбaқтың  бұрынғы  aлгоритмiн  өзгерттім.  Дегенмен,  кей  caбaқтaрындa 

173 
 
уaқыт  жетпей  жaтaды.  Үйренген  жетi  модульдiң  әр  кезеңнiң    мaқcaт-мiндеттерiне 
cәйкеc  тaңдaуғa  үйрендiм.    Бiрден  cәттi  шығa  бермегендерi  де  кездеcтi.  Сыни  ойлау 
стратегияларын  пайдалана  отырып  өз  бетімен  жұмыс  істеуге  баулу  не  береді?  Cыни 
тұрғыcынaн  ойлaуды  үйрету  модулi  aрқылы  оқушылaр  бiлiм  aлу  үшiн  әрекет  етуге 
үйрене бacтaды. Caбaқтaғы бacты өзгерic – оқушылaрдың өз ойын еркiн жеткiзе aлуы 
берiлгендiгiнiң  нәтижеci  көп  ұзaмaй–aқ  көрiне  бacтaды.  Оқушылaрдың  ойлaу  деңгейi 
әлде  қaйдa  жоғaрылaды.  Әр  тaқырыптың  идеяcын  оқушылaрдың  өздерiнiң  aшуы,  
caбaқтa  жaғымды  эмоция,  әcер  қaлдырaтындaй  жaғдaйғa  жеттi.  Әciреcе,  топтық 
жұмыcтaрдa  бaлaлaрдың  жaндaры  жaқындacып,  бiрге  жacaғaн  icтерiнiң  нәтижеciн 
көруiн,  олaрды  жоғaры  эмоционaлдық  жaғдaйғa  әкелетiндiгiн  бaйқaдым.  Оқушылaр 
тaпcырмa aлыcымен тыныш, өз беттерiнше жұмыc жacaуғa дaғдылaнды.  
   Қорыта  келе,  cыни  тұрғыдaн  ойлaу  модулiнiң  тиiмдiлiгi  -  бiрiккен  ic-әрекеттi 
ұйымдacтырa  отырып,  оқушылaрдың  cын  тұрғыcынaн  ойлaу  мен  жaзу  дaғдыcын 
қaлыптacтыру.  Оқушы  өз  ойын  cын  тұрғыcынaн  ойлaп,    дәлелдейдi,  ой-өрiciн 
кеңейтедi, еркiн ойлaй отырып, шығaрмaшылық қaбiлеттерiн ұштaйды.  
Менiң ойым: 
* Мен бaйқaғaн ерекше бiр жaғдaй, cынып бойыншa көп cөйлемейтiн, ойлaу дәрежелерi 
төмен  оқушылaрдың  дa  қызығуы  туып,  олaрдың  өз  мүмкiндiктерiне  қaрaй  топтaр 
бойыншa caбaққa қaтыcуғa тырыcуы; 
*Тәжiрибие бaрыcындa cын тұрғыcынaн ойлaуғa негiзделген caбaқтaрдa оқушылaрдың 
өзaрa  бiр-бiрiне  түciндiру  бaрыcындa  дәcтүрлi  мұғaлiмнiң  түciндiруiнен  гөрi 
жұптacының  түciндiргенiн  жaқcы  қaбылдaйды,  cебебi  өздерiнiң  iзденушiлiктерiнiң 
aртқaндығы; 
*Cыни  тұрғыдaн  ойлaуды  дaмытуғa  негiзделген  күнделiктi  caбaқ  жоcпaрын  құру 
caбaққa  дейiн    көп    уaқыт  aлғaнымен,  caбaқ  бaрыcындa  бaғыттaушы  рөлiн  күшейту 
мaңызы зор. 
*Caбaқ  бaрыcындa  оқушылaр  өзiнiң  түciнбеген  немеcе  бiлгici  келген  cұрaқтaрын  керi 
бaйлaныc  пaрaғынa  жaзуы,  БББ  кеcтеciндегi  «не  бiлгiм  келедi?»  бaғaнындaғы  ойлaр 
мұғaлiмнiң  келеci  caбaқты  cоғaн  cәйкеc  тaпcырмaлaр  әзiрлеуiне  қоcымшa  жұмыcтaр 
дaйындaуынa cептiгiн тигiздi. 
 
Пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімі: 
1. A.Әлiмoв. Интepбeлceндi әдicтeмeнi ЖOO-дa қoлдaнy мәceлepi. 15-бeт  
2. Мұғaлiмге apнaлғaн нұcқayлық. 52-бeт.   39-бeт  
 
 
БІЛІМ НӘРІ КІТАПТА 
 
Сайдалин Марат Сабыржанович, 
 Жұмабаев Марат Мерекеевич, 
«Өрлеу» БАҰО Ақмола облысы бойынша ПҚБАИ 
Бұқаралық ақпарат және баспа 
қызметімен байланыс  бөлімінің мамандары 
 
 
Білімді ел озар десек қаталеспейміз.Осы ел озу үшін бүгінгі ұрпаққа білім беру 
бүгінгі күннің түбегейлі мәселесі. 
 Деседе  осы  болашақ  жеткіншектердің  білім  деңгейлері  қалай  деген  көкейде 
сұрақтар  туындайды.  Әрине  білім  нәрін  сусындап,  алға  ұмтылған  оқушылар  қай 
мектепте  болсын  баршылық.Осыған  қоса  жақсы  оқитын  оқушылармен  жұмыс 
атқаратын  білім  ошақтардың  да  жыл  сайын  саны  артуда.Осы  білім  орындарында 

174 
 
кітапханаларда  баршылық.Бірақта  осы  оқушылардың  дені  кітапханаға  баруға 
құлықсыз.  
Мысалы: Оқушылардың 50%  кітапхананың қарасын көрмей мектептерді аяқтап 
жатады.Бұл  дегенім  оқушылар  кітап  оқуға  мүлдем  зауықсыз  дегенді  аңғартады.Бұған 
мүмкін 
біз 
бүгінгі 
ғылыми 
техникалық 
прогрестің, 
ақпараттық 
озық 
технологияларының дамуына және заманға сілтейміз.Заман ғылым қалай дамысада біз 
оқушылардың  беттерін  кітапханаларға  бұрмасақ  ертеңгі  ұрпақтың  саналарының 
жоғары болтынына мен жеке басым күмәндікпен қараймын десем баршаның дәл солай 
деген қолдауына сенемін.Мысалы:Қазақ халқының энцоклопедиясы Мұхтар Әуезовтың 
«Абай жолын» толық оқыған оқушылар жоқтың қасы.Сонда қалай олардың ой өрістері 
компьютермен немесе «интернетпен» ұшқырланады деп құп айта алмаймын. 
Біздің  заманда  кітап  оқып  сол  кітаптың  ішіне  еніп  сондағы  образдармен  бірге 
қуанып,  бірге  ренжіп  ой  өрісіміздің  ұшқырлығы  кітап  оқу  арқылы  жетілді  десем 
замандастарымның қостайтыны сөзсіз. 
 
Кітап  деген  ол  үлкен  әлем,  кітап  адамды  тәрбиелейді,  тілдеріне  үйретеді  ой 
өрісін  дамытады.  Көп  жасағаннан  емес,  көп  оқығаннан  ақыл  сұра  деген  дана 
халық.Барлық білім, барлық ғажап кітапта ғой. Сондықтан көп кітап оқу керек «Оқусыз 
білім жоқ, білімсіз күнің жоқ» дегендей білім нәрінің мәйегі кітап оқуда екенін бүгінгі 
оқушыларға  жете  түсіндіру  үшін  түрлі  айла  тәсіл  ізденістер  керектігін  айтсам 
қостаушылар табылатыны анық. 
 
Тағы  бір  қынжылатыным  аз  ғана  оқырмандарымыз  олардың  өздері  орыс 
тілділер.Облыстық 
немесе 
қалалық 
басылымдарды 
салыстырыңыз 
орыс 
басылымдарының тиражы үнемі жоғарлауда. 
 
Өздеріңіз  қараңыздар  кітап  дүкендерінде  және  дүңгіршіктерде  самсаған  басқа 
тілдердегі кітаптарды көргенде өзің қай елдің дүкенінде тұрмын деген ойда қаласың. 
 
Баланы  бастан  дегендей  біз  өзіміз  әр  отбасы  балалардың  кітапқа  деген 
сүйіспеншілігін бала жасынан қолға алуымыз керек. 
Одан  қала  берді  осы  сұрақты  балалар  бақшасынан  жалғастыру  керек  шығар.Әрине 
бүгінгі  күні  балаларға  деген  ертегілер,  және  әдебиеттер  баршылық.Жыл  сайын 
өзіміздің  мемлекетте  қаншама  әдебиеттер  баспадан  шығып  әдеби  құндылығымызда 
дамуда  десем  қателеспеспін.Өткен  ғасырдағы  ақыл  ойы  ұшқыр  жазушыларымыз 
А.Құнанбав, С.Сейфуллин, Б.Майлин,І.Жансүгіров,С.Мұқановтар өздері бір бір әлем. 
 
Мысалға:  Осы  ғұлама  тұлғаларымызды  болашақ  ұрпақтарымыз  оқымаса  олар 
ұмытылып, сүйегімізге таңба болатыны анық. 
 
Ал  кейінгі  жазушыларымыз  өз  алдыны  бір  төбе.  Не  десекте  қайталап  айтқанда 
келер ұрпақты білім бұлағы кітаппен қауыштырсақ онда біздің болашаққа сенім артып 
ұтқанымыз. 
 
Түркі  тілдері  ішінде  қазақ  тілінен  бай  көркем,  тіл  жоқ.  Сол  тіліміздің  майын 
ағызып  тұрып  жазған  шығырмалар  оқылмаса,  яғни  жазылған  әдебиеттердің    беттері 
ашылмаса онда ол шығармалардың жетім қалғаны. 
Өзіміз бала кезімізден батырлар жырына қанық  болып, сол батырлардан ұлттық, отан 
сүйгіштік, патриоттық сезім алдық. 
 
 
Бүгінгі бөбектердің сезімдері қайдағы қарауға тұрмайтын тұрпайы «Шрек,Мики 
Маус,Гари Потер,Мысық пен тышқан» Батыстың мультфильмдерімен оянуда. 
 
Жыл  сайын  әрине  «Абай,  Шәкәрім,  Мұқағали,  Оралхан  Бөкей»  оқулары 
ұйымдасырылады  бұл  да  оқушыларды  кітапқа  құмарландырудың  игі  істері  десе 
болады.  Бұдан  да  басқа  мектептер  арасында  ең  «Абай,  Сәкен,  Мұхтар,  Бейімбет 
танушы»  атты  шаралар  ұйымдастырылып  ең  үздіктер  марапатталып  жатса  бұл  да  бір 
ұмытылып бара жатқан ұлттық идеяларымыздың айғағы болары хақ. 
 
Енді  керсінше  өзіміздің  ұлттық  идеяға  оқушылардың  құлақ  құрышын  мектеп 
жасынан қандыра білмесек ертең кеш болары айдан анық.Бүгінгі жер әлемді торлаған 
Интернет,  бұқаралық  ақпараттық  технолгиялардың  денін  асқан  шеберлік,  ептілікпен 

175 
 
ұлттық идеяға, тәрбиеге ырықтандыруымыз керек.Оған бар мүмкіншіліктеріміз бар,  ал 
осыны іске асыруға баршамыз бір болып іске кіріскеніміз абзал. 
Байыптап  бақсаңыздар  бізде  Батыстың  идеясы  оңымызды  да  солымызды  да 
жаулап,  тіпті  дін  арқылы  кимелеп  біздің  болашағымыздың  санасын  өздеріне  бұра 
алмайды деп кім кепілдік бере алады. 
 Жетпіс  жылдан  астан  жетімсіреп  ұлттық  болмыстан  жұрдай  бола  жаздап,  енді 
етең  жеңімізді  жинап  ұлттық  үрдісті  қолға  алып,  рухани  байлығымызды  жастардың 
бойына  кітап  оқу  арқылы  дарытпасақ,  оларға  ғұламаларымызды  биылғы  Қазақстан 
Республикасының ширек ғазыры қарсаңында әдебиетімізді, тарихымызды, ұлттық әдет-
ғұрып,  салт-дәстүрлерімізді  танытпасақ    онда  Жамағат  біздің  кім  болғанымыз  !? 
         Ал адамның ойын байытып, сауатын жоғарылатып, білім нәрімен сусындатар орта 
–  кітапхана.  Әдебиет  арқылы  әлемдегі  мемлекеттер  бір-бірімен  рухани  байланыс 
жасауда.  Бірақ  бүгінгі  компьютендірілген,  қарқынды  дамыған  техника  заманы  өз 
қызығын ұсынуда.  
Өркениетті  елдерде  кітап  оқуға  деген  ынта-ықыласты  арттырудың  түрлі 
амалдары жасалуда.Бұл әдістер әсіресе Жапон елінде кеңінен дамуда. 
 Ал  бізде  100  кітап  оқу  шарасы  басталды.  Жақсы  бастама.  Алдымен  бес,  он  кітап 
оқыған адамға құмарлығын арттыра беретіні анық. Ең бастысы, одан әсер алу, тағлым 
түю. Жақсы кітаптың жанға рухани азық болар қасиетін сезіне біліу керек.  
 Қорыта  келгенде  айтарым,  кітапты  оқығанда  бар  ынтанызбен,  ықыласпен, 
мұқият  әрі  баяу  оқыңыз,  әр  абзацтың  мәнін  жете  түсініп,  оқыған  кітаптарыңыздан  ой 
түйіндеп ол кітап ой-өрісіңізге қандай әсер берді соны арнайы тіркеп жазып қойыңыз. 
Бір  айтарым  «Абай  жолын»  бес  жыл  сайын  оқып  отыруды  әдетке  айналдыру 
қажет.  Кітап  сіздердің  денсаулықтарыңызға  да  пайдалы  болары  анық.Ғалымдардың 
дәлелдемелерінше  адам  ағзысында  ең  бірініші  қартаятын  ағза  ол  ми  екен.Ал  кітап 
оқыған  адамдардың  миы  ойлаудың  арқасында  тез  қартаюдан  сақтайды 
екен.Сондықтанда  деніміздің  сау  болып,  ой-өрісіміздің  жоғары  болуы  өзіміздің 
қолымызда  десем  артық  болмас.Көне  түркі  әлемінде  ғұламаларымыздың  жазып 
қалдырып  кеткен  еңбектері  зерттеліп,  бүгінгі  заманда  да  үлкен  пайдаларын 
тигізуде.Осының  бәрі  бұрынғы  ғұламаларымыз  көп  оқып  осы  ой-өрістерін  кітап  оқу 
арқылы дамытқаны баршаға мәлім. 
Бүгінгі  таңда  ғылым  техника  дамуда  елімізде  алдымызда  үш  тұғырлы  үш 
тілділік саясаты даму жолында.Міне, осы сәтте тағыда кітап оқу арқылы қол жеткізуге 
болады.Ойы  терең  көп  оқыған  тұлғалар  ана  тілімен  бірге  басқа  тілдерді  қабылдауда 
оларға  тіл  жеңіл  беріледі.Сондықтан  да  барлық  ғұламаларымыз  тарихтан  білеміз 
бірнеше тіл меңгерген. 
 
Бүгінгі  таңда  тұлғаларды  материалдық  жақтарынан  танып,  рухани  байлығына 
мән  бермей  жатамыз.Ал  рухани  байлық  ол  тек  кітап  оқумен  ғана  келеді.Ал, 
материалдық байлықпен рухани байлықты салыстыратын болсақ материалдық байлық 
ол  мұз  сияқты  қолда  тұрмай  қашан  еріп  кеткенін  байқамайсың.Ал  рухани  байлық  ол 
адам  қанша  өмір  сүрсе  ол  өмір  бойы  өзіңмен  арқашан  бірге  жасасатын  денсаулықтан 
кейінгі сенің баға жетпес байлығың. 
 
Сондықтан  да  жалғыз  оқу  орындары  емес  барша  қоғам  болып  бүгінгі 
болашақтың беттерін кітапханалға бұрып, олардың кітап оқуға қызығушыларын түрлі 
шаралар  жүргізіп  арттырсақ  онда  біздің  Тәуелсіздігіміздің  25  жылдығы  қарсаңында 
азаматтарымыздың  рухтары  бай  болып,  Президентіміздің  бастаған  «Мәңгілік  ел» 
идеясын осы жастармыздың одан әрі асқақтатына сенім білдіремін.   
 
 
 
 
 

176 
 
ІІІ. РЕАЛИЗАЦИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ ИДЕИ  «МӘҢГІЛІК ЕЛ»  
В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ 
 
 
НАЦИОНАЛЬНАЯ ИДЕЯ «МӘҢГІЛІК ЕЛ» И МЕТОДЫ ЕЕ РЕАЛИЗАЦИИ В 
НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ 
 
Жаналина Лаула Еркеновна, 
старший преподаватель филиал АО 
«НЦПК «Өрлеу» город Костанай 
 
В  своем  послании  народу  Казахстана  президент  Республики  Н.А.  Назарбаев 
вдвинул  национальную  идею  построения  «Мәңгілік  Ел»  («Вечная  страна»)  –  нашего 
общеказахстанского  дома:  «Сейчас  не  время  для  лени,  не  время  для  пустословия  и 
бестолковых  дел.  Настало  время  задуматься  о  судьбе  Родины!»[1]  Идею  Мәңгілік  Ел 
президент  озвучил в своем Послании народу  Казахстана  «Стратегия  "Казахстан-2050" 
на  торжественном  собрании,  посвященном  Дню  Независимости  Республики 
Казахстан.Обращаясь  к  участникам  собрания,  президент  страны  отметил,  что  16 
декабря  1991  года  в  созвездии  наций  мира  зажглась  новая  звезда  –  Республика 
Казахстан и назвал семь бесценных достояний, первое из которых – «наша священная и 
достойная  страна,  Мәңгілік  Ел.  Более  четырнадцати  тысяч  километров  бесспорных 
границ спаяли нашу Родину в единый монолит. Они стали рубежами добрососедства со 
всеми  сопредельными  странами»[1].  Глава  государства  говорил  о  том,  что  основная 
задача  Казахстана  строить  добрососедские  отношения  с  соседними  странами, 
воспитывать  молодое  поколение  на  примерах  предков,  дать  детям  достойное 
образование, развивать науку и честно, добросовестно трудиться. 
В  наиболее  полной  форме  идея  «Мәңгілік  Ел»  прозвучала  в  Послании 
Президента  «Нурлы жол – путь в будущее»  от  17 января 2014 года:  «"Мәңгілік Ел"  – 
это национальная идея нашего общеказахстанского дома, мечта наших предков. За 22 
года  суверенного  развития  созданы  главные  ценности,  которые  объединяют  всех 
казахстанцев  и  составляют  фундамент  будущего  нашей  страны.  Они  взяты  не  из 
заоблачных  теорий.  Эти  ценности  –  опыт  Казахстанского  Пути,  выдержавший 
испытание временем».Во-первых, это Независимость Казахстана и Астана. Во-вторых, 
национальное  единство,  мир  и  согласие  в  нашем  обществе.  В-третьих,  это  светское 
общество  и  высокая  духовность.  В-четвертых,  экономический  рост  на  основе 
индустриализации  и инноваций.  В-пятых,  это  Общество  Всеобщего  Труда.  В-шестых, 
общность  истории,  культуры  и  языка.  В-седьмых,  это  национальная  безопасность  и 
глобальное  участие нашей страны в решении общемировых и региональных проблем. 
Благодаря  этим  ценностям  мы  всегда  побеждали,  укрепляли  нашу  страну,  множили 
наши  великие  успехи.  В  этих  государствообразующих,  общенациональных  ценностях 
заключается идейная основа Нового Казахстанского Патриотизма».[2] 
Мы  строим  своё  будущее  на  прочном  фундаменте.  И  такой  фундамент  –  это 
патриотизм. Это  уважение к своей истории и традициям, духовным ценностям наших 
народов,  нашей  тысячелетней  культуре  и  уникальному  опыту  сосуществования  сотен 
народов и языков на территории Казахстана. Это ответственность за свою страну и её 
будущее. 
В  Послании  Глава  государства  коснулся  и  проблем  развития  языков.  Он 
выдвинул принцип триединства в языковой политике. Это является одним из гарантов 
того,  что  мы  сохранимся  как  народ,  сохраним  свой  язык,  свою  историю,  свои  корни. 
Реализация политики трехъязычия очень важна: следующее поколение будет знать три 
языка, а значит и судьбы их будут связаны с этими тремя языками. Однако для каждого 

177 
 
казаха родной язык должен быть превыше всего. В своем Послании глава государства 
поручил организовать разработку и принятие рассмотрение идеи «Мәңгілік Ел» сквозь 
призму развития казахского языка: «Наш язык…обеспечивает преемственность между 
нашими героическими предками и последующими поколениями, является хранителем 
культурных истоков и традиций народа. Язык  – это самая большая ценность народа... 
только  язык  остается  тем  единственным  мостом,  через  который  от  поколения  к 
поколению  передается  духовное  наследие  народа.  Именно  поэтому  эстафету 
Независимости в веках передаст последующим поколениям язык, являющийся опорой 
для народа».[2] 
Идея  Мәңгілік  Ел  в  виде  задачи  по  созданию  проекта  патриотического  акта  и 
задачи  внедрения  ценностей  Мәңгілік  Ел  вошла  в  учебные  программы  школьного 
образования. 
С этого года вся страна перешла на  обновленную образовательную программу. 
Обновленное  содержание  способствует  тому,  чтобы  учащиеся  стали  уверенными, 
успешными личностями и ответственными гражданами, также содействует стремлению 
к изучению языков, сознательному отношению к духовным ценностям.  Национальная 
идея  «Мәңгілік  ел»    красной  нитью  проходит  через  весь  курс  обновленного 
содержания,    расширяет  взгляды    учащихся    на  традиции  и  обычаи,  образ  жизни, 
историю  своего  и  других  народов,  воспитывает  толерантное  отношение  к  другим 
народам, формирует представление об универсальных общечеловеческих ценностях.    
 С  помощью  художественных  и  нехудожественных  текстов  программы, 
значительно  расширяется    видение  учащихся  о  традициях  и  обычаях,  образе  жизни, 
истории других народов и представлении общечеловеческих ценностей, что прививает 
уважение к другим народам.  
 Организации 
образования 
республики 
Казахстан 
внедряют 
политику 
трехъязычия  через  обучение  казахскому,  русскому  и  английскому  языкам  с  1  класса. 
Учителям  языковых  дисциплин  необходимо  поощрять  в  учащихся  стремление  к 
размышлениям о сходствах и различиях казахского, русского и английского языков и 
каким образом они проявляются.  
Уважение  к  разнообразию  культур  и  мнений  требует  проявления  личностных, 
межличностных и  межкультурных  компетенций.      Сквозь  разделы  «Мир  вокруг  нас», 
«Мой родной край»  с  1по 4 классы проходят темы  «Моя страна»,  где идея  «Мәңгілік 
Ел» отчетливо видна. В разделе «Традиции и фольклор» проходит тема «Моя Родина – 
Казахстан», изучаются поведенческие нормы, рассматриваются образы героев. 
Тему «Мәңгілік Ел» раскрывать в начальных классах необходимо, т.к. не донеся 
до ребенка в начальных классах, что на самом деле такое любовь к Родине, долг перед 
ней,  перед  своим  народом,  конституционные  обязанности  каждого  гражданина,  то  в 
старших  классах  сделать  из  маленького  гражданина  настоящего  патриота  становится 
тяжелой,  а  иногда  и  невыполнимой  задачей.  Работа  по  патриотическому  воспитанию 
школьников должна вестись не эпизодически, а ежедневно.[3] Учитель в свою очередь 
на  своём  примере  должен  показывать,  что  ему  не  безразлично,  какими  станут  его 
воспитанники. Если дети будут чувствовать и видеть, что их учитель на деле, а не на 
словах  любит  свою  страну,  то  они  ему  будут  верить,  и  воспитание  патриотических 
чувств будет направлено в нужное русло.[3] Начиная с первого класса, в работу можно 
включать задания для расширения кругозора учащихся по основам окружающего мира. 
В  обновленном  содержании  сквозные  темы  проходят  по  всем  дисциплинам.  В  теме 
«Мир вокруг нас» задаем вопросы и задания по изучению истории родного села, края, 
города,  своей  страны.  В  начальных  классах  можно  знакомить  с  историей 
возникновения  названий  рек,  городов,  фамилий  людей;  почему  в  нашем  государстве 
такие  государственные  символы,  что  они  означают,  откуда  появились.  В  теме  «Моя 
страна» рассказываем и гордимся, какими полезными ископаемыми богат Казахстан, и 
какую они играют роль в экономике нашей страны.  

178 
 
Патриотов  не  воспитаешь,  если  они  не  будут  любить  свою  семью.[4]  В  теме 
«Моя семья и друзья» учим уважать людей, не предавать друзей, воспитывать «чувство 
локтя».  Этому  способствует   утренники,  проводимые  в  школе  во  внеурочное  время, 
спектакли,  в  которых  играют  сами  дети,  музыкально  –  литературные  композиции, 
посвящённые значимым событиям в нашей стране. Здесь дети не только узнают много 
нового  для  себя,  но  и  учатся  дружить,  не  подводить  своих  товарищей  и  учителей, 
учатся  взаимовыручке.  Проводить  классные  часы  на  темы:  «Страницы  Великой 
Отечественной  войны  1941  –  1945  годов»,  «Народ  Казахстана  в  Великой 
Отечественной  войне»  и  др.;  конкурсы  чтецов,  рисунков,  поделок,  памятных  знаков, 
посвящённых Победе в Великой Отечественной войне. 
Младший  школьный  возраст  наиболее  благоприятный  период  для  воспитания 
положительных черт  личности, патриотизма. Податливость, доверчивость, склонность 
к  подражанию  и  огромный  авторитет,  которым  пользуется  учитель,  создают 
благоприятные предпосылки для  успешной реализации идеи  «Мәңгілік ел». Учащиеся 
переживают  чувства  привязанности  к  своей  родной  земле,  когда  включаются  в 
краеведческую  работу,  совершают  походы  по  памятным  местам  родного  края, 
встречаются  со  знаменитыми  и  героическими  людьми,  совершивших  боевые  и 
трудовые  подвиги.  Патриотическое  воспитание  тесно  связанно  с  национальным 
воспитанием,  которое  ставит  своей  целью  сохранение  народных  обычаев,  обрядов, 
традиций, языка и передачу этих знаний новому поколению.[5] 
В  процессе  занятий  физической  культурой  и  спортом,  проводя  конкурсы 
«Ловкие,  смелые,  быстрые»,  соревнования  «Школа  безопасности»  и  др.,  развиваем 
морально-волевые  качества  детей,  воспитываем  силу,  ловкость,  выносливость, 
стойкость и дисциплинированность.  
Проводя операции «Оживи родник», «Озеленение», «Сбережем свой край» и др. 
Мы проводим и экологическое воспитание любви к природе, потребности в ее защите от 
загрязнения,  истребления  редких  растений,  а  также  охраны  и  изучения  природы 
родного края.  
Реализуя  национальную  идею    «Мәңгілік ел»,можно  использовать  в  работе 
народную  тематику:  народный  фольклор,  народную  поэзию,  сказки,  эпос,  и  лексику 
родного  языка,  многообразие  видов  декоративно-прикладного  искусства,  народные 
обряды и традиции, т.е. все те духовные ценности, чем богат Казахстан, что составляет 
стержень национального характера. Такую работу можно осуществлять на уроках ИЗО 
и технологии. 
Подобная  система  работы  по  патриотическому  воспитанию,  как  показывает 
опыт,  обогащает  учащихся  знаниями  и  формирует  историческое  сознание,  готовит  к 
жизни  и  труду,  с  первых  дней  появления  ребенка  в  школе  включает  его  в 
многоплановую деятельность, которая органично сливается со всей жизнью растущего 
человека. 
 
Список использованной литературы: 
1.Назарбаев Н.А. Послание Президента народу Казахстана «Стратегия "Казахстан-
2050" 2012.  
2. Назарбаев Н.А. Послании Президента «Нурлы жол – путь в будущее» от 17 января 
2014г. 
3. Сухомлинский В.А. Рождение гражданина. М.,1971. 
4. Розенталя М.М. Философский словарь Патриотическое воспитание в начальной 
школе./ Под ред. М.,1975. 
5.Ушинский К.Д. Собр. соч. М.,1946. 
 
 
 

179 
 
БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ДАМЫТУДА ҰЛТТЫҚ 
ҚҰНДЫЛЫҚТАР НЕГІЗІНДЕ БІЛІМ МЕН ТӘРБИЕ БЕРУ 
 
Абилкасимова Аякоз Нарботаевна, 
бастауыш сынып мұғалімі № 7 мектеп-лицейі  
Бурабай ауданы Ақмола облысы 
 
«Халық  өмірі  оның  келесі  ұрпағымен  жалғасып 
отырады.  Сондықтан  Халықтың  Мәңгілігі  туралы 
арманнан асқақ арман жоқ. Мәңгілік Ел - бұл ертеңгі 
күнге  есік  ашатын,  болашаққа  сенімді  арттыратын 
идея, 
бұл 
- 
кері 
қайтпайтын және 
берік 
тұрақтылықтың символы...» 
 
Н.Ә.Назарбаев 
 
Қазақстан  Республикасының  2015  жылға  дейінгі  білім  беруді  дамыту 
тұжырымдамасында «Білім  берудің  мақсаты  -  жылдам  өзгеріп  отыратын  дүние 
жағдайларында  алған  терең  білімнің,  кәсіби  дағдыларының  негізінде  еркін  бағдарлай 
білуге,  өзін-өзі  іске  асыруға,  өзін-өзі  дамытуға  және  өз  бетінше  дұрыс,  адамгершілік 
тұрғысынан  жауапты  шешімдер  қабылдауға  қабілетті,  дені  сау  жеке  тұлғаны 
қалыптастыру  керек» делінген.  [1]  Осы  ұстанымдарға  сәйкес  қазіргі  білім  мазмұнын 
жаңғыртуда,  жаңа  талаптар  қоя  отырып  ұлттық  рухта  болашақ  ұрпақты  тәрбиелеу  керек 
деп санаймыз.  
Бүгінгі  ғаламдану  процесінде  ұлттық  құндылықтар  мен  өзінің  бет-бейнесін,  ізгі 
дәстүрлерін сақтау жолындағы күрес ұлттық сананы сақтау күресі екенін түсіну.  Ұлттық 
тәрбие деп жеке тұлғаның ұлттық сана сезімі мен мінез-құлқының ана тілін, ата тарихын, 
төл мәдениетін және ұлттық салт-дәстүрлерді меңгеруі негізінде қалыптасуын айтамыз.[2]  
Ұлттық  құндылықта  білім  мен  тәрбие  берудің  басым  бағыттарының  бірі  тәрбие 
жұмыстарының  әлеуетін  күшейту  болып  табылады.  «Қазақстан-2050» Стратегиясы 
қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты»  атты  Қазақстан  халқына  Жолдауында 
Елбасымыз:  «Бала тәрбиелеу – болашаққа ең үлкен инвестиция. Біз бұл мәселеге осылай 
қарап, балаларымызға жақсы білім беруге ұмтылуымыз керек»,  - деп көрсеткен болатын. 
[3] 
Бүгінгі  таңда  қазақстандықтардың  алдында  тұрған  міндеттердің  бірі  -  «Mәңгілік 
Ел»  идеясын  жүзеге  асыру.  «Мәңгілік  Ел»  ұлттық  идеясының  мәні  —  мәңгілік  мақсат-
мұраттарымыз  бен  мәдени-рухани  құндылықтарымызға  негізделген  мемлекет  құрушы 
қазақ халқы мен өзге де ұлттардың ұлттық идеяларын бір арнаға тоғыстыратын идеология 
арқылы қалыптастырылатын қазақтың ұлттық мемлекеті, бағдарлы болашағының баянды 
ету  жолындағы  ұлы  мұраты.   ҚР  Президенті  Н.Ә.  Назарбаевтың  бастамасымен  Астанада 
асқақ  рухымыз  бен  мәңгілік  мұраттарымызды  паш  етіп  тұрған  «Мәңгілік  Ел»  салтанат 
қақпасының салынуы осы идеяның мемлекеттік идеологияға айналғандығының бір дәлелі.  
Бұл идеяны жүзеге асыру үшін мектептерде мақсатты түрде тәрбие жұмыстарын жүргізу, 
сонымен  қатар  барлық  оқу  пәндерінің  тәрбиелік  мәнін  күшейту  қажет.  Оқытылатын 
пәндер  рухани-адамгершілік  қасиеттері  мен  білім  алушылардың  патриоттық  сезімдерін 
қалыптастыруға,  қазақстандық  отаншылдық  пен  азаматтық  жауапкершілік,  ұлттық  сана-
сезім  мен  толеранттылық,  Қазақстанның  этникааралық  жағдайда  қарым-қатынас  жасай 
білуіне  бағытталуы  тиіс.  Білім  беруді  жаңарту  Елбасының  Жолдауындағы  «Мәңгілік 
Ел» идеясына  сәйкес  оқу-тәрбие  үдерісін  оқушылардың  патриотизмін,  мораль  және 
адамгершілік  нормаларын,  ұлтаралық  келісім  мен  төзімділігін,  физикалық  және  рухани 
дамуын, заңды құрметтеуін қалыптастыру міндетін алға қояды. «Мәңгілік Ел» идеясында 

180 
 
белгіленген  бұл  құндылықтар  жалпы  оқу-тәрбие  жұмысының  негізі  бастауыш  мектепте 
оқытылатын пәндердің арқауы болуы тиіс.  
Осы  міндеттерді  жүзеге  асыру  мақсатында  бастауыш  сыныпта  әдебиеттік  оқу, 
қазақ тілі, дүниетану, математика, еңбекке баулу, бейнелеу өнері пәндерін оқытуда басым 
мақсаттар басшылыққа алынады. 
- Берген білім мен тәрбиемізден не күтеміз? 
- Қандай нәтиже шығады? 
-  Оны  қалай  жүзеге  асырамыз?  деген  сұрақтарға  жауапты  бастауыш  сыныпта  оқыту  мен 
тәрбиелеу арқылы табамыз. 
Әдебиеттік  оқу  пәні –  бастауыш  сынып  оқушыларының  ауызша  және  жазбаша 
тілін  дамытуды,  байланыстырып  жүйелі  түрде  сөйлеуге  үйретуді,  сөйлеу  мәдениетін 
қалыптастыру мақсатын көздейді. Оқушының ішкі рухани жан дүниесі байлығын ашуға, 
адамгершілікке  тәрбиелеуге,  тілі  мен  қиялын  дамытуға  мүмкіндік  береді.  Берілген 
тақырыптар  ата-ананы  құрметтеуге,  елін-жерін  сүюге,  отансүйгіштік  қасиеттерін  оятуға 
ықпал  етеді.  Нақыл  сөздерді,  шешендік  сөздерді  талдауда  негізі  ойды  табу,  өмірде 
қолданысқа енгізуге дағдыларын қалыптастыру көзделеді. Үш жүздің билерінің шешендік 
сөздерінің  негізгі  идеясын  меңгерте  отырып,  Жоңғар  шапқыншылығы  кезіндегі  халық 
басына түскен ауыртпалық, елі, жері үшін күрескен, бір тудың астында бір жағадан бас, 
бір  жеңнен  қол  шығарған  батыр  ата-бабаларымыздың  ерліктері  мен  тауып  айтылған 
шешімдерін балаларға ұғындырамыз. [4] 
Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, Мағжан Жұмабаев, Мұқағали Мақатаев, Төлеген 
Айбергенов т.б.  ақын-жазушылардың  шығармалары  арқылы  оқушы  бойына  асыл 
қасиеттерді сіңіруге тырысамыз. Тек оқулықпен ғана шектелмей, іздену арқылы өздеріне 
қажетті  материалдарды  өз  бетімен  ізденіп,  тауып  алуға  тапсырмалар  беріліп  отырады. 
Осы тәсіл арқылы оқушы өз бетімен білім алуға дағдыланады. 
Дүниетану  пәнін  оқытуда«Қоғам»,  «Туған  ел»,   «Отан»  тарауларында  ұлттық 
құндылық  негізінде  білім  мен  тәрбие  аса  жоғары  дәрежеде  беріледі.  «Атаңа  не  қылсаң, 
алдыңа  сол  келер»  тақырыбында  айтылған  өзекті  мәселелерді  қозғап,  қазіргі  таңдағы 
қоғамдағы  болып  жатқан  ұлтымыз  жат  санайтын  тастанды  балалар  мен  қарттар  үйінен 
орын  алған  аяулы  қарияларымыздың  көбею  себептерін  анықтату.  Өз  ойларын  ортаға 
салып, ата-анасын, қарияларымызды құрметтеуге, бағып қамқор болуға баулимыз. 
Математика  пәнін  оқыту  мақсаты  –  ұлттық  және  жалпыазаматтық  құндылықтар 
негізінде  тұлғаның  интеллектуалды  дамуының  қажетті  деңгейін  қамтамасыз  етуге 
бағытталған.  
Сондықтан,  мектептердің  басты  мақсаты  ұлтымыздың  мәдени,  рухани  жолын  танып-
білуге негізделуі керек. Бұл - ұлттық сана мен нанымды қайта қалыптастыру деген сөз. Ал 
бүгінгі  мақсат-мұрат  белгілі.  Ол  —  білімі  білікті,  дені  сау,  ұлттық  сана-сезімі  оянған, 
рухани ойлау дәрежесі жоғары, парасатты, мәдениетті, еңбеккер, іскер, сондай-ақ бойында 
басқа  да  игі  қасиеттері  қалыптасқан  азаматты  оқытып  тәрбиелеу.  Оны  дамытудың  бір 
негізгі  нақты  жолы  математика  сабағында  қазақтың  байырғы  қара  есептерін  оқушының 
жас  ерекшелігіне  сай  пайдалану.  Ал  қазақ  этнопедагогикасында  мектеп  тәжірибесінде 
математиканы оқытуда тиімді пайдалануға болатын материалдар баршылық.  
Қара есептер — халықтық қазына. Ол дүниеге бірден келген жоқ, оған халықтың ғасырлар 
бойы  еңбегі,  білімі,  өнері  жұмсалды.  Оқушылардың  математикалық  қабілетін  дамыту 
мақсатын жүзеге асыруда қара есептердің алатын орны үлкен. 
Мысалы, «Қойшылар» есебі. Бір қойшы екіншісіне: 
- Маған 5 қойыңды берсең, менің қойым сенікінен алты есе артық болады, - дейді. 
Екінші қойшы біріншісіне: 
-  Жоқ,  сен  өз  қойыңның  бесеуін  маған  бер,  сонда  екеуіміздің  қойымыз  бірдей  болады,  - 
деді. 
Әр қойшының неше қойы болғаны? 
Жауабы: әркімде 19 және 9 қойдан болғаны. 

181 
 
«Арзанның сорпасы татымас». Базарға келген адам қарбыз сатып алғысы келеді. Таңдаған 
екі қарбызының біреуінің екіншісіне қарағанда шеңбері төрттен бірге артық, бірақ жарым 
есе қымбат. Қай қарбызды сатып алам деп сәл ойланды да “Арзанның сорпасы татымас” 
деген  мақал  есіне  түсіп,  ол  қарбыздың  қымбатынан  алады.  Ол  дұрыс  шешім  қабылдады 
ма? 
Мұндай есептер оқушының дүниетанымын кеңейтумен қатар оларды жалпы адамгершілік 
рухта тәрбиелеуге де негіз болады.  
Еңбекке  баулу,  бейнелеу  сабақтарын  негізгі  пәндермен  байланыстыра  отырып 
оқытуда оқушы іс-әрекет арқылы білім алады. Өмірге деген, өнерге деген сүйіспеншілігі 
артады.  Өзіне  өзі  қызмет  ете  алады.  Айналадағы  дүниенің  қадір  қасиетін  түсінеді.  Өзін 
тануға мүмкіндік болады. [4] 
Әр  сынып  сағаттарында  тақырыптың  мағынасына  үңілуге,  ондағы  «Мен  не  үйрендім? 
Мен  қалай  үйренемін?  Мен  оны  қайдан  аламын?»  сұрақтарына  жауапты  өз  бойынан 
табуға  бағытталады.  «Қазақстан  жолы  –  2050:  бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ», 
«Ардақта  ата-анаңды»,  «Қарты  бар  үйдің  қазынасы  бар»,  «Мен  қайырымды  баламын», 
«Жақсы  деген  немене,  жаман  деген  немене»,  «Тәуелсіздік  елімнің  тірегі»,  «Елбасы 
бастаған  болашақ»  тақырыптарында  өткен  тәрбие  сағаттарында  балалар  бойына 
отансүйгіш, имандылық, адамгершілік қасиеттері артады.  
Егемен еліміздің ертеңін нұрлы етер ұрпақ өсіру үшін мына шарттарды есте ұстағанымыз 
жөн: 
-  Ұлтымыздың  намысын  жоғары  қоя  білетін, елінің  сөзін  сөйлейтін жас  ұрпақты  баулып 
тәрбиелеу үшін "мұны білуге саған әлі ерте, оған тыйым саламыз" деген тежеулерді алып 
тастап, баланы бұғаулы ойдан, шектеулі ұғымдардан құтқару қажет. Мұны баланың ойын 
еркін айта білуге, білімге жетелеудің бір арнасы деп ұғу абзал. 
-  Жас  ұрпақты  адамға  тән  табиғи,  адами  сезіммен  өмірді,  табиғатты  сүйе  білуге, 
құрметтеуге  үйрету  керек.  Ол  үшін  жанды-жансыз  жаратылысты  өз  дәрежесінде,  өз 
орнымен бағалауға үйрету арқылы тіршілік деген тұтас әлемнің қадір-қасиетін танытқан 
дұрыс. 
-  Жаратылыстың  ақиқатын,  болмысты  ашық,  бүкпесіз  көрсетіп  үғындырған  жөн. 
Жоғарыда айтылған басты әрі негізгі қағиданың үшеуі де қазақ халқының ұлттық тәрбие 
үрдісінен  алынып  отыр.  Халқымыз  өз  ұрпағын  осыларды  басшылыққа  ала  отырып 
тәрбиелеген.  Ата  дәстүрінен  алшақтап,  бүгінгі  дәуір  талабына  ғана  иек  арту  алысқа 
апармайды. [5] 
«Мәңгілік Ел» — жалпы қазақстандық ортақ шаңырағымыздың ұлттық идеясы, әрі 
бабаларымыздың  асыл  арманы.    Осы  идеяны  жүзеге  асыруда  сапалы  білім  мен  саналы 
тәрбие  беру  –  ұзақ  мерзімді  талап  ететін  және  екі  жақты  сипатқа  ие  болатын  күрделі 
процесс.  Ол  мұғалімнің  қажырлы  еңбегінің нәтижесі  ғана  емес,  ата-ананың  отбасындағы 
тәрбиені ұйымдастыруына да байланысты. Бала тәрбиесіне мектеп пен отбасының ықпалы 
күшті болса, болашақ жас жеткіншектерге берген тәрбиенің нәтижесі сапалы болмақ. 
Қолданылған әдебиеттер тізімі: 
1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту 
тұжырымдамасы. 
2. Қ.Бөлеев «Болашақ мұғалімдерді оқушыларға ұлттық тәрбие беруге кәсіби 
дайындау».-Алматы, 2004ж 
3. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына 
Жолдауы «Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» 2014ж 17 қаңтар  
4. 2014-2015 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім беретін 
(сонымен бірге инклюзивті білім беруді жүзеге асыратын) ұйымдарында ғылым 
негіздерін оқытудың ерекшеліктері туралы. Әдістемелік нұсқау хат. – Астана: Ы. 
Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2014 ж. 
         5. Ғаламтор желісінен: ustaz. kz сайты 
 

182 
 
НАЦИОНАЛЬНАЯ ИДЕЯ «МӘҢГІЛІК ЕЛ»: ПРАКТИКА И ПЕРСПЕКТИВА 
РЕАЛИЗАЦИИ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ 
 
Михайлова Юлия Николаевна, 
учитель начальных классов,  
Акмолинская область,г.Акколь 
Аккольская средняя школа №2 
 
Сегодня  Казахстан  —  состоявшееся  молодое  государство,  страна  с  большим 
геополитическим  значением,  чьи  достижения,  также  как  и  инициативы  признаются 
мировым  сообществом.  И  самое  главное,  наша  страна  имеет  огромный  потенциал  и 
перспективы развития. 
Одним  из  таких  потенциалов,  я  считаю  ежегодное  Послание  Президента  народу 
Казахстана. 
Основная  цель,  которую  ставит  Глава  государства  в  своем  Послании  –  это  то,  что  к 
2050  году  наша  страна  должна  войти  в  тридцатку  самых  развитых  государств  мира. 
Казахстану  объявлена  новая  экономическая  политика,  Нурсултан  Назарбаев  назвал  ее 
«Нурлы  жол».  Президент  страны  Нурсултан  Абишевич  Назарбаев  в  своем  Послании 
поставил четкие и достижимые цели, еще раз продемонстрировав глобальный подход, 
глубину  мышления  и  политическую  дальновидность.  В  Послании  Н.А.Назарбаева 
получила  обоснование  ключевая  идея  консолидации  наших  устремлений  и  усилий, 
нашего неустанного труда – Мәңгілік Ел. 
Самая главная задача, которая проносится через все Послание – сохраняя все, чего мы 
достигли за годы суверенитета, продолжить устойчивое развитие в XXI веке. Мәңгілік 
Ел – это наша ответственность перед поколениями народа Казахстана, наша стратегия 
развития  достойного  и  великого  Казахстана,  которая  сейчас  перед  нами  поставлены 
задачи на десятилетия вперед, а это значит у нашей страны большое будущее. 
Президентом в первую очередь ставятся и рассматриваются самые насущные вопросы 
образования,  науки,  здравоохранения  и  социальной  защиты  казахстанцев,  ставятся 
вопросы воспитания молодежи, принятия Патриотического акта «Мәңгілік ел». 
В  патриотическом  акте  «Мәнгілік  ел»  представлена  национальная  идея  в  основе, 
которой  лежат  все  ключевые  ценности,  о  которых  мечтали  наши  отцы,  наши  предки. 
Нашему  подрастающему  поколению  предстоит  сохранить  наши  ценности  и  строить 
будущее  страны.  Воспитание  казахстанского  патриотизма  является  неотъемлемой 

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: