Резюме
Мақалада кәсіби білім беру жүйесі салыстырмалы-педагогикалық зерттеулердің объектісі ретінде қарастырыла-
ды. Салыстырмалы-педагогикалық зерттеулердің объектісі ретінде В.Г. Афанасьевтің жүйелі зерттеулер туралы
тұжырымдамасы ұсынылады. Кәсіби білім беруді дамытудың әлемдегі негізгі стратегиялары қарастырылады,
сонымен қатар, Қазақстандағы кәсіби білім беруді дамытудың негізгі бағыттары айқындалған.
Summary
This article considers a system of professional education as an object of comparative pedagogical research.
V.G. Afanassyev's concept of systematic research is given as a criterion of comparative pedagogical research. Main
worldwide strategies of professional education development are considered; also, main directions of professional education
development in Kazakhstan are identified.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г.
47
ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ ОБУЧЕНИЯ И ИХ РОЛЬ В ВЫСШЕМ
ОБРАЗОВАНИИ КАЗАХСТАНА
Б.К. Тульбасова – к.п.н., доцент,
А.К. Мошкалов – докторант, КазНПУ им. Абая
Целевой задачей высшего образования Казахстана является образовательная функция: развитие лично-
сти и подготовка специалистов, обладающих высоким уровнем профессионализма. Современные условия
развития Казахстана и сложный этап его развития определяют необходимость вхождения выпускников
ВУЗов в принципиально новую среду рыночных отношений, когда профессионализм, образование и
личность специалиста рассматриваются как основные компоненты его предстоящей эффективной
деятельности во многих сферах.
Сегодня мы имеем дело с новой системой высшего образования, для которой характерны различные
по формам собственности образовательные учебные заведения (национальные, государственные, част-
ные, религиозные), разные по типам учебные заведения (университет, академия, институт, колледж) и
различные по продолжительности и уровню образовательные программы (незаконченное высшее, бакала-
вриат, магистр) и последипломное образование (докторантура, стажировка, повышение квалификации).
В настоящее время в Казахстане функционируют 148 ВУЗов (9 национальных, 2 международных, 32
государственных, 12 негражданских, 93 частных, в том числе 16 акционированных). В Казахстане не
развиты институциональные формы поддержки инновационных структур, выполняющих разработки и
обеспечивающих доведение результатов научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ до
их практической реализации. Это связано с недостаточным финансированием вузовской науки, а также
чрезмерным администрированием образовательного процесса, не позволяющим гибко реагировать на
достижения науки и техники, учитывать изменившиеся потребности производства /1/.
На сегодняшний день нельзя не говорить и о кризисе в образовании. Внедряются новые технические и
педагогические возможности и средства, которые позволяют реализовать любые новые технологии
обучения и новое содержание образовательного процесса. Одним из главных вопросов, которые при этом
нужно решить – это сколько все это будет стоить и сколько времени нужно, для реализации этих идей.
Именно этими обстоятельствами определяется необходимость разобраться с проблемой технологии
обучения, которые связывают все основные функции высшего образования и определяют пути совершен-
ствования основной деятельности в системе высшего образования.
Вместе с тем на практике наблюдается разрозненность в научных исследованиях, их узкая направлен-
ность в основном на изучение методики преподавания отдельных дисциплин, отдельных методов и
приемов, разработка отдельных средств обучения без создания цельных технологий обучения, которые не
могут обеспечивать необходимых условий для кардинальной перестройки учебного процесса. Поэтому
нужно проводить анализ и оценку исследований в этом направлении, обратить внимание руководителей
ВУЗов и различных проектов на необходимость координации совместных действий и по возможности,
определить перспективные направления работ для того, чтобы сконцентрировать усилия и финансовые
средства в этих направлениях.
Бурное развитие новых информационных и телекоммуникационных технологий раскрывают новую
ступень развития образования-информационно-коммуникационную, когда компьютерная техника и
связанные с нею информационные технологии проникают во все сферы деятельности специалиста и
становятся его естественной средой обитания. При этом информатизация жизни общества и широкое
распространение средств компьютерной техники оказывает влияние не только на содержательную сторо-
ну образования, но и на формы и методы учебно-воспитательного процесса. В их распоряжения представ-
лены технические средства обучения, так называемые «информационные технологии обучения», «инфор-
мационно-коммуникационные технологии обучения».
Под термином “информационные технологии” впервые понималось «процессы, связанные с перера-
боткой информации» /2/. При таком подходе очевидно, что в учебном процессе информационные техно-
логии использовались всегда, так как обучение является передачей информации от преподавателя к
студенту. Каждая методическая система, будучи отделима от своего автора и воспроизведенная кем-то
другим, превращается в технологию, ибо она описывает как переработать и передать информацию, чтобы
она наилучшим образом была усвоена студентами. Это касается как частных методик, относящихся к
какой-либо дисциплине или теме, так и общих, таких, как проблемное обучение, программированное
Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г.
48
обучение, “коммуникативная ориентация” (или коммуникативный метод, используемый в преподавании
иностранных языков). Методисты их называли информационными технологиями лишь потому, что
данный термин связан с появлением вычислительной техники (хотя о ней в определении информацион-
ной технологии не упоминается). Когда компьютеры стали широко использоваться в образовании, появи-
лась необходимость говорить об “информационных технологиях обучения”, при этом выяснилось, что
они давно фактически реализуются в процессе обучения. Тогда и появился термин “новая информацион-
ная технология обучения”. “Использование в обучении компьютера и аудиовизуальных средств, – пишет
В.М. Монахов, – обозначается термином “новые информационные технологии” /3, с. 4/. В такой техноло-
гии обучения компьютер осуществляет целенаправленное управление информацией и применяется в
качестве средства для организации коммуникационных процессов, моделирования и т.д. Появление
такого понятия внесло определенную путаницу, стали выяснять, что же такое тогда “старая информаци-
онная технология обучения” /4/.
В педагогической литературе существует несколько определений понятия “информационная техноло-
гия обучения”, например:
Д.Ш. Матрос под “информационной технологией обучения” понимает процесс подготовки и передачи
информации обучаемому, средством осуществления которого является компьютер /4, с. 1/.
В.В. Попов пишет: “Информационная технология обучения – это комплекс дидактических материа-
лов, средств информационной техники, а также научных знаний о роли и месте информации в учебно-
воспитательном процессе, о формах и методах ее использования администрацией, преподавателями и
учащимися” /5, с. 10/.
По мнению В.Гузеева, информационная технология обучения должна содержать совокупность
приемов, методов и форм обучения на компьютерной основе /6, с. 9/.
А.В. Соловьев пишет: ’’Информационная технология обучения – это совокупность электронных
средств и способов их функционирования, используемых для реализации обучающей деятельности. В
состав электронных средств входят аппаратные, программные и информационные компоненты, способы
применения которых указываются н методическом обеспечении ИТО” /7, с. 14/.
Анализируя различные определения ученых и исследователей, суть их определений можно свести к
тому, что под информационной технологией обучения понимаются научные подходы к организации
учебно-воспитательного процесса с целью его оптимизации, повышения его эффективности, где одним из
основных средств обучения выступает компьютер.
Понятие «информационная технология обучения (ИТО)», мы трактуем как использование в обучении
компьютеров и электронных средств, дидактических материалов, направленных на достижение нового
педагогического эффекта: сокращение сроков обучения, интенсификация и индивидуализация учебно-
воспитательного процесса, активизация учебно-познавательной деятельности и развития интеллектуаль-
ных способностей студентов, а также достижение более глубокого понимания дисциплины /8, с. 8-9/.
Известно, что разработка методических аспектов использования информационных технологий обуче-
ния находится в стадии развития, что побуждает искать наиболее оптимальные варианты ее применения в
сочетании с традиционными методами обучения. Кроме того, надо четко видеть возникающую сложную
проблему: “компьютер-преподаватель”. Компьютер не заменит преподавателя, это лишь инструмент и
помощник, который остается только средством обучения. При этом роль преподавателя, особая и опреде-
ляющая, где деятельность преподавателя в использовании ИТО основывается на знании педагогических
возможностей ИТО и традиционных форм обучения, а также в умении сочетать их друг с другом.
Результаты нашего наблюдения за деятельностью преподавателей ВУЗов показывают, что в настоя-
щее время многие ВУЗы республики активно внедряют ИТО на базе компьютерной техники; распростра-
няется положительный опыт использования электронных учебных средств в преподаваемых дисципли-
нах; появляется своего рода “синтетическая методика”, т.е. измененная традиционная методика с
фрагментами создаваемой информационной технологией.
Известно, что традиционная репродуктивно-иллюстративная технология обучения включает в себя
три важнейших компонента: преподаватель, студент и учебный материал. Взаимодействие этих компо-
нентов определяет педагогический процесс, в основе которого лежит обмен информацией между компо-
нентами этой системы. Однако при таком обучении преподаватель имеет лишь небольшую оперативную
информацию о ходе учебного процесса и вследствие этого не может оперативно им управлять, так как
обратная связь между компонентами в такой педагогической системе слаба или вообще отсутствует.
С появлением компьютера, по структуре учебный процесс переходит в форму компьютерного обуче-
ния, предусматривающего равноправие ролей и функций всех компонентов обучающей системы.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г.
49
Итак, ИТО включает в себя следующие взаимосвязанные компоненты: преподаватель, компьютер с
соответствующим программным обеспечением, студент и учебный материал /8, с. 10/.
ИТО разрабатываются с учетом классических дидактических принципов. Разумеется, разработчики
этих принципов не представляли себе, что наступит время, когда обучение будет осуществлять некоторая
машина, поэтому естественно ожидать, что простое декларирование принципов дидактики не прибавит
эффективности компьютерному обучению. Более того, дидактическое взаимовлияние теории и практики
необратимо приведет к корректировке самих принципов. Мы согласны со мнением Л.Плеухова, что
компьютер является лишь средством обучения, а компьютерное обучение, так же как и безмашинное,
определяется теми же дидактическими принципами, однако они наполняются новым содержанием, где
пересмотрены и представлены на инструментальном уровне такие принципы, как наглядность, доступ-
ность, систематичность, последовательность и сознательность /9, с. 21/. Компьютерное обучение опреде-
лило два новых принципа: индивидуализация обучения и активность. В основном технологии компью-
терного обучения исследовались в двух направлениях: визуализации (обеспечение наглядности) учебного
содержания и алгоритмизации учебной деятельности. Однако, структура дидактики как совокупности
теории дидактических принципов, учебных методов, учебных программ и общей системной теории
учебника позволяет в каждом элементе структуры определить как общее, так и частное относящееся к
ИТО /8/. ИТО является новой методической системой, позволяющей рассматривать обучающегося не как
объект, а как субъект обучения. Компьютер – как средство обучения, где преподаватель переходит в
новую категорию потому, что по форме компьютерное обучение является индивидуальным, самостоя-
тельным, при этом оно осуществляется по общей методике, реализованной в обучающей программе.
Компьютер является беспрецедентным в истории педагогики, так как объединяет в себе как средство,
инструмент обучения, так и субъект – учителя. Изменение ролей обстановки ведет к значительному
пересмотру теории обучения. Рассмотрим последовательно основные дидактические принципы ИТО.
Принцип научности определяет содержание, требует включения в него не только традиционных
научных знаний, но и наиболее фундаментальных положений современной науки, а также вопросов
перспектив ее развития. При этом способы усвоения учебного материала должны быть адекватны совре-
менным научным способам познания.
Принцип доступности при компьютерном обучении переходит от принципа всеобщей доступности.
Принцип индивидуальной доступности рассматривается как возможность достижения цели обучения, где
учебный материал, реализованный в компьютерном обучении, предполагает наличие разветвлений,
различных путей и скоростей прохождения учебного курса, оказание помощи в виде пояснений, подска-
зок, дополнительных указаний и задач, постоянно контролирует и поддерживает на необходимом уровне
мотивацию обучаемого. Доступность при компьютерном обучении играет роль фильтра содержания,
светофора процесса обучения и, в конечном счете, обеспечивает достижение цели обучения обучающихся
с различной начальной подготовкой.
Широко изученный принцип в педагогической теории, применительно к компьютерному обучению,
принцип наглядности. Если в традиционном понимании под наглядностью понималась, прежде всего,
иллюстративная компонента, обеспечение потребности студента увидеть в какой-либо форме предмет
или явление, произвести с ним минимальные манипуляции, то в компьютерном обучении наглядность
позволяет увидеть то, что не всегда возможно в реальной жизни даже с помощью самых чувствительных
и точных приборов.
Принцип систематичности, последовательности связан с организацией учебного материала, а также
с системой деятельности студента по его усвоению. Компьютерное обучение характеризуется последова-
тельностью специфических действий, часть которых присуща обучению в любых формах, а часть –
только компьютерному.
Принцип сознательности обеспечен с методикой организующей стратегии, которой отдается
предпочтение в ИТО. Эта методика, описанная в зарубежных психолого-педагогических теориях, направ-
лена на воспитание стратега, который рассматривает предметы и явления в их взаимосвязи, самостоятель-
но изучает материал, дополняя полученные в учебном заведении знания.
Принцип индивидуализации и дифференциации связан с одним из наиболее значимых преимуществ
ИТО. Данный принцип заключаются не в замене преподавателя на обучающую программу, а в “размно-
жении” обучающей деятельности, а также повторения ее в случае необходимости в индивидуальной
форме в автоматизированном режиме. В этом случае компьютер может взять на себя функцию дополни-
тельных объяснений и воспроизведения в схематичном виде объяснимого предметного содержания.
Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г.
50
1. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы.
2. Глушков В.М. Основы безбумажной информатики. – М.: Наука, 1982, – 552 с.
3. Монахов В.М. Концепция создания и внедрения новой информационной технологии обучения. // Проектирова-
ние новых информационных технологий обучения. Сб.н.трудов. – М., 1991, – с. 4-30.
4. Матрос Д.Ш. Информационная модель школы. // Информатика и образование, 1995, – №3, – с. 1-3.
5. Новые информационные технологии в образовании. Методическое пособие. Вып.2. / Отв. ред. Попов В.В. –
М.: НИИ школ-отдел профтехобразования, 1990, – 52 с.
6. Гузеев В. О технологии обучения и предмете педагогической информатики. (Размышления над концепцией
информатизации образования).//Информатика и образование, 1989, №1, с.8-15
7. Соловев А.В. Информационные технологии обучения в профессиональном образовании.//Информатика и
образование, 1996, №1, с.13-19
8. Тульбасова Б.К. Дидактические условия подготовки и переподготовки учителей по использованию информа-
ционных технологий обучения, – Алматы: Гылым, 2003, – 150 с.
9. Плеухова Л. Структура и содержание мотивационного обеспечения обучающих программ. // Информатика и
образование, 1991, – №4, – с. 25-26.
Түйін
Мақалада «оқытудың ақпараттық жүйелері», «оқытудың ақпараттық-коммуникациялық жүйелері» ұғымдарының
педагогикалық теория мен практикада алатын орны, осы тұрғыда түрлі ғалымдар мен ізденушілердің анықтамалары-
на талдаулар жасалған, оларды пайдалана отырып оқу үрдістерді ұйымдастырудың тиімділігін арттыру мәселелері
қарастырылған. Оқытудың ақпараттық-коммуникациялық технологияларын қолданудың әдістемелік ерекшеліктері,
және олардың дидактикалық принциптері талқыланған.
Summary
The article analyzes the concepts of “informational systems of teaching” and “informational and communicational
systems of teaching” in pedagogical theory and practice. There have been made analysis on definitions of different scientists
and researchers. By their means, the improvement of effectiveness of organizing educational process is considered. Also, it
has been analyzed methodological aspects of using informational and communicational technologies of teaching and their
didactic principles.
«КӘСІПКЕРЛІК ӨНДІРІС ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ» ҰҒЫМЫ
МАҒЫНАСЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
К.Т. Дүйсембаева – аға оқытушысы, «құқық және экономика негіздері» кафедрасы,
Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты,
Б.Т. Дүйсембаева – оқытушы, «фармакология және клиникалық фармакология» кафедрасы,
Қ.Т. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Кәсіпкерлік өндірісті ұйымдастырудың нарықтық нышанының жетілу процесінде пайда болған және
дамыған құбылыс ретінде экономика ғылымында «Кәсіпкерлік өндіріс факторы ретінде» ұғымы арқылы
сипатталады.
«Кәсіпкерлік өндіріс факторы ретінде» ұғымы мағынасының эволюциясы өнеркәсібі дамыған елдерде
көрініс тапқан қазіргі кезеңдегі макроқұрылымдық өзгерістерге қатысты А.Тоффлердің «үшінші толқын»
теориясы бойынша 3 кезеңге бөлінеді: І толқын – аграрлық (индустриялдық дамуға дейін) қоғам; ІІ
толқын – индустриялық қоғам; ІІІ толқын – постиндустриялдық (ақпараттық) қоғам [1].
Осы кезеңдердің әрқайсысы кәсіпкерлік іс-әрекеттің жаңа элементтері мен жаңа қызметтерінің пайда
болуымен анықталады.
А.Тоффлердің теориясы бойынша ХХ ғасырдың аяғында постиндустриалды қоғамға өтуде дамыған
елдер экономикасындағы құрылымдық өзгерістер мына жайларда көрініс тапты:
- жалпы ішкі өнім өндірісінде ауыл және орман шаруашылығы, кен өндіру салалары мен ауыр өнеркә-
сіптің үлес салмақтарының азаюы;
- материалдық өндірістің ғылымды қажет ететін салаларының басымдылықпен дамуы (электроника,
ракета және космос техникалары өндірісі, прибор жасау);
- қызмет көрсету сферасы, оның ішінде денсаулық сақтау, ғылым, білім беру, әлеуметтік қамсыздан-
дыру салаларының үлес салмағы өсуі.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г.
51
Осыған сәйкес аграрлық (индустриялдық дамуға дейінгі) кезеңде кәсіпкерлік абстракты ұғым ретінде
айырбас аясында өзінің коммерциялық идеясын өткізіп пайда табу мақсатымен тәуекел жағдайында іс-
әрекетін жүзеге асыратын жеке тұлғалардың ерекше тобымен байланысты болды. Кәсіпкерліктің осы
субъектілерінің іс-әрекеттері нарықта ұсынымды сұраныммен сәйкестендіруге ықпал етті, сол арқылы
нарықтық шаруашылыққа өтуді дайындады.
Индустриялық қоғамда кәсіпкерлік ұғымы негізгі үш өндіріс факторларын (жер, капитал, еңбек) өзара
үйлестіру және біріктіру қызметтері арқылы сипатталады [2].
Сонымен қатар кәсіпкерліктің белгілеріне үш өндіріс факторларымен қатар (жер, капитал, еңбек) төр-
тінші фактор ретінде менеджмент қосылды. А.Маршалл өз зерттеулерінде кәсіпкер мен менеджердің ара-
сындағы айырмашылықтың бар екендігін алғаш рет көрсетті. Менеджер кәсіпорында өте маңызды міндет
атқарады, бірақ Маршалдың пікірінше тек кәсіпкер ғана бизнестің табыстылығына байланысты толық
жауапкершілік пен тәуекелді мойнына алады, сондықтан ол менеджерге әрі кәсіпкерге қажетті қасиеттер-
ге ие болуы тиіс. Кәсіпкердің негізгі міндеті капитал мен еңбекті қозғалысқа келтіру, негізгі жоспар мен
оны орындаудың егжей-тегжейлі шараларын дайындау болып табылады. Кәсіпорынның өсуімен қатар
кәсіпкерлік қабілетті өсуі қажет, Сонымен қатар ол өзінің жан-жақтылығын, бастамшыл іс-әрекеттерге
деген қабілетін, табандылығын сақтау керек, тек сонда ғана ол табысты кәсіпкер болып қала алады [3].
Индустриялық кезеңде «Кәсіпкерлік өндіріс факторы ретінде» ұғымының мағынасы кәсіпкерліктің
жаңа қасиеттерімен байыды. Ең алдымен бұл қасиет – кәсіпкерліктің негізгі айрықша белгісі ретінде
инновацияға қабілеті. Бұл бағыттың негізін қалаушы австриялық экономист Йозеф Шумпетер (1883-1950
жж.) өзінің 1911 жылы жарық көрген «Экономикалық даму теориясы» атты еңбегінде, кәсіпкерлерді өз
қызметтерінде жаңа құрамдастыруларды жүзеге асыратын және оның белсенді элементі ретінде әрекет
ететін шаруашылық субъектілері ретінде қарастырады. Кәсіпкердің мәні, бұл оның өндіріс күштерін
жаңадан ұйымдастыруы, ұластыруы, ал олардың қозғалысы өз кезегінде өндіріс циклдарының тездетілуі-
не немесе жалпы экономикалық өсімге алып келеді.
Шумпетердің пайымдауы бойынша, экономикалық дамудың негізінде нәтижесі жаңашылдықты
енгізу және оны іске асыру, инновация болып табылатын, өндіріс факторларының «жаңа комбинацияла-
рын» қолдануға ұмтылуда көрінетін кәсіпкерліктің маңызды функциясы жатыр. Джозеф Шумпетер кәсіп-
керлерді жәй алыпсатарлар мен инвесторларға қарағанда әртүрлі бағыттар мен әрекеттерді байланысты-
ру арқылы жаңа бизнес құратын әлеуметтік-экономикалық жаңашылдар деп атайды. Шумпетер кәсіпкер-
лік еңбектің ерекшелігі туралы ойын саралай келіп, оның өндіріс құралдары мен әртүрлі материалдардың
жай ғана жинақталуынан тұрмайтындығын, ол тауарлар мен қызмет көрсетулердің жаңа түрлерін,
өндірістің жаңа әдісін, жаңа өткізу нарығын, жабдықтаудың жаңа көздерін және ұйымдастырудың жаңа
түрін іздеп, енгізу арқылы оларды тиімді қолданудан тұратындығын атап көрсетті. Сонымен қатар олар өз
еңбегімен, осы уақытқа дейін теңдесі болмаған пайда табады және ол кәсіпкерлік пайда деп аталады.
Шумпетер кез келген тұлға, негізінде жаңа құрамдастыруды жүзеге асырса ғана кәсіпкер бола алады
деген пікірді ұстанды. Олардың құрған «істері» айналым шеңберінде әрекет ете бастағанда, ол жаңа
құрамдастыру болудан қалады, сондықтан он жыл бойы кәсіпкер болған тұлға, аз да болса кәсіпкер болып
көрмеген коммерсант сияқты, өте сирек кездеседі деп тұжырымдады.
Шумпетер капитализмді инновацияның үздіксіз бірін-бірі алмастыратын толқындарының эволюция-
лық даму процесі деп пайымдайды. Оның ойынша нарықтық жүйенің табыстары статистикалық
оптимальды тепе-теңдікке қол жеткізу арқылы емес, технологияларда динамикалық өзгерістерді туында-
ту мен осы өзгерістер арқылы динамикалық өсуді қамтамасыз ету икемділіктерімен айқындалады. Эконо-
микадағы динамикалық өзгерістердің мәні – жаңа сапалы игілік құру, өнеркәсіптің саласында жаңа
өндіріс тәсілін (әдісін) енгізу, жаңа өткізу рыногін игеру, шикізаттар мен жартылай дайын өнімдердің
жаңа көздерін табу, яғни жаңа өндірістік құрамдастыруды жүзеге асыру.
Й.Шумпетер кәсіпкерді экономикалық даму механизмінің негізгі элементі ретінде қарастырып, эконо-
миканың циклдік дамуын жаңалықтар енгізумен байланыстырады [4].
Ғалым Ә.Қ. Қаңтарбаева: «Шумпетер инновация ұғымына техникалық жаңа енгізулермен қатар
ұйымдастыру, басқару мен маркетинг инновацияларын, жаңа рыноктарды, шикізаттар мен жартылай
дайын өнімдердің жаңа көздерін, қаржы жаңалықтарын ендіреді. Шумпетер жаңа ілімнің инновацияға
айналуы тек қана дарынды ой-өрісті, іскерлік күш-қайраты мол кәсіпкерлердің аз ғана тобының іс-әреке-
тінің нәтижесі ретінде туындайды деген постулатты (дәлелсіз, айғақсыз қабылданатын алғашқы қағида-
ны) – ұсынды» деп пайымдайды [5].
Индустриялық кезеңде «Кәсіпкерлік өндіріс факторы ретінде» ұғымы мағынасының қалыптасуы мен
Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г.
52
дамуы инновациялық нышанда ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз ететін сапалы белгісінің
айқындалуымен сипатталады.
Өндірістің дамуының постиндустриалды сатысында Д.Беллдің концепциясына сәйкес білім мен
ақпараттың маңыздылығының өсуіне байланысты төртінші және бесінші секторлардың дамуы айқында-
лып отыр. Төртінші секторға сауда, несие беру, қаржы сақтандыруды және жылжымайтын мүліктермен
операцияны қамтитын салалар кіреді. Бесінші сектор білім беру, денсаулық, туризм, зерттеу қызметтерін,
үкімет мекемелерін қамтиды [6].
Постиндустриалды кезеңде кәсіпкерліктің маңызды ерекшелігі кәсіпкердің өндірісте қолданатын әрі
ақпараттық жүйені, қаржыларды және маркетингті қамтамасыз ететін технологиялық және басқару
инновацияларының органикалық байланысы болып табылады.
Қазіргі кезеңде «кәсіпкерлік менеджмент» ұғымы жаңа қатынастар мен жаңа құндылықтарды, эконо-
микалық агенттердің тәртібін тарату құралы ретінде кең қолданылады. Оның мәні мәдени, экономикалық,
технологиялық және психологиялық сипаттағы құбылыс ретінде сипатталады.
Кәсіпкерліктің мәні ірі бизнес аясында өндіріс факторы ретінде корпорацияның әр түрлі күрделі
нышандарында (жүйелік, виртуалды, интеллектуалды корпорациялар) көрініс тауып отыр.
Жаһандану кезеңінде кәсіпкерліктің бәсекеге қабілетті ролінің маңызы өседі. Сондықтан да кәсіпкер-
ліктің инновацияға бейімділігі өндірістің басқа факторларының нәтижелігін ұлғайтуда жаңа технология-
ларды қолдану мен өндіріс күштерін жаңадан ұйымдастыруды, құрамдастыруды (комбинация) іс жүзіне
асыру арқылы бәсекеге қабілеттілікті сақтау немесе арттырудың басты жағдайы болып табылады.
Постиндустриалды кезеңде «Кәсіпкерлік өндіріс факторы ретінде» ұғымының мағынасы кәсіпкерліктің
элементтерінің осындай жаңа сапалық мәнінің тереңдеуімен сипатталады.
Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған
«Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауында айқындал-
ған бірінші дәрежедегі мақсаттардың бірі Ұлттық экономиканың жетекші күші – кәсіпкерліккке жан-
жақты қолдау көрсету болып табылады. Осы Жолдауда шағын және орта бизнестің экономикадағы үлесін
2030 жылға қарай, ең аз дегенде, екі есе өсіру, іскерлік мәдениетінің деңгейін көтеру мен кәсіпкерлік
бастаманы ынталандыру міндеттері қойылды [7].
Осы міндеттерді орындауда кәсіпкерліктің маңыздылығы ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілі-
гін арттырумен және де ол экономиканы жаңғыртудың қозғаушы күші болып табылатындығымен анық-
талады. Себебі ұлттық инновациялық жүйені құру мемлекеттің кәсіпкерліктік ортаны дамыту жағдайла-
рын қамтамасыз ету қабілетімен тікелей байланысты болады. Кәсіпкерліктік ортаны дамыту инновация-
ны тиімді қолдану мен таратуды ұйымдастырудың басты факторларының бірі ретінде айқындалады.
1. Тоффлер О. Третья волна. – М., 1995.
2. Сэй Ж.Б. Трактат политической экономии. – М., 1896.
3. Маршалл А. Принципы экономической науки. Т. 1. Пер. с англ. – Изд. «Прогресс», 1993.
4. Шумпетер Й. Теория экономического развития. – М., 1982.
5. Кантарбаева А.К. Предпринимательство: институционально-эволюционный подход. – Алматы: Раритет,
2000. – С. 124.
6. Белл Д. Грядущее постиндустриальное общество. Опыт социального прогнозирования. Под ред.
Иноземцева В.Л. – М., 1999.
7. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы –
қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, Ақорда. Егемен
Қазақстан. №828-831 (27902) 15 желтоқсан 2012.
Достарыңызбен бөлісу: |