Жануарлар этологиясы
жүктеу/скачать 1,51 Mb. Pdf көрінісі
|
Жануарлар этологиясы
| Омыртқасыздар.
1. Ұрпағына қамқорлық көрсету әдістері. Жоғарыда көрсетілгендей, судағы омыртқасыздардың көбінің түрлері отырғызылған жұмыртқаларына ешқандай қамқорлығын көрсетпейді, бұны олардың үлкен санымен өтеуімен сипаттайды. Бұл ретте осындай мінезқылық қарапайым формасынан, соның ішінде қарапайым ішіктаяқшасынан, жетілген басаяқтыларға тән. Осылай, тереңқабатта мекендейтін кальмарлары топпен кезеңдетіп жоғары көтеріледі, себебі таяз жерінде өте көп санында толыққанды жұмыртқаларын отырғызады. Жұмыртқаларды дене үстінде күтіп бағуы судағы омыртқасыздардың көп түріне тән. Осы және жоғарыда айтылып кеткен теңіз жұлдызы, теңіз кірпілері, сонымен қатар шаянтәрізділердің көбі: шаян, теңізшаяны, аяшаяны, қысқышсыз шаян т.б. Ұрпақтарын және жұмыртқаларын дене үстінде бағып қағуы – құрғақта мекендейтін бестенетті өрмекші түрлерінде кездесетін қарапайым құбылысы. Бағып күтуші рөлін олрада аналығы орындайды. Осылайша, Ресейдің орта белдеуінде мекендейтін қасқыр – өрмекшілері өрмектен ұя жасап, құрсағының артқы жағыны қыстырып тасыйды. Жұмыртқадан жаңа жыққан өрмекшілері бастұлға бөлігіне қарай орналасады, онда олар бір – бірімен жанжалдамағанға дейін болады. Бұл жанжал олар өз бетімен өмір сүре алатына дейін сенімді болмағанша орындалмайды. Қорғанышты қамтамасыз етіп, ұрғашы аналықтары өз ұрпақтарын азықпен қамтамасыз етпейді және олардың қар – қатынасына ешқалай әсер етпейді. Алыс туыстары құрғаық өрмекшілердің, теңіз өрмекшілерінің аналықтары ұқсас қызметін атқарады. Олардың табандары арнайы бездерімен қамтылған, жабысқақ секреттерін бөледі, ол болса жұмыртқаларды ұстап қалады, отырғызып жатқан аналығы, аяқ – қолдарымен ұстап алатын аталығы орындайды. Осындайға ұқсастық кейбір жәндіктерінде байқалады, мысалы, жыртқыш судағы қандаласы – сулы сары шаянында. Ол дене пішіні бәріне жақсы таныс тасбақа – 244 қандаласына , ал алдыңғы аяқ – қолдарының құрылысымен – сарышаянға ұқсас болады. Ұрықтанғаннан кейін, аналығы ұрытанған жұмыртқаларды аталығының арқасына отырғызады, онда олар оның арқасына жабысып және екі жеті шамасында – одан балағқұртары шықпағанша дейін орналасады. Жыртқыш көпяқтылар түрі жұмыртқалы ұяны қорғайды, олар «басып шығаруы» сияқты оралып алады. 2. Болашақ ұрпақтарын азықпен қамтамасыз етуі. Көптеген омыртқасыздар, жұмыртқаларын орнатпағанша дейін, өз болашақ ұрпақтарына азықтық қорын қамтамасыз етеді. Көптеген жәндіктерде дәл осы әрекеті ұрпағына қамқорлық көрсетуімен теңделеді. Ұрғашыға ұрпағына қажетті қоректік ортасы жеткілікті болуы қажет, мысалы, орамжапырақ көбелегіне – орамжапырақ, жібеккөбелегіне – жібектер. Кейбір жәндіктер арнайы ұрпағына тек азықпен ғана емес, сонымен – қатар панамен қамтамасыз ететді. Мысалы ара мен соналар, олар туралы біз арнайы бөлімде айтып кеттік. Ал аңшы – соналар өз балаңқұрттарын өрмекшілермен, шегірткелермен қамтамасыз етеді. Яғни, жұмыртқа орнатпағанша, олар құрбаның жансыздандырып, жүйке түйіндеріне у жіберу арқылы, сонымен ол қозғалынбай қалады, бірақ тірі болады және балаңқұрттарына оның даму кезеңі бойы, қоры ретінде қызмет етеді. Қызық, жәндіктредің бірталай қатарында ересек өмірінің циклі шектеулі болады, яғни шағылысу және жұмыртқа салу, содан кейін олар өліп қалады. Осылайша, күндік – жәндіктің тіршілігі бір күнмен шектеледі, оны оның аты дәлелдейді. Көптеген омыртқасыздары жұмыртқалары ба ркокондарын арнайы қазылған ұяларға салады. Осындай мінез – құлықтар жаңбыр құрттарына және кейбір ұлу түрлеріне тән. Сегізааяқтылардың ұрғашылары өз жұмыртқаларына тастардан үңгір табады немесе өздері ұя салады. Үңгір ішінде салынған жұмыртқаларына 245 ұрғашысы жақсылап қорғайды және оларға ең жоғары инкубациялық режимін қалыптастырады. жүктеу/скачать 1,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|