Түпнұсқада келесі атауда жарияланған Reviews of National Policies for Education

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 197
Сурет 5.5 Жан басына шаққандағы ЖІӨ-ге бастауыш және орта білім берудің теориялық 
ұзақтығы мерзіміне бір оқушыға жиынтық шығыстың қатынасы, Қазақстан, ЭЫДҰ және 
салыстырулар жүргізілген мемлекеттер (2009 ж.) 
Ескерту:  ЖІӨ  үшін  САМП  қолданып  есептелген  АҚШ  долларындағы  эквивалентте,  қажет  болғанда,  САМП  АҚШ 
долларындағы  (ағымдағы  халықаралық  АҚШ  долларлары)  инфляцияға  түзетулерімен  (2009  ж.).  «Аймақ»  тобы 
бойынша және «табыс деңгейі бойынша» сандар мемлекеттік шығындарды білдіреді. Мемлекеттік шығындар білім беру 
мекемелерінің мемлекеттік шығындарын (мемлекеттік және жекеменшік), білім беруді басқаруды, сонымен қатар, жеке 
тұлғаларға субсидияларды (студенттер/жанұялар және басқа жеке тұлғалар) қамтиды. ЭЫДҰ жатпайтын мемлекеттер 
бойынша деректер (Бразилия мен Ресей Федерациясын қоспағанда) толық қамтылу эквивалентіне негізделмеуі мүмкін. 
Канада: 2008 ж. деректер; Чили: 2010 ж. деректер; Словения, Швейцария, Италия, Польша, Португалия, Ирландия, 
Венгрия,  Ресей  Федерациясы  және  Бразилия:  тек  мемлекеттік  мекемелер.  Қазақстан:  2011  ж.  деректер,  ұлттық 
деректер.
Дереккөз:  ЭЫДҰ,  2012a.  ЭЫДҰ  жатпайтын  мемлекеттер  бойынша  дереккөз:  Дүниежүзілік  банк,  «Әлемдік  даму 
көрсеткіштері» деректер базасы және ЮНЕСКО статистика Институты, «Білім беру бойынша әлемдік көрсеткіштер» 
бағдарламасы.  Қазақстан  бойынша  ұлттық  дереккөз  деректері:  ҚР  БҒМ  -  талдау  құрылымы  бойынша    сұрақтарға 
жауаптар дайындау барысында ұсынылған білім беруді қаржыландыру туралы қосымшалар мен ҚР БҒМ баяндамасына 
Статистикалық қосымша, 2011b (тараудағы осы дереккөздің барлық деректері талдау жүргізу мақсатында ҚР БҒМ-
мен  расталған  болатын).  Конверсиялар  мен  дефляторлар  коэффициенттері  бойынша  дереккөз:  Дүниежүзілік  банк, 
«Әлемдік даму көрсеткіштері» деректер базасы (толық ақпарат үшін  5.A1 Қосымшаны , 5.A1.3 Кестені және 5.A1.4 
Кестені қараңыз).
Шығындардың тенденциялары мен басымдықтары: реформалар мен тұрақталған 
тәжірибе арасындағы 
Білім берудегі өзгерістерді инвестициялау 
Қазақстандағы  мемлекеттік  органдар  мемлекеттегі  білім  беру  шығындарының
деңгейі  орташадан  төмен  екендігі  және  ресурс  майданында  қосымша  күш  салу  қажеттігі 
туралы  жақсы  хабарландырылған.  Шын  мәнінде,  ЖІӨ-нің  өсуіне  және  бюджетті  қолайлы 
бөлуге  байланысты  және  дағдарысқа  қарамастан,  білім  беру  секторы  2004-2005  жж. 
бастап  көтеріңкі  инвестициялар  алып  отырды.  Ұлттық  дереккөздердің  деректерін 
пайдаланып  жасаған  есептеулер,  2009  ж.  оқушылар  санының  қысқаруындағы 
түзетулерден  кейін  бастауыш  және  орта  білім  берудегі  бір  оқушының  шығындары, 
шамамен, 3,5 есеге өскендігін көрсетеді (5.3 Кесте).
                   5 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУГЕ ЖҰМСАЛАТЫН ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ 
                                                                                             ҚАРЖЫЛАНДЫРУ ТЕТІКТЕРІ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
198 - 
МАЗМҰНЫ
Кесте 5.3 Бастауыш, орта және ортадан кейінгі (жоғары білімді қоспағанда) білім беру ұйымдары 
шегінде бір оқушыға жұмсалатын шығындардың өзгеруі,Қазақстанда, ЭЫДҰ және салыстырулар 
келтірілген мемлекеттер (1995, 2000, 2005, 2009 жж.) 
Еск
ер
ту
Бастауыш, орта және ортадан кейінгі (жоғары білімді қоспағанда) білім беру
Шығындардағы 
өзгерістер (2005=100)
Оқушылар санының 
өзгеруі (2005=100)
Бір оқушыға шаққандағы 
шығындардың өзгерісі 
(2005=100)
1995
2000
2009
1995
2000
2009
1995
2000
2009
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
Қазақстан, ағымдағы 
бағалар
6, 7
m
48
293
104
110
84
m
43
349
Қазақстан, инфляцияға 
түзетулермен
6, 7
m
73
140
104
110
84
m
66
166
Аймақ бойынша 
орташасы
6, 9
66
60
147
100
97
93
72
61
154
Табыс деңгейі 
бойынша мемлекеттер 
топтарының орташасы 
6, 8, 9
m
m
136
m
m
92
m
m
144
Қорларға бай ЭЫДҰ 
мемлекеттері 
Австралия
63
82
127
87
93
100
73
89
127
Канада
1, 2
91
86
113
m
99
99
m
87
115
Норвегия
4
85
89
114
84
95
102
101
95
112
PISA-ның жоғары 
нәтижелерімен 
мемлекеттерді таңдау 
Финляндия
72
81
108
88
95
100
81
85
108
Корея
m
69
130
110
102
96
m
68
136
PISA нәтижелері 
жақсарған 
мемлекеттерді таңдау
Чили
3
m
m
118
m
m
94
m
m
124
Польша
5
63
89
118
121
110
85
52
81
139
Португалия
5
74
98
109
113
109
103
66
90
106
ЭЫДҰ бойынша орташа
75
85
112
102
101
98
74
85
115
198 -
 5 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУГЕ ЖҰМСАЛАТЫН ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ 
         ҚАРЖЫЛАНДЫРУ ТЕТІКТЕРІ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 199
ЕО21 
бойынша 
орташа 
74
85
110
105
103
97
69
83
115
Экономикалық өсім 
көрсеткіштері 
жоғары 
мемлекеттерді таңдау
Бразилия
4, 5
58
66
156
84
98
94
69
67
166
Ескерту: 1995, 2000, 2005 және 2009 жылдар арасындағы өзгерістер Индексі (ЖІӨ дефляторы 2005 ж.=100, тұрақты 
бағалар) 
 
1. Кейбір білім беру деңгейлері  басқаларымен бірге қосылған.  
 
2. 2009 ж. орнына 2008 ж. деректері. 
 
3. 2009 ж. орнына 2010 ж. деректері.
 
4. Тек мемлекеттік шығындар. 
 
5. Тек мемлекеттік мекемелер. 
 
6. Ортадан кейінгі жоғары емес білім беруді қоспағанда. Тек мемлекеттік мекемелер мен шығындар. 
 
7. 1995, 2000, 2004 (=100), 2009 жылдарға деректер. 
 
8. Деректері бар мемлекеттер бойынша орташасы. 
 
9. Білім берудің барлық деңгейлері бойынша деректердің жиынтығы (мемлекеттік шығындар мен мекемелер),    
 
Ресейді қоспағанда (бастауыш және орта білім беру).
Дереккөз: ЭЫДҰ (2012a), Ресей Федерациясы (1-3, 5-9 қатарлар) мен Бразилиядан (1-4 қатарлар) басқа, ЭЫДҰ 
мүшелері болып табылмайтын мемлекеттер: Дүниежүзілік банктің Әлемдік даму көрсеткіштері және ЮНЕСКО 
статистика Институты - «Білім беру бойынша әлемдік көрсеткіштер» бағдарламасы. Қазақстан бойынша ұлттық 
дереккөз деректері: Базалық есеп (АТО, 2012), ҚР БҒМ, 2011.
Тіпті,  инфляция  деңгейіне  түзетулерден  кейін  салыстырулар  келтірілген  ЭЫДҰ  кез-
келген  мемлекеті  мен  көптеген  мемлекеттерге  (Бразилияны  қоспағанда)  қарағанда,  көбею
коэффициенті  (66%)  жоғары.  ЭЫДҰ  мемлекеттерінде  шынайы  қатынаста  бір  оқушыға
шаққандағы  шығындар  көбеюінің  орташа  коэффициенті  ұқсас  мерзімге  15%,  Орталық 
Азиялық  аймақ  бойынша  (Ресей  Федерациясын  қосқанда)  орташа  54%,  табыс  деңгейі 
орташадан  жоғары  топқа  жататын  мемлекеттерде  орташа  44%  құрады.  Салыстырулар 
жүргізілген  ЭЫДҰ  мемлекеттері  арасында  анағұрлым  таза  көбею  Польша  (39%)  мен 
Кореяда (36%) байқалды.
Бар  деректерді  талдау  не  айлық  жалақының,  не  демографиялық  жағдайдың
шығындар  өсуінің  басым  факторлары  болып  табылмайтынын  көрсетіп  отыр.  Осы  мерзім
аралығында  минималды  біліктілікті  мұғалімдердің  орташа  айлық  жалақысының  нақты 
қатысы  65%-ға  өсті,  ал,  олардың  саны  бар  болғаны  6,4%-ға  көбейді.  Оқу-тәрбие  жұмысы
бойынша  нормативті  сағаттарда  ешқандай  өзгерістер  болмады  және  шығындарды 
өзгертудің  әлеуетті  факторы  болып  табылатын  педагог  кадрлардың  біліктілік  құралымы
(жоғары,  бірінші,  екінші  және  санатсыз  мұғалімдердің  қатынасы)  шамамен  солай  қалды 
(ҚР  БҒМ,  2011b).  2009  жылға  оқушылардың  саны  15,9%-ға  қысқарды,  шағын
жинақталған  мектептер  саны  тек  4,5%-ға  төмендеді,  ал  орта  білім  берудегі  сыныптардың
орташа  көлемі  шамамен  сол  деңгейде  қалды  (5.4  Кестеде  көрсетілгендей,  2005  және  2011
жж.  аралығындағы  5%-ға  төмендеу).  Сонда  соңғы  жылдардағы  шығындардың  өсу  себебі 
не болып табылады?
 
Кесте 5.4 Мұғалімдер мен оқушылар санының, мұғалімдердің жалақыларының өзгеруі, 2004/2005 
жж. және 2011 ж. шағын жинақталған мектептердің үлесі 
Ескерту
2004
2009
(1)
(2)
                   5 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУГЕ ЖҰМСАЛАТЫН ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ 
                                                                                             ҚАРЖЫЛАНДЫРУ ТЕТІКТЕРІ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
200 - 
МАЗМҰНЫ
Мұғалімдердің жылдық айлық жалақысы, ағымдағы жергілікті 
валюта (орта есеппен, бастауыш және орта білім беру бойынша)
1
195726
322944
Өзгеріс__-15.9%_Орта_білім_берудегі_сыныптың_орташа_көлемі_2_20.15_19.15__Өзгеріс__-5.0%'>Өзгеріс__65.0%_Бастауыш_және_орта_білім_берудегі_мұғалімдер_саны_2_286345_304775__Өзгеріс__6.4%'>Өзгеріс
65.0%
Бастауыш және орта білім берудегі мұғалімдер саны
2
286345
304775
Өзгеріс
6.4%
Бастауыш және орта білім берудегі оқушылар саны
2962100
2491100
Өзгеріс
-15.9%
Орта білім берудегі сыныптың орташа көлемі
2
20.15
19.15
Өзгеріс
-5.0%
Шағын жинақталған мектептер саны
2
4283
4089
Өзгеріс
-4.5%
Ескерту:  1. 15 жылдық өтілі бар және минималды біліктілікті мұғалімнің орташа айлық жалақысы; 
 
2. 2005 және 2010 жж. деректер.
Дереккөз:  ҚР  БҒМ  баяндамасына  статистикалық  қосымша  (МОН  РК,  2011b);  мұғалімдер  саны  туралы  деректер: 
ЮНЕСКО статистика Институтының деректер базасы. Айлық жалақы туралы толық ақпарат 5.A1 Қосымшада, 5.A1.5-
11 Кестелерде берілген.
Қазақстанның  мемлекеттік  органдары  ұсынған  шығындар  туралы  деректерге  сәйкес
2009  жылы  бюджеттің  үштен  бірі  (32%)  білім  берудің  белгіленген  деңгейлері  бойынша
бөлінбеді.  2011  жылы  бұл  үлес  24%-ға  дейін  төмендеді,  бірақ  бұл  бәрібір  Сингапурға
қарағанда  (Институт  статистики  ЮНЕСКО)  2,6  есе  жоғары,  Кореяға  қарағанда  5  есе 
жоғары, дәл сол жылға ЭЫДҰ бойынша (2%)  едәуір орташадан жоғары (ЭЫДҰ, 2012a).
Салыстыру  жүргізілген  басқа  мемлекеттерден  айырмашылығы  Қазақстанда  білім
беру  деңгейлері  бойынша  бөлу  мүмкін  болмайтын  оқушылар  жоқ.  Білім  беру  деңгейлері 
бойынша  бөлінбеген  қорлардың  үлкен  үлесі  реформалардың  жалпы  мақсаттарымен 
байланысты  шығындарын  көрсететін,  яғни,  жалпы  Қазақстандағы  білім  беру  жүйесін
қамтитын  мақсаттар  бола  алады  ма?  Қорларды  бөлуді  ішінара  қайта  құру  тек  2010-2012
жж.  аралығында  мүмкін  болды,  бірақ  ол  саясатты  қаржыландыру  мен  әзірлеуге  қатысты 
шешімдердегі  басымдықтың  білім  беру  реформасын  қайта  құрудағы  стратегия  екендігін
растайды.  Реформаларға  қатысты  бұл  мерзімге,  орта  есеппен  (2011  жылы  45%),  білім 
беруге  шығындардың  көбеюі  40%  келіп  жетті;  сонымен  қатар,  олардың  білім  беру 
жүйесінің жалпы бюджетіндегі үлесі артып отыр: 2010 ж. 22%, 2011 ж. 27%, 2012 ж. 29%.
 
200 -
 5 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУГЕ ЖҰМСАЛАТЫН ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ 
         ҚАРЖЫЛАНДЫРУ ТЕТІКТЕРІ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 27
Түсу кезіндегі айрықша жағдайлар
Диагностикалық тестілеу немесе түсу емтихандары
Дереккөз: ЭЫДҰ сарапшылар тобы.
Мектепке дейінгі білім беру
Мектепке  дейінгі  ұйымдар  желісі  (негізінен  мемлекеттік)  0  жастан  6  жасқа  дейінгі
балалар  үшін  мектепке  дейінгі  білім  беруді  ұсынады.  Қосымша  оқыту  ұйымдары,  балалар 
үйлері  мен  мектеп-интернаттар  ата-анасының  қамқорлығынсыз  қалған  балаларға 
мектепке  дейінгі  білім  беруді  жүзеге  асырумен  шұғылданады.  ҚРСА  деректері  бойынша,
соңғы  кездері  мемлекеттік  балалар  бақшасының  саны  артуда,  2012  жылғы  жағдай
бойынша  584  305  баланы  таза  қабылдаған    7  221  мекемеге  жетті  (бұл  2007  жылмен 
салыстырғанда 151%-ға артық).
Бастауыш және орта білім беру 
Қазақстан  Республикасында  мектептік  білім  беру  жүйесі  мектеп  үлгілерінің  әр  түрлі 
желісімен  ұсынылған.  2011  жылы  7  696  мектеп  болды:  оның  ішінде  7  584-і  мемлекеттік, 
ал  112-і  жекеменшік.  7  584  мемлекеттік  мектептің  7  567-і  Қазақстан  Республикасы  Білім 
және  ғылым  министрлігіне  (ҚР  БҒМ)  және  жергілікті  атқарушы  билікке  (ЖАБ) 
бағынысты  болды,  оның  ішінде  73  мектеп  -  басқа  министрліктерге  бағынысты.  ҚР  БҒМ 
мен  ЖАБ  бағынысты  7  567  мектептің:  7  465-і    негізгі  білім  беретін  мектептер,  102-і 
арнайы білім беру қажеттіліктерін ұсынатын ұйымдар болып табылды.
Бастауыш  білім  беру  4  жыл  ұзақтығымен  6  немесе  7  жастан  басталады.  Негізгі  орта
білім берудің ұзақтығы 5 жылды құрайды, одан кейін 2 жыл жоғары сыныптарда немесе 3
жылдан  4  жылға  дейін  орта  техникалық  және  кәсіптік  білім  беру  ұйымдарында  білім
алады.    2011  жылғы  жағдай  бойынша  9-шы  сынып  оқушыларының  2/3  жуығы
мектептерде  толық  орта  білімді  жалғастырған,  ал  сол  уақытта  оқушылардың  1/3-і  КББО
ұйымдарында  білім  алған  (АТО,  2012).  Толық  орта  білімді  табысты  аяқтаған  оқушылар
оқу  мерзімі  2  жылдан  3  жылға  дейін  КББО  ықшамдалған  бағдарламалары  аясында  КББО
ұйымдарында білім ала алады.
Орта  білім  мектептерде,  «шағын  жинақталған  мектептерде»  (ШЖМ),  гимназияларда, 
лицейлерде  және  негізгі  оқу  пәндері  (математика,  физика,  тілдерден  және  т.б.)  бойынша 
тереңдетіп  оқытатын  мектептерде  беріледі.  Шағын  жинақталған  немесе  толық  емес 
мектептер  -  бұл  негізінен  ауылдық  жерлердегі  әр  жыл  бойынша  бөлінген  топтар
арасында  сыныптарға  бөлу  үшін  қажетті  оқушылар  саны  жетіспейтін    шағын  мектептер, 
сондықтан  әр  түрлі  жастағы  оқушыларды  оқыту  бірге  жүргізіледі.  Тіпті,  ең  кіші  ауылдық 
жерлерде  тиісті  мектеп  жасындағы  адамдардың  саны  5  болғанда  бастауыш  мектеп  ашуға
мүмкіндік  беріледі.  Кесте  1.3  көрсеткендей,  2011  жылғы  жағдай  бойынша,  оқушылардың 
жалпы  контингентінен  (2012  ж.  -    15,4%)  небәрі  15,9%  ғана  қамтуды  құрағанына
қарамастан,  7  465  жалпы  білім  беретін  мектептің  4  221  (57%)    мектебі  «шағын 
жинақталған» болып табылды (2012 ж. - 56%).
Кейбір  облыстарда  мектептердің  басым  бөлігі  шағын  жинақты  болып  табылады,
оның  ішінде,  Солтүстік  Қазақстанда  (85,9%),  Ақмолада  (81,0%),  Қостанайда  (75,9%)  және
Батыс  Қазақстанда  (74,3%).  2010  жылы  шағын  жинақталған  мектептердің  20,9%-ға 
жуығы  -  бастауыш  білім,  22,4%-ы  -  негізгі  орта  білім,  56,6%-ы  толық  орта  білім  берді.
Сол  жылы  шағын  жинақталған  мектептердегі  бастауыш  сынып  оқушыларының
орташа  саны  бір  мектепке  -  12  оқушыны  құраса,  негізгі  орта  білім  беру  мектептерінде  -
45  оқушыны,  толық  орта  білім  беру  мектептерінде  бір  мектепке  146  оқушыны  құрады. 
Небәрі  5  оқушы  оқитын  шағын  жинақталған  мектептер  бар  (ҚР  БҒМ,  2011).  Осы  есепте 
¯
«
ТАРАУ 1: ЖАЛПЫ СИПАТТАМА

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
202 - 
МАЗМҰНЫ
шығындардың  үлесі,  шамамен,  Корея  мен  Австралияға  қарағанда  екі  есе  жоғары,  орта
есеппен,  ЭЫДҰ  мемлекеттеріне  қарағанда  үш  есе  жоғары  болды.  Салыстыру  үшін  ЭЫДҰ
мемлекеттерінде  90%  аса  жалпы  білім  беру  шығындары  қысқамерзімді  шығындарға 
бағытталады  (яғни,  ағымдық  шығындарға).  Барлық  мемлекеттерде,  Индонезия  мен  Сауд
Арабиясының  жоғары  білім  беруді  қоспағанда,  білім  берудің  әр  деңгейінде  жалпы
шығындардың  79%-дан  аса  бөлігі  ағымдық  шығындарды  құрайды.  Бұл  көрсеткіш
бастауыш  білім  беруде  80%  (Австралия)  және  98%  (Португалия)  арасында;  орта  білім
беруде  85%  (Норвегия)  және  98%  (Австрия)  арасында;  жоғары  білім  беруде  70%  (Сауд 
Арабиясы) және шамамен 100% (Исландия) арасында өзгеріп отырады (ЭЫДҰ, 2012a).
Сурет 5.7 Қорлардың санаттары бойынша білім беруге жұмсалатын шығындар - жалпы 
шығындар көлеміндегі күрделі шығындардың үлесі түрінде, Қазақстан (2009, 2012 жж.)  және 
кейбір ЭЫДҰ мемлекеттері мен салыстырулар жүргізілген мемлекеттер (2009 ж.)
Ескерту: 
1. Канада: 2008 ж. деректер. 2. Словакия, Канада, Жапония: кейбір білім беру деңгейлері  басқаларымен 
бірге қосылған. 
3. Мексика, Португалия, Италия, Ирландия, Бразилия, Польша, Венгрия, Испания және Индонезия: 
тек мемлекеттік ұйымдар (Италия - жоғары білім беруді қоспағанда). 
4. Индонезия: 2010 ж. деректер. 5. Қазақстан: 
мектепке дейінгі білім беруді қоспағанда.
Дереккөздер:  ЭЫДҰ,  2012b.  Индонезия:  ЮНЕСКО  статистика  Институты  (Әлемдік  білім  беру  көрсеткіштерінің 
бағдарламасы).  Қазақстан  бойынша  ұлттық  дереккөз  деректері:  ҚР  БҒМ,  2011b  және  ҚР  БҒМ,  2012a;  АТО,  2012. 
Толық ақпаратты 5.A1 Қосымшадан, 5.A1.12 Кестеден және 5.A1.13 Кестеден табуға болады.
202 -
 5 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУГЕ ЖҰМСАЛАТЫН ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ 
          ҚАРЖЫЛАНДЫРУ ТЕТІКТЕРІ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 203
Әрине,  «күрделі  қаражат  шығыны»  терминінің  мағынасы  түрлі  мемлекеттерде  едәуір
айрықшалануы  мүмкін.  Сондықтан  5.7  Суреттегі  сияқты  мемлекеттер  арасындағы
салыстыруларды,  оның  үстіне,  жақсы  немесе  нашар  тәжірибе  жағдайларын  анықтауға  немесе
көрсетуге  тырыспай,  абайлап  жүргізу  керек.  Бұл  талдаудағы  ең  бастысы  -  бұл,  қандай
активтер  күрделі  (ұзақмерзімді)  инвестициялардың  көмегімен,  қандай  баға  бойынша
құрылады.
Қазақстандағы білім беруге күрделі қаражат шығынының басты бағытталуы 
Ұлттық  білім  беру  реформаларының  мақсаттарын  жүзеге  асыру  мақсатында,  жан-
жағынан  алып  қарағанда,  Қазақстан  білім  беруге  перспективалы  үйлесімді  активтерді 
инвестициялауда  (5.8  A-G  Сурет  және  5.A1  Қосымша,  5.A1.12  Кесте  және  5.A1.13  Кесте 
шығын  баптарының  бөлінісінде).  Қазақстан  Республикасы  Білім  және  ғылым
министрлігінің  Стратегиялық  жоспары  52  бюджеттік  бағдарламаны  және  олардың
орындалуының  күнтізбелік  жоспарын  қамтиды,  сонымен  қатар,  2009  жылдан  2014 
жылдың
7
  әр  бағдарламаның  жыл  сайынғы  құнын  белгілейді.  Бағдарламалар  білім  берудің
түрлі  деңгейлерінің  (немесе  олардың  комбинацияларын)  пайдасына  ұзақмерзімді  және
қысқа  мерзімді  активтерді  құруға  бағытталған.  Ұзақмерзімді  активтер  инфрақұрылым
мен  инновацияларды  ынталандыру  тетіктерін  және  білім  беруді  жаңарту  мен
зерттеулерді, 
мысалы, 
зерттеу 
нәтижелерін 
коммерцияландыру, 
әдіснамалық
инновацияларды,  жан  басына  қаржыландырудың  пилоттық  жүзеге  асырылуын  қолдауды 
және  т.б.  қамтиды.  Ортамерзімді  мақсаттарға  ақша  дарынды  балаларды  оқыту  мен
дайындау  арқылы  жай  сыныптарда  озық  тәжірибелерді  күшейту  үшін,  марапаттар  мен 
стипендиялар,  мұғалімдердің  біліктілігін  арттыру  үшін,  сонымен  қатар,  жетім
балалардың  қамқоршыларына  өтемақы  төлеу,  нашақорлыққа  қарсы  күрес,  белсенді 
азаматтық  позицияда  тәрбиелеу  сияқты  мектепте  оқытумен  тікелей  байланысты  емес 
тармақтар үшін бөлінеді.
Кейбір  бағдарламалар  жалпы  алғанда,  білім  беру  жүйесіне  бағытталған  немесе
жоғары  оқу  орындарын,  Қазақстан  Республикасының  Білім  және  ғылым  министрлігін
немесе  аймақтарда  мектепке  дейінгі  мекемелердің  желісін  кеңейтуге  операциялық  қолдау 
үшін  қаражат  бөледі  (5.8-D  Сурет).  2009-2014  жж.  операциялық  шығындарға  бағытталған 
реформалар  пакетінің  орташа  үлесі  32%  құрайды.  Дегенмен,  операциялық  қолдау  барлық
мектептердің  желісі  бойынша  озық  тәжірибелерді  күшейту  қызметімен  біртіндеп 
теңесетін болады (5.8-С Сурет).
2014  жылға  дейін  5  жылдық  мерзім  бойы  инфрақұрылымға  инвестициялар,  ең
бастысы,  мектепке  дейінгі  білім  беру  мекемелерінің  желісіне,  ал  2013  жылдан  бастап 
және  үдемелі  деңгеймен  жалпы  білім  беретін  мектептер  мен  КББО  бағытталатын  болады 
(5.8-F  Сурет).  Сондай-ақ,  мектептер  инновациядағы  ұзақмерзімді  инвестициялардың 
негізгі  бенефициарлары  болады;  екінші  орында  мектептен  кейін  осы  инвестиция 
санатында  -  ЖОО  (5.8-G  Сурет).  Жалпы  білім  беретін  мектептердің  желісі  озық 
тәжірибелердегі  орта  мерзімді  инвестициялар  үшін  сондай-ақ,  басымдық  болып
табылады  және  2014  жылға  қарай  олардың  үлесі  осы  мақсатты  бөлісетін  барлық 
бағдарламалардың  75%-ның  есебіне  келеді.  Озық  тәжірибелер  саласындағы  күш  салулар
КББО  секторына  едәуір  аз  бағытталған  (5.8-Е  Сурет).  Уақыт  өте  келе,  түрлі
бағдарламалардың  маңыздылығына  қатысты  мемлекет  2014  жылға  қарай  барлық 
бағдарламалардан  30%-ға  дейін  ұзақмерзімді  инвестициялық  бағдарламаларды 
қысқартуды  (5.8-А  Сурет)  жоспарлап  отыр  және  басымдығы  инфрақұрылымнан 
ұзақмерзімді шығындар инновациясының пайдасына көбірек өтетін болады (5.8-В Сурет).
                   5 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУГЕ ЖҰМСАЛАТЫН ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ 
                                                                                             ҚАРЖЫЛАНДЫРУ ТЕТІКТЕРІ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ

жүктеу/скачать 4,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: