Пікір жазғандар: филология ғылымдарының докторы, профессор Т. Ермекова
жүктеу/скачать 4,69 Mb. Pdf көрінісі
|
Шалабай
- Бұл бет үшін навигация:
- Себеп мәнді іргелес салалас
- Түсіндірмелі іргелес салалас
| Қарсылықты мәнді іргелес салалас
Қарсылықты салалас екі компоненттен құралып, олардың мағыналары өзара қарама-қарсы мәнде келеді. 1. Бір не екі субъектінің іс-әрекеті, ой-ниеті бір-біріне қайшы болады. Мысалы: Амантайдың даусын естіп Асқар құшағын жа- зайын деп еді, – Ботагөз босатпады (С. Мұқанов). Тағы сөй лейін деп еді, кемпірінен қорықты (С.Жүнісов). 2. Бірінші компоненттегі іс-әрекеттің логикалық қорытын- дысы ретінде екінші компонентте болуға тиісті әрекет болмай шығады немесе басқаша болады. Мысалы: Ауылға көзін аларта талай уәкілдер келеді, – ақ үйден аттанарда жымия күледі (Ғ. Мұстафин). Ізбайшаға Ескендірді көтеріп отыру жарасар-ақ еді, тағдыр жазбады (Ш. Мұртаза). Себеп мәнді іргелес салалас Компоненттері бірі екіншісіндегі іс-әрекет, жай-күйдің се бебін білдіріп, өзара себеп-салдарлық қатынаста тұрады. Себе бін біл- діретін компоненті, алдымен келгенде, оның баян дауы шы көбінесе өткен шақ тұлғасындағы етістіктен жа са лады. Мыса лы: Үл кендер қатты қорқытып қойған болу ке рек, үйдегілер дауыстарын шы- ғара алмай, жаншылып, егіліп жылайды (М. Әуезов). Вася ба сын шайқады, мен енді жетеу-ақ қалғанымызды түсіндім (Ғ. Мүсірепов). Себебін білдіретін компоненттері соңынан келгенде де, өткен шақ тұлғалы етістіктен және есім сөздерден жасала береді. Мысалы: Нұрым қамшыны да босатпады, – басқа соғар деп қауіптенді (Х. Есенжанов). Енді жасыру мүмкін емес, үйлену тойы ертең, кеште (Х. Ерғалиев). Түсіндірмелі іргелес салалас Түсіндірмелі салаласта алғашқы компоненттің мәні екінші- сінде ашылады. Мысалы: Сол 1926 жылы қазақ мәдение тінің тарихында зор бір оқиға болды: тұңғыш рет қазақтың ұлт Бердібай Шалабай 130 театры ашылды (Ы.Дүйсенбаев). Екі көзі менде – байқаймын, кім екенімді білуге құмартып тұр (Х. Есенжанов). Жалпы, түсіндірмелі салаластардың алғашқы жалпылама мәндегі компонентінен кейін қос нүкте қойылады. Ал олардың компоненттерінің бірі – алғашқысы немесе екіншісі толымсыз болып жұмсалса, компоненттерінің арасында түсірілген сөздің орнына сызықша қойылады. Ол сөз алғашқы компоненттің баяндауышы (мынау) болуы мүмкін. Мысалы: Жылқы ішінің тағы бір жат көрінісі – арасында құлын жоқ (М. Әуезов). Екінші бір жағдайда соңғы компонентінің бастауышы (ол) айтылмайды: Жәуке мұны да таныды – Құрымбай! (Б. Майлин). Алғашқы мысалда түсірілген сөз – бірінші жалпылама мән- дегі компоненттің баяндауышы «мынау» болса, екінші мысалда соңғы түсіндіруші компоненттің бастауышы – «ол». жүктеу/скачать 4,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|