Әлемдік экономика тәжірибесінен білеміз: кей елдерде жерге жекеменшікке

10

№29 (1339) 

21-27 шілде

2016 жыл

АНА ТІЛІ

«Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарасты басылымдардың еңбек ұжымдары белгілі 

ақын Аян Нысаналинге інісі  

АЗАТТЫҢ   

қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, к ңіл айтады.

«Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарасты басылымдардың еңбек ұжымдары  

«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамы Басқарма т рағасының орынбасары 

– бас редактор Еркін Қыдырға және «Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» Оңтүстік 

Қазақстан облыстық филиалының директоры Уәли Қыдыровқа  бауырлары

ЕРМЕКТІҢ      

қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып, к ңіл айтады. 

«Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарасты басылымдардың еңбек ұжымдары «Қазақ 

газеттері» ЖШС-на қарасты «Экономика» газетінің қызметкері Ернар Ормановқа қайынатасы  

Оразбек ФАЙЗОЛЛАҰЛЫНЫҢ 

қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, к ңіл айтады.

ТІЛ – АРМАН

ТІЛ – АРМАН

баласы болмай, халықтың баласы болып, 

Қазақ елінің алға басуы жолында еселі 

еңбек етіп, сүбелі үлес қосатындарына 

сенеміз» деді Журналистика және сая-

саттану факультетінің деканы, фило-

логия ғылымының кандидаты, ғалым 

Қайрат Сақ.

«Диплом алу дегеніміз жас түлектерге 

берілген жай ғана құжат емес, бізге 

ж ү к т е л і п   о т ы р ғ а н   ж а у а п к е р ш і л і г і 

жоғары міндет, артылған аманат деп 

түсінеміз. Ұстаздардың бізге үйреткені 

шығармашылығымызда және кәсіптік 

жұмысымызда пайдасы зор болады. 

Сонымен қатар магистратурада оқып 

жүргенде шетелге іссапармен барып, 

тәжірибе жинақтағанымыз да оң әсерін 

тигізді деуге болады.Себебі ол бізге 

отандық және шетелдік БАҚ-тың 

ерекшелігін білуге мүмкіндік берді. Келе-

шекте журналист ретінде жұмысымызды 

шыңдай түсіп, елімізге қызмет жасай-

мыз» деді магистр дипломын алған Ай-

бек Қосанов.

Сонымен қатар осы топта магистр 

дәрежесін алып отырған Кенжекей 

Тоқтамұрат та  зінің қалаған мамандығы 

бойынша еңбек ететінін және сенімді 

ақтайтынын айтты.Сондай-ақ жур-

налистика саласы бойынша бүгін ма-

гистратура бітірген Жадыра Мүсілім, 

Гүлнұр Кәкімжанова, Жанерке Ера-

лина, Би-Болат Сейтақ білім жолын-

да тәлім-тәрбие берген ұстаздарына 

ризашылығын білдірді.

Аяжан ТІЛЕУБЕРГЕН

АСТАНА

еңбекқор жандардың қажырлы еңбегі-

мен, кәсіпорынның  тарихи шежірелі 

сәттермен таныстырады. Мойнақ су 

электр станциясы – дүниежүзінде Швей-

цария, Қытайдан кейін жер астын ұңғылау 

әдісімен салынған үшінші электр су стан-

циясы. 

Жаңа кітаптың тұсаукесеріне электр 

станциясының басшылары мен қыз-

меткерлері, Насиха Ғұмарқызының әріп-

тестері, туыстары қатысты.  

С з тізгінін алған кеш қонақтары кітап 

туралы, кітаптың авторы жайлы ойларын 

ортаға салып, жүрекжарды лебіздерімен 

б лісті. 

Cерік  БЖАППАРОВ

АЛМАТЫ

Жастарға сенім жүктелді

–   Е ң   б і р і н ш і д е н ,   Қ а з а қ   е л і 

тәуелсіздігінің 25 жылдығы, екіншіден 

біздің университетіміздің 20 жылдығы. 

Бұл – Мемлекет басшысы іргесін қалаған 

білім ордасы.Елбасының «Патриот болу 

– бұл Қазақстанды  з жүрегіңде ұялату» 

деген с зі қабырғада жазулы тұр. Бүгінгі 

жастар ертеңгі болашағымыз. Бәрі де 

елімізге қызмет етіп, халық сенімін 

ақтайды деп ойлаймын».

Салтанатты шарада ҚР Парламенті 

Мәжілісінің депутаты, белгілі қаламгер 

С а у ы т б е к   А б д р а х м а н о в ,   Е у р а з и я 

университетінің проректоры, филоло-

гия ғылымының докторы, профессор, 

алаштанушы ғалым Дихан Қамзабекұлы, 

«Нұр Медиа» ЖШС Бас директоры 

Жанай Омаров, белгілі к семс зші, 

р е с п у б л и к а н ы ң   е ң б е к   с і ң і р г е н 

қызметкері, Қазақстан журналистика 

академиясының толық мүшесі Аяған 

Сандыбай, «Бас редакторлар клубы» 

қоғамдық бірлестігінің президенті 

Бибігүл Жексенбай, танымал журналист, 

саясаттанушы және ұстаз Кенжеболат 

Жолдыбай жас түлектерге игі тілектерін 

айтып, дипломдарын табыс етті.

«Еліміздің белгілі тұлғалары келіп, 

жас түлектерге дипломдарын табыс етіп 

отырғанын жақсылықтың бастауы деп 

ойламыз. Жастарға сол азаматтардың 

жолын берсін. Біздің түлектеріміз үлкен 

жетістіктерге жетсе, біздің еңбегіміздің 

ақталғаны және бағымыздың жанғаны 

деп білемін. Сондықтан да шәкірттеріміз 

алдағы уақытта тек қана биік белестерді 

бағындырып, білімнің қарашаңырағы 

атанған университетіміздің жақсы атын 

шығара берсін. Ата-аналарының ғана 

Алматы қаласындағы №4 кітапханада 

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 

25 жылдық мерейлі мерекесіне орай 

« н е р »   б а с п а с ы н а н   ж а р ы қ   к р г е н 

«Мойнақ ГЭС-і – Қазақстанның інжу-

маржаны» атты кітаптың тұсаукесе-

рі және кітаптың авторы, «Мойнақ 

ГЭС-і құрылысы үшін» медалі және 

басқа да марапаттардың иегері, қаржы, 

заң саласының білікті маманы Насиха 

Ғұмарқызы Кенжинаның  мір жолы арқау 

болған « негелі  мір иесі» атты бенефис 

кеші  тті. 

Тәуелсіз еліміздің мерейтойы қарса-

ңында шығарылып отырған бұл кітап 

оқырмандарды еліміздің мақтанышына 

айналып отырған жаңа ғасырдың ғаламат 

құрылысы – Мойнақ су электр станция-

сымен, ГЭС-те қызмет атқарып жатқан 

Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Журналистика және саясаттану 

факультетінің түлектеріне салтанатты түрде диплом табыс ету рәсімі болып өтті.

«Биылғы бітірушілердің диплом алған жылдары айтулы кезеңдермен сәйкес келіп тұр, – 

деді Еуразия университетінің проректоры, филология ғылымының докторы, профессор, 

алаштанушы ғалым Дихан Қамзабекұлы.

Пікір білдіріп, ой бөлісті

Ғарифолла ЕСІМ,

академик, жазушы

ОЙТОЛҒАМ

к ршіміз орыс халқы орыс тілінен бас 

тартып «ғылым тілі» деп ағылшынға 

тсе. Жоғарыда айтылған халықтардың 

ондай ойлары мүлдем жоқ. 

Ана тілінсіз орыс болуға орыс халқы 

к не ме? Жоқ. Қазіргі Ресейдегі тіл 

саясаты жанып тұр. Орыс тілін Ресейде 

ғана емес, Украинада, Қазақстанда, 

т.б. елдердегі халі қалай, оны біз 

қадағалауымыз қажет деп ашықтан – 

ашық жар салуда. Ал біз қазақ тілінсіз 

қазақ болғымыз келеді, мұны қалай 

түсінуге болады. Мемлекеттік тіл 

мәселесін шешіп алмай, енді ағылшын 

тілін үйрену керек екен. Ағылшын тілін 

меңгеруге ешкімнің қарсылығы жоқ. 

Қажет болса кім болсын меңгеріп ала-

ды, даяшыға, шоферге қажеттісі 200 с з. 

Үш мыңдай с з білген жан сайрап-ақ 

кетеді, оның не қиындығы бар. Тілдегі 

демократия сол, кім қандай тілді білгісі 

келсе, қазіргі жағдайда оны білудің еш 

қиындығы жоқ. Мәселе – мемлекеттік 

тілді Қазақстан азаматтарының бәрі 

тегіс білуінде. 

Қазақстан Республикасы азаматы-

сың ба, мемлекеттік тілді білу азаматтық 

борышың, мәселе неге талқыға түсуі 

керек? Орыс тілін білудің бұрынғы 

замандағыдай қажеті шамалы. Бүгінде 

орыс тілі ағылшын тілімен бәсекеге 

түсті. Мұндай жағдайлар әр заман-

да болған, бір кезде Рим Империя-

сы аса қуатты болғанда Латын енді, 

одан Еуразия  ңірінде қыпшақ тілі, 

Араб халифаты қуатына енгенде әлем 

араб тілінде с йлей бастады. Еуро-

па ғалымдары Р.Бэкон (1214-1294) 

сияқтылар араб тілін әбден меңгерді, 

Чернышевский, Жуковский сияқты 

орыс зиялылары араб тілін жетік білген. 

үшін дінін және тілін  згерту қажет 

деп,  зінше отаршылдық идеологияға 

негізделген «педагогикалық жүйе» 

қолданған. Осы мақсатқа лайық сая-

сат сан ғасырлар бойы жүргізіліп, 

нәтижелерін берді. Кеңес заманын-

да осы саясат жаңа қарқынға  тті. 

Ислам діні жойылды (ол ел есінде 

дәстүр ретінде ғана сақталды), қазақ 

тілі қосымша тілге анығын айтқанда, 

«ауылдық деңгейдегі тіл» мәртебесіне 

ие болды. Бұл сая сат та нәтиже берді. 

Қазақ тілін біл мейтін, тіптен білгісі 

келмейтін, ниеттері  згерген  қазақтар 

сіп шықты. Бұлардың саны біршама, 

о л а р д ы   е н д і г і   ж е р д е   н е м е р е л е р і 

түзетпесе басқа қайран жоқ. Олар қазақ 

тілінсіз  мір сүре береді, оларға Абай, 

Махамбеттердің, қазақ тарихының 

қажеті шамалы. 

Ең бастысы, бұлар қазақ тілін 

ауыл шаруашылығының (мал шаруа-

шылығын) тілі, демек ғылымға қатысы 

жоқ десуде. Мұндай мәнсіз түсінікке 

тоқталудың қажеті шамалы, бірақ 

соны айтып жүрген және  зге этнос 

кілдерінің аузына с з салып жүргендер 

здерін «қазақпыз» деп санайтындар, 

оқыған қаратаяқтар, профессорлар, 

академиктер, қаламгерлер (орыстілді 

бәрі емес ішінара), сондықтан жұрт 

бұл с зге құлақ түріп қалған. Астана 

қаласында орыс тілді мектептерде қазақ 

балаларының білім алып, тәрбиеленуі 

осы психологиялық халдың к рінісі. 

* * *

Ойланайық, тілсіз халық бола ма? 

Мен халықтың ана тіліне қатысты 

айтып отырмын. Жұрттың бір пара-

сы ана тіліне жатбауыр психологияға 

2009 жылғы санаққа сүйенсек, 95,4% 

қазақ еркін оқиды, 63,2% еркін жазады 

деген статистика шындықтан алыс. 

Анығын білу қиын іс. Білетінім, қазақ 

тілінсіз қазақ болып жүргендер пайызы 

айтарлықтай. Тілсіз қазақтар легі азаяр 

емес. Қазақтарға б где тіл ана тілінің 

орнын басып бара жатқаны қауіпті.

* * *

Иә делік, қазақ тілінсіз қазақ бола 

қоялық. Сонда бізді кім құшағына 

алмақ. Кім болмақпыз? Жеке адамдар 

маргинал болып жатыр, ол бар үдеріс, 

ал халықтың маргинал болғанын кім 

к рген? Ассимиляцияға сан жағынан 

қазақтардан әлдеқайда аз Эстония 

(1,325 млн), Латвия (2,013 млн), Литва 

(2,956 млн) елдері түспегенде бізге не 

болды?

Жұрттың алдына түсіп не к рінді? 

Ана тілінен ада болуды қазақ « з 

қағынан жеріген»  дейді. Оны ғылымда 

«ұлттық нигилизм» деп те атауда. 

Мәселе, тіптен атауда ғана емес. С з 

ана тілінен безінген қазақтар туралы.

* * *

Қазақстан жағдайында қазақ басы-

лымдарын, кітаптарын, т.б. оқымаған 

қазақтар және қазақстандықтарды са-

уатты жандар деп айту қиын. Қазақтық 

туралы ғылыми еңбекті мазмұнда 

негізінен қазақ басылымдары айту-

да, жазуда.  зге тілдегілерде: алго-

ритм басқа, үндестік  зге, түсіну таяз, 

халықты жете білуге ынта саяз. Бұл 

орыс тілінде ғана с йлеп жазатындарға 

қатысты айтылған уәждер.

бар тәйірі дейді  зге тілде оқып, 

тәрбиеленгендер. 

Бұл мәселеге бүгінде орыс жұртының 

қатысы шамалы. Үрей бойларын, 

сана-сезімдерін билеп алған ата, аға 

ұрпақ орысшадан кетсе суға кетердей 

безектейді. С йтіп, безектеп балаларын 

орысша оқытып тәрбиеледі, келесі 

сатыда оның балалары  з балаларын, 

(атаның немерелерін), сол дәстүрмен 

оқытып тәрбиелеуде. Және олар айта-

ды, міне, к ріп отырсыңдар ғой, қазақ 

тілін білмей-ақ министр болдым, әкім 

болдым, академик болдым, бизнес-

мен болдым. Иә, болды, толды. Олар 

қазақ тілінің айтарлықтай қажеттілігін 

аңғармадық деседі. Шындық. Қазақ 

тілінсіз-ақ үйленіп, үй болып, бо-

лып-толып отырмыз. Қазақстан ше-

карасынан аттасақ болды қазақ тілі 

ешкімге керегі жоқ, – дейді тағы да 

олар.  Бұларды қостап тіптен шетке 

шықпай-ақ. Қазақстанда қазақ тілінің 

қажетін сезініп жүргеніміз жоқ – деп 

те келте қайыратындар жеткілікті. Рас. 

Барлық жерде орысша. Жағдай солай?! 

Қазақ тілінсіз-ақ той-тойлап жүрген 

жайымыз бар. 

 

 

 

 

 

         * * *

Тәуелсіздікке жиырма бес жыл тол-

ды, ұлық мейрамды тойлауға кірісіп 

кеттік. Тәуелсіздік деген ұлттық идея. 

Бірақ, тіл тәуелсіздігі туралы с з айту 

қиын. Қазақ тілінің халі осыдан жиыр-

ма жыл бұрынғы қалпынан  згерген 

жоқ, қайта біршама т мендеп кеткенге 

ұқсайды. 

Бүгінде ресми кеңселерде, бас-

қосуларда тілге қатысты бір дерт пайда 

болды. Ол қазақ тілін «аяушылық», 

«мүсіркеушілік» дерті. Оның мәнісін 

айтып берейін. Шенеунік с зінің бес 

– алты жолын қазақша бастайды да әрі 

қарай орысшаға түсіп «рақаттанып» 

сала береді-ау дейсің, соңында қазақ 

тіліне тағы «аяушылық» дерті ұстап тағы 

да бір-екі с з қазақша айтқан болады. 

С йтіп, тіліміз ана тілі емес, «мазақ 

тіліне» айналуда. «Мұнымыз ұят емес па 

екен» деп ойланып жатқан ешкім жоқ. 

Себебі с зімді бәрі түсініп алсын дейді. 

Бұл да рас. Жиналғандар оның қазақша 

екі-үш ауыз с зін емес, «жорғалап» 

кететін орысшасын тосып отырады. 

Бұдан қандай қорытынды шығаруға 

болмақ. Ағайындардың бір парасы 

қазақ тілінсіз қазақ болу ниетінде.

* * *

Иә, байқаймын жұрттың бір парасы 

ана тілінсіз-ақ қазақ болғысы келеді. 

Ол қалай болмақ? Солай болар да еді, 

егер француздар француз тілінен бас 

тартса, немістер неміс тілінен бас тарт-

са, жапондар жапон тілінсіз-ақ  мір 

сүреміз десе, түріктер түрік тілінсіз ел 

боламыз десе немесе үнемі үлгі тұтатын 

Кеңес Империясы кезінде орыс тілі 

негізгі тіл болды, енді ол бұрынғы 

қызметін әлсіретті, бұл табиғи жағдай. 

Ресейдің әсіре ұлтшылдарының қай 

елде (посткеңестік) орыс тілінің саяси, 

қоғамдық қызметтері әлсіреді деп, шу 

шығарып, сол елдерге к з аларта баста-

уы ескі империялық түсінік. 

р заманның  з санасы бар, онымен 

санасу керек. Қазақстандықтар үш тіл 

білуі керек дегенде саны миллиардтан 

асқан Қытай елінің тілін, Еуропалық 

деңгейге к терілген ағайын түрік тілін, 

әлемдік экономикалық дағдарыстың 

бір құлағында ойнап отырған араб 

елдерінің тілін қайда қоясың. Және 

бұған қоса айтарым ислам діні, тілі, те-

ологиясы қазақ даласына әбден сіңген, 

олай болса Құран түскен  тілді неге 

оқып үйренбеске. Мұның бәрін бы-

лай қойғанда кейінгі кезде қарқынды 

түрде  ріс алып келе жатқан Латын 

америкасының тілі – испан тілі де қажет. 

Еуропа елдеріне, әсіресе Францияға 

барсақ, ағылшын тілін құптамайтын 

психологияның күннен-күнге күшейіп 

бара жатқанын аңғарасың. Тіл туралы 

Германияда сондай үрдіс жүруде. 

Бүгінде тілдер бәсекесі қауырт 

жағдайда. Сондықтан тіл мәселесінде 

бәрін ағылшын тіліне тіреп қою дұрыс 

болар ма екен?!

А

қ п а р а т т ы қ   т е х н о л о г и я 

жетілген сайын тілден тілге 

ақпарат аудару кәдімгі іске 

айналуда. Бізге ақпараттық техноло-

гияны жетілдіріп, бір ағылшын емес 

к п тілдерден ақпарат алуды дәстүрге 

айналдыруымыз заман талабы.

* * *

Жәрар, ол ірі халықтар неміс, 

ағылшын, орыс сияқты халықтар 

мұндай дертке түспеген, керісінше  з 

тілдерін мемлекеттің басты құндылығы 

деп бағалап, азаматтық берудегі басты 

талап етіп тілдерін меңгеруді қойған. 

Ал  з ағайынымызға келсек:  збектер 

збек тілінен, татарлар татар тілінен, 

әзербайжандар әзербайжан тілдерінен, 

біз сияқты бас тартып ана тілінсіз  збек, 

татар, әзербайжан боламыз деп отыр 

ма?

Сан жағынан үшеуін қосқанда қазақ 

халқына жетпейтін Балтық жағалауында 

елдер: эстондықтар, литвалықтар, 

латвиялықтар  здерінің ана тілдерінен 

бас тартып отыр ма? Жоқ. Тіл мәселе-

сінде олардың тұғыры берік. Сонда 

бізге не болған? Бұл болғанның себебі 

бар. Қазақ халқы үш жүз жылға жақын 

Ресей бодандығында болып келеді. Пат-

ша саясаты қазақтың тұтастығын жою, 

осы мақсатта қазақ елін губернияларға, 

уездерге б лшектеді, «орыстанды-

ру» саясатын жүргізді. Ильминский 

Николай Ивановичтің (1822-1891)  

қырғыз-қайсақтарды орыстандыру 

ұшыраған. Ана тілді қажетсінбейді, 

зге елдің тілдерін меңгеріп алады. 

Ондайларға не уәж айтуға болады, 

айтсаң да тыңдамайды, тыңдағысы да 

келмейді. Мұндай жағдайға қайғырудың 

реті бар ма? Жоқ. Демократия, адам 

құқығы жағынан әркімнің  з шаруа-

сы, бірақ қоғамдық қатынастарда бұл 

мәселеден коллизиялар туындайты-

ны анық. Тіл деген ұлтшылдықтың 

зегі, сондықтан қазақ қауымында тіл 

мәселесі саяси дертке айналуда. Сақтық 

қажет. «Тәуелсіздік құрдастары» деп 

аталатын жас ұрпақ жасы 20 мен 30 

аралығындағы жастар. Олар қоғамға 

«дін толқынын» әкелді, енді «тіл 

толқынын» әкелсе не болмақ. Бұл ел 

бірлігіне сын. Сондықтан  ркениеттік, 

құқықтық шешімдер іздеу қажет. 

* * *

Ұлттық экономика министрлігі 

статистика комитетінің хабарлауын-

ша, Қазақстан халқының саны мамыр 

айының басында (2016 ж.) 17 млн 733,1 

мыңға жетіп, енді жылма-жыл 250 

мыңға к бейтіп отырса 2025 жылы-ақ 

20 миллионға жетіп қалармыз деген 

сәулелі үміт бар. Егер, Құдай қалап, осы 

сім сақталса, қазақ халқының үлесі ар-

тып, саны 15 миллионға жетпек.

Бұл қазақтардың бұрын болып 

к рмеген жағдайы. Шет елдік бауырлар-

ды қоссақ 20 миллионға жақындауымыз 

ы қ т и м а л .   М ұ н д а й   ж а ғ д а й д а   т і л 

ғана емес, к п жағдайымыз сапалы 

згерістерге түседі. Халықтың дарын-

ды, талаптылар үлесі  сіп, ел еңсесі 

к теріліп, тың брендттер орын алмақ.

* * *

Тіл сол тілде с йлейтін елдегі үлес 

сал мағына тікелей қатысты. Амангелді 

Айталы осы мәселеге мынандай де-

ректер келтірген. 1887 жылы Ресей 

им перия сы санақ жүргізген (Түркістан 

лке сін есепке алмағанда) қазақтар 

71,9 пайыз, орыстар 10,5 пайыз болған. 

Ал 1913 жылы Ахмет Байтұрсынов 

елімізде 6 млн. қазақ бар деп еді. 1959 

жылға дейін, осы Ахмет Байтұрсынов 

атап к рсеткен қазақтар саны кеми 

берді: 1920ж. – 58,5 %, 1939 ж. – 37,8, 

1950ж. – 30% 1950 жылдары қазақ саны 

3 млн жетер-жетпес халде. Отыз жеті 

жылда ( сімді былай қойғанда) қазақ 

халқы 3 млн-ға кеміді. Не болды? Айтып 

тауыспас сұмдықтың бәрі болды. Бұл 

қызыл империяның (коммунистердің) 

геноциді.

1970 жылдан бастап аз-аздап елімізде 

қазақтар үлесі ( сімі) біліне бастады. 

1970 ж. – 32,6%, 1979ж. – 36,8%, 1989ж. 

– 40%, 1999ж. – 53,4%, 2009 – 63,7%, 

2013ж. – 65%.

Қазақстан Республикасында 11 

млн-нан аса қазақтар бар, бірақ тіл 

мәселесіне келсек, мәселе басқаша. 

* * *

Мен орыс, қазақ тілдерін қатар 

м е ң г е р г е н   қ а з а қ п ы н .   К п т е г е н 

әріптестерім, замандастарым неге бір-

ақ тілде орыс тілінде ғана с йлейді, 

тыңдайды, оқиды, білім алады, білім 

және тәрбие береді, неге? Олар екі тілді 

қатар меңгермеген осындай жағдайда, 

қайдағы үштілділік. 

* * *

О р ы с   т і л і н е   к е л с е к ,   о л   т і л д е 

ктемдік бар. Түсінікті. Кезінде Ресей 

империясының тілі болды. Оқыдық, 

үйрендік. Ауылдағы Абайдың  зі Алек-

сандр Пушкин мен Михаил Лермонтов 

шығармаларын аударды. Ол рухани 

қажеттілік және қазақ поэзиясының 

рлеуі болды. Абай қара с зінде орыс 

тілін үйренсек дүние арзанға түседі деді, 

бірақ оның орысша оқыған адамдардан 

кісілікті адамдар шықпай жүр дегені бар 

емес пе?

Орыс тілі Кеңес империя сының,  

оның идеологиясы ның тілі, саясат 

тілі болды.  Оқыдық, үйрендік, білім 

алдық, пайдасын к рдік. Қазір жағдай 

басқа. Егемендік бар. Ендігі жерде тіл 

мәселесінде  ктемдіктің қажеті жоқ.

зге тілді меңгеру үшін ал-

дымен қазақ болып алайық, 

з   а н а   т і л і м і з д і   а я л а п , 

құрметтеп, т рге шығарып, мәртебесін 

сіріп, құндылықтар жүйесіндегі орнын 

анықтап,  ткен ата-бабаларымызбен 

сұхбат жасай алатындай етіп, (олар 

ағылшын, орыс тілін білмей  тті емес 

пе) ұрпақтарға қазына, мұра бола-

тындай дәрежеге к теру мәселесі күн 

тәртібінде. 

Мұндай жағдайдан жалғыз біз ғана 

емес,  зге халықтар да  тіп келеді, 

әуелі ана тілінде білім алып барып, 

к птілділікке  ткен ж н. Ол үшін (біз 

к птен бері айтып жүрген ұсыныс) 

бір ел, бір мектеп бағдарламасына 

ту қажет. Орта мектеп стандарты 

бір болса, бүгінгідей орыс, ұйғыр, 

татар мектептеріне б лінбей, 1-4 

сыныпқа дейінгі барша этнос балала-

ры мемлекеттік тілде ғана білім алып, 

тәрбиеленсе, еліміздегі «орыстілділер» 

және «қазақтілділер» деген мәселе 

түпкілікті шешілер еді. Осы мәселені, 

менің к тергеніме он жылдан аса уақыт 

тті. Бастауыш сыныптарынан кейін 

к птілділікті (мамандармен) ақылдасып 

жүргізсе құба-құп. «Мен білемге» са-

л ы н у   ж а қ с ы л ы қ қ а   б а с т а м а й д ы , 

жұртпен кеңескен ж н. Тіл болашағын 

талқылауға түскен азаматтар дұрыс ай-

тып жатыр, физика, химия, биология, 

т.б. жаратылыстану пәндерін ағылшын 

тілінде оқыту қазақ тілінің қолданыс 

аясын тарылту деген с з шындық.

Тіл терең тамырлы құбылыс, ол 

халықтың тарихи рухани қазынасы, 

дүниетанымдық субстанциясы.

Б

а л а с ы н   о р ы с   м е к т е б і н д е 

о қ ы т қ а н   а т а - а н а н ы ң , 

о р ы с   м е к т е б і н д е   о қ ы п , 

тәрбиеленген баланың к пшілігінің 

(бәрі емес) ана тілі туралы ұғымы толық 

емес. Бұл тәжірибеде дәлелденген 

жағдай, оның айғағы бүгінде жоғарғы 

деңгейдегі жиналыстардың орыс тілінде 

туі. Мысалы, Жер комиссиясының 

е к і н ш і   о т ы р ы с ы н д а   7 5   а д а м н ы ң 

67-і қазақтар отырғанда 78 жастағы 

«ақсақал» орысша с йлеу керек деп 

жар салды. Бұл с зін «ұят» деп  отырған 

«ақсақалымыз» жоқ.  з пікірін дұрысқа 

санаған. Міне, біздің тіл мәселесіне 

жеткен жеріміз. Ол «ақсақалдың» уәжі 

мәселе тілде емес, мәселе жиналыстың 

мазмұнында. Иә, бәлкім бұ да дұрыс па 

екен?! Ойланып к рейік.

* * *

Осындай түсінік бар және оны 

згерту мүмкін болмай тұр. Мәселенің 

мәнін ұқсақ болды, тілде тұрған не 

БІЛІМ

ТҰСАУКЕСЕР

11

№29 (1339) 

21-27 шілде

2016 жыл

жүктеу/скачать 19,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: