УКРЕПЛЕНИЕ ПОЗИЦИЙ РУССКОГО ЯЗЫКА

44
связанная  тысячами  нитей  с  общенациональным  лексическим  богат-
ством всех славянских языков. Возможно, поэтому в последнее время 
матерные  слова  все  больше  используются  в  литературе,  кинематогра-
фии,  на  телевидении,  что  вызывает  протесты  общественности.  Даже 
классики русской литературы употребляли бранные слова, но у всех на-
ших крупных писателей, кроме цензуры, был и свой внутренний редак-
тор – совесть, она-то и не позволяла излишеств на книжных страницах, 
ведь употребление матерщины в литературных произведениях является 
проблемой  художественного  вкуса  автора,  его  чувства  меры.    В  наше 
время, к огромному сожалению, ненормативная лексика прочно вошла в 
повседневную разговорную речь огромного количества русских людей. 
Мат начинает приобретать масштабы общенационального культурного 
бедствия.  Л.В.  Щерба  писал:  «Литературный  язык  принимает  многое, 
навязываемое ему разговорным языком и диалектами, и таким образом 
и совершается его развитие, но лишь тогда, когда он приспособил новое 
к своей системе, подправив и переделав его соответствующим образом». 
Особое  влияние  на  состояние  речевой  культуры  молодежи  ока-
зывают  средства  массовой  информации.  Каждый  человек  ежедневно 
испытывает  мощное  воздействие  телевизионной  речи,  речи,  звучащей 
в радиоэфире или представленной на страницах газет и журналов. Ка-
чество этой речи вызывает непосредственный эмоциональный отклик. 
Именно газеты и журналы, радио и телевидение для многих носителей 
языка служат основным источником представлений о языковой норме, 
именно они формируют языковой вкус; со средствами массовой инфор-
мации справедливо связывают и многие болезни языка. Языковая  рас-
крепощенность, временами переходящая в разнузданность, тиражиро-
вание языковых ошибок, не встречающих должного отпора, притупляют 
чувство языковой ответственности. Речевая неряшливость, привержен-
ность штампам, стремление прикрыть банальность мысли «престижны-
ми»  словами  и  словосочетаниями  обнаруживаются  в  многочисленных 
высказываниях,  звучащих  на  радиоволнах  и  с  экранов  телевизоров. 
Многие передачи, прежде всего адресованные молодежи, расшатывают 
представления о допустимом и недопустимом в публичной речи.
Современная периодическая печать пестрит немотивированными 
заимствованиями,  неумело  образованными  окказиональными  словами 
(единичными  авторскими  новообразованиями),  жаргонной  лексикой. 
Раньше  СМИ  служили  примером  уровня  речевой  культуры,  способ-
ствовали его повышению, в настоящее время СМИ в большой степени 
Раздел 1. 
Государственный язык как основа 
табильности независимого государства

45
способствуют его деградации: речь многих дикторов развлекательных, 
а иногда и аналитических программ неправильно построена, загрязнена 
словами-паразитами,  словом,  налицо  все  признаки  ухудшения  уровня 
речевой культуры самих дикторов. А так как телевидение, радио и прес-
са – уже неотъемлемые спутники большинства людей, то и речь послед-
них тоже стала ухудшаться. Двадцать лет назад Д.С. Лихачев впервые 
использовал достаточно новое в то время понятие экология в необычном 
контексте – «экология культуры», «нравственная экология». Он писал: 
«…Экологию нельзя ограничивать только задачами сохранения природ-
ной биологической среды. Для жизни человека не менее важна среда, 
созданная культурой его предков и им самим. Сохранение культурной 
среды  –  задача  не  менее  существенная,  чем  сохранение  окружающей 
природы».  В  последние  годы  все  чаще  ставится  вопрос  об  экологии 
языка, непосредственно связанной с сознанием человека, с определяю-
щими свойствами его личности; экология языка является неотъемлемой 
составляющей экологии культуры.
Однако одной из самых больших проблем в молодёжной среде яв-
ляется безграмотность. И с каждым годом число безграмотно пишущей 
молодёжи растёт с ужасающей прогрессией. CMC-сообщения, которы-
ми обменивается сегодня молодёжь, вообще отвергают все правила рус-
ского языка: исключаются знаки препинания, заглавные буквы, активно 
используются сокращения слов. Автоматически все это переносится и 
в тетради. Высшее учебное заведение, как социальный институт, име-
ет большие возможности для формирования у современной молодежи 
морально-этических  норм.  Эти  возможности  могут  быть  реализованы 
как в процессе учебной, так и внеучебной деятельности. Именно в сту-
денческом  сообществе,  в  стенах  родного  вуза,  у  студента  может  быть 
сформировано  правильное  отношение  к  русскому  языку.  ВУЗ  являет-
ся  одним  из  наиболее  эффективных  социальных  институтов,  который 
может способствовать развитию русской речевой культуры и русского 
языка в целом. Наш современник, свободный и раскрепощенный в сво-
ей речи, не должен забывать о языковой ответственности: именно с по-
мощью языка передаются культурные и интеллектуальные богатства из 
поколения в поколение, именно хорошее владение родным языком дает 
личности возможность полно реализовать себя в профессии и в твор-
честве; качество языковой среды свидетельствует о духовном здоровье 
общества. Русский язык – это не только инструмент общения, а прежде 
всего  –  важнейшая  основа  русской  культуры,  та  самая  национальная 
Торина Л.Г.
УКРЕПЛЕНИЕ ПОЗИЦИЙ РУССКОГО ЯЗЫКА 
СРЕДИ СОВРЕМЕННОЙ МОЛОДЁЖИ

46
идея,  вокруг  которой  может  начаться  процесс  возрождения  России  на 
новом историческом этапе. Вот почему необходимо сохранить его чи-
стоту и духовность, очистить от слов, выражений, оказывающих подчас 
разрушительное воздействие на его основы.
Государство сегодня делает ощутимые шаги, чтобы улучшить об-
щий уровень культуры речи и грамотности. Президент России Влади-
мир Путин подписал Указ о проведении в Российской Федерации Года 
литературы в 2015 году. Владимир Владимирович также напомнил, что 
подписан Указ о создании Совета при президенте России по русскому 
языку.  «Язык,  культура,  история,  духовные  ценности  и  национальные 
традиции – это основа основ, и внимание к ним государства, общества 
должно быть и будет постоянным», – подчеркнул он. Укрепление пози-
ций русского языка как необходимое и непременное условие духовного, 
культурного, научного развития личности зависит и от нас самих. Мы 
должны  сами  захотеть  быть  образованными,  грамотными,  культурны-
ми, жалеющими прикоснуться к прекрасному. Ведь наш язык это полно-
стью нам позволяет, мало где в мире вы найдете такой богатый, великий 
и могучий язык, на котором Вы можете передать словами весь спектр 
чувств.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Анисимов С.Ф. Духовные ценности: производство и потребление. – 
М.: Мысль, 2009 г.
2. Виноградов В.В. Русский язык в современном мире. – М., 1968 г.
3.  Караковский  В.А.  Стать  человеком.  Общечеловеческие  ценности  – 
основа целостного учебно-воспитательного процесса. – М., 2003 г.
4. Лихачев Д.С. «Экология культуры» // «Памятники Отечества», 1980 
г. – № 2.
Тугамбаева А.Е., 
«Ы. Алтынсарин атындағы Глубокое орта мектебі» КММ
МАҚСАТЫМЫЗ – МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ ҮЙРЕТУ
Тілдің  адам  өмірі  үшін  мəні  айрықша.  «Тіл  –  тəуелсіздіктің 
тұғыры», «тіл асыл ойдың бұлағы», «тіл – ұлттың жан дүниесі», «тіл – 
Раздел 1. 
Государственный язык как основа 
табильности независимого государства

47
өлшеусіз қазына, өрісі кең əлем».
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Нұрсұлтан  Назарбаев 
Қазақстан халқына арнаған Жолдауында 2017 жылға қарай мемлекеттік 
тілді білетін қазақстандықтар санын 80 пайызға, 2020 жылға қарай 95 
пайызға  жеткізуді  міндеттеді.  Жолдауда  2020  жылға  қарай  ағылшын 
тілін білетін қазақстандықтардың саны кемінде 20 пайызды құрауы тиіс 
екендігін айтты. «Үштұғырлы тіл» идеясы туралы мемлекет басшысы 
2006  жылдың  қазанында  өткен  Қазақстан  халқы  ассамблеясының  XII 
құрылтайында жария етті.
Қазақстанды  бүкіл  əлем  халқы  үш  бірдей  қолданатын  жоғары 
білімді  мемлекет  ретінде  тану  керек.  Олар:  қазақ  тілі  –  мемлекеттік 
тіл,  орыс  тілі  –  ұлтаралық  қарым-қатынас  тілі  жəне  ағылшын  тілі 
–  қарапайым  тілмен  айтқанда,  дамыған    мемлекеттермен  терезесін 
теңестіру  солардың  қатарына  қосылу  үшін  қажет.  Сондай-ақ  бұл  иде-
яны  мынандай  қарапайым  формуламен  көрсетсе  болады:  мемлекеттік 
тілді дамытамыз, орыс тілін қолдаймыз жəне ағылшын тілін үйренеміз. 
«Үштұғырлы тіл» бұл – өмірлік қажеттіліктен туындаған идея.
Ұлт  мектебінде  қазақ  тілін  үйрететін  ұстаз  үшін  басты  мақсат 
–  өзге  ұлттың  баласын  мемлекеттік  тілде  сөйлету.  Қазақ  сөзінің 
құдіреттілігін,  сырын  сезіндіру,  тіл  үйренуге  ынталандыру.  Шəкірт 
талабын  шыңдау  қазақ  тілі  мен  əдебиеті  пəнінің  мұғаліміне  үлкен 
жауапкершілік  жүктейтіні  рас.  Осы  орайда  қазақ  тілін  практикалық 
жақтан үйрету əдісі тиімді болмақ.
«Бұл  əдістің  құрамына  мыналар  кіреді:  тілді  əдебиет  матери-
алдарымен  байланыстырып  өту,  түсініксіз  сөздерді  үйрету,  диалогтық 
жəне  монологтық  сөйлеуді  үйрету,  ауызша  түсіндіру,  мазмұндау  жəне 
мəнерлеп  оқу  тəсілдері».  Сол  арқылы  оқушылар  сөздің  мағыналық 
қасиетін, табиғатын, сөздік қоры мен грамматикалық құрылысын сезеді, 
ауызекі тілдің байлығы мен əдеби тілдің өзіндік белгілерін таниды.
Оқу орыс тілінде жүретін мектептерде мемлекеттік тілді үйрету 
үшін оқушыларға əр сыныпта тілдің белгілі бір шамадағы сөздік қорын 
меңгерту,  сол  сөздерді  дұрыс  айтып,  сауатты  жазуға  дағдыландыру 
жұмыстарын тиімді ұйымдастыру керек. Мұғалім алдында отырған əр 
оқушының  ерекшеліктерін  жете  зерттей  отырып,  оқушының  өзіндік 
танымдық  іс-əрекетін  қалыптастыруға  бағытталған  білім  беруде  жеке 
оқытудың  дамуын  көздейді.  Бүгінгі  таңда  оқыту  технологияларының 
тиімді  əдіс-тəсілдерін  зерттеуші  шетелдік  ғалымдармен  қоса  отандық 
ғалымдарымызыдың да бұл салаға қомақты үлес қосып отырғандығын 
Тугамбаева А.Е.
МАҚСАТЫМЫЗ – МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ ҮЙРЕТУ

48
айтуға болады. Олардың оқыту технологиясы туралы еңбектері елімізде 
білім беру саласында қолданысқа еніп, жақсы нəтижелер беруде.
Өзімнің іс-тəжірбиемде М.М. Жанпейісованың «Модульдік оқыту 
технологиясын» қолданамын. Модульдік технологияның өзектілігі: 
Оның  тек  білімді  меңгеруге  ғана  емес,  тұлғаның  танымдық 
қабілеттерін жəне танымдық үрдістерді жетілдіруге.
Жадының алуан түрлерін (есту, көру, қимыл жəне т.б), ойлауды, 
ынтаны, қабылдау қабілетін дамытуға.
Тұлғаның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге.
Қарым-қатынас, ойын, белсенді сөздік қорын қалыптастыруға.
Дарынды балалармен тұрақты, жүйелі жұмыс істеуіне мүмкіндік 
беруі.
Модульдік технология сапалы білімнің кепілі деп ойлаймын.                                          
Проблемалық  тақырыбым:  «Модульдік  тақырыптар  бойынша 
практикалық тапсырмалар жинақтап, оқушының сөйлеу тілін дамыту». 
Бүгін сіздермен өзімнің тəжірибиеммен бөліскім келеді. Мысалы: 9-сы-
ныпта «Отбасы тəрбиесі» атты модуль бойынша «Отбасы сыйластығы» 
атты үлестірмелі тапсырмалар жинадым. Тапсырмалар мазмұны қазақ 
отбасы туралы суреттер, тірек сөздер арқылы берілген, мақал-мəтелдер, 
туыстық атаулар, қазақ отбасындағы тəрбиенің ерекшелігі, отбасындағы 
міндеттер жəне əртүрлі грамматикалық тапсырмалар жинақталған.
Сурет  бойынша  жұмыс  «Отбасы».  Бұл  кезеңде  мəтіннің  тілдік 
материалы орындалады. Отбасы мүшелерімен таныстыру, сөздік қорды 
пайдалану,  қысқаша  мəтін  құрау,  суретке  қарап  бос  орынды  толтыру, 
сұраққа жауап беру туралы жұмыс түрлері жүргізіледі. Бұл жұмыстар 
оқушыларды  өз  бетімен  жұмыс  істеуге,  қорытынды  жасауға,  өзін-өзі, 
өзгені  бағалай  білуге  үйретеді.  Жинақтың  соңында  əртүрлі  жаттығу 
жұмыстары, мазмұндама, диктант, тест сауалы құрастырылды. 
Сабақтың қызықты сапалы өтуі тікелей мұғалімнің шеберлігіне 
байланысты болады. Бір сабақтың əр кезеңдерінде түрлі əдістерді орны-
мен пайдалану арқылы көп нəтижеге жетуге болады. 
Екінші тақырып «Менің елім – Қазақстан». Бұл жинақталған тап-
сырмалар лексикалық тақырыптар, ұлттық құрамы, қалалар, жəне тест 
сауалдары жинақталған. Сұхбаттардан əртүрлі тақырыпта 15-17 репли-
кадан тұратын сұрақ-жауап жинақталды. «Менің елім», «Ауруханада», 
«Ұлттық тағамдар», «Біздің мектеп», «Қазақстан қалалары».
Грамматикалық тақырыптар үлесіне сөз таптары олардың жаса-
лу  жолдарына  арналған  тест  сауалдары,  əртүрлі  жаттығу  жұмыстары 
Раздел 1. 
Государственный язык как основа 
табильности независимого государства

49
жинақталады.
Келесі жинақталып жатқан модуль «Асханада тамақ ішемін».
Осы  жинақталған  тапсырмалардың  барлығы  оқушының  тілге 
қызығушылығын  жəне  оқу  сапасынының  артуына  септігін  тигізеді. 
Орыс  мектебінде  оқытылатын  қазақ  тілі  пəнінің  түпкі  мақсаты  – 
оқушыларға  қазақ  тілін  меңгерту,  сауатты  жазуға  үйрету.  «Отбасы 
сыйластығы» жинағынан бірнеше үлгілерді ұсынып отырмын.
Чанбаева Ж.К., КМҚК «№ 9 «Айгөлек» ясли-бақшасы»
ХХІ ҒАСЫР МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛМЕН
Өмірдің белгілі бір өткелінде болған ХХ ғасыр тарих қойнауына 
еніп, жаңа – ХХI ғасырдың табалдырығын аттағанымызға да он бесінші 
жыл болып қалды. Болашағын болжағысы келген кез келген адам, əрбір 
қоғам  мүшесі  өткені  мен  бүгінін  сараптары  сөзсіз.  Жаңа  ғасыр,  жа-
стар үшін, бүгінгі өскелең ұрпақ үшін үлкен сын. Бұл сөзді кезінде аты 
аңызға айналған Мағжан ақын үлкен сеніммен былай деген екен:
Мен жастарға сенемін,
Алаш айбынды ұраны,
Қасиетті құраны,
Алаштың олар құрбаны – 
Мен жастарға сенемін!
Ал  бүгінгі  сенімді  жастарымыз  талай  қиын-қыстау  кезеңдерде 
үлкен  жауапкершілікпен  ақтағанын  тағы  да  білеміз.  Олар  от  кешіп  ел 
қорғаған  Төлеген,  Мəншүк,  Əлия,  желтоқсанда  тəуелсіздік  аңсаған 
Қайрат, Лəззат сияқты жастарымыз, ел мен жер үшін, жарқын болашақ 
үшін  үлкен  сүйіспеншілікті  алдымен  ата-ана,  екінші  орында  алтын 
ұя  мектеп,  балабақшада  үлкен  жүректі  ұстаздар  мен  тəрбиешілерден 
сіңірді.
Ұлы  қазақ  даласында  көптеген  ұлт  өкілдері  татулықта, 
сыйластықта  өмір  сүріп  жатыр.  Қазақстанда  тұратын  əрбір  адам  Ота-
нын сүйіп, мəдениеті мен тілін білу керек. Жаңа дəуірдің күн тəртібінде 
тұрған ХХІ ғасырды электронды есептегіш машиналар дəуірі деп есеп-
тесек,  осының  көмегімен  білім  банкін  жасау  міндеті  тағы  да  бүгінгі 
балабақша бүлдіршіні, ертеңгі жастар мен ұстаздарға үлкен жүк артады. 
Оның экранында құрылыстарды, машиналарды, оның кескінін анықтау 
Чанбаева Ж.К.
ХХІ ҒАСЫР МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛМЕН

50
Қазақстанда тұратын барлық ұлт, елдерге бірдей. Өз ұлттық сана, əдеп-
ғұрып пен тілімізді құрметтей отырып, халықаралық мəдениетке талпы-
нып,  соның  ішінде  өз  мəдениетіміз  бен  құндылықтарымызды  көрсете 
білер  азамат  дайындау  барысында  тіл,  мемлекеттік  тілдің  қыр-сырын 
меңгерте білу – үлкен шеберлікті ғана емес, ұстаздан ұлтжандылық пен 
қазақы мінезді талап етеді деп ойлаймын.
«Тіл – тіршіліктің бастауы» деп бекер айтылмаған. Себебі, адам 
баласы  ес  білген  кезінен  бастап  айналадағы  жаңа  ұғымдарды  ана  тілі 
арқылы қабылдап, үйрене бастайды. Ана тілін балалар ананың əлдиінен, 
бесік  жырынан,  қоршаған  ортасынан  еліктеу  арқылы  үйренеді.  Есейе 
келе  кітаптан,  қоғамнан,  халықтан  үйреніп,  меңгереді.  Осылай  ана 
тіліміз  ананың  ақ  сүтіндей  бойымызға  сіңе  береді.  Əркім  өзінің  ана 
тіліне деген құрметін ешқашан жоғалтпауға тиіс. 
Тіл  –  қастерлі  де  қасиетті  ұғым.  Ол  əрбір  адамға  анасындай 
қымбат. Өмірдің алмастай қырын, абзал сырын түсіне білуіне басты се-
бепкер – ана тілі.
Бүгінгі күні біздің елімізде тілдердің үш тұғырлығы деген жаңа 
термин  де  пайда  болды.  Əлемдік  өркениетке  қадам  басу  үшін  қазақ 
тілімен  қатар  орыс  жəне  ағылшын  тілдерін  де  жетік  білуді  талап  ету-
де. Жас ұрпақтың білім ордасында осыған орай шет тілін меңгеру үшін 
білім  алып  жатқаны  да  қуантады.  Əрине,  əлемдік  даму  үрдістерінен 
кейін қалып қоюға болмайды. Бірақ  онсыз да өз елінде еркін өркендей 
алмаған мемлекеттік тіл – қазақ тілін кейінгі орынға ысыру қисынсыз 
деп  ойлаймын.  Мемлекеттік  тіл,  яғни  қазақ  тілі  –  əлемдегі  барлық 
мемлекеттік  тіл  сияқты  өзінің  егемендігін  алған  тіл.  Қазақстанда 
тұратын  əрбір  азамат  мемлекеттік  тілді  білуге  міндетті.  Тілге  деген 
құрмет, халыққа деген құрмет.
Қазақ  тілінің  мемлекеттік  мəртебесін  құқықтық  тұрғыдан 
бекіткен «Тіл туралы» Заңы бар. Ол Заң Қазақстанның азаматы деген 
аты  бар  əр  адам  үшін  бұлжымас  бұйрық,  тапжылмас  тегеурін  болуға  
тиіс.  Мемлекеттік тілдің аясын кеңейтіп, қолданысын тереңдетуге ба-
тыл ой-пікірлер, үгіт-насихаттар да аз емес. Осы орайда белгілі жазушы, 
аудармашы, қазақ тілінің жанашыры, Герольд Бельгерд «Ұлттық идео-
логия ең алдымен ана тіліне деген құрмет пен ата-бабаның дəстүріне, 
тарихына деген ізеттіліктен, бүкіл ұлт болмысыңды қадірлегеннен, на-
мыс – жігеріңнен туады емес пе?» деген пікірді өте орынды айтқан.
Балабақшада,  мектепте,  жоғары  оқу  орындарында  «Тіл  туралы 
Заңды басшылыққа ала отырып, кішкентай бүлдіршін, мектеп оқушысы, 
Раздел 1. 
Государственный язык как основа 
табильности независимого государства

51
студенттер арасында тіл мəдениетін көтеру – қазақ тілі мұғалімдерінің 
басты міндеті екені белгілі.
Алланың соңғы елшісі Мұхаммед пайғамбарымыз 319-хадисінде 
«Тілін түзеген адамға Алланың рахматы жаусын!» - деген екен. Енде-
ше, тілімізді түзеп, оны жас ұрпаққа танытуды өзімізге азаматтық парыз 
деп  түсінсек,  XXI  ғасыр  ана  тіліміз  мемлекеттік  мəртебе  алған  ғасыр 
ретіндетанылуы үшін алдымен қолға алар мəселе, көздер нысана, бағыт 
қандай болуы тиіс?
Сонау  ХХ  ғасырдың  басында  Ж.  Аймауытов:  «Сабақ  беру  – 
үйреншікті жай шеберлік емес, ол – жаңадан жаңаны табатын өнер» де-
ген. Осы орайда, ХХI ғасырдың жан-жақты, зерделі, дарынды, талант-
ты, ұлтжанды, дүние жүзілік даму деңгейінен кем түспей, иық тірестіре 
алатын, алған білімі мен тəрбиелік қазынасын туған еліне, ел игілігіне 
жұмсай  алатын  азаматын  жетілдіріп,  қалыптастыруда  мемлекетті  тіл 
қазіргі таңдағы педагогика жаңалықтарынсыз мақсатқа жете алмайды.
Кез келген мемлекеттің өркениеттілігі онда өмір сүретін халықтың 
білім деңгейімен бағаланады, ал өркениеттілік негізі балабақшада, со-
дан ары қарай мектепте қаланып, өркен жаяды.
Елбасы  Н.Ə.  Назарбаев  Қазақстан  халқына  Жолдауында:  «Мен 
қоғамда қазақ елінің ұлттық идеясы қандай болу керек? - деген сауалға: 
Біз  үшін  болашағымызға  бағдар  ететін,  ұлы  мақсаттарға  жетелейтін 
идея бар. Ол – Мəңгілік Ел идеясы», - деген еді.
Бүгінде  Елбасының  сарабдал  саясатының  арқасында  еліміздің 
өркениетті  елдермен  терезесі  теңескенін,  енді  алда  2050  жылға  дейін 
əлемнің  дамыған  30  елінің  қатарына  кіру  мақсаты  тұрғанын,  осы 
мақсатты  жүзеге  асыруда  Қазақстан  халқы,  оның  ішінде  ұстаздарға, 
тəрбиешілерге артатын жүк те аз емес.
Мектеп, балабақша əлеуметтік мəселелердің ішіндегі ең өзектісі 
деген  Елбасының  пікірі  ауыл,  қала  мектептері  мен  балабақшаларын 
өркендету, жағдайын жақсартуға көңіл бөлгені де бізді қатты қуантады.
Бүгінгі  таңда  қоғамдық  қатынастарда  саяси  əлеуметтік-
экономикалық  жағдайы  түбірімен  өзгерген.  Соған  орай  жас  ұрпақты 
білім  нəрімен  сусындатып,  тəрбие  беру  мектепте  –  мұғалімге, 
балабақшада – тəрбиешіге байланысты. Балабақшада бүлдіршіндердің 
саналы  азамат  болуы,  педагог-тəрбиешінің  ой-өрісі  мен  көрегендігіне 
қатысты.
Бүгінгі күнде балабақша тəрбиешілері мен мұғалімдері оқытудың 
жаңа технологияларын пайдалануда. Мектепке дейінгі мекемеде оқыту 
Чанбаева Ж.К.
ХХІ ҒАСЫР МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛМЕН

52
мен  тəрбие  ісін  жүйеге  келтіріп  отыратын  –  тəрбиеші  мен  мұғалім. 
«Мұғалім  дегеніміз  –  адамды  адам  етіп  қалыптастыратын  мамандық 
иесі». Бұл жерде қазіргі заман, яғни, XXI ғасыр мұғалімі қандай болу 
керек  деген  сұраққа  былай  жауап  беруге  болады.  Мұғалім  –  маман, 
мұғалім – жұмысшы, мұғалім – адам. Егер мұғалімді маман, жұмысшы, 
адам ретінде қарастыратын болсақ, онда XXI ғасыр заманының мұғалімі 
моделін былай құруға болады: 
XXI ғасыр мұғалімі
Маман                                          Жұмысшы                                      Адам 
- психологияны               - жүйелі түрде өзінің            - өз елінің патриоты
- оқып-үйренген                        біліктілігін көтеру       - намысқор     
- оқыта отырып тəрбиелеу       - өз ісіне берілген         - еңбекқор
- озық технологиясын         - үлгі бере білетін              - адамгершілігі 
игерген                                     тəлімгер                           жоғары
Осы  орайда  орыстың  ғұламасы  Л.Н.  Толстойдың:  «Мұғалім  өз 
ісіне  деген  сүйіспеншілікті  алдындағы  балаға  деген  сүйіспеншілікпен 
ұштастыра  алғанда  ғана  шын  мəнінде  мұғалім  болмақ»,  -  деген 
пікіріне  сүйенсек,  баланы  оқуға,  айналасын  тануға,  оны  білсем  деген 
құлшынысын қалай арттыруға болады деген ой келеді. Ал осы ойға жа-
уап іздеп кітап бетіне үңілдім. Сол ойыма мына ғұламалардың айтқан 
сөздері жауап бергендей болды. 
Мұғалім өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, 
оқуды, іздеуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады. 
                                                                                           К.Д. Ушинский.
Мұғалім  –  мəңгі  нұрдың  қызметшісі.  Ол  барлық  ой  мен  қиял-
əрекетіне ақылдың дəнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын 
иесі.
                                                                                           Я.А. Коменский.
жетістігін мақтау    шығармашылық ізденіс   кейіпкер үнімен сөйлеу
Баланың білімге деген құлшынысын қалай арттыруға болады
сөйлеуге  мүмкіндік  беру      қызықты  сабақ  əрекетін        жеке 
Раздел 1. 
Государственный язык как основа 
табильности независимого государства
→
→
→
→
→
→
→ →
→
→
→
→

53
ерекшелігін  ескере  отырып  балаға  мемлекеттік  тілді  оқытудың  əдіс-
тəсілдерін  ұйымдастыра  білсе,  əрбір  жас  жеткіншек  неге  мемлекеттік 
тілде сөйлемеске?                      
Тіл  –  қай  ұлттың  болмасын  тарихы  мен  тағдыры,  тəлім  мен 
тəрбиесінің негізі, қатынас құралы екенін де білеміз. Тіл – достықтың 
кілті, ынтымақтастың, ырыс – берекенің бастауы, ұлттың əрі жаны, əрі 
ары. Əрбір елдің, ұлттың тəуелсіз болуының, бірден-бір шарттарының 
бірі  –  ол  өз  елінің  мемлекеттік  тілі  болуы.  Сондықтан  да  Қазақстан 
Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі болып табылады.
Елбасы Н.Ə. Назарбаев «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» 
деген тұжырымдаманы айтып келеді.
Бүгінгі  мемлекеттік  тіл  –  қазақ  тілінің  тарихы  тым  əріде  (ғұн, 
бұлғар,  оғыз,  хазар,  қыпшақ).  Сонымен  бірге  қазақ  тілі  –  15  милион 
қазақтың ана тілі, түбі бір түркі тілдер тобына кіретін халық саны 200 
милионға жуық қазақ тілі – келешек ұрпақтың өз тілі болмақ.
Атақты ғалым В.В. Радлов айтқан мына бір тамаша пікірді алсақ: 
«Француз тілі Европаға қандай əсер етсе, қазақтың тілі түркі мəдениетіне 
дəл солай əсер еткен». Көкірегіңізді мақтаныш сезімі билей ме, билемей 
ме? Ендеше, мемлекеттік тіл тек қазақ емес, осы мемлекетті мекендейтін 
барша халықтың тілі. Тіл – ұлт болып ұйып, ел болып қалудың кепілі, 
ынтымақтастықтың бастауы. Біздің мемлекеттік тіліміз, яғни қазақ тілі 
– əлемдегі алты мыңға жуық тілдердің ішіндегі қолдану аясы жағынан 
жетпісінші орында болса, ал тіл байлығы жағынан алғашқы ондықтар 
қатарында. Олай болса, Қазақстанда тұратын жүзден астам ұлт өкілдері 
өз  тілін,  мəдениетін,  салт-дəстүрін  сақтай  отырып,  мемлекеттік  тілде 
сөйлеуге ұмтылыс жасаса, ұлт болып, халық болып қалуымыздың кепілі 
деп айтар едім. ХХI ғасырда мемлекттік тілде сөйлеу үшін ұлт қазығы – 
халық, тірегі – тіл, анасы білім болуы шарт. Ал ол үшін жаңа ғасырдың 
саналы ұрпағы Тіл Заңын мойындай отырып, батыл қадам жасай білсе, 
мемлекеттік  тіл  –  қазақ  тілінің  қанаты  кеңге  жайылып,  мəртебесі 
биіктері даусыз.
 
Чанбаева Ж.К.

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: