Талғат сайрамбаев

Үстеудің бастауыш қызметінде жұмсалуы

жүктеу/скачать 2,81 Mb.

Pdf көрінісі

бет	226/332
Дата	29.09.2022
өлшемі	2,81 Mb.
	#40729

1 ... 222 223 224 225 226 227 228 229 ... 332

Байланысты:
Тал ат сайрамбаев

Одағайдың бастауыш қызметінде жұмсалуы.
Еліктеуіш сөздер арқылы бастауыштың жасалуы.

Үстеудің бастауыш қызметінде жұмсалуы. Үстеудің де
бастауыш қызметінде жұмсалуы туралы əуелден-ақ ғылыми
əдебиеттерде аздап болса да сөз болды. Бірақ үстеулердің ба-
стауыш қызметінде жұмсалуын тек тəуелденіп тұруы арқылы
келгенін ғана көрсетеді. Ол дұрыс та. Үстеу сөздер сеп теліп те,
көптеліп те, тəуелденіп те жұмсала береді. Үстеулердің бастау-
ыш қызметінде жұмсалуын былайша көрсетуге болады. Нөлдік
тұлғадағы үстеулердің заттануы арқылы: Бүгін – өткеннің нəтиже-
сі əрі болашақтың бастамасы (В. Белинский). Үстеулер тəуелдік
жалғау арқылы заттанып барып бастауыш қызметінде жұмсалады:
Бұрындары бүгінінен ертеңі қызығырақ, мəндірек, көкжиегі
кеңірек көрініп, ылғи алға ұмтылдыра түсуші еді (Д. Досжанов).
Өлімнен басқаның ертесі жақсы (Мақал). Бөріктің астынан ки-
ген тақиядай жоғарысы болған соң төмендегісін өзі-ақ жасап ала
береді (Б. Қыдырбекұлы). Кейде үстеулерге көмекші етістіктің
тіркесі арқылы: Бүгін деген қорқыныш пен үміттің екіұдай аралығы
(Ə. Кекілбаев). Кеше деген əлсіздіктің екінші аты (Ə. Кекілбаев).
Одағайдың бастауыш қызметінде жұмсалуы. Одағайлар
жалпы алғанда сөйлем мүшесі болуға тиіс емес. Олар сөйлемде
басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспейтіні белгілі.
Бірақ одағай сөздер кейде түрлі морфологиялық өзгерістерге
түсуге байланысты ғана бастауыш қызметінде жұмсалады. Мы-
салы: Үһлеулер үдей түсті. Қиқулары тынық ауаны толқытып тұр
(Ғ. Мұстафин) дегенде курсивпен жазылған сөздер табиғи жағы-

454
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
нан одағай сөздер болғанымен, қазір заттанып, зат есім мағы-
насында жұмсалған.
Еліктеуіш сөздер арқылы бастауыштың жасалуы. Мыса-
лы, əр жерде электр лампалары орнатылған... вагонеткаға айдау-
шы жұмысшылардың тарсылы естіледі (Ғ. Мұстафин).

жүктеу/скачать 2,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 222 223 224 225 226 227 228 229 ... 332