1 Пәннің мақсаттары мен міндеттерін тұжырымдаңыз. Ғылым дамуының негізгі кезеңдерін сипаттаңыз
жүктеу/скачать 4,25 Mb.
|
| Плазмодесмата (грек тілінен πλάσμα «мүсінделген», «пішінді» және δεσμοξ «тоқылған») — көрші өсімдік жасушаларын байланыстыратын микроскопиялық цитоплазмалық көпірлер. Плазмодесматалар біріншілік жасуша қабырғасының кеуекті өрістерінің түтікшелері арқылы өтеді, мұндай өзекшелердің қуысы плазмалеммамен, жасушаның сыртқы қабығымен қапталған.
Плазмодесматтардың арқасында өсімдік жасушалары көп жасушалы құрылымдарды - симпластарды құрайды, олардың ішінде иондар мен шағын молекулалар (соның ішінде сигнал молекулалары) жасушалар арасында тікелей тасымалданады. Симпласт ішінде электрлік сигналдар, иондар және суда еритін шағын молекулалар амин қышқылдары, қанттар, мРНҚ, ұсақ интерференциялық РНҚ және белоктар (транскрипция факторларын қоса) қоса алғанда, плазмодесмата арқылы өтеді. Плазмодесмата жабылуы және ашылуы мүмкін. Көптеген өсімдік вирустары жасушалар арқылы вирустық бөлшектердің тасымалдануын қамтамасыз ету үшін плазмодесматаның кеуектерінің мөлшерін ұлғайтады. Плазмодесматалар өсімдік жасушаларының бөлінуінің соңғы сатысында – цитокинезде, енші жасушалар бір-бірінен ақырында ажырағанда түзіледі. Плазмодесматалар түзілу кезінде эндоплазмалық ретикулумның (ER) түтіктері жасушалық пластинкаға түскенде пайда болады.Жануарлардың десмосомаларынан айырмашылығы, өсімдік плазмодесмалары иондар мен метаболиттердің жасушааралық тасымалдануын қамтамасыз ететін тікелей цитоплазмалық жасушааралық байланыстарды құрайды. Плазмодесматтармен біріктірілген жасушалар жиынтығы симпластты құрайды. Пластинкалы және тығыз талшықты сүйек ұлпаның морфологиялық және функционалдық ерекшеліктерін сипаттаңыз. Омыртқалы жануарлардың денесінде сүйек ұлпаның осы түрлерінің таралуын көрсетіңіз. Сүйектің құрылысын орган ретінде сипаттаңыз. Сүйек ұлпасы (костная ткань) (textus osseus, лат. Textus — ұлпа; лат. Os, ossis — сүйек) — қаңқа дәнекер ұлпасы.[1] Сүйек ұлпасы сүйек жасушалары — остеоциттерден жәнежасушааралық зат — сүйек тақташаларынан тұрады. Сүйекұлпасын түзетін жас жасушаларды остеобласттар депатайды. Сүйек ұлпасы қаңқа сүйектерін құрайды. Сүйектерсыртынан сүйекқаппен (периост) қапталған. Сүйектерорганизмде тіректік, механикалық, қорғаныс қызметтерінатқарады және минералдық тұздар мен май алмасуынақатысады.[2] Дөрекі талшықты (ретикулофиброзды) сүйек ұлпасы – матрикстегі коллаген талшықтарының ретсіз орналасуыменсипатталады. Ол салыстырмалы түрде төмен механикалықберіктігімен сипатталады және әдетте остеобласттар жоғарыжылдамдықпен остеоид түзген кезде пайда болады. Әдетте, бұл ұрықтың сүйек тінінің қалыптасуы кезінде, патологиялық жағдайларда – сүйек сынығын емдеу кезінденемесе Пагет ауруы кезінде пайда болады. Остеоциттерденелері бар лакуналардың тұрақты бағыты болмайды. Дөрекі талшықты сүйек тінінде остеоциттердің мөлшеріпластикалыға қарағанда жоғары, ал оның матрицасынданегізгі зат көп және минералды компоненттер аз болады. Сүйек тінінің қалыпты дамуы мен регенерациясы кезіндедөрекі талшықты сүйек тіндері біртіндеп пластикалығасүйек ұлпасымен ауыстырылады. Ересек адамда тек бас сүйегінің өскен тігістерінде және кейбір сіңірлердің сүйеккебекінген жерлерінде ғана сақталады. Пластинкалы сүйек ұлпасы – ересек адамда бүкіл сүйекқаңқасын құрайды. Оның минералданған жасушааралықзаты қалыңдығы 3-10 мкм арнайы сүйек пластинкаларынантұрады, олардың әрқайсысында параллельді жіңішкеколлаген талшықтары бар. Көршілес пластиналардыңталшықтары бір-біріне бұрыш жасап жатады, бұл оларғаәсер ететін жүктемелердің біркелкі таралуына ықпал етеді. Сүйектегі пластиналар бірнеше жүйені құрайды. Остеоциттер денелері орналасқан лакуналарпластинкалардың арасында рет-ретімен орналасады, ал жасуша өсінділері орналасқан сүйек түтікшелеріпластинкаларға тік бұрышпен енеді.Сүйек ұлпасы тек қана омыртқалы жануарларда кездеседі. Тірек функциясын атқаруға бейімделген және организмнің минералдарының алмасуында да маңызды рөл атқарады. Сонымен бірге сүйектің қызыл майы қанның пішінді элементтерінің түзілетін орыны, қорғаныш қызметінде атқарады. Сүйек мезенхимадан дамитын клеткалар мен қатты негізгі заттан тұратын известелінген дәнекер ұлпасының түрі. Остеобластлер (грекше «osteon» – сүйек, «blastos» – ұрық) сүйек ұлпасының түзуші клеткалар. Қуыстардың ішінде жайғасады. Қуыстар өзара жіңішке каналшықтармен жалғасады. Осы каналдар мен каналшықтар арқылы қан тамырлар өтеді. Қалыптаспаған сүйектерде сүйек ұлпасының ыдырауы мен қалпын келу учаскілерінде ғана кездеседі. Пішіндері – куб, пирамида, көп бұрышты болып келеді. Остеоциттер жұлдыз пішінді көп өсінділі митозға қабілетсіз ересек жануарларға тән клеткалар. Клеткалар мен сүйек каналшықтары қасиеттері жағынан клеткааралық заттан қосылған полисахарид пен жіңішке коллаген талшықтарынан тұрады. Пластинкалы сүйек ұлпасы - ересек адамда бүкіл сүйек қаңқасын құрайды. Оның минералданған жасушааралық заты қалыңдығы 3-10 мкм арнайы сүйек пластинкаларынан тұрады, олардың әрқайсысында параллельді жіңішке коллаген талшықтары бар. Көршілес пластиналардың талшықтары бір-біріне бұрыш жасап жатады, бұл оларға әсер ететін жүктемелердің біркелкі таралуына ықпал етеді. Сүйектегі пластиналар бірнеше жүйені құрайды. Остеоциттер денелері орналасқан лакуналар пластинкалардың арасында рет-ретімен орналасады, ал жасуша өсінділері орналасқан сүйек түтікшелері пластинкаларға тік бұрышпен енеді.[ Лимфа, қан және борпылдақ дәнекер ұлпа біртұтас жүйе ретінде сипаттама беріңіз. Лимфа (лат. lympha) — жартылай мөлдір сарғыш түсті сұйықтық, ол ұлпа сұйықтығынан бөлініп шығарылады. Лимфа жасушааралық кеңістікте басталады да лимфа тамырлары бойынша ағады Лимфа - ағзаның ішкі ортасы, ұлпа сұйықтығынан түзіледі. Тұз құрамы жағынан қан сарысуына ұқсас Лимфа қан сияқты үздіксіз қозғалыста болады. Лимфада болатын лейкоциттерді - лимфоциттер деп атайды. Лимфоцит - лейкоциттің бауырда түзілетін түйіршіксіз түрі. Қан (гр. haemo ;лат. sanguis — қан) — ағзадағы ішкі сұйық ортаның бірі. Ол қантамырларының тұйық жүйесін бойлай ағып, тасымалдау қызметін атқарады. Қан барлық мүшелердің жасушаларына қоректік заттар мен оттегін жеткізеді және тіршілік әрекетінің өнімдерін зәр шығару мүшелеріне тасымалдайды. Организмдегі биологиялық әрекетшіл заттардың гуморальдық реттелу қызметі қанның қатысуымен іске асады. Қан ағзаның инфекциядан қорғаныш реякциясын қамтамасыз етеді. Қан қызметтерi: тасымалдау; қоректiк; сыртқа шығару; реттеу; тұрақтылықты сақтау; қорғаныш. Қанның құрамбөлiктерiне-қызыл қан түйiршiктерi (эритроциттер), лейкоциттер, қан тақташалары (құстарда, төменгi сатыдағы омыртқалыларда тромбоциттер), қан плазмасы жатады жүктеу/скачать 4,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|