1 тарау. Аудармашының шығармашылық шеберханасы
жүктеу/скачать 329 Kb.
|
dip -q -qaramanuly-batys-adebietinin-audarmashysy
- Бұл бет үшін навигация:
- 2 тарау. Қ. Қараманұлы батыс әдебиетінің аудармашысы
- Қорытынды
- Тақырып өзектілігі.
|
Мазмұны Кіріспе.................................................................................................................. 1 тарау. Аудармашының шығармашылық шеберханасы........................ 1.1. Көркем аударма және аудармашы еңбегі..................................................................................................................... 1.2. Қ.Қараманұлының аудармашылық еңбегі.................................................. 2 тарау. Қ. Қараманұлы батыс әдебиетінің аудармашысы...................... 2.1.Ирвинг Стоунның «Грек қазыналары» романының тәржімалануы....................................................................................................... 2.2. Түпнұсқа мен аударма мәтіндегі көркемдік құралдарды салыстырмалы талдау.......................................................................................... Қорытынды......................................................................................................... Пайдаланылған әдебиеттер тізімі................................................................... КІРІСПЕ Қазақ аудармасының тарихына зер сала қарасақ, халқымыздың мәдени даму байланыстарының түрлі кезеңдерінде аударманың рөлі айрықша болған. «Жеті жұрттың тілін біл» деген халқымыз көп тілді білудің қадірін, қажеттілігін ежелден сезген. Әсіресе, 19-шы ғасыр мен 20-сыншы ғасырда аударма жаңа сипатта қоғамдық озық ойлармен, әдеби шығармалармен танысудың тиімді көзі болып саналғанымен, аударматану ғылымы, аударма теориясы жүйелі ғылыми айналымға енген жоқ. Әбу Насыр әл-Фарабидің 70-тен аса елдің тілін білуіне мән бере қарасақ, ғұлама ғалымның талай еңбектер жазып қалдыруының сыры терең білім мен көптеген тілді меңгеру қабілетімен ұштастырылады. Аударма жұмысы қазір біздің өмірімізден үлкен орын алады. Тіл дамуындағы процесстің барысында аударма қызметінің атқаратын рөлі орасан зор. Қай халықты алып қарасақ та, өзінің мәдени, рухани байлығын ең алдымен екі негізден алып дамытып отырған. Бірі өзінің ішкі мүмкіндіктері болса, екіншісі – өзге жұрттың байлығына иек арту. Өзге тілдің рухани дүниесімен сусындай отырып, өз мәдениетін өрендеткен, өз мәдениетін дамытқан халық қашан да басқа елдің ғылым білімін үйренуге ұмтылады. Осындай игі істің жандануына аударманың айрықша қызмет атқарғандығы мәлім. Аударма – «халықтар достығының дәнекері» деп аялауда көп мән бар. Егер біз дүниежүзі халықтарының бәріне ортақ неше алуан мәдени, әдеби, тарихи мұраларды тізіп, санап, оқып шыға алатын хәлде болсақ, ол тек аударманың арқасы. Аударма қай заман, қай кезең болмасын қоғам өмірінің ілгері жылжи дамуына қалтқысыз қызмет етіп етіп келеді. Қазіргі кезеңде аударманың көбейгені соншалық, тек орыс тілінен қазақ тіліне аударылған шығармалар тізімін атап шығудың өзі оңайға түспейді. Аударма – көне де, жаңа өнер. Аударма адамдардың көп заманға созылған аударма тарихында тілі өзге басқа адамдар қауымын түсінудің құралы, олармен қарам-қатынас жасаудың дәнекері болмақ. Аударма әрқашанда адамдар, қауымдар, тайпалар, халықтар, ұлттар арасындағы әлеуметтік, экономикалық, рухани, ғылыми қарым-қатынастың алмасу, айырбастаудың құралы, ел танудың құралы, достықтың, ынтымақтастықтың , тәжірибе-тағылым алмасудың дәнекері. Көркем аударма – сөз, әдебиет, публицистика салаларының ажырамас бір бөлігі. Аударма адамдардың көне замандардан жеткен тілі өзге адамдар қауымын түсінудің құралы. Олармен қарым-қатынас жасаудың делдалы болған. Аударма жасау арқылы тілімізде сөз құраудың, ойды бейнелеудің жаңа тәсілдері туды,жазу шеберлігі артты. Ол халықты рухани жағынан дамытудың күшті құралы: бүкіл адамзат мәдениетінің қазыналық қақпасын ашатын кілт, ғылым мен білімнің қайнар бұлағы, тіл ұстартудың мектебі. Аударма шығармасына аудармашы талантын, жандүниесін, шығармашылық құштарлық пен қызығушылығын арнағанда ғана, ол бар табиғатымен, тұтастылығымен, құрылымдық элементтерімен тегіс танылады. Автордың ой-сезімін, дүниетанымын, стильдік дербестігін, көркемдік әлемін терең түсіну, айқын сезіну – аударма сәттілігінің негізі. В. Ганиев пайымдауынша, «Аудармашылық өнердің өзегі – шығармашылық қайта түрлендіру. Бұл маңызды мәселені зерртеу, оның әртүрлі қырын аңғару – бұл дегеніміз аударманың құрылымдық өзгешелігінен шығып, оның терең негізін түсіну». Кезінде П. Антокольский қайта түрлендіру өзгешелігін аударма өнерінің феномені деп атапты. Бұл – өз туындысына автор қандай шебер болса, аударма шығармаларына да сондай талантты болу міндеттілігі. А. С. Пушкин, Абай – осындай дара тұлғалар. Аудармашының сөздік қорының байлығы, тіл шеберлігі, әсіресе синонимдер мен тұрақты сөз тіркестерін мол білу – аударма сапалылығының негізі. Екі тілдің сөздік қорын, әдеби тілін молынан игеру – көркем аударманың жоғары құндылығының кепілі. Тақырып өзектілігі. Аударма жұмысы қазір біздің өмірімізден үлкен орын алады. Аударма – зор тынысымыз. Біз көбінесе орыс тілі арқылы бүкіл дүние жүзінің әдебиеті мен мәдениетіне қол ұсынамыз. Аударма жанры арқасында қазақ оқырмандары әлем әдебиеті классиктерінің сарқылмас рухани қазынасына кенелді. Сонымен қатар ғылымның барлық саласынан дерлік оқулықтар, күрделі еңбектер, көркем әдебиеттер аударылуда. Тіл дамуындағы үрдістің барысында аударма қызметінің атқарған және атқаратын қызметі орасан зор. Қазақстанның рухани өмірінде күн сайын сан алуан материалдар орысшадан қазақшаға аударылып жатады. Олар түр жағынан да, мазмұн жағынан да әр алуан және ғылымның барлық саласын, бүгінгі адам баласының күллі ой-өрісін мол қамтиды. Олар жанр жағынын да, стиль жағынан да қилы-қилы. Оларда бұрын айтылмаған тың ойлар, аударылмаған соны сөздер келеді. Қазақтың тұңғыш педагог жазушысы Ы. Алтынсарин мен жаба әдебиетіміздің негізін салушы ұлы Абайдан басталатын қазақ аударма тарихы даму мен қалыптасу жолында әр қилы кезеңді бастан кешірді. Ал жиырмасыншы ғасырдың басында ұлттық аударма саласын қалыптастыру, дамыту ісімен барлық Алаш зиялылары – А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, С. Сәдуақасов, М. Әуезов және басқа ұлт өкілдері де жүйелі түрде айналысты. Сонымен қатар олар аудармадағы кемшіліктер мен жетістіктерді саралайтын, осы сала бойынша теориялық мәселе қозғайтын ғылыми мақалалар, сын-пікірлер, әр түрлі ұсыныстар жазып, өзгелерге үлгі көрсетті. Сол уақытта көркем аударма жасаумен айналыспаған қазақ жазушысы болмады деуге болады. Ең бастысы, 1950 – 1980 жылдары С. Талжанов, Ә. Сатыбалдиев, Г. Бельгер, М. Құрманов, Ж. Ысмағұлов, Н. Шәкеев, т.б. көркем аударманы кәсіби биікке көтерген мамандар, аудармашылар легі қалыптасты. Осы кездерден бастап әлемдік классиканың құнды үлгілері түгелге жуық қазақ тіліне тәржімаланды. Қазақ әдебиетінде ұлттық аударма ғылымы қалыптасты, көркем аударма қауымдастықтары жұмыс жүргізді. Ендігі жерде қазақ көркем аударматану ғылымында жекелеген аудармашылардың шығармашылық еңбегін арнайы қарастыру міндеті туындап отыр. Сондықтан да, қазіргі қазақ көркем аударма өнеріне ат салысып жүрген аудармашы- Мустафин-Құрманғазы Қараманұлының шығармашылық шеберханасын зерттеуді диплом жұмысыма негізгі тақырып етіп алдым. Көркем аударма өнерінің қыр-сырын тереңірек тану, аудармашылардың еңбегін жете зерттеу талабы тұрғысынан біздің тақырыбымыз өзекті деп білеміз. Себебі, жеке аудармашының еңбегін жан-жақты қарастыру арқылы жалпы көркем аударманың өзіндік ерекшелігін тануға болады деп санаймыз. Қ.Қараманұлы аударма жасау барысында «Комедианттар» романының авторы Грэм Гринмен, сондай-ақ, «Грек қазыналары» туындысының авторы Ирвинг Стоунмен хат жазысып, хат алысқан. Ирвинг Стоунға қазақ оқырмандарына арналған алғы сөз жаздыртып алған, кейін онымен хат арқылы сұхбат жүргізген. Сондай-ақ, Эрнест Хемингуэйдің «Қош бол, майдан!» романын қазақшаға аударды және бұл тәржімеге арнайы зерттеу жұмысы жазылған. Ал қалған аудармалары әлі қарастырыла қойған жоқ. Соған орай, Ирвинг Стоунның «Грек қазыналары» романының қазақшаға аударылу жайын зерттей отырып, аудармаға (орысшадан қазақшаға) салыстырмалы талдау жасау арқылы, аудармашының тілі мен стилі, тәжірибесі, оның ішінде көркем прозаны аударудағы қыр-сырымен таныса аламыз. жүктеу/скачать 329 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|