Дүниетаным туралы түсінік. Дүниетанымның тарихи формалары. «Дүниетаным»
Философия тарихындағы еркіндік пен жауапкершілікті философиялық түсіну (Б.Спиноза, К.Маркс, М.Хайдеггер, Ж. П.Сартр, А.Камю, Н.А.Бердяев, т.б.)
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 25. Ерік бостандығы мәселесі. Детерминизм және индетерминизм. Оң және теріс еркіндік.
| 24. Философия тарихындағы еркіндік пен жауапкершілікті философиялық түсіну (Б.Спиноза, К.Маркс, М.Хайдеггер, Ж. П.Сартр, А.Камю, Н.А.Бердяев, т.б.)
Спиноза: адамның еркіндігін оның ақыл ойның еркіндігін жария етеді. Еркін ақыл ойға ие адам еш қысымсыз басқа адамдармен қарым-қатынас орната алады, яғни ақыл-ой көмегімен рахатқа бөленеді. Осыдан Спинозаның мемлекет туралы пікірі туындайды, ал мемлекеттің мақсаты: адамның еркіндігімен қамтамасыз ету деп тұжырымдайды. М. Хайдегер: Адамның шынайлығы оның еркіндігінде. Еркіндік болмыста негізделген. Еркіндік адам шынайлығының ақиқаты, осында орныққан адам ерікті. К. Маркс еркіндік туралы еңбек “Капитал”. Ол еркіндіктің 3 тарихи кезеңге көрсетті: 1) жеке тәуелділік қатынас 100 жылға созылады. Алғашқы қаумдастық 10 кезеңінде саяси экономикалық тәуелкеде болады. 2) Еркін адам- еңбектің дамуы, еңбекке қабілеттілігін еркін, тәуелсіз сипатын айтады. 3) Тұлға жан жақты еркін идивидуалдық. Н. Бердяев: менің фулософиялық типінің ерекшелігі, ең алдымен философияның негізіне болмыс емкс, еркіндіктіқоюында жатыр. Адамның бар болуы, оның дуниеден жоғары туру оның еркіндігінің белгісі. Еркіндіктің 3 түрін көресетті: 1) рационалды,еркіндік 2) бастапқы ирроцианалды 3) құдайға деген сүйіспеншілікке толы еркіндік. 25. Ерік бостандығы мәселесі. Детерминизм және индетерминизм. Оң және теріс еркіндік. Ерік бостандығы — адамның өз болмысын меңгеріп, ерік-жігері арқылы табиғи жəне əлеуметтік шектеулерді еңсеріп шыға алу қабілеті. Философияда бұл ұғымды адамның таңдау мүмкіндігін жүзеге асырудың құралы ретінде қарастырады. Адам баласы тумысынан еркін, өз тағдырын өзі шешуге тиіс. Бірақ оның көздеген мақсаттарына жету жолында əр түрлі кедергілер кездеседі. Əрине, дұрыс таңдау, əрекеттік шешім қабылдау үшін білім қажет. Ерік бостандығы — істі біле отырып, шешім қабылдау қабілеті. Алайда, Ерік бостандығы көп жағдайда түйсіктік-тылсымдық деңгейде жүзеге асады. Ол дұрыс шешім қабылдау мен оны жүзеге асыру, бастаған істі соңына дейін жеткізу, тəжірибе, білім, мəдениет, т.б. алғышарттардан қуат алады. Ерік бостандығы адамның дамып, жетілуі нəтижесінде қалыптасады. Индетерминизм (nam. іn- жоққа иіыгаратын приставка, determine - анықтаймын) - жалпы заңдылыктар мен қоғам мен табиғаттағы кұбылыстардың себептік байланыстылығын жокка шыгаратын философиялык теория. Индетерминизм адамның сырткы факторлардың, себептердің ыкпалынсыз зрекет ете алатын мүмкіндігіне сенеді. Детерминизм ( лат. determinare – анықтаймын) тұрмыс құбылыстарының жалпыға ортақ себепті-салдарлы анықтылығы жəніндегі ілім. Детерминизм идеясы ежелгі дүниеде пайда болып, одан бергі барлық жаратылыстанулық-ғылыми жəне философиялық оймен бірге келеді. Детерминизмнің екі негізгі түрі бар: Қатаң детерминизм; Қатаң детерминизм оқиғалардың барлығы да олардың себебі тудырған салдары, яғни, барлық оқиғалар алдында болған жағдайлардан шығады. Осылайша, осы шақтағы жəне болашақтағы оқиғалар өткендегі оқиғалардай түрақты əрі əзгермейді. Бұл көзқарастың шеңберінде моральдық жауапкершілік жоқ, өйткені ол субъектінің еркін еркіне негізделген, ал қатаң детерминизм еркін іс-əрекеттің болуын жоққа шығарады. Жұмсақ немесе бірлескен детерминизм. Жұмсақ детерминизм - детерминизмді ерік еркіндігімен үйлестіріп қарастыратын көзқарас. Осы тұрғыдан алғанда еркін іс-əрекет моральды жауапкершілікті жүзеге асыратын себептіліктің бір түрі болып табылады. |