Беткейдің кұлама тіктігін анықтау. Беткейдің құлама тіктігі у және сызықтың еңістігі
(22-сурет) беткей нүктелерінің биіктік айырымының табанына қатынасына тең болады және мына
формула бойынша анықталады:
һ а мұндағы һ -жер бедері қимасының биіктігі, м; d-табаны,м. Беткейдің тіктігі мен еңістігін
картадан немесе планнан анықтау кезінде есептерді жеңілдету үшін табан графиктері деп
аталатын арнайы графиктер қолданылады. Беткейдің еңістіктері бұрыштық шамамен немесе
көлбеулік арқылы (ондық бөлшекпен, процентпен немесе профильмен) берілуі мүмкін.
Табан графигін салу үшін горизонталь сызықты кез келген сызықтың тең кесіндісіне бөледі,
содан соң кесінділердің шетіне көлбеудің бұрыштық мәнін 30'-тан бастап жазады. График
шкаласының бұрыштарының ең соңғы мәні берілген карта мен планда кескінделген беткейлердің
максималь тіктігіне байланысты белгіленеді. Бұдан кейін жер бедері қимасының қабылданған
биіктігіне және көлбеу бұрышының әрбір мәніне сәйкес табандарды мына формуламен есептейді:
4 = ҺІф (14)
Табанның карта (план) масштабында анықталған шамаларын горизонталь оське тұрғызылған
перпендикулярларға қарсы көлбеу бұрыштарына сәйкес етіп салады. Алынған осы нүктелерін
қосып табан графигін аламыз, ал бұл беткей графигін береді (15-сурет).
Егер горизонталь сызығы бөліктерінің нүкгелерінде көлбеу бұрыштарының орнына
бұрыштардың мәндері жазылған болса және перпендикулярларда тиісінше табандар салынса,
онда еңістер графигі алынады (23 сурег).
Беткейдің құлама тіктігін және көлбеулігін анықтау үшін циркульмен көршілес жатқан
негізгі горизонтальдардың ара қашықтығын өлшеп, оны төсеу графигіке тақап ұстап шкаланың
табанынан градус санын оқиды.
Картаның безендіру рамкасының сыртында көрсетілген табан графиктері жер бедері
қимасының және берілген картаның немесе планның масштабына сәйкес есептеліп жасалатынын
ұмытпау керек.
