Дауысты дыбыстардың жазылу емлесі (Орфограмма гласных звуков)
1. -а, е, ы, і - әріптері сөздің барлық буындарында жазылады.
(Данные буквы пишутся во всех слогах слова).
2. -о, ө, ұ, ү, ә - әріптері қазақтың төл сөздерінің алғашқы буындарында және біріккен сөздердің кейінгі буындарында жазылады.(Данные буквы пишутся только в начальных слогах исконно казахских слов, также в последующих слогах сращенно-слитных слов).
Мысалы: әділет, Ақтөбе, бөкен, борыш, дүние т.б.
3. –о, ө, у, ү - еріндік дыбыстары сөздің бірінші буынында келгенде, өзінен кейін келетін
езулік дыбыстарды еріндікке айналдырады. Айтылады, бірақ жазылмайды. Мұны ерін үндестігі дейді.
(Данные губные звуки в начальных слогах при произношении влияют на негубные звуки
последующих слогов, превращая их в губные звуки. При письме пишутся буквы –ы-і-е-
Это явление называется губным сингармонизмом , созвучием).
Мысалы: орын-орұн, жүрек-жүрөк, бүгін-бүгүн, өнім-өнүм, бөрене-бөрөнө, төбе-төбө т.б.
4. – у - әрпі қазақтың байырғы сөздерінде қосарлы –ыу- іу- ұу- үу – дыбыстарын таңбалайды.
(Буква –у- в исконно казахских словах обозначает удвоенные звуки, но не пишутся). Мысалы: оқу-оқыу, жібу-жібіу, жу-жұу, жүру-жүрүу т.б.
-у- дыбысына аяқталған етістіктерге –у- жұрнағы жалғанғанда, екі –уу- әрпі қатар жазылады.
(Если к глаголу, оканчивающемуся на звук –у- присоединяется суффикс –у- , то две буквы –уу- пишутся слитно). Мысалы: бу-буу, қу-қуу, жу-жуу т.б.
5. –ы-і- : Сөздердің соңғы буындарында –ы - і – дыбыстары болып, сол сөздерге тәуелдік жалғауы жалғанса, онда соңғы буындағы –ы - і- әріптері түсіріліп жазылады.
(Если в последних слогах слова есть звуки-ы-і-, то при присоединении притяжательных окончаний
буквы-ы-і- выпадают). Мысалы: орын+ы-орны, халық+ы-халқы, әріп+і-әрпі, мұрын+ы-мұрны т.б.
