Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 47
мының кеңеюінің нәтижесінде белгілі бір деңгейде оның семантикасының өзгеретіндігі байқалады: фразеологиялық тіркес мағынасын айқындайды немесе к‰шейтеді, фразеология- лық тіркестің метафоралық мағынасын кон- тексте суреттелетін шынайы өмір құбылыс- тарымен байланыстырады, фразеологизмдер- дің құрамында узуста байқалмаған жаңа ма- ғына реңкінің немесе жаңа окказионал мағы- наның пайда болуына м‰мкіндік береді. Бұл пікірдің дұрыстығын біз де құптай отырып, мұндай құбылыстардың қазақ тілінде де кез- десетіндігіне мысал келтіре кетелік. Өзі өмір с‰рген өлкенің ‰лкен бек, әкімі болған Аллаяр жасы алпыстан асып, көңілі д‰ниенің ыстық- суығына торыққан шағында билік орнын өзі- нің ең әділ деген сенімді уәзіріне өткізіп беріп, ғұлама, данышпандықпен аты шыққан Лұқпан хакім әулиеге келіп ж‰гінген (Ж. Ахмади, 71 б.). «Ыстық-суығына бірдей төзді» - жақсы- жаман к‰нінде бірге болды; асты-‰стіне т‰сіп бар қуаныш-қайғысына бірге ортақтасты [3, 576 б.] деген мәнге ие. Ал жаңа сипаттағы тіркес екі т‰рлі тәсіл арқылы жасалып отыр. Біріншісі, тұрақты тұлғаның алдына сөз ендіру арқылы; екіншісі, соңғы етістікті тіркесті басқа сөзбен алмастыру нәтижесінде «көңілі д‰ниенің ыстық-суығына торыққан» эмотивті окказионал тұлғасы пай-да болған. Содан к‰н ашылып шыжи бастағанда Бо- лашақтың беделі қаулап өсіп ж‰ріп береді (О. Әубәкіров, 151 б.). Бұл сөйлемдегі беделі қаулап өсті тіркесі - беделі артты – қадірі асты; абырой-айбары елге жайылды [44, 108 б.] деген мағынаны білдіреді. Беделі артты тіркесімен ФТ-ның лексикалық құрамын жай- малап қолдану тәсілі негізінде беделі қаулап өсті жаңа тұлғасы пайда болды. Қаулап өсу тіркесін естігенде не оқығанда бізде шөптің, бидайдың т.б. қаулап өсуі ассоциациясы туын- дайды. Сондықтан бұл сөйлемдегі фразеоло- гиялық тұлға ерекше бейнелілікке ие болып, өзіне оқырманның, тыңдаушының назарын ау- дартады. Төзе-төзе жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|