Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

342 

 

Он  должен  владеть  всеми  градациями  фортепианного  звука  в  самой 

различной фактуре. 

Способность  быстро  двигать  пальцами,  даруемая  природой  мало 

музыкальным  людям,  никогда  не  доставит  их  слушателям  эстетического 

удовлетворения, т.к. эта скорость и выносливость, применяемая невпопад, 

не выявляют содержания музыки, ее красоты, а заменяют ее собой. 

Бессодержательная  игра  несовершенна.  Таким  образом,  если  техника 

это  сумма  средств,  позволяющих  передать  музыкальное  содержание,  то 

всякой  технической  работе  должна  предшествовать  работа  над 

пониманием этого содержания. «Чем яснее то, что надо сделать, тем яснее 

и  то,  как  это  сделать»  -  говорил  Г.Нейгауз.  Пианист  должен  представить 

себе внутренним слухом то, к чему он будет стремиться, как бы «увидеть» 

произведение  в  целом  и  в  деталях.  Контуры  исполнительского  замысла  с 

самого  начала  указывают  главное  направление  технической  работы.  Как 

бы далеко не уводила пианиста необходимость учить медленно, крепко, он 

всегда  должен  иметь  перед  собой  музыкальный  идеал.  Если  же 

музыкальный  замысел  отсутствует,  техническая  работа  пианиста 

напоминает  рисунок  художника,  выполненный  в  слепую.  Увидеть,  что 

должно получиться, - основа технической работы пианиста [1, 67-с.]. 

Не  надо  думать,  однако,  что  повседневная  техническая  работа  не 

влияет  на  исполнительский  замысел.  Она  со  своей  стороны  помогает 

глубже  понять  изучаемое  произведение,  уточняет  первоначальное 

представление о нем. 

Итак,  соотношение  музыкальных  и  технических  задач  в  работе 

пианиста,  их  последовательность  можно  сформулировать  таким  образом: 

от  понимания  музыки  к  технической  работе,  а  затем  в  процессе 

технической работы - к более высокому пониманию музыки. 

Стремление  к  выразительному  исполнению  -  движущая  сила 

технического  развития.  Почему  крупные  художники-пианисты  обладают 

«сверхъестественной» техникой? 

Почему другие не только не достигают таких высот, но не могут ровно 

сыграть  простой  пассаж  или  добиться  того,  чтобы  аккомпанемент  звучал 

тише мелодии? 

Ответом  могут  служить  разнообразные  высказывания:  хорошие  руки 

или  уровень  техники  пропорционально  труду  или  мастерству  учил 

прекрасный педагог. 

Каждое  из  этих  высказываний  отличает  одну  из  предпосылок 

успешного  технического  развития.  Ни  хорошие  руки,  ни  трудолюбие,  ни 

хороший  педагог  сами  по  себе  не  объясняют  причины  высоких 

технических достижений. 

Движущей  силой  развития  техники  является  музыкальный  талант, 

способности. 

Подчиняясь  ему,  человек  страстно  стремится  сыграть  разучиваемое 

произведение 

наисовершеннейшим 

образом. 

А 

стремление 

к 

343 

 

музыкальному  совершенству  не  позволяет  мириться  с  недостатками  и 

рождает повышенную интенсивность в работе. 

Стремление  к  совершенству  заставляет  размышлять.  Размышление 

рождает  изобретательность  в  преодолении  трудностей  и  недостатков.  А 

желание  преодолеть  эти  трудности  является  необходимым  условием  для 

успешного технического развития. 

Из  вышесказанного  нужно  сделать  вывод:  в  работе  необходимо 

постоянно проявлять настойчивость; не мириться с тем, что не получается, 

не  отсиживаться  за  инструментом  без  желания  и  без  мысли,  искать 

способы  преодоления  тех  или  иных  трудностей,  ставить  перед  собой 

музыкально-технические  задачи,  не  успокаиваться,  пока  они  не  будут 

разрешены. 

Вот необходимые условия для технического продвижения. 

Фортепианная техника требует специальной работы. 

Итак,  основные  предпосылки,  необходимые  для  приобретения 

техники  -  наличие  ясного  исполнительского  замысла  и  стремление  к 

наилучшему его воплощению. 

Однако,  не  следует  думать,  что  достаточно  «почувствовать»  музыку, 

как все будет в порядке. 

Техника нужна во всяком искусстве [2, 86-с.]. 

Фортепианное  исполнительство  не  представляет  исключения,  скорее 

наоборот.  Техника  пианиста,  многие  ее  виды  настолько  сложны,  что  без 

специальной  многолетней  работы  овладеть  ею  невозможно.  Эта  работа 

начинается  с  первого  знакомства  с  клавиатурой  и  продолжается  у 

пианистов  всю  жизнь.  Неслучайно  учиться  на  рояле  издавна  принято  с 

раннего  детства,  с  6-8  лет,  что  в  первую  очередь,  связано  с  трудностями 

приобретения  техники.  На  различных  этапах  обучения  на  первый  план 

выдвигаются  то  одни,  то  другие  задачи.Опыт  показывает,  что  время 

обучения в старших классах школы наиболее благоприятно для усиленной 

работы  над  техникой.  Это  связано  с  возрастными,  физическими  и 

психологическими особенностями учениковВ процессе обучения учащиеся 

все  время  накапливают  знания,  приобретают  навыки  и  находят  формы 

технической работы. Каждое новое произведение в какой-то мере ставит и 

новые  технические  задачи,  для  решения  их  учащийся  совсем  не  обязан 

применять  все  известные  ему  способы  технической  работы.  Он  должен 

уметь  отбирать  те  средства,  которые  годятся  в  данном  случае,  а  иногда 

что-то изобретать. 

Изобретательность в работе касается и способов игры: «высокой» или 

«низкой»  кистью  играется  такой  отрывок;  «длинными»  или  «короткими» 

пальцами, с большим или с меньшим размахом руки и т.д. 

Необходимо  научить  учащихся  планировать  свою  работу.  Грубо 

говоря, она делится на музыкальную и техническую. Но это только схема, 

пригодная  на  ранних  ступенях  обучения.  Учащиеся  должны  работать 

комплексно. В занятиях нужно следить и за фразировкой, и за звуком, и за 

344 

 

своими  двигательными  ощущениями.  Замечать,  что  в  работе  привело  к 

хорошим результатам, а что к плохим. 

В  занятиях  не  следует  откладывать  исправление  недостатков  на 

«потом». Замеченный недостаток надо исправлять сразу, не надеясь на то, 

что он исправится сам по себе. 

И  еще  один  совет:  в  технической  работе  должен  господствовать 

принцип упрощения, облегчения трудности [3, 102-с]. 

Словом,  нужно  научиться  учиться.  Педагоги,  всякого  рода  пособия, 

книги  больших  мастеров  могут  существенно  помочь,  но  лишь  в  том 

случае,  если  учащиеся  будут  проявлять  активный  встречный  интерес, 

работоспособность и сообразительность. 

Не  всякому  дано  играть  «Блуждающие  огни»  Листа,  но  всякий 

музыкальный  человек  может  добиться  мастерского  исполнения 

значительной  части  фортепианного  репертуара.  Воспитание  технического 

совершенства  у  учеников  -  вот  задача,  которую  необходимо  ставить  и 

уметь разрешать. 

 

Түйін 

 

Осы  мақала  фортепиано  оқытушыларымен  жҽне  ҽн  күй  пҽні  мұғалімдерінің 

қызығушылығын  арттырып  мұнда  фортепианоның  техникалық  дамуын  күшейтетін 

ҽдістемелік методикасы кҿрсетілген.  

   

      Summary 

 

This article is of interest to piano  teachers  and  music teachers  some  ecommendations 

about development of piano  equipment  are provided it.  

 

Список  использованной  литературы 

 

1. Г. Нейгауз «Об искусстве фортепианной игры»   М: «Музгир»: 1961 г. 

2. Е. Либерман «Работа над фортепианной техникой» М: «Музыка»: 1961 г.                                                                                                                                                    

3.  А.Шмидт-Шкловская  «О  воспитании  пианистических  навыков»  Л; 

«Музыка»: 1985 г. 

 

ӘӚЖ: 347.785   

 

Бастауыш мектеп жасындағы оқушыларға ҧлттық  музыка 

қҧралдары арқылы тәрбие беру мәселесі және оларды шешу жолдары 

 

Досбағанбетова А.Т. 

ОҚМПИ 

 

Бүкіл  ҽлемде  балаларды  музыка  арқылы  тҽрбиелеудің  ірге  тасы 

фольклор  жҽне  ұлттық  музыка  болып  табылады.  Балаларды    тіршілік 

кҿзіне тарту эстетикалық тҽрбие ісінің маңызы болып табылады, сонымен 

345 

 

бірге  азаматшылдықты,  творчестволық  /шығармашылық/  белсенділікпен 

ҿсер ұрпақтың рухани ҿсуін қалыптастыруға жағдай жасайды. 

Біз  В.А.  Сухомлинскидің:  «Балалық  шақта  жіберіп  алған  қатенің, 

жастық  шақта,  ҽсіресе  жетілген  кезінде  орны  толмайды.  Бұл  ереже 

баланың рухани ҿмірінің барлық саласына, ҽсіресе эстетикалық тҽрбиесіне 

қатысты» деген ҿсиетін есте сақтауға тиістіміз [1].  

Біздің  балаларымыздың  бойында  В.А.Сухомлинский  суреттеген 

дҽуірмен  салыстырғанда  кҿптеген  ҿзгерістер  бар.  Қазіргі  таңда  мектепке 

ой - ҿрісі дамыған белшілі бір дҽрежеде хабардарлықпен сауаттылыққа ие 

балалар келіп түседі жҽне олардың ҿздерінің балалық ҿмірінің шегінен тыс 

құбылыстар мен қоғамдық ҿмір оқиғаларынан да хабары бар. 

Алайда,  радио  жҽне  теледидардың  қарқынды  дамуы  себебінен 

балаларға берілетін музыкалық дҽстүр мен талғам «тазалығы» туралы айту 

қиын. 

Педагогтың 

мақсаты 

ҿмірлік 

тҽжірибеден 

шектелген 

балаларымыздың  бойында  музыкалық  тҽрбиенің  тиімді  жүйесі  мен 

музыкалық  фольклорлық  материалды  қабылдау  қабілетін  дамыту  болып 

табылады.  

Қазақ  музыкалық  мҽдениеті  ҿзінің  кҿп  ғасырлы  дамуында 

тұрмыстың  ауызша  түрлерімен  шектелгені  белгілі.  Солай  болғанның 

ҿзінде, қазақ мҽдениетінің ішінен жеке, халық фольклорлық музыкасы мен 

ауызша  дҽстүрдің  биік  кҽсіби  музыкалық  қабаты  айқын  кҿрінді. 

Соңғыларына қазақ ақындарының ҿнері мен аспаптық халық музыкасының 

күй, шертпе түріндегі профессионализмі жатады. 

Бізді қызықтыратын мҽселе тұрғысынан қарағанда, аса тиімдісі қазақ 

балалар  фольклорына  балаларды  дҽстүрлі  музыкалық  мҽдениетке  баулу 

механизмі  ретінде  кҿзқарас  таныту  қажет  деп  есептейміз.  Бұл  ғасырлар 

бойы мҽдениет тарапынан жасалып келген механизм. Музыка ҿнерінің сол 

немесе  басқа  түрлерін  қабылдаудың  алғы  шарттары  осы  балалық  шақта 

қалыптасатыны анық. 

Алайда, балалар фольклорының тҽрбиелік ролі қазақстан музыка  

зерттеуші – фольклоршылардың жұмыстарында жеткіліксіз зерттелген.  

Бүгінгі  ҿсер  ұрпақтың  ата  –  аналарының  ҿздері  қазақ  бесік 

жырларын біле бермейді.  

Мұндай  жағдайда  балалар  фольклоры  туралы  не  айтуға  болады? 

«Ұлттық дҽстүрге» бай деп есептелетін Шымкент қаласында жас  балалары 

бар  100  қазақ  аналарынан  алынған  сұрақ  респоненттердің  70%  ҿз 

балаларына  ойын  -  ҽндерді,  күй  –  шертпелерді,  эпос  –  дастандарды 

қоспағанның  ҿзінде,  қазақ  бесік  жырларын  айтпайтынын,  балаларына 

домбырамен ҽн салып бермейтінін кҿрсетті. 

Ҽйелдердің  жартысы  балаларына  «Баюшки  -  баю»,  «Жил  –  был  у 

бабушки  серенький  козлик»  жҽне  т.б.  сияқты  ұлттық  жадқа  кереғар  ҿзге 

ұлттың бесік жырларын айтып отырған.  

Ҽрине бұл ҽн - жырлардың жаман ештеңесі жоқ, бірақ халық ҽндері 

мен  музыкалық  талғамды  қабылдауды  жҽне  ҿз  халқына  деген 

сүйіспеншілікті  «бала  уату»,  «бесік  -  жыры»,  «тұсау  кесер»,  «жұмбақ 

346 

 

саусақ», «қой мен ешкім ҿсе бер» жҽне т.б.  сияқты таза халық ҽндерінсіз 

дамыту мүмкін бе?  

Мемлекеттік  маңызы  бар  бұл  мҽселені  мектептен  тыс  білім  беру 

кезеңінде /отбасыда, бала бақшада/, одан соң музыкалық - этнографиялық 

үйірмелерде,  клубтарда,  факультативтерде,  жастар  сарайында  жҽне  т.б. 

іске асыру.  

Балалардың  музыкалық  қабылдауын  тҽрбиелеудің  екінші  маңызды 

кезеңі қазақ композиторларының /сазгерлерінің/ аспаптық музыкаға жазған 

шығармашылығына тарту болып табылады. Біздің 2012 жылдың желтоқсан 

айындағы  зерттеулеріміз  ҚР  барлық  радиостансаларының  хабарламалары 

/хабарлауы/  орыс  тілінде  жүргізілетіндігін  кҿрсетті.  Қазақ  тіліндегі 

хабарламалардың  үлесі  20-30  %  құрайды,  ал  халық  ҽндері  мен  аспаптық 

музыкалық шығармалар бір айдың ішінде ҿте аз берілген. 

Үшіншіден,  Қазақстанда  арнайы балалар  композиторы /сазгері/  жоқ 

десек те болады. Қазақ композиторлары /сазгерлері/ репертуарының елеулі 

бҿлімі  рухпен  жҽне    халық  дҽстүрлерінде  жазылған  халық  ҽндерінің 

ҿңдеуінен құралуы тиіс. Негізінде, балалардың музыкалық қабілеті халық 

ҽндері  материалдарында  дамып,  қалыптасады.  Бұл  жерде  ең  маңыздысы 

балалар  шығармаларының  саны  емес,  балалардың  музыкалық  ойлау 

қағидаларына  саналы  ұғыммен  сүйенуі  болып  табылады. Осы  музыкалық 

ой – сананың кҿмегімен балаларды ұлттық мҽдениетке тартуға болады. 

Музыканы  толыққанды  қабылдаудың  ҿте  маңызды  шарты  мҽнер 

/мҽнерлеп  айту/    құралдарының  күрделі  арсеналдарын  дұрыс  талқылай 

(түсіне)  білу  деп  есептейміз.  Оның  кҿмегімен  адамның  сана  –  сезімінде 

музыкалық образ /бейне/ пайда болады.  

Халық  музыкасы  балаларды  эстетикалық  тҽрбиелеудегі  ҿзінің  зор 

қызметін  баланың  /ол  музыканың  болашақ  тыңдаушысы/  музыканы 

қабылдау  кезіндегі  тек  эмоциялық  емес,  сонымен  қатар  бағалауды  тану 

кезінде, егер музыканы түсініп, сезінсе ғана  кҿрсете алады.  

Музыканы тыңдау ҿзінде қарама қарсы жҽне сол уақытта бірін – бірі 

толықтырушы  сҽттерді,  яғни  эмоция  мен  рационалдықты  үйлестіретін 

күрделі құрал болып табылады. 

Балалардың  музыкаға  деген  жарқын  эмоциялық  ықыластығында 

олардың  музыканы  тыңдау  процесі  кезіндегі  рационалды  ой  –  санамен 

үйлескен  түрлі  бояулы  жҽне  кҿлемді  музыкалық  мҽнер  құралдарын 

қабылдауға деген бейімділігі кҿрініс тапқан. 

Музыкалық  материал  туралы  баланы  ойланып  –  толғануға  үйрету 

үшін,  біз  музыкалық  материалды  салыстыру  дағдылығын  игеруді 

білдіретін дидактикалық қағиданы /принципті/ қолдандық [2]. 

Педагогикалық процестерді зерттеу кезінде объективтілікті талап ету 

зерттеудің  ерекшелігін  кҿрсетеді,  бұл  оқушылардың  оқу  қызметінен 

үзілмеуі тиіс.  

Балаларды  музыкаға  қызықтыру  ҽдістерін  табуды  кҿздей  отырып, 

берілген  нҽтижелері  зерттеудің  негізгі  бҿлігін  құрайтын  кҿпжылдық, 

полистадиялық тҽжірибе дайындап, жүргіздік. 

347 

 

Музыкалық қабылдау  жүйесінің педагогикасы келесі элементтермен 

берілген:  қабылдау,  шығармашылық,  атқару,  музыканы  талдау.  Негізгі 

міндет  бастауыш  мектеп  оқушыларының  бойында  музыкалық  қызметтің 

барлық  түрімен  сезімділікпен  қатынасуды  ҿндіру  жолымен  музыкалық 

тҽрбиелеу  активтендірушісі  /белсендірушісі/  болып  табылады.  Балаларды 

музыкалық  «байқау»  қасиетіне    /бақылауға/  үйрету,  олардың  музыкалық 

талғамын,  ұлттық  аспаптық  музыканың  жоғары  –  кҿркем  үлгілерін 

орындау  кезінде  олардың  жақсы  музыкаға  деген    тҽрбиелеу  қажеттілігін 

алға тартады. 

Біздің  ҽдістемеміз  халық  музыкасын  тыңдау  жҽне  қабылдау 

процесінің активтендірушілігіне сүйенеді. 

Абстракттықтың  (үйлесімдер  туралы  ұғым,  метро  -  ырғақты  ұйым) 

бейнелі  (музыка  туралы  ҽңгіме,  ойдағы  бейнелер  тартылады),  кҿрнекі  – 

бейнелі,  кҿрнекі  -  ҽрекетті  (дирижерды  ойнау)  элементтері  жҽне 

айтылудың  музыкалық  құралдарының  ерекшеліктерін  ұғыну  музыкаға 

деген  ҿзіндік  қызығушылықты  келесі  схема  бойынша  ынталандыруды 

оятуға қабілетті: 

1. Ҽңгіме – ақпарат – тыңдау - Ҽңгіме – талқылау - тыңдау 

2. Композитор жҽне оның шығармашылығы (сазгер) туралы ҽңгімелеу 

     Музыканың эмоциялық қабылдауын анықтау 

     Музыкалық – мҽнерлілік құралдарын талдау 

     Бейнелік /кейіп/ ассоциациясы мен жан кҿңіл – күйіне назар салу /тігу/. 

Осы ережені ескере отырып, берілген мақсатқа жету үшін музыканы 

тыңдау барысында жұмыстың келесі формалары қолданылды: 

1.    Туындының кҿңіл – күйін анықтау. 

2.  Композитор  /сазгер/  туындының  кҿңіл  –  күйі  мен  мазмұнын 

қандай музыкалық – мҽнерлі құралдармен бергенін анықтау. 

3.    Мелодия /күй/ бҿлісі. Оның дамуы. Кульминация /шарықтау/. 

Мелодия  /күй/  бағыты.  Мелодия  /күй/  бағыты  мен  кейбір  сҿздерді 

интонациялау  (мелодияның  орындалуы  мен  мҽнеріне  назар  салу). 

Мелодияны ауызша сипаттау. 

4.  Ырғақты  жіктеу.  Ырғақтың  дамуы,  оның  ҿзгеруін  белгілеу. 

Ырғақтың  күрделенуін  ажырату.  Ырғақты  –  дауыспен,  шапалақпен, 

қағумен орындау. Ырғақты ауызша сипаттау. 

5. Тембрдің ауызша сипаттау. Дыбыстарды олардың тембрлік сипаты 

бойынша салыстыру. 

6. Аккомпанемент бҿлу /бҿлісі/, оның сипатын ауызша анықтау. 

7.  Берілген  музыкалық  пьесаға  тҽн  мелодиялық  айналымдарды 

тыңдауға  салу  (мысалы:  терция,  ұлғайтылған  секунда,  квинта  жҽне  т.б.). 

Оларды дауыспен бҿлу, олардың мҽнерлілігін сезіну. 

8.    Динамикалық  нюанстан  пайда  болған  ҿзгерулерді  ауызша 

сипаттау. 

Келтірілген жұмыс формаларын ажыратылымдық принцип негізінде 

іске  асыру,  бастауыш  мектеп  жасындағы  балалардың  ұлттық  аспаптық 

348 

 

музыка  арқылы  музыкалық  талғам  тазалығын  қалыптастыруда    біршама 

септігін тигізер еді.  

 

Резюме 

 

В  статье  затронуты  проблемы  восприятия  народной  национальной  музыки  в 

младшем  школьном  возрасте  и  предложены  пути  их  решения.  В  работе  дана 

педагогическая  система  музыкального  восприятия  и  выработка  у  детей  осознанного 

отношения ко всем видами музыкальной деятельности.  

 

Summary 

 

 

This  article  consideres  the  problems  of  the  recognition  of  the  popular  instrumental 

music in junior schools. The pedagogical system of the musical recognition and the children‘s 

aftitude to all types of the musical activities are given in this article. 

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер 

 

1.  Сухомлинский  В.А.  Повлышская  средняя  школа//изобр.произв.  в  5-ти 

томах –Киев: Рад.школа, 1980г. Т.4 –С 7-410. 

2. Боренбайм Л.А. Вопросы фортепианной педагогики и исполнительства –

Л.:Музыка, 1969г. -285с. 

 

ӘӚЖ: 347.785 

 

 Бастауыш сынып оқушыларына  қазақ халық фольклорын музыка 

сабағында қолдану әдістемесі 

 

Досбағанбетова Р.Т. 

ОҚМПИ 

 

Мектеп 

оқушыларының 

еліне, 

туған 

жеріне, 

табиғатына 

сүйіспеншілік  сезімі  мен  талғамын,  ата-бабаларымыздың  сан  ғасырлық 

қазынасы  -  балалар  фольклорына  қызығушылығын  арттыра  отырып, 

олардың  бойында  рухани  мҽдениеті  жоғары  адам  тҽрбиелеу  -  бүгінгі 

күннің негізгі міндеттерінің бірі болып отыр.  

  

Музыка  сабағының  басты  мақсаты  қазақ  халқының  ҽдет-ғұрпын, 

салт-   дҽстүрін, ҿнерін қадірлейтін, оның ҿмірмен байланысын түсінетін, 

рухани  жҽне  музыкалық  танымы  дамыған  жеке  тұлғаны  тҽрбиелеуге 

бағытталған.  Туған  елінің  ҽндері  мен  күйлерін  білу,  туған  жерін 

құрметтеуге  тҽрбиелейді,  ал  қазақ  халқының  ой-арманын  музыка  арқылы 

түсіну  оның  музыка  мұрасын  дұрыс  қабылдауға  жҽне  ҽсемдікті  сезіне 

білуге тҽрбиелейді. 

Бастауыш  сынып  оқушыларының  бойында  рухани-музыкалық 

тҽрбие  жүйесін  қалыптастыру  жҽне  қазақ  фольклоры  туралы  білім  беру, 

олардың      физиологиялық  жҽне  психологиялық  ерекшеліктеріне,  ҽртүрлі 

іс-ҽрекеттегі  кҿрсеткен  білім  сапасына  сай  жүргізілуі  тиіс.  Бастауыш   

349 

 

сынып      оқушылары      кҿркем  музыкалық  шығармаларды    мұғалім 

кҿмегімен,  балалар  фольклорын  орынды  қолдану  арқылы  тереңірек 

қабылдауға бағыт алады, мазмұнын    түсініп қана қоймай, ертегілер мен 

ҽңгімелердегі  жарқын,  бейнелі  сҿздерді        естеріне  сақтап,  кейіпкерлерге 

деген ҿзінің пікірі мен кҿзқарастарын білдіруге тырысады [1]. 

Сонымен  бірге  балалардың  мақал-мҽтелдер  мен  жұмбақтардың 

мазмұнын  түсініп,  оларды  ҿмірмен  байланыстыру  қабілеті  артып,  ұғыну, 

қабылдау  ҽрекетінің  кҿлемі  мен  ауқымы  кеңи  түседі.  Олардың 

шығармашылық  мүмкіндіктері  артып,  ертегінің  болсын  ҽңгіменің 

мазмұнын  қайталап  есіне  түсіргенде  немесе  сахналап,  қойылымдар 

қойғанда  ҿзіндік  тапқырлық  кҿрсетіп,  еркін  ойын  айта,  эмоциясын  анық 

білдіре  алады.  Сол  іс-ҽрекет  барысында  ерекше  ҽсер  алып,  сезімдері  мен 

қызығушылығын  оятқан  заттар,  музыкалық  шығармалар  жҿнінде 

қарапайым  тұжырым  жасайды.  Музыкалық  рухани  тҽрбиенің  міндеттері 

мен  қазақ  фольклорын  меңгеруге  қойылатын  талап,  баланың  бойында 

мейірімділік,  қарапайымдылық  қасиеттерін  қалыптастырмайынша  жүзеге 

аспайды [2]. 

Сонымен  оқушылар  ҿз  халқының  музыкалық  мұрасын  тереңірек 

үйренсе,  ҽсіресе,  балалар  фольклорын,  онда  оларда  музыка  мҽдениетінің 

іргетасы  табысты  қаланады.  Халық  музыкасына  деген  сүйіспеншілік  пен 

қызығушылықты  тҽрбиелеу  -  оқытудың  барлық  мерзімінде  осы  халық    

музыкасының  тҿңірегінде  үнемі  жұмыс  жүргізілген жағдайда  ғана жүзеге   

асырылады, яғни ылғи да кҿңіл бҿлініп отыру керек. Мектепте оқыту мен      

тҽрбиелеуде  халық  музыкасымен  айналысу,  Б.В.Асафьевтің  пікірі 

бойынша,  оқушылардың  қиялы  мен  есту  қабілетіне  ҽсер  ете  білу 

педагогикалық 

қажеттіліктен 

шығатынын 

яғни 

музыкалық 

шығармашылықтың  осы              саласындағы  кҿркемдік-музыкалық  сананы 

дамытуға 

потенциалдық 

импульстың 

керек 

екендігі. 

Сол 

бағдарламалардың ішінде "Музыка" (Ш.Б.Құлманова т.б.) бағдарламасына 

тоқталып ҿтсек. Оның басты мақсаты қазақ халқының музыка ҿнері басқа 

да  жанрлармен  тығыз  байланысты  болуымен  құнды  жҽне  де  қазақ 

фольклорының  түрлері:  ертегі,  санамақ,  мақал-мҽтелдер,  жаңылтпаштар 

т.т. тығыз байланысты болуымен тиімді. 

Мҽселен,  I  сынып  3  сабақтың  тақырыбы  «Санамақ».  Онда  балалар 

тілашар дҽстүрімен танысады. Бүлдіршіннің тілі жеке-жеке сҿздерді айтса 

икемделе    бастаған    кезде  тілі  тез  шығуы  үшін  дҽстүрлі  "Тілашар"  тойы 

ырымын  жасайды.  Мал  сойылып,  ауылдан  шешен  ақсақалдар,  қариялар 

арнайы  шақырылады.  Олар  "Тілің  тез  шықсын"  деп  сҽбиге  қойдың  тілін 

жегізеді,  тілін  қой  ішегімен  байлап  тұрып,  "сҿйлейсің  бе?"  деп  үш  рет 

сұрақ  беріп,  анасы  мен  баласына  үш  рет  "сҿйлеймін"  деген  уҽде  алады. 

Осыдан соң ақсақалдар "сандуғаштай сайрап кет!", "Жиренше дей шешен 

бол!"  т.б.  ақ баталарын береді.  Қоршаған дүниені  таныстыру  мақсатымен 

баласын  далаға  алып  шыққан  ҽке  айналадағы  заттардың  шығаратын 

дыбыс-ҽуендері  арқылы  сҽбидің  тілін  сындырады.  Мысалы,  бұзауды 

кҿрсетіп "Бҿ-бҿ", қозы мен лақты кҿрсетіп "Мҽ-мҽ", күшікті кҿрсетіп "Ап-

350 

 

ап",  мысықты  кҿрсетіп  "Мияу-мияу"  дейді.  Күн  ҿткен  сайын  үйретілетін 

сҿздер  мен  берілетін  ұғым-түсініктер  бірте-бірте  күрделене  түседі:  "сиыр 

мҿңірейді", "қой маңырайды" т.б. 

Келесі  кезекте  мҽнді  сҿздер,  бір  қайырым  жаттауға  жеңіл  ҿлең, 

сҿздер,  мҽселен  тҿрт  түлікті  шақыру  одағайлары  -  "пүшҽйт-пүшҽйт", 

"шҿре-шҿре" т.б. жаттатқызылады. 

Тілашар  дҽстүріне  жаңылпаш  айтқызу,  санамақ,  жұмбақ,  мақал-

мҽтелдер,  тақпақ,  ҿлең-жыр,  мазақтама  арқылы  баланың  тілін  ширату 

жатады. 

Халық  ҽні  "Жұмбақ  саусақ"  тілашар  дҽстүрінің  айқын  мысалы бола 

алады.  Ҽнді  үйретер  алдында  Ҽнші  атаны  еске  саламыз.  Мұғалім  Ҽнші 

атаның 

дорбасынан 

алдын-ала 

1-10 

сандардың 

қиындыларын, 

жануарлардың  түрлі-түсті  суреттерін  (бұзау,  ешкі,  кұлыншақ,  қозы  т.б.), 

тұрмыстағы заттарды (үстел, қасық, ожау т.б.) карточка түрінде дайындап 

кҿрсетеді.  Ҽнді  кҿрнекі  құралдарды  пайдалана  отырып,  ойын  түрінде 

үйретеді.  Үйренген  ҽнге  байланысты  суреттер  салу,  дайын  суреттер 

қиындылар ҽкелу. Ҽнді диалог түрінде де орындауға болады./3/ 

Қазақ  фольклорын  музыка  сабағында  қолдану  тақырыпты, 

музыкалық        шығармалардың  мазмұнын  ашу  барысында,  оны  нықтауда 

ҿте  маңызды  да    кҿмекші  құрал  ретінде  байқалады.  Ол  балалардың  ой-

ҿрісін,  музыкалық  талғамын,  дүниетанымын  кҿтереді.  Балаларды  ертегі 

негізінде  фольклордың  басқа  жанрларымен  таныстыра  отырып,  олардың 

музыкалық-эстетикалық  қабылдауын,  кҿзқарасын,  сезімін,  талғамын, 

мҽдениетін  қалыптастыруды  кҿздейді.  Ертегіні  музыкалық-эстетикалық 

тҽрбие  жүйесіне  басты  құрал  етіп  алған  себебіміз,  ертегінің  тілі  жатық, 

мазмұны қызық, балалардың түсінуіне жеңіл. Халық ертегісін балалардың 

сүйіп,  бар  ықыласымен  сүйсіне  тыңдайтыны,  оның  ғасырлар  бойы 

ұрпақтан-ұрпаққа айтылып, ҽбден ҿкшеліп, халықтың даналық, тапқыр ой-

пікірлері  айтылып,  кҿркем,  ҽрі  жеңіл  тілмен  берілетіндігінде.  Басталған 

жерден-ақ  уақиғасы  қызықты,  тартымды,  ұшқыр  қиялды  болып  келеді  де 

баланың  ойын  бірден  қызықтырып,  жетектеп  ҽкетеді.  Қазақ  халқының 

балалар  фольклорын  оқушыларға  сыныптан  тыс  жұмыстарда  да  үйретіп 

отырған  жҿн,  яғни  олар  ҿз  халқының  музыкалық-поэтикалық  мұрасымен 

тереңірек  танысып  біліп  отырады.  "Кітап  -  білім  бұлағы,  білім  -  ҿмір 

шырағы", "Ҿнерлі ҿрге жүзеді" дегендей, оларды түрлі  сынып   сағаттары  

мен    кештерде,      ҿнер      жарыстарында  ұтымды  қолдана  білу  музыка 

мүғалімінің  міндеті  болып  табылады.  Мысалы,  "Достық"  тақырыбында 

ҿтілетін  сынып  сағатында,  ҽдеби  кештерде,  пікір  жарыста  достық  туралы 

мақал-мҽтелдер  кім  кҿп  біледі?  Деген  сұраққа  жауап  ретінде  жазбаша 

жарыс  ұйымдастыруға  болады.  Жыраулар  мен  ақындардың,  ұлы 

данышпандар  мен  билердің  шығарған  мақал-мҽтелдері  жҿнінде  сынып 

сағаттарын, пҽндік музыкалық кештер т.б. ұйымдастыруға болады./4/ 

Жоғарыда  айтылғандарды  қорытындылай  келе,  ҿткен  кҿне 

дҽстүрлерді ескере отырып, музыкалық педагогика оқушыларды оқытудың 

351 

 

жаңа  жолдарын  қарастырады,  фольклорды  қолданудың  тиімді  де  сапалы 

құралы  ретіндегі  жаңа  түрлерін  белгілейді.  Басты  тҽрбиенің  міндеттерін 

шешуде  ҿсіп  келе  жатқан  ұрпақтың  шығармашылық  қабілеттерін  дамыту 

үшін  халықтың  дҽстүрлі  музыкалық  ҿнерін  қолдану  бірден  бір  жол 

екендігінің үкімет тарапынан да айтылып жүргені жай емес. 

Қазақ ұлттық музыкалық материалға сүйене педагогикалық репертуар 

жасай  отырып  халық  шығармашылығы  арқылы  оқушылармен  бірге 

музыкалық  фольклорға  қызығушылық,  сүйіспеншілік  тҽрбиесінің  жолын 

табуды ұсынады.  

 

Оқушыларды 

рухани 

тҽрбиелеуде, 

музыкалық 

ҿнерін 

қалыптастыруда  мұғалім  тұлғасы  ерекше  орын  алады.  Ұстаз  ҿткеннен 

жиналған  ҿнер  арқылы  жалпы  адамзат  құндылығын  таратушы,  ҿз 

халқының  тілін,  фольклорын,  ұлттық  дҽстүрін  білуге  бейімделген  болу 

керек. 

Бастауыш  сынып 

оқушыларының 

сабақтарында 

қазақ 

фольклоры  арқылы  музыкалық  сезімдерін  қалыптастырудың  қажетті 

шарттарының  бірі  -  осы  үрдісті  музыка  мұғалімнің  мақсатталған  бағытта 

басқаруы ұсынылады. 

 

Резюме 

  

В этой статье рассматривается  методики  преподавания   по музыке  казахского 

народного фoльклора для   учащихся  начальных классов. 

 

Summary  

 

In  this  article  analyzed  by    teaching  methods  of  the    music  about  national    Kazakh  

folclor   for  pupils  in  pre-intermediate  forms.     

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер 

 

1. Ұзақбаева С.А. Қазақ халық шығармашылығының балалар мен жастарға 

эстетикалық тҽрбие берудегі мүмкіндіктері. -Алматы, 1994 

2.  Қалиев  С.  Қандай  болып  ҿсемін:  ҿлендер,  жұмбақтар,  жаңылтпаштар, 

ертегілер. - Алматы, 1994. 

3.  Мұқанов  М.М.  Ақыл-ой  ҿрісі.  -  Алматы,  1980.  ІЗ.Музыка  //Қазақстан 

Республикасы  бастауыш  білімнің  мемлекеттік  стандарты  мен  жалпы 

білім беретін оқу бағадарламалары 

(І-ІV  сыныптар). Алматы: 

Ы.Алтынсарин атындағы  Қазақтың  Білім 

академиясының 

Республикалық  баспа  кабинеті.  1998,  (бірлестікте:  Құлманова  Ш.Б., 

Оразалиева М., Сүлейменова Б.). 

4. Тұрманжанов Ҿ. Қазақ мақал - мҽтелдері. - Алматы, 1993. 

жүктеу/скачать 5,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: