Іі тарау Жұмысшы тұлғасының психологиясы оның іс-әрекетімен жүріс-тұрысын басқару

Тұлғаның спецификалық қабілеті – бұл арнайы білім іскерлік, ақпараттық, компитенттік. Бұл қабілеттер басшының іс-әрекеттерінде байқалады.

1. 
   Зерттеу – менеджер адамның интенсивті сипаттамасын көрсетті. Шебер кәсіпорын өндірісінде 8 сағыттық жұмыс күнінде 200-270 қызмет атқарады.
   
2. 
   басшының әрекеті шапшаң және әртүрлі болады.
   
3. 
   Уақытты өлшеу басшының көп уақытты өз ұйымынан тыс қарым-қатынасқа кетеді. Жоғарыдағы басшылармен мамандық бойынша сыбайластарымен.
   
4. 
   Менеджерлер жұмысының көбісі сөйлеуге бағытталған. Сөйлеу басшының 80% жұмысын алады. Осыдан басшыға жоғары камуникативтік өнер керек екендігі байқалады.
   

• 
  өз-өзіне сенімділік;
  
• 
  жеңіске деген шыдамдылық;
  
• 
  жауапкершілік;
  
• 
  сенімділік т.б.
  

Басқарушы адамда даралық ерекшелеріне сәйкес оларды психологияда мынандай 3 типке бөліп іздестіреміз:

Басқарушы ісіндегі демократияшыл тәсіл:

1) Демократияшыл типті, жетекші ұжымдағы адамдарды, қарамағындағы қызметкерлерді өндіріс пен кәсіпорында барлық жағдайлармен қиыншылықтарды жеңу жолдарымен, сын-пікірімен санасып, оларды болдырмаудың әдіс-тәсілдерімен қарамағындағы адамдармен пікір алысады. Өзінің жеке басын ұжымнан жоғары санамай, сол ұжымның мүшесі ретінде тиісті шараларды іске асырудың жолдарын қарастырады.

Демократияшыл жетекші қарамағындағы адамдардан өздеріне жүктелген істерді дау-дамайсыз орындау қажеттігін іскерлігі арқылы көрсетіп, дөрекілік мінез көрсетпейді, өзгелерден де солай болуды талап етеді. Демократияшыл тәсіл орнаған ұжымның жұмысы өнімді, әрбір адам бастамашылық көрсетіп, ұжым мүшелерінің арасындағы қарым-қатынас жолдастыққа, ар-ұят пен жауапкершілік сезіміне негізделеді, ұжым мүшелері біріне-бірі қамқоршы болып, өз жетекшісінің қызметінің табысты болуына игі тілектер білдіреді.

Демократияшыл бағытты ұстанған басшылар өндірістегі істердің жай-жапсарын жете біліп, олар барлық адамдарға әділетті болуды көздейді. Мұндай басшылар қарамағындағыларды алаламайды, ұжымдағы адамдардың бәріне бірдей әділеттікпен қарайды.

2) Әміршіл ( автократты ) тәсілді ұстанушы басшылар.

Өз басы мен іскерлік қабілетіне мол адамдар. Ондай басшылардың жұмыс стилі әміршілік пен билік жүргізуге тіректеліп, барлық мәселелерді жеке өзі шешуді ұнатады. Олар ұжымға сенбейді. Өздерінің жарлықтарымен өзгелерге қалайда орындатуға міндеттеп, берген бұйрық, жарлықтардың дәйекті болуын қат деп санамайды. Зерттеуші Е.Е. Бендровтың айқындауынша әміршіл бастықтар, биліктің бәрін өз уысында ұстап әкімшілік әдістің ролін асыра бағалайды да, көпшіліктің пікірімен санасуды қажет деп санамайды. Әміршіл әмір басшының сөзі әдетте қысқа, қарамағындағылармен үзілді-кесілді тілдеседі, қарсы ой-пікір айтқандарды ұнатпайды, тек өзгелерге өз ойын ғана орындатуды талап етеді. Өз қызметкерлеріне талапты тіке қойып, дөрекілік те көрсетеді, қауіп-қатер төндіре сөйлеп, жазалауы істің шындығына сай бола бермейді.

Әміршіл басшылар әдетте адамның дарақылық, ерекшелік мінез-құлқын дұрыс ажырата алмайды. Өздері жіберген қателіктерін өзгелерге аударып, жеке басының қателіктерін асыра бағалайды. Менмендік көрсетіп, өзінің ұнатқан адамдарының іс-әрекетін асыра бағалауға тырысады.

Дегенмен, әміршіл басшылар жұмыс істеуге қабілетті,үнемі асығып-үсігіп жүреді. Жедел шешім қабылдай алады. Шапшаң қимылдап асты тез ішеді, демалысты ұнатпайды, жұмыссыз жүргендерді жек көреді. (Мысал келтіру Англия 8 жыл 3500 адам 35-55 жас аралығында).

3) Ымырашыл жетекші.

Басқару ісінде ымырашыл жетекшінің іс-әрекетінде бір жағынан алғанда тұрақсыздық пен бей-берекеттік орын алатын болса, алекінші жағынан қарағанда, ондай жетекшінің жұмысты ұйымдастыруға қабілетсіз екендігін көрсетіп, әрбір әске немкетті қарайтын болады. Ондай басшы атқаратын қызыметіне лайықсыз және ол басқарған ұйымда тәртіп болмайды, істің бәрі ырду-дырду сипат алып, ақыры ыдырауға әкеп соқтырады.

В.И. Ленин өзінің ғылыми туындыларында даму дегеніміз - өрлеп өсу, ал даму болмаса істің бәрі құрдымға келіп тіреледі де, істің өнімі де, нәтижесі болмайды, бұл кері кетіп шегіндену, қимыл-қозғалыстың алға баспай табандап бір орында қалып қоюы деген екен.

Жетекшілердің басқару қызыметіндегі жұмыс тәсілі мен мінез-құлқындағы осындай типтік айырмашылықтарды талдай отырып, қайтиптегі басшыладың іс-әрекеті жемісті болады екен? Деген сұраққа келіп тірелеміз.

Бұл сұраққа біз демократияшыл стилдегі басшының жұмысы нәтижелі болады деп жауап береміз. Мұндай стилдегі жетекшінің басқару ісі әлдеқайда өнімді болатындығын американдық зерттеуші Курт Левин 1938 жылы Германияда жүргізілген тәжірбиелері арқылы анықтаған болатын. Ол сол кезде-ақ әміршілдік басқару ісінің баянсыз болатындығын сынаған.

3. Адамдар арасындағы қарым-қатынас орнатудық өзекті мәселелері қатарына жетекші қызметкердің жеке басына тән қадір қасиеті мен оған қойылатын талап тілектер:

1. 
   Жеткешілік қызмет атқаратын адамның беделі мен психологиялық
   

2. 
   Жетекшінің басқару қызметінің стиліндегі маңызды мәселе
   

3. 
   Жетекші қызыметкер істі ұйымдастырушы, әрі басқарушы. Егер
   

4. 
   Жетекші қызыметкердің мінез-құлқындағы ұнамды сипаттарға
   

Жетекші бойында жақсы сапаларды тұрақтандырып, өзінің мінезіне айналдыру үшін мынандай қағидаларды басшылыққа алу керек:

1. 
   Сын – пікірлер пайдассыз болса, оған үнемі назар аударып отыру қажет.
   

б) Басқа жағдай болса да төзімділік көрсетіңіз.

в) Әділетті болу керек. Әділеттілік көрсету – беделді арттырудың шарты.

г) Айтар сөзің мен ойың болсын.

д) Қарамағындағы адамдардың жақсы ісін қоштап, оған алғыс айт.

е) Қарамағындағы адамдарға үшінші бір кісі қатысып тұрғанда оған ескерту айтушы болмаңыз.

ж) Қарамағындағы адамдардың істейтін ісін өзің істеуші болма.

з) Егер берген жарлығын қате болса, онда өзің жіберген қатені мойындап, оны түзет.

и) Жазбаша түрде жарлық беруден мүмкіндігінше өзіңді сақтандыр.

к) Егер қарауындағы адам артық қабілетті болса, ондайлардан қамықпай, керісінше ондай қызметкерлерді мақтаныш ет.