Арман ӘУБӘКІР,
«Адырна» ұлттық-этнографиялық
бірлестігі» қоғамдық қорының төрағасы
Елдің халқы, саяси күштері белсенді
бола түсті. 1998 жылғы қарашада «Ақ жол»
қоғамдық қозғалысы құрылып саяси үрдістерге
либералдық идеологияның тереңдей түсуіне
ықпал ете бастады. Осы жылы шетелдер-
де тұрып жатқан этникалық қазақтардың
Қазақстанға қайтып келуі мәселесі Үкіметтік
деңгейде талқыланды. Оралман қазақтарды
қабылдау, оларға жаңа жағдайға үйренуге
көмектесу, жұмысқа орналастыру, баспанамен
қамтамасыз ету мәселелері қарастырылды.
Үкіметте отандақ тауар өндірушілерді
қолдау мәселелері талқыланды. Бұл жұ-
мыстың Қазақстанның индустриалдық
келбетін қалыптастыруда шешуші маңызға ие
болатындығы ескерілді.
Сайын БОРБАСОв,
саяси ғылым
докторы, профессор
ты ның депутаты Бірғаным Әйтімова, Эко-
номикалық интеграция істері жөніндегі
министр Жанар Айтжанова, «Астана ЭКС-
ПО-2017» ҰК» АҚ басқарушы директоры
Майя Егімбаева, Павлодар облысындағы
«Сағып» шаруа қожалығының басшысы
Төлеу Құшманова, Алматы қаласындағы
Педиатрия және балалар хирургиясы
ғылыми орталығының директоры Риза
Боранбаева, Астанадағы «Қазақ оюла-
ры» ЖШС директоры Толғанай Елекба-
ева, Солтүстік Қазақстан облысындағы
«Левин» жиһаз фабрикасының басшысы
Елена Левина, Қарағанды облысындағы
«Мұрагер» мамандандырылған мектеп-
интернатының директоры Маргарита
Нұрмағанбетова, Астанадағы «Қазақ
қызы» қоғамдық бірлестігінің төрайымы
Қарақат Әбден, әнші Тамара-Асар Жанқұл,
«Деловой мир Астана» ЖШС директо-
ры, бас редактор Шолпан Сыздықова,
ақын Әлия Дәулетбаева, көпбалалы ана-
лар – астаналық Жанар Байжолдинова
мен жамбылдық Алтынай Тоқпанова,
«Астана Опера» театрының солисі Жұпар
Ғабдуллина, «Астана Балет» театрының
бас режиссері Мукарам Абубахриева,
биолог, ғалым Дамира Қанаева, Шығыс
Қазақстан облысының Жарма ауданындағы
Үшбиік ауылдық округінің әкімі Перизат
Оралбаева, «Отырар сазы» Мемлекеттік
академиялық фольклорлық-этнографиялық
оркестрінің бас дирижері, актриса Дінзухра
Тілендиева, зымыранды артиллериялық
медицина қызметкерлерімен және ем-шара
қабылдаушылармен кездесті. Жиынды «Ақ жол»
партиясының облыстық сайлауалды штабының
жетекшісі Серік Бейсембаев жүргізді.
«Ауыл» халықтық-демократиялық патриот-
тық партиясының сайлау науқанындағы
үгіт-насихат жұмыстары Қызылжар өңірінде
жалғасып, топ мүшелері атбасын алдымен «Ал-
тын-Арман» әмбебап базарына тіреді.
Партия Төрғасының бірінші орынбаса-
ры, Парламент Мәжілісі депутаттығынан
үміткер Толымбек Ғабділәшімов сайлаушы-
лармен кездесуде саяси ұйымның сайлауал-
ды бағдарламасының басым қағидаттарын
түсіндіріп берді.
Қазақстанның Коммунистік халық пар-
кеме әскери бөлімінің радио байланысшы-
сы Жанар Ыбыраева, Ақтөбе ферроқорытпа
зауыты жөндеу-механика цехының токарі
Айна Кенесарина, Қостанай облысының
Сарыкөл ауданындағы «Жастар баста-
масы орталығының» басшысы Елена
Данилова, ауыр атлетикадан Қазақстан
Республикасының еңбек сіңірген спорт
шебері Жазира Жаппарқұл, актриса Динара
Бақтыбаева, І.Жансүгіров атындағы Жетісу
мемлекеттік университетінің студенті Лари-
са Митрохина қатысты.
Басқосуға қатысқан маман иелері
өздерінің тілектерін айтып, Елбасының
жүргізіп отырған саясатының арқасында
жеткен жетістіктері жайында әңгіме қозғады.
Шығыс Қазақстан облысының Жарма
ауданындағы Үшбиік ауылының әкімі
Перизат Оралбаева «Ауыл да үлкендер бата
бергенде еліміз тыныш, Елбасымыз аман
болсын дейді. Бұл – Сізге деген халықтың
айрықша ықыласының белгісі» деп,
Елбасының мерейін асырса, жастар атынан
сөз алған Лариса Митрохина мемлекет та-
рапынан жасалып жатқан ізгі бастамаларға
алғысын білдірді.
Елбасы жамбылдық көпбалалы ана
Алтынай Тоқпановаға «Алтын алқа» тап-
сырып, қатысушылардың әрқайсысының
сөздерін жеке-жеке тыңғылықты тыңдап,
жұмыстарына табыс, дендеріне саулық
тіледі.
Бағдагүл БАлАУБАевА
тиясы (ҚКХП) саяси ұйымы атынан Парла-
мент Мәжілісінің депутаттығынан үміткер
ретінде тізімге енгізілген белсенділер Орал
қаласындағы «Орал құю-механикалық зауыты»
ЖШС ұжымында болып, өздерінің сайлауалды
үгіт-насихат жұмыстарын жүргізді.
Партия көшбасшысы жиналғандарға
өздерінің сайлауалды бағдарламасын айтып
беру мен қатар, коммунистік идеологияның
әрқа шан да жұмысшы табының жанашыры
екенін айтты.
Жалпыұлттық социал-демократиялық
партияның Алматыдағы штабында партияның
белсенділері сайлаушылармен кездесті. Ал-
дымен сөз алған партия жетекшісі Жарма-
хан Тұяқбай партияның сайлауалды бағдар-
ламасына тоқталып, науқанды жұмыстың осы
бағдарлама талаптары аясында қызу жүріп
жатқанын атап өтті.
Партия белсенділері еліміз үшін өндіріс
әлеуетін ішкі даму мақсаттарына қарай
бұру, инновациялық экономикаға жол ашу
мәселелеріне байланысты өздерінің көзқа-
растарын жеткізді. Төраға мен оның әріп-
тестері Айдар Әлібаев, Тазабек Сәмбетбай
сай лаушылардың басқа да сауалдарына жауап
берді.
«Бірлік» партиясының мүшелері Қара-
ғандыдағы «Құрылыс Мет» ЖШС-інде болды.
Кәсіпорын тау-кен-шахта жабдықтарына
қызмет көрсетумен және оларды жөндеумен
айналысады, өңірдің барлық өндіруші кә-
сіпорындарының қажеттілігін қамтамасыз етеді.
Партия өкілдері өндіріспен танысып, 20
наурызда болатын Қазақстан Парламенті
Мәжілісінің кезектен тыс сайлауына белсене
қатысуға дайындалып жатқан еңбек ұжымының
мүшелерімен кездесу өткізді.
Д.ЖҰМАТҰлы
елбасы Н.Ә.Назарбаев Орал қаласына
жасаған сапарында «Болашақ-Т» ЖШС үй
құрылысы комбинатының жұмысымен таны-
сты.
«Өңірлерді дамыту» бағдарламасының
жүзеге асырылу барысымен танысты. Сапар
аясында кәсіпорынның еңбек ұжымымен
әңгімелесті. Президент өңірлердің дамуы мен
үй құрылысының көбеюі есебінен өнеркәсіп
нысандарына деген қажеттілік артатынын
айтты. Қазақстан халқы Ассамблеясының
Тәуелсіздіктің 25 жылдығына арналған «Біздің күшіміз – бірлікте»
атты республикалық форумына қатысты.
Өңір тынысымен танысты
«Қазақстандағы өзге ұлттардың мәдени
орталықтарына тегін кеңсе, қызмет
істеуіне қаражат төлеп, шараларына
тегін концерттік зал беріледі. Бір ғана
Алматының өзінде өзге ұлт өкілдерінің
мәдени орталықтары орналасқан бірнеше
ғимараттар бар. Ондай жеңілдіктерге
қол жеткізген қазақ мәдениетін, ұлт-
т ы қ қ ұ н д ы л ы қ т а р ы н н а с и х а т т а у ғ а
арналған бірде-бір ұйым жоқ. Мысалы,
қазақ мәдениетін, тарихын насихаттап
жүрген «Адырна» ұлттық-этнографиялық
бірлестігі» қоғамдық қорының тұрақты
кеңсесі, жұмысшыларына төлейтін тұрақты
Евроцентристік тарихи сана қазақ
халқының еңсесін түйірді. Қазақ халқы барлық
жетістіктер мен жақсылықтарды Батыстан,
Ресейден алды деген түпкілікті қате түсінік ба-
сым болып келді. Сондықтан тарих жылының
мақсаты – ел халқының дұрыс тарихи санасын
тәрбиелеу болды. Дұрыс ойлайтын халықтың,
дұрыс жолды, әділетті пиғылды таңдайтыны
ақиқат. Осындай мақсаттарды шешу үшін
Шоқан Уәлиханов атындағы тарих және
этнология институты 1998 жылдан бастап
«Отан тарихы» журналын шығара баста-
ды. Қазақ тарихшылары 260 жыдан астам
отарлық езгіде болған қазақ халқының жаңаша
рухани жаңаруы үрдісін бастады. Қазақ
мемлекеттілігінің тарихы тереңде екендігі
айтылды. 3 ғасырға жуық өмір сүрген Қазақ
хандығының тарихы жаңаша жазыла бастады.
Қытай, Иран, Мысыр, Ресей т.б. елдердегі
мұрағаттардағы Қазақстан тарихына қатысты
тарихи деректер, қолжазбалар, кітаптар жинау
жұмысы басталды. Тек қана Қытай елінен
қазақ тархына байланысты 5500-дей тарихи
деректер әкелінді.
Тарих жылында Зейнолла Самашев
бастаған археологиялық экспедиция Шығыс
Қазақстан облысының Берел мекені аумағынан
4
№10 (1320)
10 – 16 наурыз
2016 жыл
АНА ТІЛІ
АНА ТІЛІ
5
№10 (1320)
10 – 16 наурыз
2016 жыл
Жеріңнің аты – бабаңның хаты
ОЙтОЛҒам
Қазақтың ауыз әдебиетінде, жырлары мен дастандарында, сондай-ақ ақын-
жазушылардың шығармаларында сиырға қатысты теңеу сөздер молынан
ұшырасады. Бұл теңеу сөздер түліктің сипатына, мінезіне, болмысына қарай
қолданылады. «төрт түліктің төл атаулары» айдарының кезекті шығарылымын
осындай теңеу сөздерге арнауды жөн көрдік.
Әдебиет сыншысы, түрколог ғалым
Құлбек Ергөбек бірсыпыра уақыттан
бері «түрікстан жинағы» деген атпен
түріктану бағытында дәстүрлі кітап
шығарып келеді. Жинақ бір қазақ елі
ғана емес, күллі түрік дүниесінің тари-
хы, этнографиясы, әдебиеті, тұлғалары
жайында жазылған дүниелерден бас
құрайды. «түрікстан жинағының»
кезекті төртінші кітабына тарихи тамы-
ры бір – туыс Саха халқының ғалымы
Николай Иванович Васильев тарапынан
жазылған алғы сөзді аударып беріп
отырмыз.
Біздің алдымызда Халықаралық қазақ-
түрік университеті тарапынан үзбей
жарық көріп келе жатқан мейлінше то-
лымды «түрікстан жинағы» (түрікстан.
түрік әлемі) сериялық кітабының кезекті
төртінші томы.
Қазақ есімдері мен жер-су атаула-
рының қазақ әдеби тіл нормасына сай
дұрыс жазылуы, таңбалануы, басқа
тілдерге (орыс, ағылшын тілдеріне)
дұрыс транслитерациялануы – күн
тәртібіндегі мәселелердің бірі. Бұл
орайда ұлттық ономастика – өткен күн
мен болашақтың жүгін арқалап келе
жатқан сала деп айтуымызға толық
негіз бар.
Кісі есімдері мен тарихи қалып тасқан
жер-су атаулары ғасырлар бойы өз
бойында тарихи-мәдени ақпараттарды
сақтап келгені белгілі. осынау
құндылықтарымызды сақтап қалу,
оны әрі қарай жалғастырудың кепілі –
қазақтың жер-су атауларын тілдің нор-
масына, емле ережелеріне сай дұрыс
жазу, таңбалаумен тығыз байланысты.
«Жазу – мәдени мұра. ол ең алды-
мен тіл мәдениетінің бүгінгісі мен
ертеңгісін қамтамасыз етуге тиіс» деген
М.Балақаевтың сөзі қазақ ономастика-
сы саласының өзекті мәселесін аңдатып
тұрғандай.
Байлаулы бұзаудай
Атан өгіздей (үлкен). Салыстырылып
отырған заттың үлкендігін бейнелеп
көрсету үшін қолданылады. Мысалы,
Ө.Қанахиннің шығармасында бұл теңеу
сөз былай деп қолданылыпты: Ой, өзің
шыбық тимей шыңқ етер екенсің, – деді
кассир боп отырған атан өгіздей бір
бұжыр бет жігіт (Ө.Қанахин).
Аусыл сиырдай. Аусыл – сиыр ма-
лында кездесетін аурудың бір түрі. Ол
ауруға шалдыққан сиырдың өміріне
қауіп төнеді. Аузы сілекейленіп кетеді.
Сол мысалдың әдебиетте аусыл сиыр дай
деп қолданылатын теңеуі бар. Мәселен,
«Аусыл сиырдай аузы-басы сілекейленіп
кетіпті (X.Есенжанов).
Байлаулы бұзаудай. Әдетте бұзау
өскенше мал иесі оны байлап немесе
қоршауда ұстайды. Тіршілікке дендеп
үйренбеген бұзау айдалаға кетіп, адасып
кетуі де мүмкін. Сондықтан бұзауды бай-
лап ұстау қажет. Осы орайда «байлаулы
бұзаудай» деген теңеу сөз пайда болған.
Ілияс Жансүгіровтің шығармасында
«Жігіттер күндіз-түні байлаулы бұзаудай
өз ұясынан шықпайтын болды» деген
жолдар бар. Мұндай сөз тіркестері өзге
де ақын-жазушылардың туындыларын-
да кездеседі.
Байлаулы өгіздей. Байлаулы өгіздей
деген тіркес көбінесе бір дәрменсіз
күйге түскен адамды суреттеу үшін
қолданылып жатады. Өгіз – үлкен
күш иесі бола тұра, байлаулы болса,
оның қандай күйге түсетіні белгілі.
Сондықтан «байлаулы өгіздей» деген
тіркесті қаламгерлер осындай ахуалға
ұшыраған кейіпкерлерін суреттеу үшін
пайдаланады. Мәселен, Бірақ қанша
қорласа да, тұтқындағы жігіттердің
қолында қайраты жоқ, тек байлаулы
өгіздей сөгісті естіп, таяқты жей береді
(I.Жансүгіров).
Бесті бұқадай. Бұл да сондай са-
лыстырмалы теңеу мағынасында
қолданылып тұрған сөз тіркесі. Ірі,
бойларының биіктігі шамалас, олардың
біреуі – бесті бұқадай күжірейген жуан,
екіншісі – семізден жараған бесті аттай
сидам, жұмыр (С.Мұқанов).
Бөрі көрген сиырдай мөңіресу. Әдетте
түз тағылары малға шапса, сиырлардың
олардан қорқып мөңірейітіні бар. Сол
сәтті бейнелеу мағынасында «бөрі
көрген сиырдай мөңіресу» деген теңеу
сөздер кездеседі. Мәселен, жазушы
Мұхтар Әуезовтің бір шығармасында:
«Өздері, тіпті, бас құрасып, шуласып
бөрі көрген сиырдай мөңіреседі дейді»
деген әдеби жолдарды оқимыз.
Әукесін қасынған сиырдай. Сиыр
жануарында да әуке болады. Кей-
де сиыр лар ағашқа әукесін тіреп
қасынады. Сол көріністі бейнелеу
үшін әдеби туындыларында әукесін
қасынған сиырдай деген теңеу сөз
қолданылып жүр. Атақты жазушымыз
Ғабиден Мұстафиннің бір туынды-
сында: «Әукесін қасынған сиырдай иегін
көтере береді» деген сөз бар.
Бұзау. Сиыр малының алты айға
толмаған жас төлі.
Бұзау қорадай. Бұзауларға ар-
н а й ы ж е к е қ о р а с а л ы н а д ы . С о л
қорада бұзаулар жасы үлкен малдар-
дан оңашалау тұрады. Бұзау қора өзге
қораларға қарағанда кішілеу де болады.
Ал теңеу сөзге келетін болсақ, ол көлемге
байланысты немесе өзге де жағдайларға
қатысты қолданылуы мүмкін. Мәселен,
мына бір сөйлемге назар аударсақ: «Іші
тар, бұзау қорадай бықсып, дем алуға
болмай барады». Мұнда бұзау қора
тіркесі жағымсыз мәнде қолданылып
тұр. Жалпы, сиыр түлігіне қатысты
сөздердің ішінде бұзауға байланыс-
ты ұғымдар көп кездеседі. Солардың
кейбіріне тоқталайық.
Бұзаубас етік – жалпақ доғал бас
етік.
Бұзау көз – өлімсіреген жанарсыз
көз.
Бұзау тұмсық (мұрын) – мұрны
жалпақтау келген, таңқы танау.
Бұзау тастады – мал іші тастады.
Бұзау тіс – салалы ірі.
Бұзау балық – алабұқа тәрізділер от-
рядына жататын балықтардың бірі.
Бұзаубас – басы үлкен, алдыңғы
аяқтарымен жер қазатын түсі сары
қоңыз; құмды жерде өсетін биіктігі 5-25
см-дей малға жұғымды шөп.
Бұзаубас балық – ащы суларда
тіршілік ететін, басы жалпақ балық.
Бұзауқан – жаңа туған жас бұзау.
Бұзаула – сиыр, марал, бұлан сияқты
жануарлардың төлдеуі, тууы.
Бұзаутаз Барлық түлікте болатын
жұқпалы ауру.
Бұзау-торпақ – сиырдың бір жасқа
толмаған төлі.
Бұзаутіс – жалпақ таспадан 8-12-16
өрім етіп өрілген қамшы.
Бұзаушы – бұзау бағушы.
Бұзаушық (көне сөз) – сақарға май
қосып қайнатып жасаған қара сабынның
кішірек бөлшегі.
Тана – екі жасқа жетпеген торпақ,
тайынша.
Бұзаудай бағу. Өз қолыңнан түк
к е л м е й т і н д е й , б ұ з а у д а й б а ғ а д ы
(Ғ.Мүсірепов).
Бұзауша мөңіреу. Әй, тезірек
қ и м ы л д а ң д а р , ә й т п е с е , б ұ з а у ш а
мөңірерсіңдер! – деді тырбық мұрт банды
(С.Сейфуллин).
Бұқадай жуан мойын. Бірақ бұдан әрі
қуанышқа шыдай алмайтынын біліп,
аяқ жағында үн-түнсіз тізерлеп отырған
Қараүлектің бұқадай жуан мойнын
құшақтап өзіне тартты (I.Есенберлин).
Бұқаша қарау. Жұмарақымның
мұнысына Ыбырайым жаман көзімен
бұқаша қарап алды (I. Жансүгіров).
Бұқаша көз аларту. Соның бірі есуас
Зәңгі Жүсіп, Бұқаша басқаларға көз
алартты (Қ.Аманжолов).
Тайынша бұқадай (үлкен). Сол үйде
үлкендігі тайынша бұқадай қара ала
түсті, шолақ құйрық төбет болушы еді
(С.Мұқанов).
Тайыншадай (биік). Ол енді соңғы
маралға таяу келе жатқан, биіктігі
тайын шадай көкжал тарланды түсірмек
болды (I.Есенберлин).
Тайыншадай (үлкен). Екі көзі қып-
қызыл от сияқты, үлкендігі тайыншадай
қара қасқыр екен (Қазақ ертегілері).
Тілі буылған өгіздей. Тілі буылған
өгіздей еңкейіп, үнсіз отырған хазірет
сөзге осы тұста араласты (Д.Әбілов).
Үріккен сиырдай бажыраю. Екінші
көшір үріккен сиырдай бажырайды да
қалды (I.Жансүгіров).
Бұралқы өгіздей. Бұралқы өгіздей
сүйкеніп, үй-үйді санап, босағасын
босатпай жүрген белгілі жарапазаншы
емес пе? (X.Есенжанов).
егінге түскен сиырдай жайпау. Егінге
түскен сиырдай жайпап жатқан өңшең
ораза тұтқандар (I.Жансүгіров).
Жаңа туған бұзаудың көзіндей.
Көздері де жаңа туған бұзаудың көзіндей
бар дүниеге таңдана қарайтын сияқты
(Ғ.Мүсірепов).
Жас бұзаудың басындай. Басындай
жас бұзаудың былқ-сылқ етіп, Кей ба-
стар кеткен еді төске құлап (Д.Әбілов).
Жылан тиген бұқадай. Шықты ора-
лып Мұқан бай, Жылан тиген бұқадай
(I. Жансүгіров).
ит қуған бұзаудай. – Ендеше неме-
неге ит қуған бұзаудай боп, екі танауың
шелектей делдиіп, едіреңдеп келесің?
(Ә.Нұршайықов).
Құлаққа ұрған танадай меңірею.
Жиылған жұрт құлаққа ұрған танадай
меңірейіп құлақ қоюлы (I.Жансүгіров).
Құлаққа ұрған танадай тыныштық.
Мұнда құлаққа ұрған танадай тып-
тымық тыныштық (С.Мұқанов).
Құлаққа ұрған танадай үн-түнсіз.
Хан үндемегеннен кейін, тірі жан аузын
ашқан жоқ, барлық жұрт құлаққа ұрған
танадай үн-түнсіз (I.Есенберлин).
Құнажын сиырдай (үлкен). Жүндес
аюдың үлкендігі құнажын сиырдай деуге
сиярлық (С.Мұқанов).
Құнан өгіздей (үлкен). Жарықтық
Қарамолдадан құнан өгіздей қошқар
беріп, қалап алғанмын (Д.Әбілов).
Сиырдың тобығындай. Басында ал-
тыннан әшекейлеп, өн бойын түрлі-түсті
қымбат тастармен безеген, маңдайына
үлкендігі сиырдың тобығындай жасыл
жақұт орнатқан таж (С.Мұқанов).
Сиырдың тіліндей. Аяқтарына киген
жеңіл, жылтыр қара етіктері де қызыл
сырлы тақтай бетін сиыр тіліндей жалап,
ыс-ыс етеді (Ә.Нұрпейісов).
Д.ТӨлеБАев
(«Қазақ әдеби тілінің сөздігі»
негізінде дайындалды)
төрт түліктің төл атаулары
түрКолоГИя
жауынгері
Жазу – мәдени мұра
сөйлеп, шемен шерді қозғап, рухыңды
оятып өтуі әбден мүмкін емес пе?! Автор
жазбаларында осындай тұстарды оятып
сөйлейді. Түрік халықтарының тарихи
тамыры бір, өздері тағдырлас екеніне
сендіре сөйлейді.
Бір қуанарлығы жинақтағы мақа ла-
лар қазақ, қырғыз, өзбек, ұйғыр, түркие,
татар, башқұрт, саха дегендей әралуан
тілдерде беріліп отырады. Түрік ха-
лықтарының өзара туыстығы, тарихи
тамырға деген тең құқықтығы жайлы
ой осылай жинақталып, осылай нығая
береді.
Түріктерді дәйім бөлектеп бөлшек-
теумен келеді. Олай ету кезең-кезең
билеушілеріне тиімді болған. Бүгінгі
таңда олар Беринг бұғазынан Жерорта
теңізіне дейін аймақтарға бөлініп, ше-
каралары шегенделген. Олардың тарихы
дангер шопан отбасында өмірге келген,
Сырдария бойында – жайлауда са-
йын дала тәрбиесін, халықтың бар-
ша даналығы мен мәдени байлығын
бойы на сіңірген ол Түркістан тумасы.
Кейін келе Түркістанда Қ.А.Ясауи
атындағы халықаралық қазақ-түрік
университетінің вице-президенті бол-
ды. «Туған жерге туыңды тік!» («Где
родился, там и пригодился) деген осы!
Түркістанда 2004 жылы ол «Бейсембай
Кенжебайұлының түріктану музейін»
талдайтын эстет болуды тілейді. Кейде
прозашы, кейде аудармашы болып бой
тастайтын сыншыны осы қасиеттерді
толық меңгерген деп айта аламыз. Оның
шығармалары көп тілдерге аударылған.
Айталық, «Жазушы шеберханасы» ата-
латын монографиясы 2002 жылы өзбек
тіліне аударылып басылды.
«Түрікстан жинағы» сериясының
ә р т о м ы ә д е б и е т т і ң ж е к е ж а н р ы
табиғатын таразылауға арналатыны
болады. Олар балалар әдебиеті, поэзия,
проза, әдебиеттану мен сын әлемі бо-
лып жалғасады. Жинақтағы еңбектер
кеңселік қасаң тілмен емес, ғылыми
көңілсіз стильмен де емес, оқырманды
еліктіріп ала жөнелетін, содан да кім-
кімнің де жүрегіне жететін жанды
стильмен жазылған. Мұны оқымысты
жазушының кәсібилігі деп қарағанымыз
жөн.
«Саха азаматы – қазақ қайраткері»
аталатын мақаласы маған ерекше
ыстық. Олай болатын себебі, автор
1932-37 жылдары Батыс Қазақстан,
Қарағанды және Солтүстік Қазақстан
облыстарын бірінші басшы болып
басқарған саха революционері Максим
Кирович Ам мосов қайраткерлігін терең
талдайтын тарихшы тұлғатанушы ретінде
мойындатады. Аммосов Исидор Барахов,
Платон Ойунскиймен бірқатар Якут
республикасын құрушының бірі еді.
Тағдырдың айдауымен туыс Қазақстанда,
сосын Қырғыз АССР-інде басшылық
жасады. Жалынды жас азамат өмірінің
көп беті әлі Қазақстанға белгілі емес,
сондықтан Құлбек Ергөбектің ойлы отты
мақаласы тарихи тамырлас Қазақстан мен
Якутия арасын рухани сабақтастыратын
рухани көпір болады деп білемін.
Өз басым Құлбек Сәрсенұлымен
2010 жылы танысқан сәтте оның ал-
д ы н а қ о й ы п о т ы р ғ а н ұ л а н - а с ы р
істерінен хабардар болған едім. Ойға
алған арманының соншалық көптігіне
таңғалып, жүзеге аса қояр ма екен?
– деген ойда болғанмын. Әлемнің
көптеген түрколог ғалымдары қиялдай
армандаған сол істер бүгін Түркістандай
киелі жерде нақты, затты күйінде жүзеге
асып отырғанына таңғаламын. Құлбекті
ХІV ғасырда Әмір Темір салдырған мав-
золейде мәңгілікке дамылдап жатқан
түрік халқының ұлы гуманист ойшылы,
ағартушы Ахмет Ясауи рухы желеп же-
беген шығар деп ойлаймын.
Құлбек Ергөбектің «Түрікстан
жинағы» күллі түрік халықтары мәдениеті
мен тарихын дамыту жолындағы ұлы
құбылыс! Автор жылына алпыстан
астам деректі мақалалар, деректі
көркем шығармалар жазады. Сериялық
еңбектің кезекті кітаптарында автордың
шығармашылық жоспары жүзеге аса
береді деп ойлаймын. Оның мына
тамаша кітабы түрік халықтарының
бұдан әрі шығармашылық тығыз бай-
ланыста өркендеуіне қызмет ете береді.
Ол түркологияның тайсалмас баһадүр
жауынгері!
Достарыңызбен бөлісу: |