Nazarbayev Intellectual Schools Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «назарбаев зияткерлік мектептері»

378

Nazarbayev

Intellectual

Schools

жайында жоғары оқу орны қабырғасында меңгеруі тиіс. «Өзінің» ішкі күйлеріне тән емес, жаңа сезінетін, 

тіршілік әрекетінің сыртқы күйлерінің ауысу әдісімен адам осы күйге жетеді. Ынталандыру үрдісі кезінде 

«ішкіден» «сыртқыға» ең тиімді көшеді.

Педагогтың  қызметі  өзінің  құрылымына  қарай  жан-жақтылығымен  ерекшеленеді.  Ұстаз  қызмет 

барысында  әр  түрлі  рөлде  көріні  тиіс.  Оқытушы  ретінде  өз  сабақтарының  авторы,  балалар  ұжымын 

ұйымдастырушысы  әрі  оқушылардың  рухани  өмірінің  дамуына,  олардың  адамгершілік  келбетінің 

қалыптасына  әсер  ететін  тәрбиеші.  Әрине  қызмет  барысында  ата-аналармен  қарым-қатынас  жасайды, 

олар мұғалім үшін балаларының жетістігімен кемшіліктерін хабарлаушы ғана емес, педагогикалық білімді 

насихаттаушы, әрі жалпы тәрбие жайлы кеңес беруші. Осындай көпқырлы функциясы ұстаздарға жоғары 

талап қоя отырып, оның бейімделу процесін күрделендіреді және жас маманның эмоционалдық тұрғыдан 

қатты толқуын да айқындайды.

Жас  мұғалімдерде  қажетті  психологиялық-педагогикалық  білімдердің,  білік  пен  дағдылардың 

болмауы, педагогикалық жұмысқа дайындығының аздыңығы, жіберген қателіктері мен сәтсіздіктері өкініш, 

көңілі  қалу  сезімдерін  туғызады.  Туыдаған  проблемалардың  күрделігі  және  оларды  жеңудің  жолдарын 

анық білмеуі олардың көңілінде қорқыныш, сенімсіздік туғызып, жас мамандардың кәсіби бейімделуіне 

кері әсерін тигізеді. Өте күрделі процестердің санатындағы кәсіби бейімделу процесіөзіндік ішкі, сондай-

ақ сыртқы қайшылықтарымен сипатталады. Алғашқы қайшылықтар:

•  Жас мұғалімнің өз бетінше жүмыс істеуге ұмтылуы және оған қажетті білімі, білік-дағдыларының 

жоқтығынан, сондай-ақ ұжымда шығармашылық, демократиялық негіздердің жоқтығынан;

•  Жақсы жалпы теориялық білім мен оны практикалық қызметінде қолдана алмауынан;

•  Жас мұғалімнің өзін-өзі таныту қажеттілігі мен оның комуникативтік мүмкіндігінің сәйкессіздігінен 

туындайды.

  Тұлғаның  кәсіби  бейімделу  процесінде  оның  жұмыс  орнына  байланысты  кездесетін  сыртқы 

қайшылықтары:

•  Жас  педагогтардың  өмірлік  жоспарлары,  құлшыныстары,  кәсібін  үміті  мен  олардың  жаңа 

әлеуметтік  жағдайы,  мектептің  ұжымы,  оның  құндылық  бағдарлары  ұсынатын  нақтылы  мүмкіндіктер 

арасында;

•  Жас  мұғалімнің  талап-тілектері  және  оның  аталған  ұжымның  тұлғааралық  қарым-қатынастар 

құрылымындағы нақтылы алатын орны арасында;

•  Мектептің  ұжымының  мамандыққа  байланысты  қоятын  нақтылы  талап-тілектері  мен  жас 

мұғалімдердің  даралық  ерекшеліктерінен  туындайтын  оның  сенімділік,  қызығушылық,  ұмтылысы 

арасында;

•  Қарым-қатынас тәжірибесінің жетімсіздігінен және алғашқы жылдарда қоғамдық-педагогикалық 

қызметінің көп салалығына да байланысты туындайды.

Туындаған қайшылықтарды жеңу үшін жас мұғалімдердің алдымен оларды жақсы түсіне білуі және 

болатын қажетті өзгерістерге ынта-құлшыныспен қарауы өте маңызды. Кездесетін қайшылықтарды жеңу 

үшін мектепте әлеуметтік-педагогикалық жағдайлардың жасалуына, ерік-күш секілді сапаларды қолдап, 

қалыптастыруға күш салу керек.

Кәсіби дайындықты кәсіби даму, кәсіби қызмет тәжірибесін меңгеру арқылы мынадай қорытынды 

жасауға болады: білікті маман болашағына қарай талпынып, сеніммен нық қадам жасайды, өзгерістерді 

алдын-ала  сезіп,  байқай  алады,  өз  бетінше  тұрақты  білім  алуға,  қазіргі  заман  талаптарына  сай  шығып 

жатқан жаңа технология түрлері арқылы білім беру салаларына қадам жасай алады.

Әдебиет:

1.  Насырова Г.И. Профессиональная адаптация будущих учителей. В сб.: Формирование социальной 

актиности личности учителя. М., 1985.

2.  Кузьмина Н.В. Пролемы профессионольной подготовки кадров в условиях рыночных отношений. 

Челябинск, 1990

Nazarbayev

Intellectual

Schools

379

Токтарова Т.Ж.

кандидат филологических наук, доцент

Казахский национальный педагогический университет имени Абая

(Республика Казахстан)

К ВОПРОСУ ОБ ИССЛЕДОВАННОСТИ ГЕНДЕРНОЙ КОНЦЕПТОСФЕРЫ

   

Антропоцентрический принцип в лингвистике представляет собой частное проявление глобального 

процесса гуманизации науки. Объектом исследования становится человеческий фактор в языке. Те или 

иные вопросы в лингвистике решаются с использованием понятий антропоцентризм, антропоцентрический 

принцип. Прежде всего, следует отметить о появлении когнитивного подхода в исследованиях лингвистов. 

Базовыми в когнитивной лингвистике оказываются категории: «концепта, категоризации, концептосферы» 

/1/. Одним из таких направлений в языкознании является гендерная лингвистика.

Мы придерживаемся точки зрения Ю.С.Степанова о том, что концепт существует в сознании человека 

не в виде четких понятий и что концепт представляет собой «пучок» представлений, понятий, знаний, 

ассоциаций, переживаний, который сопровождает то или иное слово. В отличие от понятий в собственном 

смысле термина, «концепты не только мыслятся, они переживаются… Концепт – основная ячейка культуры 

в ментальном мире человека» /2/. У концепта сложная структура. «С одной стороны, к ней принадлежит 

все,  что  принадлежит  строению  понятия…;  с  другой  стороны,  в  структуру  концепта  входит  все,  что  и 

делает его фактом культуры, исходная форма (этимология); …современные ассоциации; оценки…» /2/. 

Толкование понятия «концепт» соотносится с рассмотрением как с точки зрения его когнитивного 

содержания, так и в сфере культурной обусловленности. 

Концепт с философской точки зрения выступает в роли смысла: «Обычные» способы восприятия 

мира  –  зрение,  слух,  осязание,  обоняние,  вкус…  являют  собой  единственный  способ  образования 

смыслов,  или  концептов,  объектов  мира:  эти  объекты  могут  рассматриваться  как  знаки  мира,  которым 

приписываются или придаются смыслы. Такие смыслы, или концепты, в свою очередь, являются не чем 

иным, как истинной и ложной информацией, которой человек располагает о существующих объектах. Для 

этого процесса образования смыслов, или концептов, существенно то, что новые смыслы образуются на 

основе имеющихся /3/.

А.В.Кириллина, разрабатывая методику описания мужественности и женственности как культурных 

концептов, употребляет термин «концепт» как синоним понятия /4/.

Нельзя  не  согласиться  с  Хакимовой  Г.Ш.,  которая  считает,  что  изучение  культурных  концептов 

мужественности  и  женственности  является  одним  из  перспективных  направлений  лингвистической 

гендерологии, а одной из ее главных целей - определение универсальных и культурно специфичных черт 

маскулинности и фемининности. Теория гендерных исследований большую значимость приобретает и в 

таком прикладном аспекте как теория обучения языкам и культурам. Являясь одним из важных параметров 

самоидентификации  личности,  пол  оказывает  воздействие  на  процессы  обработки  и  структурирования 

информации в языковом сознании индивидов, тем самым влияя на их вербальное и невербальное поведение 

/5/.

Гендерный концепт, по мнению Мистрюковой Е.В., - это семантическое образование, возникающее 

в  результате  сочетания  словарного  значения  слова  с  этнокультурным  мировосприятием  и  дающее 

представление о типичных мужских и женских образах, в котором выделяются ценностная, экспрессивная 

и понятийная стороны /6/.

Современные  гендерные  исследования  в  лингвистике  сосредоточены  на  трех  проблемных  блоках: 

социальной природе мужских и женских языков, особенностях мужского и женского речевого поведения: 

исследовании концептов в гендерном аспекте. Прежде всего, описанию подвергаются концепты мужчина 

и женщина, как они представлены в разных культурах и языках. При этом объектом исследования является 

380

Nazarbayev

Intellectual

Schools

преимущественно концепт женщина , являющийся маркированным, отличающийся от нормы, эталоном 

которой предстает мужчина /7/.

Становление  гендерной  лингвистики,  изучающей  проявление  гендерного  фактора  в  единицах 

языка  и  речи,  явилось  логическим  следствием  понимания  того  факта,  что  различия  между  полами,  в 

достаточной мере проявляющие себя в разнообразных аспектах жизни общества, достаточно своеобразно 

реализуются также в процессе языковой коммуникации. Стоит заметить, что в самом начале в качестве 

объекта исследования гендерной лингвистики выступали проблемы отражения гендера преимущественно 

в аспекте анализа живой речи представителей разных полов, то на данном этапе в круг её интересов входят 

самые различные вопросы, касающиеся связи языка со всеми видами человеческой деятельности.

Положение  о  том,  что  язык  запечатлевает  культурные  различия  и  по-разному  концептуализует 

одни и те же явления, особенно последовательно верифицируемо в рамках изучения фразеологического 

состава языка, хранящего и воспроизводящего культурные установки народа. Привлечение в подобных 

исследованиях гендерного знания, то есть культурной составляющей концепта “ гендер ”, позволит вскрыть 

культурную  специфику  гендерных  стереотипов  и  ассиметрий,  присутствующих  в  любом  обществе, 

развивавшемся на основе патриархатной культуры /8, 9/. 

С точки зрения М.В. Пименовой, «в наивной языковой картине мира зафиксирована дифференциация 

концептов  внутреннего  мира  по  признаку  пола.  Перенесение  концептуальных  метафор  в  область 

внутреннего  мира  учитывает  и  особые  квалитативные  признаки  концептов,  которые  приписываются 

только женщинам или только мужчинам» /10/. Существует два типа гендерной характеристики концептов 

внутреннего мира человека – первичная (прямая) и вторичная (косвенная). 

Вместе с тем, как показывают результаты большого количества исследований, подтверждающие факт 

андроцентричности любого языка, в работах последних лет выдвигается точка зрения о выраженности 

андроцентризма разных языков и культур. В разных языках и культурах степень андроцентризма может 

быть  в  большей  или  меньшей  степени.  Поэтому  исследование  концептов  «Мужчина»,  «Женщина», 

«мужественности» и «женственности» тесно связано с формированием критериев степени андроцентризма 

языков. Также следует отметить о значении сопоставительного анализа концептов «Мужчина», «Женщина», 

«мужественность» и «женственность». 

Кроме того, все существующие гендерные отношения, на наш взгляд, основываются, прежде всего, 

на существующих в том или ином обществе гендерных стереотипах, имеющие национально-культурные 

аспекты. Гендерные стереотипы мужского и женского поведения имеют диаметрально противоположное 

значение. Все существующие гендерные стереотипы поддерживаются с помощью процесса социализации, 

будь то воспитание в семье, школе, коллективе, через средства массовой информации и т.д. Основным 

компонентом гендерных стереотипов являются культура, традиции, обычаи того или иного народа.

Исследование взаимоотношений языка, культуры, сознания в лингвокультурологии повлекло за собой 

появлением  нового  направления  лингвокультурной  концептологии.  «Становление  лингвоконцептологии 

как  научной  дисциплины,  изучающей  определенные  в  языке  культурные  концепты,  и  межкультурной 

коммуникации,  занимающейся  проблемами  общения  языковых  личностей,  принадлежащих  различным 

культурным социумам, видимо, не случайно совпадает с общей антропоцентрической переориентацией 

парадигмы  гуманитарного  сознания.  Предметные  области  лингвоконцептологии  и  межкультурной 

коммуникации частично пересекаются, так как объектом их исследования является этнический менталитет 

как совокупность групповых поведенческих и когнитивных стереотипов. При этом следует отметить, что 

первая направлена на выявление лингвоспецифических характеристик этого менталитета через анализ его 

семантических составляющих - концептов, а

вторая занимается анализом путей преодоления лингвокультурной

специфики и возможного ее непонимания в процессе межъязыкового общения» /11/.

Суммируя  вышесказанное,  можно  сделать  вывод  о  том,  что  исследование  культурных  концептов 

«Мужчина»,  «Женщина»,  «мужественность»  и  «женственность»  является  одним  из  наиболее 

перспективных  направлений  гендерной  лингвистики.  Основной  целью  исследований  такого  характера 

Nazarbayev

Intellectual

Schools

381

является определение представленных универсальных и культурно специфичных черт маскулинности и 

фемининности в разных языках и культурах. Немаловажную роль играет сопоставительные исследования, 

посвященные культурным концептам «Мужчина», «Женщина», «мужественность» и «женственность». 

Несомненно, гендер, являясь одним из важных параметров самоидентификации личности, оказывает 

воздействие  на  процессы  восприятия  и  переработки  полученной  информации  в  языковом  сознании 

индивидов, что, конечно, имеет влияние на вербальное и невербальное поведение представителей разных 

языков и культур. Трудно не согласиться что, гендер, являясь сложным и многоаспектным направлением, 

занимает  в  Казахстане  определенную  нишу.  Интерес  представляют  работы,  посвященные  этническому 

аспекту  гендера,  исследования  гендерной  лингвистики  с  точки  зрения  философии,  психологии, 

социолингвистики, культурологии, этнографии, этикета и т.д., а также сопоставительные исследования. 

Признание  важности  и  уникальности  человека  повлекло  за  собой  смену  приоритетов  в  науке 

от  исследований  массовых  масштабных  явлений  к  отдельным  проявлениям  и  особенным  вариантам, 

связанных  с  широким  внедрением  антропологического  принципа.  Таким  образом,  прослеживается 

тенденция исследования разнообразия конкретных проявлений человека: культурных, расовых, гендерных.

Литература:

1.  Попова З.Д., Стернин И.А. Очерки по когнитивной лингвистике. Воронеж. 2001.

2.  Степанов Ю.С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. – М.: «Языки русской 

культуры», 1997. – 824 с.

3.  Павиленис Р. Язык, смысл, понимание // Язык. Наука. Философия: логико-методологический и 

семиотический анализ. – Вильнюс: Ин-т философии, социологии и права АН Литовской ССР, 1986. – С. 

240-263.

4.  Кирилина А.В. Гендер: лингвистические аспекты. – М: Институт социологии РАН, 1999. – 180 с.

5.  Хакимова Г.Ш. К вопросу о методологии гендерных исследований в лингвистике.

6.  Мистрюкова  Е.В.  Средства  репрезентации  концептов  “мужественность”  и  “женственность”  в 

современном английском языке: диссертация ... кандидата филологических наук: 10.02.04. - Самара, 2005. 

- 229 с. РГБ ОД, 

7.  Кондратьева  О.Н.  Концепты  внутреннего  мира  человека  в  русских  летописях  (на  примере 

концептов душа, сердце, ум ): Дис. … канд. филол. наук. – Кемерово, 2004.

8.  Телия В.Н. Семантика идиом в функционально – параметрическом изображении // Фразеография 

в Машинном фонде русского языка. – М., 1990.

9.  Фразеология в контексте культуры. – М.: Языки русской культуры, 1999.

10. Пименова М.В. Гендерные признаки концептов внутреннего мира человека // Mentalitat. Konzept. 

Gender. –Landau:, 2000 

11. Семенова Д. В. Гендерный аспект концептуального анализа лексем “мужчина” и “женщина” (На 

материале фразеологии английского, русского и кабардинского языков): Дис. ... канд. филол. наук: 10.02.19 

Нальчик, 2006 181 с. РГБ ОД, 61:06-10/781 

382

Nazarbayev

Intellectual

Schools

Төлешова Ұ.Б.

педагогика ғылымының кандидаты 

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті 

(Қазақстан Республикасы)

БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТАРДЫҢ КӘСІБИ ҚЫЗМЕТІ МЕН ТҰЛҒАЛЫҚ 

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 

Еліміздегі  жоғары  оқу  орнындағы  студенттердің  білім  сапасын  арттыру  қазіргі  кезеңнің  өзекті 

мәселелерінің бірі. Бұл мәселе жөнінде елбасы Н.Ә. Назарбаев халыққа жолдауында «Еліміздің оқу-білім 

сапасын арттырмайынша біз ауқымды экономика құра алмаймыз» деген болатын. 

Жаңа формацияда білім беру саласының барлық үдерісінде, студенттердің кәсіби дайындықтарын 

дамытумен  қатар  студенттердің  жеке  ерекшеліктерін  ескеру,  олардың  қабілеттеріне  және  тұлғалық 

бағыттылық ықпалына қарай жағдай туғызуды қажет етеді.

Қазақстан  Республикасының  Білім  және  ғылым  министрлігінің  білім  беру  мекемелеріне  педагог-

психолог  мамандығын  енгізу  туралы  нұсқау  хаты  негізінде  мептептерде  әлеуметтік-педагог,  педагог-

психолог мамандары қызмет жасай бастады. 

Бұл  мамандардың  алдында  болашақ  өркениетті,  дәстүрлі  демократиялық  мемлекетті  құратын  жас 

ұрпақтың ең әуелі имандылық, адамгершілік қасиеттерін, рухани байлығын, жан-дүниесін, білім сапасын, 

тән сұлулығын арттыруда оқушылармен педагогикалық-психологиялық қызмет атқару міндеттері тұрады. 

Мектептегі  педагог-психологтың  қызметін  атқару  үшін  жан-жақты  білімі  бар  сол  кәсіпті  бірінші  өзі 

жете  түсінуші  маман  болу  қажет,  және  де  кәсіп  туралы  мағлұматтары  мен  кәсіби  даярлығының  болуы 

шарт. Себебі педагог-психолог маманының адаммен қалай жұмыс жасау керектігін қыр сырын түсінген 

бойында адаммен тіл табыса білу қабілеті, қалай жұмыс жасай білу шеберлігі, сөйлесу мәдениеті, өзін-

өзі ұстай білу және адамдармен араласқанда оларды өзіне қарата алушылық және сөзіне иландыра алу, 

ұйымдастырушылық  қабілеті  болуы  тиіс.  Осыған  байланысты  педагог-психологтың  атқаратын  қызметі 

төмендегідей болуы тиіс: 

- ақпараттық (ақпарат беру);

- дамытушылық (ойлауы, елестетуі, тілді дамыту);

- мобильділік (істің, тапсырманың, жаттығудың орындалуының жылдамдығын қадағалау);

-  қалыптастырушылық  (сабақты,  сыныптан  тыс  іс-әрекетті,  әртүрлі  деңгейдегі  тапсырмалар,  өз 

бетімен жұмыс, т.б.);

-  коммуникативті  (ата-аналармен,  басқа  мұғалімдермен,  әкімшілікпен,  психологтармен, 

валеологтармен қарым-қатынас);

- ұйымдастырушылық ( оқытушыларды, басқа мұғалімдерді, ата-аналарды, өзін, сабақты, сыныптан 

тыс жұмыстарды, сынып сағаттарын, сауалнамалар, экскурсия, т.б. ұйымдастырады);

- зерттеушілік (жеке тұлға ретінде зерттеу);

- тәрбиелеушілік (оқушылардың қабілеттерін кез келген әдіспен тәрбиелеу, қалыптастыру, дамыту);

- ынталандырушылық (балалардың іс-әрекетін ынталандыру);

- коррекциялық (білім алушылардың іс-әрекетін қайта түзету);

- диагностикалық (болжамдық зерттеулер жүргізу).

- психопрофилактикалық (психологиялық кеңестер беру, жеке жұмыс жасау). 

Педагог-психолог  мамандар  қоғамдағы  саяси-экономикалық  жағдайларда  кездесетін  келеңсіз 

үдерістермен күрес жүргізе алатын – күрескер де бола білуі керек. 

Мектеп  педагог-психологы  жалпы,  орта  және  кәсіптік  білім  беретін  мектептердің  жұмыстарын 

көрсететін  құжаттар  мен  материалдарды,  ғылым  әдебиеттерді  зерттеп  қазіргі  психодиагностиканың 

және  психологиялық  түзетудің  әдістерін  пайдаланып,  зерттеу  материалдары  мен  оқыту  әдістемесінің, 

жүктеу/скачать 9,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: