§7 Органикалық заттардың аталуы, изомериясы, гомологтық қатар

Көмірсутектер алкандарға (С_nH_2n+2), алкендерге (C_nH_2n), алкиндерге (C_nH_2n-2) бөлінеді.

Қаныққан көмірсутектердің алғашқы төртеуі тривиальды қалыптасқан атаумен: метан, этан, пропан, бутан, ал бесіншісінен бастап көмірсутек атомдар санын (грекше) атауды пайдаланылады да –ан, қанықпаған этилен қатарының көмірсутектеріне –ен, ацетилен қатарыныкіне –ин жалғанады.

Органикалық заттарды атауда екі номенклатура: рационалды және систематикалық қолданылады. Бір валентті радикалдар –ил жалғауымен аталады.

Систематикалық номенклатура бойынша атау үшін ең ұзын тізбек таңдалып алынып, радикал немесе функционалдық топ, қос немесе үш байланыс қай жағына жақын орналасса, нөмірлеу сол жағынан басталады. Функционалдық топқа байланысты спирттер – ол жалғауымен, альдегидтер –аль жалғауымен, кетондар –он жалғауын қосып аталады.

Құрамы бірдей, атомдардың байланысу реті әр түрлі болатын заттарды изомерлер деп, ал бір-бірінен – СН₂ – тобына ажырайтын қасиеттері жөнінен ұқсас заттар қатарын гомологтық қатар деп атайды.

Осы көрсетілген үш зат бір-біріне изомер, химиялық қасиеттері ұқсас, физикалық қасиеттерінде айырмашылықтары болады.

Тізбекте неғұрлым көміртек атомының саны көп болса, изомерлері соғұрлым көп болады.

Көміртек тізбегінде оның орнына қанша көміртекпен тікелей байланысып тұрғанына қарай бірінші-, екінші-, үшінші-, төртінші ретті көміртек атомы деп те атайды:

2,2,4 триметилпентан молекуласындағы екінші көміртек атомы төртінші-, үшінші көміртек атомы екінші-, төртінші көміртек атомы – үшінші ретті, ал қалған көміртектер – бірінші ретті болып саналады.

Тұйық тізбекті қосылыстарды атаудың өзіндік ерекшеліктері болады.