Тіркеу нөмірі 204-ж Регистрационный №204-ж

36
№ 2 (58), 2013   
 
 
                                   Региональный вестник Востока
Центрально-Азиатская и Китайско-Гималайская подобласти).
Степные,  лесостепные  и  полупустынные  зоны  Юго-Восточной  Европы, 
Центральной Азии, включая Крым, Южную Украину, степные районы Предкав-
казья и Большого Кавказа, Казахстана и южной Сибири. На востоке ареал дости-
гает Алтая и Джунгарии [2, 3].
В Восточном Казахстане обитает в Зайсанской и Балхаш-Алакольской кот-
ловинах, на Калбинском Алтае.
Места обитания. Живёт в различных биотопах, предпочитая берега озёр 
и долины рек. В лесной зоне предпочитает опушки и перелески с кустарником. 
В степи и пустыне – в оврагах, лощинах, впадинах, у колодцев, ключей и т.д. 
В горы поднимается до 2500-2700 м над уровнем моря. Обитает в равнинных 
и горных полынных степях, остепненных альпийских лугах, солончаковых по-
лупустынях и закрепленных песках. При распашке земель исчезает и остается 
только по оврагам, обочинам дорог и береговым обрывам [7].
Обыкновенная гадюка – Vipera (Pelias) berus (Linnaeus, 1758):
Распространение.  Палеарктическая  область  (Средиземноморская, 
Центрально-Азиатская,  Китайско-Гималайская  и  Западно-Американская 
подобласти)
1
.
Северная и Средняя Европа, Северная Азия: от Великобритании до Саха-
лина и Кореи. На север поднимается до 68ºс.ш.; на юге доходит до 40ºс.ш. В горы 
поднимается до 300 м над уровнем моря [2,3]
В Восточном Казахстане она найдена в Маркакольском, Катон-Карагайском 
(у Рахмановских ключей) и Зыряновском районах; в окрестностях городов Усть-
Каменогорска  и  Риддера;  в  окрестностях  сёл  Урунхайка,  Горная  Ульбинка;  в 
окрестностях деревни Бобровка (близ Нуртау) и поселка Новая Бухтарма (Юж-
ный, Калбинский Алтай, Зайсанская котловина). 
Места обитания. Населяет лесную и лесостепную зоны, предпочитая сме-
шанные леса с полянами и хорошим травостоем, лесные опушки, вырубки, за-
растающие гари, болота, берега рек и озер. На Алтае встречается на склонах гор 
(до 3000 м над уровнем моря) и в долинах, покрытых лесом с богатым травосто-
ем и подлеском. Нередко встречается в огородах, реже поселяется на лугах, в 
сухих сосновых борах и ельниках-зеленомошниках. 
По территории размещаются очень неравномерно, образуя в подходящих 
местах большие скопления – змеиные очаги, но отсутствуя на больших площа-
дях совсем [8, 9].
Обыкновенный щитомордник – Gloydiushalys (Pallas, 1776).
Распространение.  Палеарктическая  область  (Средиземноморская, 
Центрально-Азиатская,  Китайско-Гималайская  и  Западно-Американская  подо-
бласти).
С.П. Лукьянова, К.К. Бурунбетова

37
Шығыстың аймақтық хабаршысы   
 
 
                                       № 2 (58), 2013
ЭКОЛОГИЯ И ЕСТЕСТВЕННЫЕ НАУКИ
Казахстан, Южная Сибирь и Дальний Восток, Киргизия, Монголия, Китай, 
Узбекистан,  Афганистан,  Таджикистан,  Северный  Иран,  Туркменистан,  Азер-
байджан, Корея [2, 3].
В Восточном Казахстане встречается в окрестностях городов Семея и Усть-
Каменогорска (район Аблакетки); долине Бухтарминского водохранилища, Си-
бинских озёр, Калбинского и Южного Алтая.
Места обитания. Живет на глинистых, лёссовых и щебнистых участках 
пустыни, у подножий гор, в саксаульниках, садах, степях, горных лесах и высо-
когорных каменистых степях; в горах встречаются на высоте более 4000 м над 
уровнем моря [8].
Гадюка алтайская Vipera (Pelias) altaicaTuniyevetal., 2010
Распространение: Палеарктическая область (Китайско-Гималайская подо-
бласть).
Казахстан, Китай, Алтайская горная система.
В Восточном Казахстане найдена в долине реки Кальжир (4 км восточнее 
поселка Приречное) на каменистых выходах среди степной растительности: в 
зарослях чия бокового ущелья реки Сухая Кайынды (Южный Алтай). 
Этот вид имеет ограниченное распространение в предгорьях южного Алтая 
и на Сауре, однако, локально может быть многочисленным. У этой змеи верхне-
губные щитки слабо окрашены, либо не окрашены, тогда как у восточной степ-
ной гадюки ViperaPeliasrenardi они интенсивно окрашены, часто с глазчатыми 
пятнами. Очень часто встречаются серые и голубовато-серые особи [5].
Места обитания: Высокогорья.
Громадное большинство пресмыкающихся ведет наземный образ жизни. В 
морях живут лишь сравнительно немногие черепахи и змеи. Значительно боль-
шее число видов обитает в озерах, реках и других пресных водоемах, но только 
некоторые из них постоянно живут в воде, большинство же большую или мень-
шую часть времени проводит на берегу, греясь на солнце и переваривая пищу.
На  суше  рептилии  занимают  весьма  различные  местообитания.  Многие 
ящерицы и змеи населяют леса, причем одни из них держатся на земле, другие 
среди корней и кустарников, третьи на стволах и ветвях деревьев. Однако боль-
шинство видов избегает тенистых лесов и предпочитает лесные поляны, прога-
лины и опушки, хорошо обогреваемые солнцем. Целый ряд видов живет в горах, 
на крутых полуобнаженных склонах, на скалах и среди каменистых россыпей. 
Еще большее число видов населяет открытые пространства, и не только богатые 
растительностью, но и полупустыни и пустыни различных типов, вплоть до со-
вершенно безводных и почти лишенных растительного покрова.
Таким образом, представители нашей герпетофауны весьма своеобразны, 
и, несмотря на распространение своих семейств по территории всего Земного 

38
№ 2 (58), 2013   
 
 
                                   Региональный вестник Востока
шара, существенно отличаются. 
Все представители герпетофауны отличаются дизъюнктивным (разорван-
ным) типом ареалов, причем, можно сказать, что полосатый полоз (занесенный 
в Красную книгу Казахстана) и алтайская гадюка (являющаяся эндемиком) об-
ладает реликтовым ареалом. Тоже самое может грозить и восточной степной га-
дюке, ареалы которой резко сокращаются.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1. Машкин В.И. Зоогеография / В.И. Машкин. – М.: Академический проект, 2006. 
– 380 с.
2. Параскив К.П. Пресмыкающиеся Казахстана: определитель / К.П. Параскив. – 
Алма-Ата: АНКазССР, 1956. – 227 с.
3.  Атлас  пресмыкающихся  Северной  Евразии  (таксономическое  разнообразие, 
географическое распространение и природоохранный статус) / Н.Б. Ананьева [и др.]. – 
СПб. : Зоологический институт РАН, 2004. – 218 с.
4. Прокопов К.П. Материалы о полосатом полозе Coluberspinalis (Peters, 1866) в 
Казахстане. / К.П. Прокопов [и др.] // Казахстанский зоологический ежегодник Selevinia 
/ Под ред. А.Ф. Ковшарь. – Алматы, 2006. – 297 с.
5. Герпетологические исследования в Казахстане и сопредельных странах. Гл. ред. 
Т.Н. Дуйсебаева. При поддержке Казахстанской ассоциации сохранения биоразнообра-
зия и Союза охраны птиц Казахстана. Алматы, 2010. – 255 с.
6. Черлин В.А. Герпетологические исследования: вып. 1 / В.А. Черлин, А.Ю. Цел-
лариус. – Л.: Лисе, 1991. – 182 с.
7. Орлов Б.Н. Ядовитые животные и растения СССР / Б.Н. Орлов, Д.Б. Гелашвили, 
А.К. Ибрагимов. – М.: Высшая школа, 1990. – 272 с.
8. Энциклопедия природы России: Земноводные и пресмыкающиеся / Н.Б. Ана-
ньева [и др.]. – М.: ABF, 1998. – 576 с.
9. Хисперт К. Мир животных: в 4 т / К. Хисперт; пер. с исп. Н.С. Кирилловой, 
А.Ю. Мартыновой. – М.: Аст, 1998. – Т. 3: Холоднокровные. – 216 с.
 
ӘОЖ: 597.554.3 (282.25)
С.М. Ануарбеков
қазақ балық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ЖШС Алтай бөлімшесі, өскемен қ. 
СіБіР ТАЛМА БАЛЫғЫНЫң (BARBATULA TONI)
МОРФО-БИОЛОГИЯЛЫқ СИПАТТАМАСЫ
Мақалада  Балғын  өзеніндегі  сібір  талма  балығының  систематикадағы  орнын 
анықтау үшін зерттелмеген таралу аумағынан морфологиялық сипаттамасы және 
С.М. Ануарбеков

39
Шығыстың аймақтық хабаршысы   
 
 
                                       № 2 (58), 2013
ЭКОЛОГИЯ И ЕСТЕСТВЕННЫЕ НАУКИ
биологиялық  көрсеткіштерінің  (ұзындығы,  салмағы,  қоңдылығы  және  жеке  түрінің 
құрамы) мәліметтері берілген.
В статье дается данные для уточнения систематического положения ранее не 
изученных точек ареала: Морфометрическая характеристика и биологические показа-
тели (длины, веса, упитанности и половая структура популяции) сибирского гольца из 
реки Балгын.
In this article are given data about the Siberian stone loach thet dwell in the Balgun 
River for the refinement of tye systematic status of the earlier not studied points of the area: 
the morph metrical characteristic and the biological rates such as length, weight, fatness and 
sex structure of the population. 
Сібір  талма  балығы  Barbatula  toni  (Dybowski,  1869)  –  таудың  етегіндегі 
орналасқан  орманды-алқапты  кешеніндегі  ихтиофаунаның  жергілікті  балық 
түрі. Бұл түр зерттелу аймағында бірінші рет зерттелуде. В.П. Митрофановтың 
Марқакөл көлінде зерттеулер жүргізу барысында, бұл түрді зерттеп, марқакөл 
талма балығы (Barbatula markakulensis) түртармағына жатқызған. Осыдан басқа 
Ертіс бассейнінің құрамына кіретін Кендірлік өзенінде мекендейтін жеке түрінің 
морфо-биологиялық сипаттамасы берілген [1, 2].
Балғын  өзені  Шығыс  қазақстан  облысының  Катонқарағай  ауданында 
орналасқан,  ұсақ  өзендерінің  бірі.  өз  бастауын  Нарын  тау  жотасының  мұхит 
денгейінен 1915 м биіктіктен алады. Суын еріген қарлар мен бұлақтар толтырып 
отырады.  өзеннің  ұзындығы  46  шақырымды  құрайды,  Балғын  ауылының 
жанында  екі  арнаға  бөлінеді,  негізгі  арнасы  Нарым  өзеніне,  ал  екінші  бөлігі 
Бұқтырма  су  қоймасының  таулы  алқапты  бөлігіне  құйып,  Ертіс  бассейнінің 
жүйесіне  кіреді.  Көктем  және  жаз  айларында  суы  тез  ағуымен  сипатталады. 
Жаз  айларында  Балғын  өзенінің  бойында  орналасқан  ауылдар  өзен  суын  бау-
бақшаларды суаруға қолданады. 
Зерттеу материалдары және әдіс тәсілдер
Материалдар 2011 жылдың 19 мамыр айында Балғын өзенінде орналасқан 
көпірдің  маңында  (N  49
0
9.19.19,  E  84
0
33.24.29)  жиналды  (1-сурет).  Бұл  жерде 
40  минуттың  ішінде  сүзекінің  көмегімен  10  дана  ұсталынды.  Биологиялық 
және морфологиялық сараптама жүргізу үшін балықтар сүзекінің және балық 
шабақтарын аулайтын қақпан көмегімен ауланды. Биологиялық көрсеткіштерді 
сараптауда И.Ф. Правдинның жалпы әдіс тәсілі қолданылды [3]. Биологиялық 
көрсеткіштер  арнайы  Fish  бағдарламасының  көмегімен  өңделді.  Сібір  талма 
балығының қорек құрамын анықтаған «қазақ балық шаруашылық ғылыми зерттеу 
институты» Алтай бөлімшесінің аға ғылыми қызметкері В.И. Деветковтың еңбегі 

40
№ 2 (58), 2013   
 
 
                                   Региональный вестник Востока
шексіз. 
1-сурет – Балғын өзенінің карта-үлгісі
Морфометриялық сараптаманы және материалды өңдеуді И.Ф. Правдинның 
стандартты  үлгісімен  өлшенді.  Балықтың  5  данасының  әрқайсысынан  29 
морфологиялық  белгілері  бойынша  өлшемдер  алынып,  есептеулер  жүргізілді 
(1-кесте).  Балықтардың  пластикалық  және  меристикалық  белгілерінің 
қортындысы Г.Ф. Лакин ауытқу статистикалық әдісімен өңделді [4]. Пластика-
лық белгілер пайыздық өлшемде, ал балықтың абсолюттік ұзындығы (TL) мм 
бірлігімен берілген.
Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау
Сібір  талма  балығы  шығыста  Обь  өзенінің  бассейнінен  Калымаға  дейін 
таралған. Бұл түр Амур бассейнінде, Шантар және Сахалин аралдарында, Солтүстік 
Жапония және Кореяда бар. қазақстан Республикасының территориясында бұл 
түр Ертіс өзенінің бассейнінде кездеседі. 
Сібір  талма  балығы  Barbatula  toni  (Dybowski,  1869)  талма  балықтар 
тұқымдасына Balitoridae (Swainson, 1839) жатады. Алғашында бұл балық түрі 
Nemacheilus (Van Hasselt, 1823) тұқымына жатса, ал қазір Barbatula (Link, 1789) 
тұқымына бекітілген [5]. 
Морфологиялық сипаттамасы. Балық денесінің түсі сұр, үстінде қоңыршаң 
дақтар орналасқан. Бұндай дақтар арқа жүзбеқанаттарында орналасқан. Балықтың 
құрсақ жағы мен анальды, кеуде және құрсақ жүзбе қанаттары ашық түсті. Сібір 
талма балығының басы екі жағынан қысыңқы емес. Аузында 3 жұп мұртшалары 
С.М. Ануарбеков

41
Шығыстың аймақтық хабаршысы   
 
 
                                       № 2 (58), 2013
ЭКОЛОГИЯ И ЕСТЕСТВЕННЫЕ НАУКИ
орналасқан (екі жұбы танауының басында, ал бір жұбы аузының бұрышында). 
Денесі  қабыршақпен  жабылмаған.  құйрық  жүзбеқанатында  ақырын  иілу 
көрінеді. Кейбір дарақтарының танауында дөң байқалады. Кендірлік өзеніндегі 
сібір талма балығымен салыстырғанда денесінің түсі ашық.
Сібір  талма  балығының  меристикалық  белгілері:  арқа  жүзбеқанат 
сәулелерінің саны D II 8, анальды жүзбеқанатта A II 6-7, кеуде жүзбеқанатта Р і 
10-11, ал құрсақ жүзбеқанатта V і 7-8 дана. Омыртқалардың саны 38 дана. 
Пластикалық белгілері: бас ұзындығы абсолюттік дене ұзындығының 16,33-
19,07%, ал орташа 18,08% құрайды. Желке тұсындығы бастың биіктігі абсолюттік 
дене  ұзындығының  орташа  есеппен  алғанда  8,58%.  Сібір  талма  балығының 
орташа дене биіктігі белгілерінің өлшемі: ең үлкен биіктігі – 11,33%, ал ең кіші 
биіктігі – 6,66%. Дене ұзындық қатынасының антедорсальды арақашықтығы – 
46,96%, постдорсальды – 34,85%, антеональды – 67,05%, антивентральды 46,43% 
және  құйрық  сабағының  ұзындығы  18,66%,  сондай-ақ  денесінің  жалпақтығы 
орта есеппен алғанда дене ұзындығының 9,74% құрайды.
Арқа жүзбеқанатының негізгі орналасқан жері (8,81%) жүзбеқанат биіктік 
белгісінен  төмен  (10,48%).  Сол  сияқты  анальды  жүзбеқанатының  орналасқан 
негізі  оның  биіктігінен  кіші.  Кеуде  жүзбеқанаты  құрсақ  жүзбеқанатының 
өлшемінен  біраз  үлкен,  оның  дене  ұзындығы  бойынша  қатынасы  –  13,29%, 
қарсы  –  10,63%  құрсақ  жүзбеқанаты.  Кеуде  және  құрсақ  жүзбеқанаттарының 
арақашықтығы  құрсақ  және  анальды  жүзбеқанаттарының  арақашықтығына 
қарағанда үлкен, олардың қатынасы 24,67% және 19,53% құрайды.
Орташа тұмсық ұзындығы бас ұзындығынан – 44,59% құрайды. Сібір талма 
балығының көздері кішкене, оның диаметрі – 14,30% тең. Аузының бұрышында 
орналасқан  мұртшаның  ұзындығы  21,88%-дан  24,62%  аралығында  ауытқиды, 
орташа 23,27% құрайды. Бас ұзындығының жартысынан көздің артқы жақ бас 
бөлігінің қатынасы кіші, орташа – 47,84%. Тағы бір пластикалық белгілерінің 
бірі маңдайдың жалпақтығы, орташа 23,87% тең.
1-кесте – Сібір талма балығының морфологиялық белгілері
Белгілер
Көрсеткіштер
М±m
ст.аутқ.
С
min
max
ab
110±2,30
10,27
9,29
98,9
126,5
ac
99±2,10
9,41
9,50
88,6
112,9
меристикалық көрсеткіштер
Д сәулелері
8±0,00
0,00
0,00
8
8
А сәулелері
6,6±0,12
0,55
8,29
6
7
Р сәулелері
10,6±0,12
0,55
5,17
10
11

42
№ 2 (58), 2013   
 
 
                                   Региональный вестник Востока
1-кестенің жалғасы
Белгілер
Көрсеткіштер
М±m
ст.аутқ.
С
min
max
V сәулелері
7,4±0,12
0,55
7,40
7
8
абсолюттік дене ұзындығы бойынша % қатынасының пластикалық көрсеткіштері
ao
18,08±0,28
1,25
6,94
16,33
19,07
lm 
8,58±0,14
0,63
7,32
7,76
9,2
gh
11,33±0,16
0,72
6,33
10,55
12,44
ik
6,66±0,02
0,09
1,47
6,56
6,8
ww1
9,74±0,21
0,92
9,45
8,39
10,59
aq
46,96±0,23
1,03
2,19
45,98
48,29
sd
34,85±0,31
1,41
4,04
32,81
36,13
ay
67,05±0,56
2,49
3,71
62,98
69,16
az
46,43±0,27
1,23
2,65
44,87
48,22
fd 
18,66±0,27
1,22
6,52
17,31
20,53
qs
8,81±0,08
0,36
4,10
8,39
9,32
tu
10,48±0,14
0,64
6,09
9,69
11,43
yy1
6,58±0,06
0,27
4,14
6,27
6,98
ej
9,25±0,15
0,69
7,49
8,5
10,11
vx
13,29±0,26
1,18
8,89
11,94
15,07
zz1
10,63±0,09
0,39
3,75
9,99
11,04
vz
24,67±0,32
1,45
5,86
23,27
26,82
zy
19,53±0,22
0,99
5,07
18,2
20,73
бас ұзындығы бойынша % қатынасы
an
44,59±0,62
2,79
6,27
41,15
48,39
np
14,30±0,22
0,97
6,78
12,9
15,51
AA
23,27±0,26
1,16
5,00
21,88
24,62
po 
47,84±0,63
2,80
5,86
43,06
50,27
rr1
23,87±0,34
1,52
6,34
22,71
26,30
Ескерту:  ab  –  абсолюттік  ұзындық,  мм;  ao  –  басының  ұзындығы;  lm  –  желке 
тұсындағы бастың биіктігі; gh – дененің ең үлкен биіктігі; ik – дененің ең кіші биіктігі; 
ww1 – дененің жалпақтығы; aq – антедорсальды арақашықтық; sd – постдорсальды 
арақашықтық; ay – антеональды арақашықтық; az – антивентральды арақашықтық; fd 
– құйрық сабағының ұзындығы; qs – Д негізінің ұзындығы; tu – Д ең үлкен биіктігі; yy1 
– А негізінің ұзындығы; ej – А ең үлкен биіктігі; vx – Р ұзындығы; zz1 – V ұзындығы; 
vz – Р мен V арасындағы арақашықтық; zy – А мен Vарасындағы арақашықтық; an – 
тұмсық ұзындығы; np – көз диаметрі; AA – мұртша ұзындығы; po – көздің артқы жақ 
бас бөлігі; rr1 – маңдайының жалпақтығы.
С.М. Ануарбеков

43
Шығыстың аймақтық хабаршысы   
 
 
                                       № 2 (58), 2013
ЭКОЛОГИЯ И ЕСТЕСТВЕННЫЕ НАУКИ
Балғын  өзенінде  кездескен  сібір  талма  балығының  денесінің  ұзындығы 
8,9-11,3 см ауытқыды, ал ішкі мүшелерімен бірге денесінің салмағы орташа 8 г 
құрады.
қоректенуі жағынан сібір талма балығы бентофаг балық түріне жатады. 
Зерттеу  барысында  алынған  үлгілердің  қорегін  талдаған  кезде  хирономид 
тұқымдасының (Orthocladinae) 2 түрінің дернәсілдері, ручейниктер отрядының 
(Trichoptera)  2  түрі  кездеседі.  Олардың  қоректегі  биосалмағының  қатынасы: 
хирономид дернәсілдері – 90%, ал ручейниктер 10% құрайды. Саны бойынша 
керісінше хирономид дернәсілдерінің саны аз (5%), ал ручейниктер саны жоғары 
(95%).
Балғын  өзеніндегі  сібір  талма  балығының  саны  төмен.  Олар  қорғануы 
үшін  көбінесе  су  түбіндегі  жалпақ  тастарды  қолданады.  Сібір  талма  балығы 
құндылығы аз балық түріне жатады және кәсіптік мәні жоқ.
Қорытынды
Сібір талма балығы көп зерттелмеген балық түріне жатады. Оның Марқакөл 
көлінде  тіршілік  ететін  түрі  В.П.  Митрофановтың  мәліметтері  бойынша  түр 
астына  жатқызылған.  Кейіннен  Кендірлік  өзенінде  тіршілік  ететін  сібір  талма 
балығының  сипаттамасы  берілген.  Ертіс  бассейніне  кіретін  басқа  өзендерінен 
сібір  талма  балығының  үлгісін  алып,  нақты  биологиялық  көрсеткіштерімен 
экологиясы  туралы  мәліметтер  жинап,  басқа  Сібір  бассейніндегі  дарақтармен 
салыстырып, систематикалық орнын анықтау қажет. 
ӘДЕБИЕТТЕР ТіЗіМі
Митрофанов В.П. и др. Рыбы Казахстана – Т. 4 / В.П. Митрофанов [и др.]. – 
1. 
Алма-Ата: Наука, 1989. – С. 57-63.
Ануарбеков С.М. К систематике сибирского гольца из реки Кендирлик Иртыш-
2. 
ского бассейна // Вестник КазНУ. Серия экологическая / С.М.  Ануарбеков. – Алматы: 
қазақ университеті, 2012. – С. 32-34.
Правдин И.Ф. Руководство по изучению рыб / И.Ф.  Правдин. – М: Пищевая 
3. 
промышленность, 1966. – 376 с.
Лакин Г.Ф. Биометрия / Г.Ф.  Лакин. – М.: Высшая школа, 1980. – 296 с.
4. 
Дукровец  Г.М.,  Мамилов  Н.Ш.,  Митрофанов  И.В.  Аннотированный  список 
5. 
рыбообразных м рыб Республики Казахстан // Известия НАН РК. – Алматы: НАН РК 
ғылым, 2010. – № 4 (280). – С. 18-28.

44
№ 2 (58), 2013   
 
 
                                   Региональный вестник Востока
УДК 633.11:631.527
К.А. Степанов
1
, Г.Н. Кузьмина
2
, Д.А. Грушковская
2
1
ТОО «Восточно-Казахстанский НИИСХ», п. Опытное поле
2
Восточно-Казахстанский государственный университет имени С. Аманжолова, г. Усть-Каменогорск
МОРФОФИЗИОЛОГИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ СОРТОВ И ЛИНИЙ
ЯРОВОЙ ПШЕНИЦЫ
Макалада 2012 жылғы Шығыс Қазақстан Ауылшаруашылығы Ғылыми­зерттеу 
институтының  жаздық  бидайдың  селекциялық  сорттары  мен  қатарларының 
морфофизиологиялық зерттеу нәтижелері келтірілген.
В статье приводятся результаты изучения морфофизиологических показателей 
сортов и линий яровой пшеницы селекции Восточно­Казахстанского НИИСХ в 2012 г.
The paper presents the results of a study of morphological and physiological indicators 
of varieties and lines of spring wheat in breeding of the East Kazakhstan Research Institute of 
Agriculture in 2012.
Исследование и анализ морфофизиологических показателей растений в по-
севах служит надежным материалом для обоснования теоретически возможной 
продуктивности растения и создания форм с определенными морфофизиологи-
ческими показателями, обеспечивающими повышенную продуктивность [1]. В 
селекции  пшеницы  наибольшее  внимание  уделяется  взаимодействиям  между 
наливающимся колосом и ассимиляционным аппаратом. Их изучение позволя-
ет определить в каждом конкретном случае, что ограничивает урожай растения 
– производительность ассимиляционного аппарата или аттрагирующая способ-
ность колоса [2]. Методом изучения морфофизиологических особенностей рас-
тений служит проведение специальных тестов.
Морфофизиологические  методы  исследования  применяются  во  многих 
научно-исследовательских учреждениях. Среди них Оренбургский НИИСХ, Ка-
занский государственный аграрный университет (ГАУ), НИИСХ Юго-Востока, 
Алтайский  ГАУ,  Казахский  НИИ  земледелия  и  растениеводства,  Актюбинская 
СХОС, Красноярский ГАУ, Оренбургский ГАУ и другие [3]. 

жүктеу/скачать 8,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: