274 СӨЗЖАСАМ Ал тізбектердің бәрінің құрам ы н да оны
аяқтауш ы сөз бар, одар туынды сөздер. Бірақ әр
тізбекті аяқтауш ы сөз әр түрлі, тізбекті аяқтау-
шы сөз тек бір тізбекке ғана қатысты. М ысалы,
біл —> білім білімді —>
білімділік; біл —> білгір —> білгірсі —> білгірсін; біл —> білім —> білімдар —> білімдарсы деген 4 сөзжасамдық тізбекті алайық.
Бұлар - бір сөзжасамдық ұяның тізбектері. Сон-
ды қтан оларды ң түп негіз сөзі -
біл осы тізбек-
тердің бәріне ортақ. 4 тізбектің бәрі
біл түп негіз
сөзден басталған. Б ірақ әр тізбекті аяқтайты н
сөз әр түрлі. 1 - тізбек
білімділік туынды сөзіне
аяқталған, 2 - тізбек
білгірсін сөзіне, 3 -тізбек
білімпаздык сөзіне, 4 - тізбек
білімдарсы сөзіне
аяқталған.
Бұл мысалдар бір сөзжасамдық ұяның тізбек-
терінің түп негіз сөзі бір болғанда да, оларды ң
аяқтауш ы сөзі түрлі болатыны ан ы қ дәлелдеп
тұр. Ол осы тізбектерге ғана емес, тізбек атау-
л ы ға тән заңды лы қ. Бұл заңды лы қ бір сөзж а-
самды қ ұяны ң тізбектеріне де, түрлі сөзж асам -
ды қ ұяны ң тізбектеріне де ортақ заңдылық.
Сөзжасамдық тізбектің құрамындағы туын-
ды түбір сөздер бір сөз табы на да, түрлі сөз та-
бына да қаты сты бола береді. Әрине, оларды ң
түрлі сөз табы на жататын туынды сөздер болуы
жиі кездеседі. М ысалы,
өн —> өнім —> өнімпаз —> өнімпаздык деген тізбекте туынды зат есімдер -
өнім, өнімпаздык, туынды сын есім -
өнімпаз. Бұл тізбекте туынды зат есім мен туынды сын
есім жасалған. Ал
піс —> пісір—> пісірт —> пісріткіз деген тізбекте тек туынды түбір етістіктер ғана
жасалған.
Тілде бар сөзжасамдық жұрнақтардың бәрін
сөзжасамдық ұялардан көруге болады, бірақ олар
түрлі сәздасамдық ұяда түрліше құрамда қызмет
атқарады. М ысалы,
жан —> жандан -> жандан- дыр —> жандандырт; жан —> жанды —> жанды- лык; жан —> жансыз —> жансыздан —> жансыз- дандыр; жар —> жарғы; жат —> жатак —> жа- таксыз, кыз —> кыздыр —> кыздырыс. Осы мысапдардағы 1-тізбектезатесімненту-
ынды етістік, ал бұдан әрі жаңа туынды жасад-
ған. Келесі тізбекте зат есімнен туынды сын есім
ж асалған, туынды сын есім сөзден туынды зат
есім ж асалған. 3 - тізбекте зат есімнен туынды
сын есім жасалған, туынды сын есімнен туынды
етістіктер ж асалған, 4 - тізбекте зат есімнен ту-
ынды зат есім ж асалған. 6 - тізбекте туынды
етістікгер ғана жасалған.
Бұдан ш ы ғаты н қорытынды сөзж асамдық
тізбектің құрамы сөз табы ж ағынан түрлі болып
келеді. Бұл - сөзж асамдық тізбекте ең көп тара-
ған құбылыс. Сонымен бірге созжасамдық тізбек-
тердің біры ңғай бір сөз табына қатысты сөздер-
ден құралуы да кездеседі. Бірақ бұл көп емес,
дегенмен тек етістіктерден құралатын тізбектер
біраз екені байқалады.