ТҮРЛІ РЕҢКТІ ЗАТ ЕСІМДЕР
321
сикалық мағы насы ның үстіне қосымш а мағына
қосылып, лексикалық м ағы на түрлендірілді.
Зат есімнің лексикалық мағыналарын түрлен-
діруші сөзжасамдық мағы налары басқа сөз топ-
тарында жоқ, олар тек зат есімдерге ғана қатыс-
ты. Зат есімнің бұл мағыналарының белгілі құра-
мы, ол мағыналарды жасаушы
белгілі сөзжасам-
ды қ жұрнақтар бар. Олар зат есімнің реңк мәнін
тудыратын жұрнақтар деп аталады.
З а т е с ім н ің л е к с и к а л ы қ м а ғ ы н а с ы н
түрлендіріп, о ған түрлі
рең к м әнін қосатын
жұрнақтар тілде көп емес.
Соңғы зерттеу бойы нш а зат есімнің лекси-
калық мағынасын түрлендіретін реңк мәнін қоса-
тын 24 ж ұрнақ бары анықталды.
Олар төмендегілер:
1) = еке, = қа, =ке (Ж ұмеке, М ұқа, Сәке);
2) = й (апай, ағай, әкей, шеш ей);
3) =тай (ағатай, әкетай, көкетай);
4) =ж ан (Ардақжан, көкежан);
5) = қан , =ақан (ботақан, қош ақан);
6) = қай, =кей (балақай, шешекей);
7) = ш ақ, = ш ек (құлы нш ақ, інішек);
8) = ш ы қ, = ш ік (қапш ы қ, көпш ік);
9) =ш а, =ш е (кітапша, өгізше);
10) =ш (Құрмаш , Айнаш);
11) =сы м ақ (көлсымақ, таусымақ);
12) =ш ығаш , =шігеш (байшығаш, ершігеш);
13) =ж ы н, =ж ін (құнаж ы н, дөнежін);
14) =ес (белес, дөңес);
15) = қ а (қы рқа);
16) = ат (қырат);
17) = қал (шатқал);
18) = пат (ойпат);
19) = пан (балапан);
20) = ан ақ (ш ұқанақ);
21)*=қалақ (ш атқалақ);
22) = ақай (итақай);
23) = ек (жетімек);
24) =бай (елпекбай)
Бұл жұрнақтардың тілде атқаратын қызметі
бірдей емес. Бұлардың ішінде тілде белсенді қыз-
мет атқаратын өнімділері де бар, қызметі тарыл-
ған өнімсіздері де бар.
Өнімді жұрнақтарға
=еке,
=ка, =ке, =й, =тай, =жан, =шак, =шек, =шык, =шік,
=ш, =сымак
жатады. Бұлар күнделік өмірде жиі
қолданылады, орісі кең жұрнақтар.
Ал онімсіз жұрнақтарға
=шығаш, =шігеш, =ес,
=ка, =пат, =пан, =анак, =калак, =ақай, =ек, =жын
(=жін), =ат, =кал
ж ұрнақтары жатады. Бұл
жұрнақтар бірді-екілі сөздердің құрамында кез-
деседі, басқа сөздерге жалғанбайды. Соған қарап,
өлар өзінің сөзж асам ды қ
қызметін төқтатқаны
анықталады.
Бұл ж ұрнақтарды ң әрқайсы сы ны ң м ағы на-
ларында да ерекшелік байқалады. Бұлардың көбі
бір мағынада қодданылады. Мысалы,
көлшік, үйшік,
капшык, калашык, кітапша, сандыкша, дөңес
сөзде/ь
індегі =іиык =шік, кітапша, сандыкшадағы =ша,
дөңестегі =ес, көлсымактағы =сымак
жұрнақта-
ры тілде бір дара мағы нада қөлданылады, я ғн и
өлар сөзге кішірейту мағынасын қөсады.
Ал
Достарыңызбен бөлісу: