Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы



Pdf көрінісі
бет12/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   102

1

“Molla”, Arapça kökenli bir sözcük olup eskiden “büyük kadı”, “büyük alim”, sonraki dönemlerde ise “medrese 



60 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Élm hardaydı, müselman harada, qardaşım, 

Ne tereqqi sözü, ne söhbet-i millet var idi! 

 

A dönüm başına, bilmem bu cevanlar ne déyir  



Ki, ezel onlara ne qüslü teharet var idi!  

(Sabir 2004-I: 176). 

 “Arzu”  adlı  şiirinde  usul-ı  cedid  okulları  ve  öğretmenlerinden,  ilimden,  bilimden,  sanattan,  milli 

şuur  sahibi  gençlikten  şikayet  eden  malum  çevreleri  kinayeli  bir  dille  eleştiren  şair,  “Bir  Behane  Elde 

Ünvan  Étmeli  Bundan  Sora”

 

adlı çalışmasında  da benzer  şikayetler  karşısında benzer  bir  tavır  sergiler. 



İlim,  fen,  eğitim  gibi  kavramlardan  duyulan  rahatsızlıkların  konu  edinildiği  “Yaşamaq  İster  İsek  Sırf 

Evam Olmalıyız” adlı bir başka çalışmada ise son derece ağır bir istihza söz konusudur.  

Usul-ı  cedid  okullarına  karşı  yürütülen  bu  kara  propagandanın  kaynaklarından  birini  Rusya 

tarafından özel görevlendirilmiş olan misyonerler teşkil eder. Sabir bir çalışmasında bu konuya da değinir 

ve  söz  konusu  faaliyetlerin  belli  çevreler  tarafından  destekleniyor  olmasını  yine  sitemkâr  bir  üslupla 

ortaya  koyar.  Rus  misyonerleri,  Petersburg’da  yaptıkları  bir  değerlendirme  toplantısı  sonucunda 

hükümetten  azınlıklar  tarafından  açılan  okulların  kapatılmasını  istemişler,  bu  talep  usul-ı  cedidle  bir 

süredir  uğraşan  mutaassıp  çevreler  tarafından  büyük  bir  memnuniyetle  karşılanmıştır.  Şair  “Teşekkür” 

adlı  söz  konusu  şiirinde  bu  gelişmeye  yönelir.  Girişimi  alkışlayan  çevrelerin  ağzından  verilen  şiirde 

misyonerlere duyulan şükran hisleri dile getirilir, pozitif bilimlerden uygulamadaki yeniliklere kadar her 

şeyin  tahammül  sınırlarını  zorlayan  birer  zulümden  başka  bir  şey  olmadığı  yönündeki  bakış  açısı  yine 

eleştirel bir yaklaşımla işlenir (Sabir

 

21 Févral 1910: 2). 



Eğitimde  yenilik  taraftarları  ile  eski  zihniyet  arasında  tartışmalara  neden  olan  sistem  tartışması 

aslında dinî, toplumsal, sosyolojik ve siyasi boyutları, farklı gerekçeleri ile kaynakları çok daha eskilere 

dayanan  bir  tartışmadır.  Zira  yeni  sistemin  benimsetilmeye  çalışıldığı  bu  yıllarda  mollahane  ve 

medreseler  de  faaliyetlerini  sürdürmektedir  ve  geniş  halk  kitleleri  daha  çok  geleneksel  yöntemlerin 

yanındadır.  Bunun  en  büyük  nedeni  de  menfaatleri  gereği  eskiyi  koruma  durumunda  olan  mollaların 

başlattığı  karalama  kampanyalarıdır.  “Vah!..  Bu  İmiş  Ders-i  Üsul-i  Cedid?!”  adlı  şiirde  de  öne 

çıkarılacağı gibi, söz konusu çevreler tarafından usul-ı cedid okulları isyan mektebi, burada görev yapan 

öğretmenler ise adeta birer şeytan olarak tanıtılmaktadır:  

Vah!.. bu imiş ders-i üsul-i cedid?! 

Yox...x! Yo...x! oğul, mekteb-i üsyandı bu !  

Molla déyil bundakı te’lim éden! 

Elhezer ét, bir yéni şéytandı bu! 

Dur qaçaq, oğlum, baş-ayaq qandı bu!..  

(Sabir 2004-I: 218). 

Usul-ı  cedidin  Müslüman  adet  ve  an’aneleri  ile  uyuşmadığı,  gençlerin  yoldan  çıkarıldığı  gibi 

propagandalar  dinî  duyguları  güçlü  olan  geniş  halk  kitleleri  arasında  daha  etkili  olabilmektedir.  Halk 

arasında  çocukların  usul-ı  cedid  okullarına  gönderilmeleri  durumunda  “gavurlaşacakları”,  bunlardan 

Müslümana hayır gelmeyeceği düşüncesi hakimdir. Nitekim şair “Millet Marşı” adlı şiirinde usul-ı cedid 

karşıtlığının  halkın  da  genel  tavrını  ortaya  koyan  bir  özetini  “İslam  üçün  gerekmez  kafirlerin  şü’arı” 

ifadesi ile vurgulayacaktır. Bir başka yazısında da aynı tavrı şu sözleri ile özetler:  “….. bizleri her bid’ete 

iğfal ile iysal éleyirler ki, apar oğlunu vér uşqola mollasına, eyleş balanın yasına, bax birce, sen Allah, 

buların  vérdiyi fitvasına:  ye’ni  öz  elinle  éle  övladını bir  rus; sed  efsus  ki,  bir pak  ve  pakize  müselman 

balası xarici övladı kimi şapqa qoyub, iştot-miştot oxuyub, axırı bir doktor olub, millet-i islamde derde 

düşene aptékanın nisfi çaxır, nisfi su eczalarını çare bilib, mö’min-i dindarın éde qarnını murdar…”  

1907’de Molla Nasreddin’de yayımlanan ve Sabir’in ilk şiirlerinden olan bir başka çalışmada yine 

aynı çevrelerce, 1906’da gerçekleştirilen Birinci Muallimler Kurultayı’ndan duyulan rahatsızlıklar konu 

edinilmiştir. Söz konusu şiir, yine diğerleri gibi eski sistemi savunan, yeni sisteme ise alaycı bir uslupla 

yaklaşan bir mollanın ağzından yazılmıştır. Şiirde açılması planlanan bu yeni okulun özelliklerini sayıp 

döken  olumsuz  tip  aynı  zamanda  bir  tedirginlik  ve  korku  içerisindedir.  Toplantıda  konuşulacak  olan 

konuları ve alınacak muhtemel kararları sayıp döker: Yine bildik eski meseleler tartışılacak, erkekler el 

                                                                                                                                                                           

talebesi” anlamlarında kullanılmıştır. Sözcük anlamı olarak “din adamı” ve “imam” medresede öğretmen, eskiden 

kendi açtığı okulda öğretmenlik yapan imam”  şeklinde  tanımlanmaktadır. Buradan da  anlaşılacağı üzere  “molla” 

sözcüğü aslında pozitif çağrışımlar yüklü bir kavramdır. Ancak Sabir’in şiirine sıklıkla taşıdığı molla tipi,  çıkarları 

gereği dini istismar eden kesimleri temsil etmektedir.  


61 

Prof. Dr. Ali EROL/Sabir’in Eserlerinde Kavramsal Boyutları ile “Usul-i Cedid” ve Toplumsal Eleştiri 

birliği  ile  kız  okulları  açma  temennilerini  dile  getirecek,  bu  konuda  kararlar  alınacak,  böylece  kızlar 

okuyarak  “şeref  kazanmış”  olacaklardır.  “Türk  dili”nde  yeni  kitaplar  yazılacak,  her  şehirde  bir  sanat 

okulu  açılacak,  mimarlar  yetişecek,  herkes  okuyup  ilim  irfan  sahibi  olacaktır.  Şiirde  mezhep 

tartışmalarına  da  değinecek  olan  söz  konusu  tip,  “Sunnî  Şiî  ayrımını  kaldıracaklarmış”  diyerek  alaysı 

değerlendirmelerini sürdürür:  

Efsus!.. sed efsus!.. sene, éy gözel islam! 

Kimler sene gör indi terefdar olacaqdır!? 

Baş saçlı, ayaq çekmeli, mırt-mırt danışanlar  

Din qedri bilib, mö’min ü dindar olacaqdır!..  

(Sabir 17 Séntyabr 1907: 2,3). 

Sabir’in 1906 da yazdığı “Ol Gün ki, Sene Xalıq Éder Lütf Bir Övlad” adlı çalışmasında da usul-ı 

cedide  olan  menfi  bakış  açısı  yine  aynı  üslupla  aktarılır.  Şiirde  oğlunu  bu  okullara  göndermemesi  için 

babayı ikna etmeye çalışan bir molla ile karşılaşırız. Benzer gerekçelerle onu bu niyetinden vazgeçirmeye 

çalışır. “Sebr Éle”, adlı bir diğer şiirde de yine aynı tipin ağzından, velilerin eski tip okullara ve mollalara 

sahip çıkmaları gerektiği yönündeki düşünceleri vurgulanır:  

Mollaların éyleme pis adını,  

Salma çöle éybini, her zadını,  

Saxlama çox böyle işin yadını  

Étse kebin özgenin arvadını,  

Özgesine éyleme çox helhele,  

Qovzama başın, cocuğum, sebr éle!  

(Sabir 2004-I: 172). 

Malum çevrelerin yaptığı kara propaganda etkilerini gösterir ve halk arasında da bu okullara karşı 

bir direnç başlar. Sabir bu konuyu ele aldığı şiirlerinde tavırları ve ortak yönleri açısından cahil anne ve 

babaları hedef alır. Bu anlamda “Mektub” adlı şiirde her gün yeni bir kuralla karşılaştığını, ilimle irfanla 

işinin  olmadığını,  olamayacağını  iddia  eden,  eğer  okula  gönderirse  evladının  orada  telef  olacağını 

düşünen bir velî ile karşılaşırız. “Heyat’ın Gop-Gop’una Cavab”adlı bir başka şiirde de benzer bir tasvir 

vardır.  Çocuğunun  okula  gitmekle  ilimle,  irfanla  bir  yere  varamayacağını  düşünen  babanın  tek  talebi 

haram  yollarla  da  olsa  onun  para  kazanmasıdır.  Zira  mevki,  makam  sahibi  olmanın,  yüksek  tabakaya 

mensup insanlara, beylere, hanlara ulaşmanın rahat bir hayat yaşamanın tek yolu paradır, zenginliktir.  

Bunca ki, gédib mektebe, bildikleri besdir,  

Mektebdir adı, léyk heqiqetde qefesdir;  

(Sabir 8 Séntyabr 1906: 7).  

Sabir’in, okul, eğitim, ilim gibi konularda halkın içinde bulunduğu yanılgıyı vurguladığı bir diğer 

şiiri de “Tehsil-i Elm” adını taşır. İlim tahsil etmenin “can belası” olarak tanımlandığı şiirde, çocuğunun 

okumasına şiddetle karşı çıkan bir baba hedef alınır bu kez. Gerçek mutluluk ve huzurun tıpkı dağdaki 

çobanlar  gibi  ancak  boş  gezmekle  yakalanabileceğini  söyleyen  baba,  mektep  denilen  yerin  aslında 

gönülleri esaret altına alan bir hapishane, ilimle uğraşmanın ise kâfirlik olduğu düşüncesindedir.  

Ali  Ekber  Sabir’in  usul-ı  cedid  okullarının  kara  propaganda  sonucunda  halk  nezdinde  oluşan 

olumsuz  imajı  açısından  tasvir  ve  tahlillere  yer  verdiği  çok  sayıda  şiirleri  bulunmaktadır.  Bu  şiirler 

arasında okula gitmenin utanç vesilesi olarak görüldüğü yönündeki tespitler ile “Ata Nasihatı”, çocuğunu 

bu okullara göndermiş olması nedeni ile karısını azarlayan bir kocanın eğitimle, ilim ve bilimle bir yere 

varılamayacağı yönündeki şikayetlerine yer verilen “Bilmem Ne Görübdür Bizim Oğlan Oxumaqdan?!” 

ayrıca  oğlunu  okula  gitmemesi  konusunda  ikna  etmeye  çalışan  bir  babanın  cahilliğinin  vurgulandığı 

“Olmur Olmasın”, usul-ı cedidin bir eza ve cefa yuvası olduğunu düşünmekle birlikte çevre baskısından 

mustarip  bir  babanın  şikayetlerini  konu  alan  “Bir  Béle”,  yine  bu  okulların  dine  zarar  verdiğini,  yeni 

öğretmenlerin  dinsiz  olduklarını  düşünen,  çocuğunun  bu  okula  heves  ediyor  olmasını  kabullenemeyen 

öfkeli  bir  babanın  tasvir  edildiği  “Oxutmıram,  El  Çekin”  adlı  şiirler,  şairin  edindiği  intibaları  özetler 

nitelikteki şiirlerdendir.  

Bütün  bu  şiirler,  tarihî  olayların  ve  gerçeklerin  edebî  sahadaki  yansımalarına  çarpıcı  birer  örnek 

olarak Sabir’in çalışmalarındaki güncelliği bir kez daha gözler önüne sermektedir. Ayrıca yine bu şiirler 

Hophopname’ye edebî eser olması yanında ayrıca tarihi bir vesika olma niteliği kazandırmaktadır.  



KAYNAKÇA 

Caferoğlu, Ahmet (1964). “Azerbaycanda Maarif Hareketleri”, Türk Kültürü, Nu,18, Ankara.  

Devlet, Nadir (1999). Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), TTK, Ankara. 


62 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Erol,  Ali  (2013).  Hophopname’de  Sosyal  Tenkit  (Sabir’in  Meclisinde  “On  İki  kişi”),  Azerbaycan  Kültür  Derneği 

Yay, İzmir. 

Hablemitoğlu, Necip (1997). Çarlık Rusyası’nda Türk Kongreleri (1905-1917), AÜ Basımevi, Ankara. 

Memmedquluzâde, Celil (2004). “Niye Men Dersten Qaçdım” Eserleri  II (Haz. İsa Hebibbeyli), Önder Neşriyyat, 

Bakı. s.30-31. 

Mir Celâl (2004). Azerbaycan’da Edebî Mektebler (Haz. Tehsin Mütellimov), Ziya-Nurlan, Bakı.  

Sabir; “Bilmem Ne Görübdür Bizim Oğlan Oxumaqdan?!”, Molla Nesreddin, 16 İyun 1906, No: 11, Tiflis. 

Sabir; “Ata Nesiheti”, Molla Nesreddin, 25 Avqust 1906, No: 21 Tiflis.  

Sabir; “Heyat’ın ‘Gop-Gop’una Cavab”, Molla Nesreddin, 8 Séntyabr 1906, No: 23, Tiflis 

Sabir; “Müellimler Siyezdi”, Molla Nesreddin, 17 Séntyabr 1907, No: 35, Tiflis 

Sabir; “Ay Haray!”, Molla Nesreddin, 21 Aprél 1908, No: 16, Tiflis. 

Sabir; “Teşekkür”, Molla Nesreddin, 21 Févral 1910, No: 8, Tiflis. 

Sabir, Hophopname I (Haz. Memmed Memmedov , Şerq-Qerb,Bakı-2004. 

Sabir-Hophopname II, (Haz.Memmed Memmedov Şerq-Qerb, Bakı-2004. 

Swietochowski,  Tadeusz  (1988).  Müslüman  Cemaatten  Ulusal  Kimliğe  Rus  Azerbaycanı  /1905-1920 (Çev:  Nuray 

Mert), Bağlam, İstanbul. 

Talıbzâde, Abdulla Şaiq. “Mekteblerimiz”, Azerbaycan Qezéti, Bakı-14 Mart 1919. 


KARABAĞ ÜZERİNE İKİ ŞİİR 

Prof. Dr. Alim GÜR

 

Res. Assist. Yaşar KESKİN





 

Özet: XX. asrın ilk çeyreğinden itibaren Azerbaycan ve Ermenistan arasında başlayan Karabağ mücadelesi 

genişleyerek  uluslararası  bir  hâl  almıştır.  Sömürgeci  devletlerin  de  desteğiyle  saldırılara  devam  eden 

Ermeniler, Karabağ’ı kendi topraklarına katmak için katliamlarını sürdürmüştür. Sınırın öte yanında yaşanan 

bu  mağduriyetin  acısı  bütün  Türk  dünyasında  olduğu  gibi  ülkemizde  de  derinden  hissedilmiş  ve  edebî 

eserlere de konu teşkil etmiştir.   

Bu  tebliğimizde  Karabağ  hakkında  genel  bilgiler  verdikten  sonra  tarihî  gerçeklerden  hareketle,  meselenin 

Cumhuriyet  döneminde  yazılmış  iki  manzumeye  yansıması  üzerinde  duracağız.  Söz  konusu  metinler, 

yayınlanış sırasına  göre;  “Karabağ’a Mektup” (Abdürrahim Karakoç) ile “Karabağ Hasreti” (Yavuz Bülent 

Bakiler)’dir.  Millî  duyarlılıkla  kaleme  alınan  bu  manzumeler;  muhteva,  şekil  ve  anlatım  hususiyetleri 

çerçevesinde irdelenecektir.  

Anahtar Kelimeler: Karabağ, Abdürrahim Karakoç, Yavuz Bülent Bakiler 

Two Poems on Karabakh 

Abstract: The conflict that started between Azerbaijan and Armenia at the first quarter of the 20th century 

has  become  an  international  issue.  The  Armenians,  who  continued  their  attacks  with  the  help  of  the 

imperialist powers, went on their massacre in order to gain Karabag. The pain of this unjust suffering beyond 

the border has been deeply felt in our country, as well as in the whole Turkic world, and has been the subject 

of many literary works. 

In our paper, after giving general information on Karabag, we will focus on the reflection of the conflict on 

two poems written in the period of the Republic, by referring to the historical facts. These texts, in order of 

their publication, are “Letter to Karabag” (by Abdürrahim Karakoç) and “Yearning for Karabag” (by Yavuz 

Bülent Bakiler). These  poems  which  were  written  with national  sensitivity  will be  analysed based on their 

content, form and manner of expression. 



Keywords: Karabag, Abdürrahim Karakoç, Yavuz Bülent Bakiler. 

Giriş 

Kuşkusuz  Kafkasya’nın  en  önemli  meselelerinden  biri  Karabağ’dır.  Karabağ,  Azerbaycan  ile 

Ermenistan  arasında  coğrafî  ve  tarihî  bir  ihtilaf  konusu  olduğundan  öncelikle  meseleye  bu  açılardan 

bakmak  uygun  olacaktır.  Bu  bağlamda  başta  Karabağ’ın  coğrafî  konumu  ve  kısa  tarihçesi  üzerinde 

durmakta yarar vardır (Attar, 2005: X, 1). Günümüzde Ermenistan’ın işgali altında olan Karabağ, dağlık 

ve ovalardan oluşan bir bölgedir. Sınırlarını Kür ve Aras Nehirleri ile Gökçe Göl’ün teşkil ettiği Karabağ, 

Batıda Ermenistan, güneyde İran’a yakın bir noktada olup Azerbaycan’ı, Ermenistan’ı ve İran’ı kontrole 

elverişli  stratejik  bir  konumdadır.  Turizm  ve  ekonomik  bakımdan  da  önemli  bir  merkez  olan  bölge; 

maden rezervleri, mineral suları, orman ürünleri ve tatlı su balıkçılığıyla da oldukça verimlidir (Taşkıran, 

1997:1192; Attar, 2005: 6-8; Yılmaz, 2007: 80). 

Tarihî  bakımdan  insanlığın  en  eski  merkezlerinden  biri  sayılan,  Moğol  istilasına  kadar 

Selçukluların  yönetiminde  bulunan  Karabağ,  XIII.  asırdan  itibaren  İlhanlılar,  Timuroğulları, 

Karakoyunlular,  Akkoyunlular,  Safeviler  ve  Osmanlılar’ın  da  yerleşim  alanı  olmuştur.  Bölgede  yoğun 

olmamakla  birlikte  Ermenilerin  de  yaşamlarını  sürdürdükleri  bilinmektedir.  Ancak  Ermeni  nüfusu, 

işgalden  sonraki  yakın  zaman  hariç

1

,  hiçbir  dönemde  Karabağ’da  Türk  nüfusuna  üstünlük 



sağlayamamıştır (Taşkıran, 1997:1192; Attar, 2005: 1, 8-11). 

Karabağ,  XIX.  asırda  Rus  egemenliğine  girene  kadar  önemli  ölçüde  özerkliğini  korumuştur. 

Bölgede  söz  sahibi  olmak  isteyen  Ruslar,  Edirne  Antlaşmasıyla  (1829)  Anadolu  Ermenilerini, 

                                                           

 Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Bölümü, alimgur@gmail.com 





 Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Bölümü, keskinyasar@gmail.com 

1

 “1979 yılında bölgenin nüfusu 162,2 bine ulaşmıştır. Bu nüfusun 123,076’sını Ermeniler, 37,264’ünü ise  Azeriler 



oluşturmaktadır. Bu oran, eskiden beri Ermenilerin bölgeye yerleşimlerinden bu yana ulaştıkları en yüksek orandır.” 

(Attar, 2005: 1) 



64 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Türkmençay  Antlaşmasıyla  (1928)  da  İran  Ermenilerini  Karabağ’a  yerleştirmek  için  gerekli  zemini 

hazırlamıştır. Böylece, sistemli bir şekilde izlenen sömürgeci politikalarla Karabağ nüfusunun etnik yapısı 

Ermeniler  lehine  önemli  ölçüde  değiştirilmiştir.  Buradan  da  anlaşılacağı  üzere  Ermeni  nüfusu  bölgede 

özel girişimlerle arttırılmıştır. Sistemli olarak yapılan bu uygulamalara rağmen 1832 yılındaki ilk resmî 

Rus  sayımına  göre  Karabağ  nüfusunun 

%

  64.8’ini  Azerbaycan  Türkleri, 



% 3

4.8’ini  Ermeniler  teşkil 

etmektedir (Aslan, 1990:46).  

XX.  asrın  ilk  çeyreğinden  itibaren  her  iki  millet  arasında  başlayan  Karabağ  mücadelesi 

genişleyerek uluslararası bir hal almıştır. Söz konusu gelişmeler, katliamları da beraberinde getirmiştir. 

1936 yılında Transkafkasya Sovyet Federasyonu’nun dağılma aşamasında ve 1945’te Karabağ’ın, kendi 

topraklarına dâhil edilmesini isteyen Ermeniler, bu arzularını farklı yıllarda (1960, 1963 ve 1975)  da dile 

getirmişlerdir. Nitekim sözde soykırımın ellinci yılında (1965) Erivan’da büyük çaplı gösteriler yaparak 

Karabağ’ın  kendilerine  bağlanması  için  harekete  geçerlerse  de  muvaffak  olamazlar.  Bu  emellerinden 

vazgeçmeyen  Ermeniler,  1987  Ağustos’unda  nüfus  çoğunluğunun  kendilerinde  olduğunu  ileri  sürerek 

bölgeyi  ilhak  etmek  için  Moskova’dan  izin  isterler.  Şubat  1988’de  Ermenistan’a  bağlanma  kararı  alan 

Karabağ Ermenilerinin Azerilere saldırmasıyla yaşanan çatışmalar kısa sürede genişler. Sovyet Komünist 

Partisi’nin on dokuzuncu kongresinde Gorbaçov’un Karabağ sınırlarının değiştirilmeyeceğini söylemesi 

üzerine  Ermeni  taşkınlığı  gittikçe  artar.  Karabağ  Ermenilerinin  “Özerk  Bölge”  olarak  Ermenistan’a 

bağlandıklarını bildirmesi (12 Temmuz 1988) üzerine Ermenistan Yüksek Sovyeti de 1 Aralık 1989’da 

Karabağ’ı  ilhak  ettiğini  duyurur  (Yılmaz,  2007:  80-81;  Armaoğlu,  ty:936-937).  Moskova  ise 

Ermenistan’ın  ve  Karabağ  Ermenilerinin  bu  isteklerini  reddederek  bölgenin  yönetimini  özel  bir 

komisyona  bırakır.  Sovyetler  Birliği  Yüksek  Sovyeti  “Özel  Yönetim”i  sonlandırmak  için  28  Kasım 

1989’da  Karabağ’ın,  Azerbaycan’a  iadesine  karar  verir.  Ancak  Ermenistan  bu  kararı  tanımayarak 

Karabağ’ı  ilhak  ettiğini  açıklar  (Taşkıran,  1997:1193-1194).  Bunun  üzerine  çatışmalar  yaşanır.  Rusya 

Savunma  Bakanı’nın  araya  girmesiyle  ateşkes  sağlanır.  Zamanla  uluslararası  düzeyde  sürdürülmesi 

kararlaştırılan  barış  görüşmeleri  sekteye  uğrar.  Rusların  da  desteğiyle  saldırıya  geçen  Ermeniler,  birçok 

yerleşim yerini işgal eder. Tekrar uluslararası güçlerin devreye girmesiyle ateşkes sağlanır ancak önemli 

bir  sonuç  alınamaz  (Yılmaz,  2007:  81-82).  SSCB’nin  dağılmasıyla  birlikte  bağımsızlığını  ilan  eden 

Azerbaycan’ın Türkiye ile olumlu münasebetleri de gittikçe artmaktadır. Buna karşı Ermenilerin, Doğu 

Anadolu topraklarına göz dikmesi ve Karabağ’a yönelik tutumları ise Türkiye-Ermeni ilişkilerini öteden 

beri olumsuz etkilemektedir.  

Tarihî ve kültürel bağlardan dolayı gerek Osmanlı Devleti gerekse Türkiye Cumhuriyeti, yapılan 

haksızlıklara kayıtsız kalmayarak bölge dengelerini Ermeniler lehine değiştirecek her türlü fiilî ve resmî 

girişimlerin  karşısında  durmuştur.  Buna  rağmen,  sömürgeci  devletlerin  de  desteğiyle  saldırılara  devam 

eden  Ermeniler,  Karabağ’ı  kendi  sınırlarına  katmak  için  katliamlarını  sürdürmüştür.  Karabağ  meselesi, 

bugün hâlâ kanayan bir yara olma özelliğini korumaktadır. 



İki Şiirde Karabağ 

Sınırın öte yanında yaşanan bu mağduriyetin acısı bütün Türk dünyasında olduğu gibi ülkemizde 

de derinden hissedilmekte ve edebî eserlere de konu teşkil etmektedir. Bu bağlamda “Karabağ’a Mektup” 

(Karakoç, 1997: 69-71) ve “Karabağ Hasreti” (Bakiler, 2010:207-208), üzerinde durulmayı hak eden iki 

önemli  manzumedir.  Bildirinin  devamında  Karabağ  meselesini  içeren  bu  şiirler;  muhtevaları,  şekil  ve 

anlatım özellikleri başlıkları altında irdelenecektir. 



Muhtevaları 

Yayımlanış  tarihi  itibariyle  muhteva  bakımından  çözümleyeceğimiz  ilk  metin,  Abdurrahim 

Karakoç’un  “Karabağ’a  Mektup”  şiiridir.  Eserleriyle  halk  şiirine  çağdaş  bir  soluk  getiren  Karakoç, 

“Yaşadığı  çağı  yorumlayan,  gelecek  çağlara  mesaj  gönderen  söz  sanatçısıdır.”  Şiirleri  ise  “Madde  ve 

mana  iklimine  açılan  bir  gönül  kapısıdır.”  Onun  nazarında  şiir,  hürriyettir.  “Duyguların  rengârenk 

çiçeklenmesidir.” Sabah meltemini hissettiren aşk ve  tabiat şiirlerinin yanında, zamana ve şartlara göre 

keskin  poyraz  şeklinde  tezahür  edenleri  de  vardır.  “Karabağ’a  Mektup”  (Karakoç,  1997:  69-71)  da  bu 

türdendir.  Karakoç’un  bu  şiiri  de  kendi  ifadesiyle,  “Siyasetin,  zamanın,  tarihin  ve  yaşanan  realitenin 

kristalize olmuş hâli” gibidir. Şiirin ilk bendi şu şekildedir: 

“Bahtına ağlayan Azeri kızı 

Sen Karabağ dersin, ben karayazı 

Boşlukta çırpınır Türk’ün avazı 

Sanma ki dertlerin azı bizdedir 


65 

Prof. Dr. Alim GÜR-Yaşar KESKİN/Karabağ Üzerine İki Şiir 

Sizdeki yaranın özü bizdedir.” 

Bir Azeri kızına hitaben yazılan bu manzum mektup, zulme uğrayan, yurtlarından edilen Karabağ 

Türklerinin  acılarının  paylaşımı  sayılabilir.  Azerbaycan  Türklerinin  maruz  bırakıldığı  zulüm  karşısında 

Batılı  devletlerin  tepkisizliği  anlaşılabilir  olmakla  birlikte,  Müslümanların  harekete  geçmemesi  kabul 

edilemez  bir  gerçekliktir. Emperyalist  güçler,  başta din  olmak  üzere  dünyevi  çıkarları  söz  konusu  iken 

bile  Haçlı  zihniyetlerini  koruyabildikleri  halde  İslam  âleminin  birlik  sağlayamaması  oldukça  üzücüdür. 

Bu  yaklaşım,  Karabağ  Türklerini  haklı  davalarında  yalnız  bırakmaktadır.  Bütün  bunların  farkında  olan 

şair, Azeri kızın şahsında Azerbaycan Türklerine seslenir. Tüm yokluklara rağmen onların bu mücadelede 

hiç değilse fikren ve hissen yalnız olmadıkları, bütün ayrılıklara rağmen yüreklerin bir attığı vurgulanır: 

“Gel gardaş diyorsun gelecek yol yok 

Şehitler kabrine koyacak gül yok 

Çilesiz saat yok, kavgasız yıl yok 

Kurşunlar sizdedir, sızı bizdedir 

Sizdeki yaranın özü bizdedir.” 

Tarihte savaşçı özelliğiyle öne çıkan Türklerin bu hususiyetleri İslam’ın kabulüyle birlikte ayrıca 

önem  kazanmıştır.  İslam’ın  teşvikiyle  dört  bir  yana  gerçekleştirilen  fetih  hareketleri  asırlar  boyu 

sürdürülür.    Osmanlı’nın  yıkılıp  Türkiye  Cumhuriyeti’nin  kurulduğu  yılları  göz  önünde 

bulundurduğumuzda  denebilir  ki  gerek  ülkemizde  gerekse  Azerbaycan’da  “çilesiz  saat,  kavgasız  yıl” 

olmamıştır.  Osmanlı  Devleti,  tarihî  ve  kültürel  hiçbir  ortaklığa  sahip  olmadığı  müttefiklerine  bile 

yardımlarını esirgemezken Türkiye’nin uluslararası antlaşmalar ve farklı sebeplerden ötürü soydaşlarına 

yardım  elini  uzatamaması  gözleri  bizde  olan  bölge  halklarının  beklentilerini  boşa  çıkarmakta  ve  onları 

derin bir teessüre itmektedir.  

“Türkmen’e mi, Kırgız’a mı yanmadım 

Tatar’a mı, Çerkez’e mi yanmadım 

İmdat diyen bir söze mi yanmadım 

Uygur’un, Özbek’in gözü bizdedir 

Sizdeki yaranın özü bizdedir.” 

1840’lı yıllardan itibaren Rus esareti altına giren Türkistan Türkleri, bilinçli bir şekilde Müslüman 

Türk  kimliğinden  uzaklaştırılmaya  çalışılmıştır.  Millî  şuurun  yok  edilmesini  amaçlayan  program 

dâhilinde  suni  bir  ayrımla  bölünmüşlerdir.  Azerilik,  Kırgızlık,  Özbeklik  gibi  yapay  ulus  anlayışıyla 

orijinal  kimlik  unutturulmuştur.  Ortak  tarih,  kültür,  dil  ve  din  paydasından  uzaklaştırılan  Türkler,  bu 

asimilasyon sürecinin etkilerini üzerlerinden atamadıkları için yeni sürece katılımları da etkisiz olmuştur. 

Azerbaycan’ın,  Ermenistan  karşısındaki  durumu  da  bu  açıdan  değerlendirilmelidir  (Attar,  2005:122). 

Şiirin tamamı Karabağ Türklerine hasredilse de yukarıdaki dörtlükten anlaşılacağı üzere şair, Turancı bir 

anlayışla bütün Türklüğü kucaklıyor ve her birinin kederini, hüznünü özünde hissediyor.  

“Komünizm sağırdı, demokrasi kör 

Batıdan beslenir her türlü terör 

Haçlı mumyaları uyandı bak gör 

Kaç asrın silinmez izi bizdedir 

Sizdeki yaranın özü bizdedir.” 

Komünizm  ilk  defa  devlet  rejimi  olarak  Sovyet  Rusya’da  uygulanmıştır.    Aslında  demokrasinin 

beşiği  ise  Avrupa’dır.  Şair,  yönetim  biçimlerinden  hareketle  emperyalist  güçleri,  Karabağ  katliamına 

kayıtsız kalışlarından dolayı eleştirerek onları kör ve sağır olmakla suçluyor. Özellikle her türlü terörün 

Batı tarafından beslenilmesine dikkat çekiliyor.  

“Birleşmiş Milletler benzedi sirke 

Sadistler musallat edildi şarka 

İsrail Arap’a, Ermeni Türk’e 

Kısmet bazı sizde, bazı bizdedir 

Sizdeki yaranın özü bizdedir.” 

“Şark Meselesi” Avrupalı devletlerin Osmanlıyı yok etmek için öne sürdükleri bir projedir. Bu plan 

doğrultusunda harekete  geçen  emperyalist  güçler  amaçlarına  ulaşabilmek  için  zaman  zaman  Ermenileri 

kullanırlar  (Yıldırım,  Özönder,  1990:7).  XX.  asrın  başlarında,  Türk  düşmanlığı  üzerine  temellendirilen 

Ermenilik  şuurunun  etkisini  yitirmesi  üzerine  harekete  geçen  Ermeni  örgütleri,  bu  şuuru  ayakta 

tutabilmek  adına  Türk  düşmanlığını  körükleyerek  çatışma  ortamından  fayda  sağlamaya  çalışmışlardır. 



66 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Evrensel  hukuk  kuralları  çerçevesinde  kalıp,  barış  yanlısı  politikalar  izlemesi  gereken  devletler  ve 

uluslararası 

kuruluşlar 

maalesef  çıkarları  doğrultusunda 

terörü  desteklemişlerdir  (Uras, 

1987:CLXXXVIII,  CCXII).  Söz  sahibi  devletler  ve  AGİK  gibi  milletler  arası  kuruluşlar  Karabağ’ın 

Azerbaycan’a ait olduğunu bildikleri halde Ermenilere her defasında göz yummuşlardır (Gömeç,1999:74-

75). Ne yazık ki Birleşmiş Milletler, uygulamalarıyla âdeta sirke dönüşmüş, sadist güçler Şark’a (İsrail 

Arap’a, Ermeni Türk’e) musallat edilmiştir. 

Şiirin  ilk  bendinde  Azerbaycan  Türklerinin  Karabağ’daki  olumsuz  şartlarını  “karayazı”  olarak 

niteleyen  şair,  bu  tavrını  son  iki  bende  kadar  sürdürmektedir.  Yaşananları  tarihî  perspektiften  yansıtan 

Karakoç’un, vermek istediği mesaj şiirin sonlarına doğru netleşir. Şair, aşağıdaki son mısralarda bizdeki 

değerleri sıralayarak Müslüman Türk âlemine umut aşılar: 

“Böyle geldi, böyle gitmez bu oyun 

Zalimleri iflah etmez bu oyun 

Umdukları gibi bitmez bu oyun 

Mazlumun ekmeği, tuzu bizdedir 

Sevginin, şefkatin özü bizdedir. 

 

Müslümanız, Türküz, haktan yanayız 



Adaletle süt emziren anayız 

Aşk harcıyla vücut bulmuş binayız 

Âti bizde saklı, mâzi bizdedir 

Sevginin, şefkatin özü bizdedir” 

Üzerinde  durmayı  uygun  gördüğümüz  ikinci  metin  “Karabağ  Hasreti”dir.  Bu  şiir,  Y.  Bülent 

Bakiler’in Harman adlı kitabının “Turan” genel başlığı altında bulunan on üç şiirden biridir. İki bölümden 

müteşekkil  şiirin  genelinde  işlenen  tema,  Karabağ’a  duyulan  özlemdir.  Çar  ordularının  Azerbaycan’a 

girmesiyle  başlayan  Şiî-Sunni  gerginliği  zamanla  çatışmaya  dönüşür.  Şairin  dedeleri  de  Osmanlı 

topraklarına  geçen  bir  kısım  Sunniler  arasında  yer  alır.  Kökeni  Karabağ’a  dayanan  Yavuz  Bülent 

Bakiler’in eski Türk yurtları için yazdığı şiirlerdeki duygu yüklü tavır, biraz da bundan kaynaklanır. Şair, 

söz  konusu  şiirleri  derin  bir  sıla  hasreti  içinde  sızlayan  bir  yüreğin  sayıklamasına,  sevgilisinden  uzak 

kalan çaresiz bir kimsenin göğüs geçirmesine veya bir müminin samimi yakarışlarına benzetir. 

“Şimdi uzaklarda kalan bir şehir vardır: 

Camileri yıkılmış, minareleri yarım… 

Bu şehrin çilesini ben çekerim yıllardır 

Hasretini ben duyarım.” 

Aslen  Karabağlı  olmasına  rağmen  Türkiye  sınırları  içinde  dünyaya  gelen  Bakiler,  ata  yurduna 

sadakatle  bağlıdır.  Engel  teşkil  eden  mesafeler  şairin  hasretini  kat  kat  artırmıştır.    Karabağ  uzaklarda 

kalmıştır artık. İşgallere uğramış, tarumar edilmiştir. Şehadetleri dinin temeli olan ezanlar kısık, camiler 

yıkılmış, minareler yarımdır.   Yavuz  Bülent,  yıllardır  zulmedilen,  katliamlara  maruz  kalan,  ata 

topraklarından koparılmak istenen Karabağ’ın çilesini çekmektedir.  

“Şimdi uzaklarda kalan bir şehir vardır: 

Ki sızlatır yüreğimi yıllardan beri 

Vatan olmasına vatan Anadolucasına 

Ana vatan haritamda yok yeri” 

Uzun müddet Müslüman Türklerin egemenliği altında bulunan Karabağ, yakın döneme kadar Türk 

nüfusunun  çoğunlukta  olduğu  bir  bölgeydi.  Ancak,  çıkarcı  emperyalist  güçlerin  politikaları  neticesinde 

stratejik baskı ve tehcirle Karabağ Türkleri yurtlarından edildiler. Yerlerine Ermeniler getirilerek burada 

suni  bir  alan  oluşturuldu.  Karabağ’ın,  yerli  halkla  bağlantısı  kesilmekle  kalmadı,  bölge  cebren 

Ermenistan’a  bırakılmak  istendi.  “Bir  millet,  iki  devlet”  ilkesi  göz  önünde  bulundurulduğunda 

Azerbaycan  sınırları  içerisinde  bulunan  her  karış  toprağın,  Türkiye  için  Anadolu  hükmünde  olduğu 

anlaşılacaktır.  O  halde  Karabağ  Ana  Vatan  sınırları  içerisinde  olmasa  da  Anadolucasına  bir  vatandır. 

Bilindiği üzere Yahya Kemal de “Eylül Sonu” (Beyatlı, 2008:33) şiirinde vatandan ayrılışın zorluğunu, 

“Ölmek  kaderde  var,  bize  ürküntü  vermiyor/Lâkin  vatandan  ayrılışın  ıztırâbı  zor”  beytiyle  ustaca  dile 

getirmişti. 

“Güzelim türküleri türkülerimiz gibidir 

Ve kalpaklı, bindallı oyunlarını balam 


67 

Prof. Dr. Alim GÜR-Yaşar KESKİN/Karabağ Üzerine İki Şiir 

Bilenlerimiz bilir 

Bir gün bir selam gitse Anadolumdan 

O şehirden sımsıcak bin selam gelir.” 

Din,  dil,  ırk,  tarih  ve  kültür  bakımından  ortak  paydada  yer  alan  ülkelerin  pek  çok  bakımdan 

birliktelik  göstermesi  kaçınılmazdır.  Türküleri,  giyim  kuşamları,  gelenek  ve  görenekleri  benzerlik 

gösteren  Türkiye  ve  Azerbaycan  yukarıda  da  değindiğimiz  gibi  “Bir  millet  iki  devlet”tir.  Bütün  bu 

değerler, farklı coğrafyalarda farklı bayraklar altında bulunulsa dahi muhatapları bir arada tutmaya, zor 

zamanlarda kenetlenmeye yetecek ölçüdedir.  

“Öz yurduma yıllar yılı hasret duyarak 

Mecnun gibi Ferhat gibi bir gönül verdim 

Bir gelen olsaydı Karabağ’ımdan  

Gider ayaklarına gözlerimi sürerdim.” 

Şiirin  ilk  dörtlüğünde  hissettiğimiz  vatan  hasretini,  ayrılık  acısını  benzer  şekilde  burada  da 

görmekteyiz.  Öz  yurdundan  senelerce  ayrı  düşen  şair,  orijinal  bir  söyleyişle  Karabağ’ı  sevgiliyle 

özdeşleştirir.  Sevdalarıyla efsaneleşen  Mecnun  gibi  Ferhat  gibi  gönül  vermiştir sevdiğine, Karabağ’ına. 

Kör düğümlerle bağlanmıştır taşına toprağına. Öyle ki Karabağ’ı az da olsa hissetmek için oradan gelen 

birinin ayaklarına gözlerini sürmeye bile razıdır. 

“Bir gün biterse her şey Karabağ’ı görmeden 

İstemem bandolar, büyük çelenkler… 

Allahım ruhuma biraz huzur ver 

Üstüme okunmuş birkaç avuç mübarek 

Karabağ toprağından serpilse yeter.” 

Yavuz  Bülent  Bakiler’in  Azerbaycan’a  ilk  ziyareti  1980  senesinde  gerçekleşir.  Bakü’ye  geldiği 

ikinci gün Karabağ’a gitmek ister. Moskova’dan izin alması gerektiği için bu arzusunu gerçekleştiremez. 

Bir sonraki kavuşma iki sene sonra ancak mümkün olabilecektir. Bu gelişinde Karabağ’dan Türkiye’ye 

iki avuç toprak götürmek ister. O toprağın bir avucunu Sivas’ta bulunan babasının mezarına koyacaktır. 

Öteki bir avuç  toprak da vasiyeti gereği çocukları tarafından kendi üzerine serpilecektir. Yani, Türkiye 

toprağıyla beraber ebediyen Karabağ toprağı altında yatmak ona yetecektir.  




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет