Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы



Pdf көрінісі
бет17/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   102

KAYNAKÇA 

Abdulla  Şaiq  (1954).  “Gelecek  Sizindir!”,  Azerbaycan  Gencleri  Qezéti,  Azerbaycan’ın  Birleşmiş  Qézet-  Jurnal 

Neşr., 3 Yanvar Bakı.  

Abdulla Şaiq (1968). Eserleri II (Haz: Kamal Talıbzade), Azer Neşr., Bakı. 

Abdulla Şaiq (1972). Eserleri III (Haz: Kamal Talıbzade), Azer Neşr.,Bakı.  

Abdulla Şaiq (1977). Eserleri IV ( Haz: Kamal Talıbzade), Azer Neşr.,  Bakı.  

Acaroğlu, Türker (1970). Çocuk Edebiyatımızın Tarihçesi, Türk Dili, No: 231.Ankara. 

Enginün, İnci (1985). Çocuk Edebiyatına Toplu Bir Bakış, Türk Dili, Ocak, No:400.Ankara. 

Erol,  Ali  (2006).  “Tevfik  Fikret  ve  Mehemmed  Hadi'nin  Şiirleri  Üzerinde  Mukayeseli  Bir  Değerlendirme”, 

Medeniyyet Dünyası S.XI Bakı. s. 371-380 

Erol  Ali  (2016).  “Azerbaycan  Eğitim  Sisteminde,  Aile  Terbiyesi  ve  Halk  Kültürü  Kaynaklarından  Yararlanma 

Düşüncesinin Edebî Sahadaki Yansımaları”,Halk Kültüründe Aile Uluslararası Sempozyumu, 25-26-27 Mart 

–Edirne.  

Eronat,  Kamuran(2007).  “Tevfik  Fikret’in  Şiirlerinde  Çocuk  ve  Gençlik”,  Dicle  Üniversitesi  Ziya  Gökalp  Eğitim 

Fakültesi Dergisi 9, Diyarbakır, s.33-43. 

Tevfik Fikret (1985). Rubab-ı Şikeste ve Diğer Eserleri, (Haz:Fahri Uzun) İnkılap, İstanbul. 

Tevfik Fikret (2004). Bütün Şiirleri, (Haz: Prof.Dr. İsmail Parlatır, Doç. Dr. Nurullah Çetin), Ankara: TDK. 

Kaplan, Mehmet (1998). Tevfik Fikret(Devir-Şahsiyet-Eser), İstanbul: Dergâh Yayınları. 

Vahabzade, Bextiyar (1981) “Hemişe Yaz Olar”, (Şaiqane Yad Ét-Kamal Talıbzade, Genclik, Bakı.) 

 

 



94 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 


MİR CƏLAL YARADICILIĞINDA SEVGİ MOTIVİ 

Ayşən Ə. SADIQLI

 

Xülasə: Məqalədə XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Mir Cəlalın “Günah kimdədir” 



hekayəsi və  “Açıq kitab” romanı əsasında ədibin yaradıcılığında sevgi motivindən bəhs edilir. Hər iki əsər 

ətraflı şəkildə təhlil edilir.  



Açar Sözlər: Mir Cəlal, hekayə, yalan, sevgi  

The Motive of Love in the Creativity of Mir Jalal 

Abstract:  This  aticle  is  about  the  motive  of  love  in  the  creativity  of  an  outstanding  representative  of 

Azerbaijani literature Mir Jalal. “Open book” and “Who is to blame” novels are analyzed in detail.  



Keywords: Mir Jalal, novel, a lie, love 

XX  əsrin  ustad  sənətkarlarından  olan  Mir  Cəlal  Azərbaycan  ədəbiyyatına  həm  böyük  nasir,  həm 

böyük    tədqiqatçı-alim,  həm  görkəmli  müəllim,  həm  də  böyük  sosioloq,  ictimai  xadim  kimi  daxil 

olmuşdur.  O,  300-ə  qədər  hekayənin  müəllifidir.  Mir  Cəlal  yaradıcılığının  Azərbaycan  ədəbiyyatı  və 

ədəbiyyatşünaslığına  gətirdiyi  ən  ilkin  nümunəvi  məziyyətlərindən  biri  ədəbiyyatın  formasına  və 

məzmununa  gətirdiyi  yeniliklər  olmuşdur.  Mir  Cəlal  bütün  ədəbi  irsi  ilə  müasir  sənətkardır.  O,  klassik 

hekayəçilik  ənənələrini  yaradıcı  şəkildə  davam  və  inkişaf  etdirərək  XX  əsr  hekayəçilik  məktəbinin 

əsaslarını və prinsiplərini müəyyənləşdirmişdir. İlk dəfə olaraq hekayənin novella janrının nümunələrini 

yaratmışdır.  Mir  Cəlalın  hekayə  yaradıcılığı  müasir  təbliği  təsir  gücü  ilə  yanaşı,  dərin  ictimai-siyasi 

məzmunu və bədii gülüşü ilə səciyyələnir.  

Yazıçının  hekayələrində  həyati  əhəmiyyətli  məsələlərdən  bəhs  edilir.  Bu  hekayələrdə  fantastik, 

uydurma,  tamamilə  təxəyyül  məhsulu  olan  hadisələrə  rast  gəlmək  mümkün  deyil.  Mir  Cəlal  hekayələri 

real həyat həqiqətlərinə söykənir. Ədibin bir-birindən dəyərli hekayələrini oxuyan hər bir oxucu özü üçün 

müəyyən  mətləblər  aşkar  edir,  bəlkə  də  edə  biləcəyi  səhvlərdən,  yanlışlıqlardan  çəkinir.  Bir  sözlə,  Mir 

Cəlal hekayələri oxucuları düz yola istiqamətləndirir. Müxtəlif illərdə yazılmış hekayələrdə bu günümüz 

üçün də çox aktuallıq kəsb edən məsələlər haqqında danışılır.  

Mir Cəlalın hekayələri əsasən satirikdir. Lakin ədibin hekayələri içində sevgiyə həsr edilənləri də 

vardır. Yazıçının sevgiyə, iki gənc arasındakı münasibətlərə öz yanaşması vardır.  

Mir  Cəlalın  sevgiyə  həsr  olunmuş  hekayələrindən  “Günah  kimdədir”  əsəri  diqqəti  cəlb  edir. 

Hekayə 1969-cu ildə yazılmışdır. İlk növbədə hekayənin adı oxucuda maraq oyadır. Hekayəni sona qədər 

oxuyub,  həqiqətən  məsələnin  nə  yerdə  olduğunu,  kimin  günahkar  olduğunu  öyrənmək  istəyirsən. 

Hekayədə  bütün  dövrlər  üçün  aktual  məsələdən  –  sevgi-məhəbbətdən  danışılır.  Dahi  şairlərimiz 

Nizamidə,  M.Füzulidə  gördüyümüz  məhəbbət  macərası,  sevənlərin  ayrılıq  səbəbi  dövrlə,  zamanla  bağlı 

idisə,  burada  iki  sevənin  qovuşa  bilməməsinin  səbəbi  yalandır  –  illərdir  hər  iki  gəncdən  gizlədilən 

həqiqətdir. Bəlkə də zamanında hər şey olduğu kimi deyilsə idi, məsələ bu həddə çatmazdı.  

“Günah  kimdədir”  ədibin  digər  hekayələri  kimi  gözəl,  saf,  təmiz  ana  dilində,  anlaşıqlı  şəkildə 

yazılmışdır.  Bu  hekayədə  hər  kəs  üçün  örnək  alınası  bir  hadisədən  danışılır.  Hekayənin  əvvəlində  bir 

oxucu Mir Cəlala sualla müraciət edir: “Mən ədəbiyyatın, şəxsən sizin oxucularınızdanam. Yaxşı bilirəm 

ki, siz tanınmış, hörmət sahibi, müasir mədəniyyət xadimisiniz. Gözünüzün önündə köhnə, cəhalət timsalı 

bir  şəxsiyyətin  cinayəti  tüğyan  edirsə,  buna  etinasız,  biganə  münasibət  bəsləyə  bilərsinizmi?  Belə  bir 

vəziyyətə necə qiymət verər, nə ad qoya bilərsiniz? Xahiş edirəm, deyəsiniz!..”(Mir Cəlal 2013: 233) 

Təbii  ki,  yazıçı  birdən-birə  bu  sualı  eşitdiyinə  görə  təəccüb  edir  və  oxucusuna  bir  sinif  otağında 

oturub arxayın danışmağı təklif edir. Oxucu sualını bir az daha konkretləşdirir və deyir: “Gümandayam 

ki, siz mənə mümkün köməyinizi əsirgəməzsiniz! Bu kömək mənim xahişimdirsə, sizin də borcunuzdur; 

mədəniyyət borcu, vətəndaşlıq borcu!” 

Yazıçı ilə oxucu iki düşmən təsiri bağışlayır, sanki onların arasında kəskin bir ixtilaf vardır. Yazıçı 

sualı  cavablandırmağa  çalışır:  “İndi  mütərəqqi  cəmiyyət,  əlbət  ki,  mürəkkəbdir,  əlvandır.  Arzuladığına 

nail olmaq üçün, Qorki demişkən, mübarizə lazımdır. Bunsuz heç bir şey əldə etmək olmur”.  

                                                      

 



Bakı Dövlət Universiteti Filologiya Fakültəsi, II kurs doktorant, ayshan_bdu@mail.ru 

96 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Rəşid əsl məsələni açıqlayır. Məlum olur ki, onun sevdiyi qızı – əmisi qızını ona vermək istəmirlər, 

gənclərə  kömək  etmək    əvəzinə,  qarşılarına  sədd  çəkirlər.  Rəşidlə  söhbətdən  aydın  olur  ki,  onların 

birləşməsinə  izn  verilmədiyi  təqdirdə  uzaq  bir  yerə  gedib,  orada  yaşayacaqlar.  Yazıçı  gənclərin  ata-

anaları ilə danışıb, onlara yola gətirməyə çalışacağını söyləyir. “...Həkimlər ürəkləri təzələdiyi bir əsrdə 

məhəbbətə zəncir vurmaq olarmı?”  

Yazıçı Səadətin atasını təmir emalatxanasında görür, onu yola gətirməyə çalışsa da, atası əsl səbəbi 

danışa bilməyəcəyini və bu işin əsla baş tutmayacağını bildirir. Yazıçı Rəşidə nə deyəcəyini bilmir. 15-20 

gündən  sonra  yazıçı  Qutqaşın  rayonunda  Rəşidə  rast  gəlir.  Məlum  olur  ki,  Rəşidlə  Səadət  valideynləri 

narazı olduğu üçün birlikdə buraya gəliblər. Rəşid İnşaat İnstitutunu bitirmiş, yol mühəndisi olduğu üçün 

uyğun  bir  iş  tapacağını  düşünür;  yazıçı  ilə  eyni  mehmanxanada  qalırlar.  Yazıçı  mehmanxanaya 

qayıdarkən Səadətin atasına rast gəlir, onun qapıda olduğunu görür. Atası gənclərin qaçmağında yazıçının 

əli olduğunu zənn edir. Təbii ki, vəziyyət heç də belə deyildi. Yazıçı Səadətin atasına belə deyir: “İndi 

ayrı zəmanədir. Cavanlar valideyn məsləhətilə yox, qəlbin səmimi çağırışı, şəxsi iradələrinin hökmü ilə 

hərəkət  edirlər.  Burada  bir  qanunsuzluq da  görmürəm...”.  Qızın  atası  cavabında  deyir: “Elə  deməyin,  el 

yaxşı deyib: Birini bilirsən, birini bilmirsən”. (Mir Cəlal 2013: 239) 

Yazıçı  Bakıya  qayıdır,  sonradan  bu  məhəbbətin  təfsilatını  öyrənir.  Beləliklə,  Rəşidin  atası  onları 

Bakıya  qaytarmağa  nail  olur.  Şəhərdə  bu  əhvalatdan  çoxunun  xəbəri  var  idi.  Əslində  Rəşidlə  Səadət 

doğma  bacı-qardaşdırlar.  Hər  ikisi  radiotexnikin  uşaqlarıdır.  Texnikin  kiçik  qardaşı  Mübarəkin  övladı 

olmadığına  görə  kimsəyə  bildirmədən  Rəşidi  lap  körpə  vaxtından  qardaşına  verir.  Bir  müddət  sonra 

texnikin dörd oğul atası texnikin Səadət adlı qız övladı dünyaya gəlir. Həm Rəşid, həm də Səadət şad, 

firavan, naz-nemətlər içərisində böyüyürlər. Uşaqların hər ikisi eyni məktəbdə oxuyur, böyüyür, gündən-

günə bir-birinə bağlanırlar. Qızın 15, oğlanın 18 yaşı olanda aralarındakı ünsiyyət, səmimiləşməyə, “ürək 

sirdaşlığı”na  çevrilməyə  başlayır.  Rəşid  ali  məktəbi  qurtarmamış,  bir  ixtisas  qazanmamış  evlənmək 

istəmirdi.  Lakin  Səadəti  dərin  məhəbbətlə  sevir,  heç  kimə  deməsə  də  yalnız  Səadət  haqqında  düşünür. 

Rəşid nədənsə həmişə bu kədərli mahnını oxuyurdu: 

“Bu dünyada daş daşıdım, gəmim dolmadı, 

Gənc yaşımda bir qız sevdim, mənim olmadı!..” 

Həqiqət  xanım  hər  vasitə  ilə  Rəşidin  diqqətini  Səadətdən  yayındırmaq  istəyirdi.  Rəşidin  bir  fikri 

vardı: “Ya Səadətdir, ya heç kəs!” Rəşidə də, Səadətə də eşitdirirdilər ki,  əmiqızını almaq olmaz, nəsil 

korlanar,  günahdır.  Heç  kəs  Rəşidi  fikrindən  döndərə  bilmir.  Valideynlər  hər  vasitəyə  əl  atsalar  da,  əsl 

həqiqəti açıb deyə bilmirlər. Həqiqət xanım Rəşidi inadından döndərməyə çalışır. “Ulu sözünə baxmayan 

ulaya-ulaya  qalar”  deyir.  Rəşid  isə  yalnız  Səadət  “yox”  deyəcəyi  təqdirdə  təslim  ola  biləcəyini  deyir. 

Həqiqət xanım çarəni bu əhvalatı Rəşidin də, Səadətin də müəllimi Azad müəllimə deməkdə görür. Azad 

müəllim  gənclərin  sevgisi  haqqında  az  da  olsa  eşitmişdi,  lakin  hadisəni  təfərrüatı  ilə  bilmirdi.  Bayram 

məclislərinin birində Həqiqət xanım Azad müəllimlə danışır, bu məsələ ilə bağlı danışmaq üçün münasib 

vaxtı öyrənir. Nəhayət, Azad müəllimin yanında bir məsləhət məclisi qurulur. Azad müəllim valideynlərə 

müraciətlə deyir ki, cavanları həqiqət, doğruluqla böyüdüb, tərbiyə etməliyik. Belə bir yalan kimə, nəyə 

lazımdır?  Bilirsiniz  ki,  bizə  yalan  yaramaz!  Cavanlar  böyüyəndə  yalan  əsasında  sevgi  yoluna  düşəndə, 

qeyri-qanuni izdivac yolunu tutanda ayılıb başınıza döyürsünüz! Rəşid öz doğma atasını oğlu kimi sonsuz 

əmisinin övladlığına keçə bilərdi. Səadətlə də belə qeyri-qanuni, qəribə məhəbbət yoluna düşməzdi. Bacı-

qardaş məhəbbəti belə faciəli bir mənzərə ilə nəticələnməzdi. Gec də olsa, həqiqəti açıb demək, cavanları 

başa salmaq lazımdır!”. Müəllimin bu sözlərini Rəşid də, Səadət də eşidir.  

Mir  Cəlalın  “Xatirə  hekayələri”ndən  olan  “Yalan  ayaq  tutar,  yeriməz”  hekayəsində  də  yalan 

danışmaq  pislənilir.  Hekayədə  Bəşir  adlı  bir  uşağın  həyatda  qarşılaşdığı  hadisələrdən  danışılır.  Bir  gün 

Heybət  xala  evin  qapısını  döyür,  anası  evdə  ola-ola  uşağa  məcbur  etdi  ki,  yalan  danışsın,  onun  evdə 

olmadığını desin. Çox sadə görünən bu vəziyyət sonradan uşaq böyüyüb iş başına keçəndən sonra nəinki 

Bəşirin,  onun  işçilərinin  də  həyatında  bir  fəlakətə  səbəb  olur.  Getdikcə  anasının  daha  çox  yalan 

danışdığını görən Bəşir özü də yalan danışmağa başlayır. Bəşir böyüyür, böyük bir idarənin rəisi olur. Nə 

soruşsalar,  yalan  deyir.  Sonda  Bəşiri  məhkəməyə  çağırırlar.  Bəşir  “Binanın  üstünü  çadırla  örtəcəyəm, 

mənim əlimdə işə yarayan vəsiqə, xasiyyətnamə, 10 illik iş stajım var”    (Mir Cəlal 2013: 335),- deyir. 

“Yalan  açılanda  üstünü  heç  çadır da  örtə  bilməz”  cavabını  alır. Kiçik  bir  yalan  gələcəkdə  daha  böyük, 

daha təhlükəli yalanların başlanğıcı olur. Bir zamanlar dəhşətli faciə kimi təsir bağışlayan yalan Bəşirdə 

adət  halını  alır.  Beləliklə,  hər  bir  ananın  övladına  verdiyi  tərbiyədən  çox  şey  asılıdır.  “Yalan  insanları 

pisliklərə,  pisliklər  isə  cəhənnəmə  sövq  edər”;  “Düz  danışmaq  ədalətlə  qardaşdır”  kimi  hikmətli  sözlər 

əbəs yerə deyilməyib.  


97 

Ayşən Ə. SADIQLI /Mir Celal Yaradıcılığında Sevgi Motivi 

“Günah kimdədir” hekayəsindəki adlar ədəbiyyatımıza müasir hekayə janrını gətirən yazıçı İsmayıl 

bəy  Qutqaşınlının  “Rəşid  bəy  və  Səadət  xanım”  əsərini  xatırladır.  Fransız  dilində  yazılmış  əsərdə  iki 

zadəgan ailəsinə məxsus gənclərin sevgisindən danışılır. Bu iki hekayə arasında oxşarlıq yalnız gənclərin 

adlarındadır.  İsmayıl  bəy  Qutqaşınlının  hekayəsində  Rəşid  bəy  və  Səadət  xanım  ayrı-ayrı  yerlərdə 

yaşayırlar, bir-birini sevirlər. Səadəti başqasına ərə vermək istəsələr də, bu iki gəncin ülvi məhəbbəti hər 

şeyə  qalib  gəlir  və  sonda  sevgililər  qovuşurlar.  Bu  hekayədə  isə  Rəşid  bəy  və  Səadət  xanım  bir-birini 

sevir,  bacı-qardaş  olduqlarını  bilmədən  kiçik  yaşlarından  bir  yerdə  böyüyür  və  bir-birini  sevirlər.  Bu 

gənclərin qovuşmama səbəbi hər ikisinin valideynlərinin yalan danışmasıdır. Onlar həqiqətən də əmioğlu-

əmiqızı olsa idilər, bəlkə də valideynləri onların ailə qurmasına razı olardı. 

 

Mir  Cəlalın sevgi  məsələsinə  toxunduğu  əsərlərdən  biri  də  “Açıq  kitab”  romanıdır.  Əsər  1944-cü 



ildə  “Vətən  uğrunda”  jurnalının  2,3,4  və  5-ci  nömrələrində  dərc  edilmişdir.  Romanda  əsas  hadisələr 

Vahid,  Kərim  Gəldiyev  və  Rübabənin  ətrafında  baş  verir.  İnstitutda  Rübabə  adlı  bir  qız  oxuyur,  Kərim 

Gəldiyev  onu  sevir,  qız  isə  Gəldiyevi  deyil,  Vahidi  sevirdi.  Rübabənin  onun  briqadasından  Vahidin 

briqadasında keçməsi Gəldiyevi əsəbləşdirir və o, Vahidin sənədlərini araşdırmaq qərarına gəlir. Gəldiyev 

haqsız olaraq iclas çağırır və Vahidin atasının arıçılıqla məşğul olduğunu bəhanə gətirərək onu institutdan 

qovdurur.Vahidin qovulmasını eşidən Rübabə çox pis olur və onu axtarmağa qərar verir. Vahid çox vaxt 

kitabxanada olur və Rübabəyə deyirdi ki, “hər dəqiqə bir kitab lazım olur, oxuduqca da başqasına ehtiyac 

duyursan. Hər adam bir ömür yaşayır, oxuyan isə bir çox alimin də həyatını yaşayır”. Fikrimcə, Vahidin 

bəzi  xüsusiyyətlərini  Mir  Cəlal  müəllimə  də  aid  etmək  olar.  Çünki  o  da  çox  mütaliə  edən,  mərd,  sadə, 

doğruluq tərəfdarı, sözünün sahibi bir insan, gözəl şəxsiyyət olmuşdur.   

İkinci fəsildə Kərim Gəldiyev haqqında məlumat verilir, oxucu onun iç üzünü görür. Onun Zoya 

adlı  bir  qıza  vurulduğu,  onun  namusunu  ləkələdiyi  və  bütün  bunlardan  sonra  şəhərə  qaçdığı  təsvir 

olunmuşdur.  Lakin  məncə,  insan  haraya  gedirsə-getsin,  öz  vicdanından  qaça  bilməz.  Lamartinin  bu 

barədə gözəl bir fikri var: “Vicdan Allahın daxilimizdəki səsidir”.  

Bu  əsərdəki  hadisələrin  müəyyən  qismini  də  olsa,  Mir  Cəlal  həyatda  öz  gözləri  ilə  görmüşdür. 

Düzdür,  müəllifin  öz  təxəyyülünün  məhsulunu  da  danmaq  olmaz.  Bunların  hər  ikisi  birləşərək  gözəl, 

oxunaqlı, hər zaman öz aktuallığını qoruya biləcək bir əsər yaranmışdır.  

“Açıq  kitab”  romanının  ikinci  hissəsinin  birinci  fəslində,  nəhayət  ki,  romanın  adının  mənası 

açıqlanır.  Zəhmətkeş  insan  olan  Vahid  “Yeni  Bakı  şəhərinin  plan  layihəsini  çəkmək  üçün  müsabiqə” 

elanını  görür  və  iştirak  edir.  Onun  “Açıq  kitab”  adlı  layihəsi  bir  çox  çətinliklərdən  sonra  qalib  gəlir. 

Üçüncü fəsil çox ibrətamiz əhəmiyyətə malikdir. Ağca xanımın oğlu İzzət xəstələnir, həkim gəlir və deyir 

ki, uşaq quru sətəlcəm olub. Radioda verilən sevgi hekayəsi Ağcanı çox təsirləndirir. Hekayədə deyilir ki, 

bir qız oğlanın sevgisinə inanmır, “qəlbimi almaq istəyirsənsə, ananın qəlbini verməlisən”,-deyir. Ürəyi 

qıza  aparanda  oğlanın  ayağı    ilişir,  ürək  əlindən  çıxıb  daşa  dəyir  və  ürəkdən  səs  gəlir:  “Oğul,  ayağın 

incimədi ki?”  

Vahid  və  Rübabənin  toyunda  Səttarzadə  əlində  kitabla  otağa  daxil  olur,  Rübabənin  və  Vahidin 

alnından  öpür  və  deyir:  “Balalarım!  Füzuli  kimi  sevin!  Onun  kimi  böyüyün!”  (Mir  Cəlal  2005:  340) 

Səttarzadə bir ata kimi nə isə başqa bir hədiyyə – üzük, gül, yaylıq hədiyyə edə bilərdi. Lakin o, qızına 

kitab,  özü  də  Füzulinin  kitabını  hədiyyə  edir.  Bu, Mir  Cəlalın  Füzuliyə  olan  böyük  hörmətindən,  onun 

yaradıcılığına dərin sevgisindən irəli gəlir, məncə.  Təsadüfi  deyil ki, 1934-cü ildə Mir Cəlalın “Füzuli 

sənətkarlığı” monoqrafiyası çap edilmiş (Mir Cəlal, 1958), 1940-cı ildə “Füzulinin poetik xüsusiyyətləri” 

tədqiqatına görə filologiya elmləri namizədi

 adını almışdır

.    


Gəldiyev  bir  neçə  dəfə  Vahidə  sui-qəsd  hazırlayır,  onu  qılıncla  öldürmək  istəyir,  bununla  da 

Rübabəyə əziyyət verməyi istəyirdi. Əsərin bu hissəsini mən Ordubadinin “Qılınc və qələm” romanı ilə 

müqayisə etmək istərdim. Bu romanda da Əmir İnancın qızı Qətibə Nizamini sevir, şair isə onun sevgisini 

cavabsız qoyur, öz sevdiyi kəndli qızı Rənaya sadiq qalır.  

Kərimin  Vahidə  qarşı  hazırladığı  hər  iki  cəhdi  də  boşa  çıxır.  Sədi  Şirazinin  sözləri  ilə  desək, 

“Bədbəxt  insan  başqalarının  ağrı-acısı  ilə  rahatlıq  tapan  şəxsdir”.  Maraqlıdır  ki,  Mir  Cəlal  hər  dəfə 

Vahidin  6  yaşlı  bacısı  Nəzirənin  özü  də  bilmədən  bu  qəsdə  mane  olduğunu  göstərir.  Bu  da  uşaqların 

saflıq, təmizlik, məsumluq rəmzi kimi göstərilməsidir.   

Romanın son onuncu fəslində Gəldiyevin yoldaşlarından birinin işdən qovulduğu, birinin isə külli 

miqdarda pulu götürüb qaçdığı haqqında məlumat verilir. Ən axırda məlum olur ki, Kərimin söhbət etdiyi 

kişi vaxtilə onun uşağıyla birlikdə atıb-getdiyi Zoyanın əridir və ona öz övladından da yaxşı baxır. Kərim 

Zoya ilə görüşdüyü yerə gəlir, cavan nar ağacına baxır və “Bir də göyərsəydim”,- deyir. Təbii ki, artıq gec 



98 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

idi. İş işdən keçmişdi. Həyat insana bir dəfə verilir. Nikolay Ostrovskinin “Polad necə bərkidi” əsərində 

məşhur  bir  aforizm  var:  “Həyat  insana  bir  dəfə  verilir.  Gərək  elə  yaşayasan  ki,  sonda  boş  və  mənasız 

keçirdiyin günlər üçün heyfslənməyəsən”.  

ƏDƏBİYYAT 

Mir Cəlal (1958). Füzuli sənətkarlığı.- B.: ADU-nun nəşri, 276 s.  

Mir Cəlal (2013). Seçilmiş əsərləri. 5 cilddə. IV cild. Bakı, “Adiloğlu” nəşriyyatı, 468 s. 

Mir Cəlal (2005). Seçilmiş əsərləri. Bakı, Şərq-Qərb,  384 s. 



MOLLA NASREDDİN EDEBÎ MEKTEBİ ÜYELERİNDEN  

ALİ NAZMÎ’NİN ESERLERİNDE TENKİT VE HİCİV 

Yrd. Doç. Dr. Ayvaz MORKOÇ



 

Özet: 20. yüzyıl Azerbaycan realist edebiyatının önemli temsilcilerinden olan Ali Nazmi (1878-1946), tenkit 

ve hiciv içerikli şiirlerini “Meşedi Sijimqulu”, “Kefsiz” gibi gizli imzalarla yayımlamıştır. Molla Nasreddin 

edebi  mektebi  şairleri  içinde  kendine  mahsus  bir  yeri  bulunan  Ali  Nazmi,  Mirza  Aliekber  Sabir  (1862-

1911)’in açtığı edebiyat çığırından yürümeyi ısrarla sürdürmüştür.  

Azerbaycan edebiyatında şairliği ile tanınan ve Molla Nasreddin’in esas müelliflerinden olan Ali Nazmi’nin 

derginin  ilk  yıllarında  daha  çok  mensur  satirik  yazıları  yayımlanmıştır.  1907  yılından  sonra  gerek  Molla 

Nasreddin, gerekse diğer mizah dergilerinde manzum felyetonları ile de şöhret kazandığı görülür. 

Ali  Nazmi,  hiciv  yönü  ağır  basan  eserleri  vasıtasıyla  cemiyetin  sağlam  temeller  üzerinde  yükselmesi 

gerektiğini  tebliğ  etmiştir.  Bununla  birlikte  halka  zulmeden  yöneticileri,  çıkarcı  din  adamlarını,  kadınlara 

değer verilmemesini, cahillik ve  fanatizmi keskin bir dille tenkit etmiştir. Ali Nazmi’nin fikirlerini cesurca 

dile  getirmesini  üstün  bir  nitelik  olarak  değerlendiren  Celil  Memmedquluzade  (1866-1932),  onu  “İkinci 

Sabirimiz” olarak adlandırmıştır. 

Yaptığımız çalışmada Ali Nazmi’nin cehalet, gericilik, istismar, sınıflar arası çatışma üzerine kurulan köhne 

cemiyet yapısına karşı edebi eserleri ile mücadele ettiğini gördük. Bilhassa Azerbaycan kadınının cemiyetteki 

kötü  durumunu  zengin  içerikli  satirik  ve  lirik  şiirlerle  dile  getirdiğini  tespit  ettik.  Onun  tenkit  ve  hiciv 

unsurlarını  başarıyla  kullanarak  gaflet  uykusunda  bulunan  halkı,  samimiyetle  uyandırmaya  çalıştığını 

söyleyebiliriz.  

Çalışmamızda  Ali  Nazmi’nin  eserlerinde  yer  alan  tenkit  ve  hiciv  meselesi  ele  alınmış,  edibin  Azerbaycan 

cemiyetindeki türlü bozukluk ve aksaklıkları nasıl dile getirdiği örnekler vasıtasıyla gösterilmiştir.  

Anahtar Kelimeler: Azerbaycan Edebiyatı, Molla Nasreddin, Ali Nazmi, tenkit, hiciv 

Criticism and irony in the Works of Ali Nazmi who is one of the members of Molla Nasreddin Literary 

School

 

Abstract: Ali Nazmi (1878-1946) who is one of the important agents of the 20. Century realist  Azerbaijan 

literature  published  his  poems  “Meşedi  Sijimqulu”,  “Kefsiz”  themed  criticism  and  irony  with  secret 

signatures. Ali Nazmi, who has a special place in the literary school poets of Molla Nasreddin, continued to 

step from the literary movement which Mirza Aliekber Sabir has opened (1862-1911).

 

In the first years of the journal of Ali Nazmi who is the main editor of Molla Nasreddin and who is known by 



the poetry in the Azerbaijan literature published more prose Works. It is seen that he has gained reputation 

with prose felyetons both in Molla Nasreddin and in homour magazines after the year 1907. 

 

Ali Nazmi accentuated perseveringly that the society has risen above the durable foundations by the Works 



which  dominates  the  irony  aspect.  However,  he  criticizes  that  the  directors  who  oppresses  the  public,  self-

seeker  clergymen,  not  to  give  the  women  the  value,  ignorance  and  fanaticism.  Celil  Memmedquluzade 

(1866-1932) who evaluates that uttering the ideas of Ali Nazmi bravely as a superior quality has named it as 

“The second Sabir”

 

In  the  work  we  have  made,  we  have  seen  that  he  has  struggled  with  his  literary  Works  against  the  society 



structure based on ignorance, misuse, class conflict. Especially, we have determined that Azerbaijan woman 

uttered the predicament of the society with the poems themed satiric and lyric. We can say that his criticism 

and irony element tried to waken the society who is in sleep of inattention intimately.

 

In our work, the question of criticism and irony fact in Ali Nazmi’s Works has been dealt with, it was shown 



by the examples that how the literary man names failures and malfunctions in society.  



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет