Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы


Keywords: Classical Turkish literature, poets of Samarkand, collection of biographies  GİRİŞ



Pdf көрінісі
бет21/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   102

Keywords: Classical Turkish literature, poets of Samarkand, collection of biographies 

GİRİŞ 

Bu  çalışmamızda,  yüzyıllarca  Türk  ve  İslam  medeniyetinin  en  önemli  kültür  ve  medeniyet  şehri 

olan  Semerkant’ta  yetişen  ve  tezkirelerde  kaydedilen  divan  şairleri  tanıtılacaktır.  Bilindiği  üzere  Türk 

edebiyatında  tezkire  yazma  geleneği  ilk  defa  15.  yüzyılda  Ali  Şîr  Nevâyî’nin  Mecâlisü’n-Nefâyis  adlı 

eseri ile başlamıştır. Anadolu (Osmanlı) sahasında ise ilk defa 16. yüzyılda Sehi Bey’in Heşt Behişt adlı 

eseriyle  başlayan  tezkire  yazma  geleneği,  20.  yüzyıla  kadar  kesintisiz  devam  etmiş  yaklaşık  olarak  38 

tezkire yazılmıştır. 

Semerkant, bugün Özbekistan sınırları içinde olup, Türk ve İslam medeniyetinin en önemli tarihî 

merkezlerindendir. “Semerkant adı hakkında çeşitli rivayetler vardır. Bunlardan biri de İskender’in çok 

sevdiği  cariyesi  Semer’le  ilgilidir.  Semer  hastalanınca  hekimler  ona  havası,  suyu  güzel  bir  yere 

yerleşmesini tavsiye ederler. İskender, Semer’i şehrin bulunduğu yere gönderir; cariye burada sağlığına 

kavuşunca  şehir  kurulur  ve  adına  Semerkand  denir.  (Yeniterzi  2010:325).  “Şehrin  adının  şehrin  nispet 

edildiği şahsın ismi olan Semer ile Soğdca’da “şehir” veya “yerleşim birimi” anlamındaki “kent / kant” 

kelimesinden meydana gelmiştir. Semerkant şehri ilk dönemlerde bütün Maverünnehr’in ardından Soğd 

bölgesinin  yönetim  merkezi  olmuştur.  İslam  coğrafyacılarının  ve  bazı  seyyahların  cennete  benzettikleri 

bir mevkidedir.” (Aydınlı 2009: 481).  

Aydınlı  (2009:  481)’ya  göre,  Semerkant’ın  kalıntılarına  adı  verilen  efsanevi  Türk 

hükümdarlarından  Efrâsiyab  (Alper  Tunga)’ın  yaklaşık  olarak  335  yıllarında  şehrin  bulunduğu  bölgeyi 

egemenlik  altına  aldığı  rivayet  edilmektedir…  Göktürkler  562  yılında  şehri  ele  geçirmiş,  659’da  Batı 

Göktürk  Devletinin  yıkılmasıyla  şehir  Çinlilerin  eline  geçmiş  ancak  bu  tarihlerde  Türk  nüfusunun 

kuvvetli etkileri devam etmiştir. Çin’den (İpek yolu) Türk ülkeleri, Hindistan ve Afganistan’dan (Baharat 

yolu)  Merv  ve  Buhara  üzerinden  İran’dan  gelen  çok  önemli  ticaret  yollarının  kesişme  noktası  olan 

mükemmel  bir  coğrafyada  yer  alan  Semerkant’ın  önemli  bir  kültür  ve  ticaret  merkezi  olmasını 

sağlamıştır. (Aydınlı 2009: 482).  

                                                      

 Niğde Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi TDE Bölümü, bcinar67@gmail.com 



124 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Semerkant,  farklı  dönemlerde  çok  sayıda  büyük  âlimin  yetiştiği  bir  şehirdir.  “Şâfi  fıkhının 

öncülerinden  İbn  Hibban,  meşhur  fakihlerden  Ebu’l-Leys  es-Semerkandî,  Semerkand’ın  Mâturid 

mahallesinde  doğup  büyüyen  İmam  Mâturîdî,  Uluğ  Bey  ve  Ali  Kuşçu  bunların  başında  gelmektedir.” 

(Aydınlı 2009: 483).  

Semerkant  999  tarihinde  Karahanlılar’ın,  1089  tarihinde  Büyük  Selçukluların,  13.  yüzyılın 

başlarında Harizmşahların, 1220 tarihinde Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın, 1369’da Timur’un, 1500’de 

Özbek  hükümdarı  Şeybânî  Han’ın  hâkimiyetine  girmiştir.  1868  yılına  kadar  Özbek  Hanlarının 

hâkimiyetinde kalan Semerkant, 14 Mayıs 1868’de Rusların eline geçmiştir. Bu gün Semerkant, 1 Eylül 

1991’de bağımsızlığını ilan eden Özbekistan Cumhuriyeti sınırları içinde olup, 2008 yılı nüfus sayımına 

göre şehrin nüfusu 353.000 olarak tahmin edilmektedir.

1

  

Tezkirelere göre Semerkant’ta yetişen divan şairleri şunlardır: 



1.Şâhid 

‘Abdu’r-Rezzâk-ı Semerkandî. Bin yüz otuz yedi (h.1137/ m. 1724) senesinde İstanbul’da hayâtda 

idi. (Beliğ, Nuhbetü’l-Âsâr li Zeyl-i Zübdetü’l- Eşâr, 221). 

2. Molla İmâd 

Semerkandlıdır. Hindistan ve Arabistan’a gitmiş, Hac’dan sonra İstanbul’a yerleşmiştir. Muamma 

yazmada,  aruz  ve  kafiyeli  Farsça  şiirler  söylemekte  ustadır.  Ayrıca  mühendislik  ve  astronomide 

yeteneklidir. (Ahdî, Gülşen-i Şuârâ: 439).  



3. Gamî 

“Mevlânâ  Yusuf  Fenârî’nin  oğlu  Ali’dir.  Öğrenme  tutkusundan  dolayı  Acem  ülkesine  gitmiş, 

Herat, Semerkant ve Buhârâ’da uzun süre kalmıştır. Sultan Bâyezid Han döneminde yine Rum’a dönmüş, 

bir iki medreseden sonra Bursa kadısı, sonra bir kez on yıl, bir kez de sekiz yıl olmak üzere kadıaskerlik 

yapmıştır. Kendisi demiştir ki: Acem’den gelirken ezberimdeki gazelleri saydım 10.000’den çoktu. Öteki 

erdemlerinden  başka  âb-ı  hayât  gibi  nazmı  vardır.”  (Beyânî,  Tezkiretü’ş-şuarâ:  139;  Hasan  Çelebi, 



Tezkiretü’ş-şuarâ: 144). 

4.Âgâh 

Semerkanlıdır. Asıl adı Mehmed Bulak’tır. Semerkand’dan Diyarbakır’a gelip buraya yerleşmiştir. 

Elli  yıl  Diyarbakır’da  yaşamıştır.  Farsça  Divan’ı  ve  Türkçe  Divan’ı  vardır.  (Sâlim,  Tezkiretü’ş-şu’arâ

220).  Beliğ’e  göre  Âgâh,  Diyarbakır’da  ölmüş,  Özbek  şairlerindendir.  (Beliğ,  Nuhbetü’l-Âsâr  li  Zeyl-i 



Zübdetü’l- Eşâr: 19). Safâyî’ye göre ise Âgâh, Buharalıdır. Nakşibendî tarikatına mensuptur. Türkçe ve 

Farsça şiir söylemekte mahirdir. Müretteb bir Divân’ı olup, h. 1120 / m. 1708 ‘de vefat ermiştir. (Safâyî, 



Tezkire-i Safâyî: 92).  

5. Eda 

Sultan  Hân  Hâce  Ubeydullah-ı  Ahrâr  hazretleri  neslinden  olup  Semerkand  asıllıdır.  Bunlar  dört 

kardeştir. Biri Eda, biri Bâkır Hân ve biri Mahmûd Hân ve biri Îşân Hân’dır. Mahmûd Hân hariç hepsi 

şairdir. (Ârif Hikmet, Arif Hikmet Tezkiresi: 45). 



6. Rûhânî 

Semerkanlıdır.  Nazîrî-i  Buhârî’ye  göre,  h.  1232  /  m.1816  senesinde  vefat  etmiştir.  Abdülkerim’e 

göre, tahminen h. 1234 / m. 1818 senesinde vefat etmiştir. Edâ mahlaslı Sultan Han’ın meclisinde, Sultan 

Han ile Kel ‘İnayet adında iki şair, latîfe ile Ruhânî’yi hicv itmişlerdir. Nazîrî’ye göre bu beyit, Şâhid-i 

Semerkandî’nin  olup  ancak  tahrir  olunan  birkaç  tercüme,  Şâhidin  hallerine  uygun  olduğundan  Rûhânî 

mahlasını almıştır. (Ârif Hikmet, Arif Hikmet Tezkiresi: 83). 



7. Mevlânâ Bisâtî 

“Semerkand’dandır.  Şuh  (şen)  tabiatı  var  imiş,  fakat  pek  sıradan  kişiymiş.  Kabri 

Semerkand’dadır.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 326). 

8. Mevlânâ Muhammed Âlim-i Semerkandî 

“Semerkand âlimlerindendir. Uluğ Beğ Mîrzâ ile birlikte okur ve sohbet ederdi, fakat son derece 

cesur,  şuh tabiatlı  ve  donuk  gözlü  kişi idi.  Münakaşada  çok  küstahça sözler  söyler  ve  cevaplar  verirdi. 

Saltanat  padişahı  tahammül  edemeyip  onun  Semerkand’ı  terk  etmesine  karar  verince  Herî’ye  geldi. 

                                                      

1

  Ayrıntılı  bilgi  için  bk.  Aydınlı  2009:  481-484.  Ayrıca  Semerkant’taki  mimarî  yapı  ve  özellikleri  hakkında  geniş 



bilgi için bk. Çoruhlu 2009: 484-486. 

125 

Prof. Dr. Bekir Çınar/Tezkirelere Göre Semerkantlı Dîvân Şairleri  

Burada  Mevlânâ’nın  gelişi  ganimet  bilinince  yerleşti.  Mevlânâ  Herî’de  defnedilmiştir.”  (Mecâlisü’n-

Nefâyis II: 328). 

9. Mevlânâ Bedahşî 

“Fazıl kişiymiş. Uluğ Beg Mîrzâ zamanında Semerkand’da şairler onun güzel şiir söylediğini kabul 

ederlermiş. Mîrzâ’nın da ona çok iltifatı varmış.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 334). 

10. Hace Fazlullah-i Ebu’l-Leysî 

“Semerkand’ın ileri gelenlerindendir. Fakih Ebu’l-Leys’in evlâdıdır. Fıkıhta onun için Ebû Hanîfe-i 

Sânî (İkinci Ebû Hanîfe) derlerdi. Arap dili ve edebiyatında İbn-i Hâcib’e denk tutarlardı. Seyyid Şerîf’in 

şâgirdi  idi.  Seyyif  kendi  hatları  ile  (el  yazılarıyla)  ilim  sahasında  ders  vermesi  hususunda  icazetname 

yazmıştı. Fakir iki yıl onun huzurunda ders gördüm. Semerkand âlimlerinin âlimi olmasına rağmen bana 

öylesine iltifatı vardı ki benim için “evlat” derdi. Şiir ve muammaya da meyli vardı. Hâce Semerkand’da 

Tanrı  rahmetine  kavuştu  ve  kendi  hankahında  ceddinin  künbedine  defnedildi.”  (Mecâlisü’n-Nefâyis  II

347). 


11. Harîmî Kalender 

“Semerkand  vilayetinden  idi.  İlim  öğrenmeye  istekliydi.  Kabri  Semerkand’dadır.”  (Mecâlisü’n-



Nefâyis II: 367). 

12. Mevlânâ Tarhanî 

“Endhôd’dan  idi.  Sipahilik  yapardı.  Bazı  kibar  kimselerin  çocukları  Semerkand’da  hapse  (esir) 

düştüklerinde Türkçe bir şiir söylemiştir. Kabri Endhôd’da imiş.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 368) 

13. Mevlânâ Mîr-İ Karşî 

“Semerkand’da yaşardı. Pazarda sahaflık dükkânı vardı ve zarif kişiler orada toplanırlardı. Mevlânâ 

kendisini onların üstadı kabul ederdi. Hatâyî mahlasını kullanırdı. Semerkand’da âlemden göçtü. Medfeni 

oradadır. (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 377). 



14. Mevlânâ Cevherî 

“O  da  Semerkand’lıdır.  Sabunhane  müşrifi  (nazırı)  idi.  Sabunhane  yanında  sokağın  ortasında 

kendisi  için  küçük  bir  hücre  yaptırmıştı.  Aruz  bilirdi  ve  bir  Siyerü’n-nebî  nazm  etmişti.  Kabri  de 

Semerkand’dadır.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II, s.378). 



15. Mevlânâ Hâverî 

“O  da  Semerkand’lıdır.  Terzilik  sanatına  mensuptu.  Bedîheyi  (doğmaca  şiiri)  güzel  söylerdi. 

Mizacı hayli şen idi. Kabri belli değildir.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 378).  

16. Mevlânâ Halvâyî 

“O da Semerkand’lıdır. Rahat mizaçlı ve güzel yüzlü genç idi. Genç yaşında vefat etti. Ömrü kısa 

olduğu için şöhreti de az oldu. Kabri kendi memleketindedir.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II, s.379). 

17. Mevlânâ Riyâzî 

“O  da  Semerkand’lıdır.  Kötü  huylu  ve  tuhaf  bir  kişi  idi.  Bazı  gazelleri  güzeldir.  Semerkand’da 

vefat etti.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 379). 

18. Mevlânâ Hâcî-i Sogdî  

“Semerkand’lıdır ve o mülkün eşrafındandır. Her ne kadar tabiatından garip şeyler meydana gelse 

de  bu  beytinde  hayli  söz  güzelliği  ve  çeşni  bulunmaktadır.  Kabri  kendi  mülkündedir.”  (Mecâlisü’n-

Nefâyis II: 385)  

19. Seyyid Kutb 

“Semerkand’lıdır. Güzelliklerde Seyyid Kurâze’nin dengi, belki de ondan fazladır. Herî’de idi, bir 

fesada karışınca katline hükmedildi. Hapse atılmasını sağlamak için pek çok zahmet çekildi. Bir zaman 

sonra hapisten kaçtı. Şu an Semerkand’da meclislerde Seyyid Kurâze ile beraber bulunmaktadır, ondan 

hem  çekinir  hem  de  saldırırdı;  mecliste  bulunanlardan  eza  görmekte  de  en  büyük  destekçisidir.” 

(Mecâlisü’n-Nefâyis II: 403). 



20. Hace Hurd 

“Semerkand  tahtının  yegâne  sorumlu  kadısıdır  ve  Uluğ  Big  Mîrzâ  medresesinin  müderrisidir. 

Fazilet  ve  kemal,  akıl  ve  bilgi  ziyneti  ile  donanmış  ve  züht  ve  takva,  güzel  ahlak  süsü  ile  bezenmiş 

olmakla  beraber,  bunca  meşgaleler  ve  işler  ile  tabiat  letafeti  sebebiyle,  nazım,  inşa,  tarih  ve  muamma 



126 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

fenninde  de  meşguliyet  göstermektedir.  Abdâl’dan  olduğunu  söyledikleri  Baba  Hudây-dâd, 

Semerkand’da  vefât  ettiğinde,  vefatının  tarihi  “meczûb-ı  sâlik”  sözüyle  tespit  edilmiştir.  Fakirin 

vakfiyesinin tarihini “min vakf-ı Alî-Şîr” sözüyle tespit etmiştir. (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 499).  

21. Ebu’l-Bereke 

“Horasan  ve  Semerkand’da  bulunanlar  arasında  onu  bilmeyen  kişi  yoktur.  Halinde  kusurdan  söz 

etmek  için  çok  utanmaz  olmak  gerek.  Ebu’l-Bereke,  Şehr-i  Sebz’de  kadı  idi.  Padişah  katında  onun 

zulmünden  adalet  isteyen  (şikâyetçi)  çok  olması  sebebiyle  görevinden  azledildi  ve  Horasan’a  geldi. 

Burada  dahi  garip  işler  yaptı.  Burada  da  duramadan  Semerkand’a  vardı.  Oradaki  devlet  erkânını,  bir 

müddetten  beri  boş  olan  kadılık  görevini  kendisine  vermelerine  yardımcı  olmaları  için  iknaya  çalıştı. 

Onun  taraftarları,  “O  mansıp  (makam)  sahipsizdir,  biz  uygun  kişiyi  bulduk.”  diyerek  bir  elbise  ile 

padişaha arz için gönderdiler. Padişah, “O ne kadar da kötü fiilli ve bahtsız kişi olsa da önceki kadıdan 

daha iyidir.” demiş.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 500). 

22. Mevlânâ Mü’minî 

“İhlâsiyye  hankahında  tahsil  yapmaktadır.  Adı  Abdu’l-mü’min’dir,  mahlası  adına  uygundur, 

kendisi Semerkand’lıdır. Tabiatında yumuşaklık bulunmaktadır.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 502).  

23. Arif-i Ferketî 

“Semerkand  bölgesinin  Ferket  denilen  mevziindendir.  Çoğu  zaman  Horâsân’da  Herât  şehrinde 

olurdu.  Bazen  ders  okur  bazen  de  derbeder  yaşardı. İrfan  sahibi  olduğunu  göstermeye  meraklıydı.  Irak 

tarafına gitti ve ne olduğu bilinmedi.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 502). 



24. Halil Sultan  

“Sultanlar  sultanı  Hazretleri’nin  saltanatından  sonra  Semerkand  tahtına  oturdu.  Zarif  kişiler  ve 

şairler meclisinde toplanırlardı. Kendisinin de şiir söylediği meşhurdur, öyle ki Hâce İsmetu’llâh divanını 

öven bir kaside yazmıştır. (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 516). 



25. Sultan Alî Mîrzâ 

“Hâlâ  Semerkand  mülkünde  saltanat  tahtında  oturmaktadır.  Tabiatının  nazma  meyilli  olduğunu 

söylerler. (Mecâlisü’n-Nefâyis II, 523).

 

Çeşitli Sebeplerle Semerkant’ta Bulunan Diğer Şairler 

26. Mevlânâ Safâyî  

“Endican’lıdır.  Sade  (temiz)  yüzlü  idi  ve  sade  yiğitler  sohbetine  düşkün  idi.  Tabiatından  bazen 

güzel şeylerin gelmesi kendi sadeliğine aykırı idi. Semerkand mülkünde vefat etti.” (Mecâlisü’n-Nefâyis 

II, 380). 

27. Mevlânâ Sekkâkî  

“Mâverâ’ü’n-nehr’dendir.  Semerkand  halkı  ona  pek  inanır  ve  överlerdi.  Hepsi  bir  yana  onun 

Mevlânâ  Lutfî’nin  bütün  güzel  şiirlerini  kendisine  mâl  ettiğini  söylerler.  Kabri  de  o  taraflardadır. 

(Mecâlisü’n-Nefâyis II: 385). 



28. Muhammed Alî  

“Garîbî mahlasını kullanırdı. O da fakirin dayısıdır. Mîr Sa’îd-i Kâbilî’nin küçük kardeşidir. Hoş 

sözlü,  hoş  yaradılışlı  ve  dertli  genç  idi.  Pek  çok  sazı  güzel  çalardı.  Sesi  ve  usulü  de  güzeldi.  Musiki 

ilminden  haberi  vardı.  Güzel hat  yazardı.  Her  ne  kadar  bu fakirin soyu  ve  ailesi  Hüseyn-i  Baykara’nın 

emektar  köleleri  ve  atadan  bendeleri  ise  de  yukarıda  zikredilen  maharetleri  sebebiyle  Hüseyn-i 

Baykara’nın  iltifat  ve  inayeti  ona  diğerlerinden  fazla  idi.  Sultân-ı  Sahib-kırân  hizmetinde  gurbeti  seçip 

Semerkand’da  kaldığında  ağabeyinin  katili  onu  da  şehitlik  mertebesine  eriştirdi.  Kabri  belli  değildir. 

(Mecâlisü’n-Nefâyis II: 388). 



29. Mîrzâ Big  

“İnsanlık  ve  güzel  ahlakta  Horâsân  ve  Semerkand  mülkünde  eşsiz  idi.  Huy,  anlayış  ve  debdebe 

bakımından  bu  iki  mülk  gençleri  arasında  zamanının  önde  gelenlerindendi.  Mezarı  Semerkand 

mahfuzasında Ahmed Hâcî Beg, Allah ona esenlik versin, medresesinde belirli medfenlerdendir. Mekânı 

cennet bahçesi, ruhuna da Ferdevs-i a’lâ mekân olsun. (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 389). 

30. Mevlânâ Muhammed-i Bedahşî  

“Kunduz’un  İşkemîş  adlı  kentindendir.  Gençken  oradan  çıkıp  tahsil  için  Semerkand’a  vardı.  Bir 

zaman  orada  ders  gördükten  sonra  Herî’ye  geldi.  Tahsilini  tamamlayacağı  sıra  tabiatının  fazlaca  zevke 


127 

Prof. Dr. Bekir Çınar/Tezkirelere Göre Semerkantlı Dîvân Şairleri  

düşkünlüğü ve dostlarının hatırı sebebiyle ayağa düştü (sefil oldu). Rintlik yolunu o mertebeye ulaştırdı ki 

yâ mest yahut mahmur hâlde, baş ve ayağı çıplak sokaklarda ve pazar yerinde dolaşırdı. Sonunda Hâdi 

(Allah) kendisine tevbe nasip etti ve onu doğru yola soktu. Muamma fenninde bir risale yazmıştır ki halk 

arasında meşhur ve yaygındır. Muammadan başka nazımları da vardır. (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 463). 



31. Mevlânâ Sâfî  

“Mevlânâ  Hüseyn-i  Vâiz’in  oğludur.  Fazlasıyla  derviş  mizaçlı,  fâni  tavırlı  ve  bilgin  gençtir. 

Herî’den  Semerkand’a  Hâce  Ubeydullah-ı  Ahrâr  Hazretleri’nin,  Allah  ona  rahmet  eylesin,  sohbetine 

müşerref olmak için vardı. Derler ki orada kabul edilmek şerefine erişip irşat ve telkin saadetiyle yücelip 

tekrar Horasan’a geldi. Tabiatı güzeldir.” (Mecâlisü’n-Nefâyis II: 468). 

32. Ahmed Hâcî Big  

“Kendi  zamanının  eşsiz  kimselerinden  olan  Sultân  Melek-i  Kaşgarî’nin  oğludur.  “Vefâyî” 

mahlasını  kullanır.  Horasan’da  yetişti.  Herât  Dâru’s-saltana’sında  (saltanat  merkezinde)  on  yıla  yakın 

hükümet  etti.  Bir  müddet  istiklal  ile  emirlik  ve  istikrar  ile  padişahına  naiplik  kıldı  ve  hiç  kimse  ondan 

itiraza  sebep  olan  sert  bir  hakaret  nakletmedi.  Bununla  beraber  Big’in  sipahilikte  yiğitlik  ve 

kahramanlığını  tanıyan  herkes  kabul  eder.  Tabiatı  da  güzeldir.  Nazma  çok  iltifat  eder.”  (Mecâlisü’n-



Nefâyis II: 499).  

33. Timür Küregen  

“Hükümdarlık  şecerelerinin  bostanı  ve  sultanlık  cevherlerinin  ummanı,  kiram  (kutluluk)  sahibi 

cihangir  hakan  Timur  Küregen,  Allah  onun  delilini  nurlu  kılsın,  her  ne  kadar  şiir  söylemeye  iltifat 

etmezler  ise  de,  nazmı  ve  nesri  öylesine  yerinde  ve  güzel  okurlardı  ki  onun  gibi  bir  beyit  okumak  bin 

güzel beyit söylemeye bedeldi. İdrak ve anlayış sahipleri bilir ki yıllar, belki devirlerde bu şekilde lâtif 

söz  kemal  ve  fazilet  sahiplerinde  görülmez.  Sultân-ı  Sâhib-kırân’ın  meclisinde  daima  güzel  beyitler  ve 

hoş sözler dile getirilirdi, bu dahi atadan mirastır.”

 

(Mecâlisü’n-Nefâyis II: 513). 



SONUÇ 

Bu araştırmamızın sonunda, tezkirelerde Semerkant’ta doğan veya yaşayan 33 şair tespit ettik. Bu 

33  şairden  Semerkant ile  doğrudan  veya  dolaylı  münasebeti  olan, eğitim,  seyahat  vb.  için  Semerkant’a 

gelen veya sadece kabri burada olan 8 şair tezkirelerde kayıtlıdır. Tezkirelerde kaydedilen 33 şairden 27 

tanesi  hakkında  Ali  Şîr  Nevâyî’nin  Mecâlisü’n-Nefâyis  adlı  eserinde  bilgi  verilmekte  olup,  15.  yüzyıla 

kadar  yetişmiş  olan  şairlerdir.  Kalan  6  şair  hakkında  Osmanlı  sahasında  yazılan  tezkireler  bilgi 

vermektedir. 

Geçmiş  yüzyıllarda  Türkçe  konuşan  topluluklar,  Semerkant,  Buhara,  Herat,  Kırım,  Afganistan, 

Irak,  Tebriz  ve  Nahçivan’dan  Balkan  ülkelerine  kadar  birçok  ülke  ve  şehirde  ortak  duygularda 

birleşmiştir. Bu birlikteliğin en önemli göstergesi biri birilerinin yazdığı eserleri okuyan, anlayan ve aynı 

hisleri  duyan  nesillerin  var  oluşudur.  Ortak  ilim,  kültür  ve  âlimlerimizi  yeniden  gereği  gibi  tanımak, 

geçmiş  yüzyıllarla  bağlarımızı  yeniden  kuracak,  bizleri  aslımıza  yeniden  döndürecek  ve  “kökü  mazide 

olan âti” olma bilincimizi güçlendirecektir. 

KAYNAKÇA 

Abdulkadiroğlu, A. (1985), İsmail Beliğ Nuhbetü’l-Âsâr li Zeyli Zübdeti’l-Eşâr,  Gazi Üniversitesi Yay., Ankara. 

Aydınlı, O. (2009). “Semerkant”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, TDV Yay., İstanbul. 

Çapan,  P.  (2005).  Mustafa  Safâyî  Efendi  Tezkire-i  Safâyî  (Nuhbetü’l-Âsâr  Min  Fevâidi’l-Eşâr)  İnceleme  Metin 



İndeks, AKMB Yay., Ankara. 

Çoruhlu, Y. (2009). “Semerkant-Mimari”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, TDV Yay., İstanbul. 

Eraslan, K. (2001). Alî Şîr Nevâi Mecâlisü’n-Nefâyis I-II, TDK Yay., Ankara. 

Erdem, S. (2014).  Arif Hikmet Tezkire-i Şuarâ İnceleme-Çeviriyazı-İndeksli Tıpkıbasım, TTK Yay., Ankara. 

İnce, A. (2005). Sâlim Efendi Tezkiretü’ş-şu’arâ, AKMB Yay., Ankara. 

İpekten, H.-vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, KTB Yay., Ankara.  

İpekten,  H.  (1991).  Türk  Edebiyatı  Kaynaklarından  Türkçe  Şu’arâ  Tezkireleri,  Atatürk  Üniversitesi  Fen-Edebiyat 

Fakültesi Yay., Erzurum. 

İsen, M.-vd. (2002). Şair Tezkireleri, Grafiker Yay., Ankara. 

Kutluk, İ.(1997). Beyânî Mustafa Bin Cârullah Tezkiretü’ş-şuarâ, TTK Yay., Ankara. 

Kutluk, İ. (1989). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şuarâ I-II,TTK Yay., Ankara. 

Levent, A. S. (1998). Türk Edebiyatı Tarihi I, TTK Yay., Ankara. 

Tuman, M. N (2001). Tuhfe-i Nâ’ilî I-II, hzl., Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı, Bizim Büro Yay., Ankara.  

Solmaz, S. (2005). Ahdînin Gülşen-i Şuârâsı,, AKMB Yay., Ankara. 

Sungurhan, A. (2008). Beyânî Tezkiretü’ş-şuarâ, KTB Yay., Ankara. 


128 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Sungurhan, A. (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi Kınalızade Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şuarâ, KTB Yay., Ankara. 

Şemseddin Sami. (1996). Kamusu’l-A’lâm Tıpkıbasım Faksimile, Kaşkar Neşriyat Ankara. 

Yeniterzi,  E.  (2010).  “Klasik  Türk  Şiirinde  Ülke  ve  Şehirlerin  Meşhur  Özellikleri”,  Uluslararası  Sosyal 

Araştırmalar  Dergisi  The  Journal  of  International  Social  Research  Volume:  3  Issue:  15,  Klâsik  Türk 

Edebiyatının 

Kaynakları 

Özel 

Sayısı 



Prof. 

Dr. 

Turgut 

KARABEY 

Armağanı, 

http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi15pdf/ yeniterzi_emine. pdf (E.T. 02.02.2016). 



ҚОРАҚАЛПОҚ ТИЛИДАГИ  

СИФАТ ЯСОВЧИ -ҒЫР//-ГИР, -ҚЫР//-КИР АФФИКСИНИНГ  

ВАЗИФАСИ ВА МАЪНОЛАРИ ҲАҚИДА 

Даулетназар Бекназарович СЕЙТКАСЫМОВ

 

Резюме: Бу мақолада қорақалпоқ тилидаги сифат ясовчи -ғыр//-гир, -қыр//-кир аффиксининг вазифаси 



ва маънолари кўрсатилган.  

Калит  сўзлар:  сифат,  аффикс,  маъно,  асос,  феъл  асоси,  белги,  контекст,  кўчма  маъно,  синонимия, 

омонимия, сўз туркумлари. 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет