Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы


Service and Value-Forming Adjectives Affixes gyr//-gir, -kyr//-kir



Pdf көрінісі
бет22/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   102

Service and Value-Forming Adjectives Affixes gyr//-gir, -kyr//-kir in Karakalpak 

Abstract: This article discusses the meanings and functions forming adjectives affixes -gyr//-gir, -kyr//-kir in 

the Karakalpak language. 



Keywords:  adjectives,  affix,  value,  the  root  of  the  verb  stem,  sign,  context,  indirect  meanings,  synonyms, 

homonyms, part of speech. 

Сифатларнинг  тузилишини,  ясалиш  усулларини,  семантикасини,  аниқроқ  айтганда, 

феъллардан  аффиксация  усули  орқали  ясалган  сифатларнинг  тузилишини,  ясалиш  усулларини, 

семантикасини  алоҳида  ва  ҳар  томонлама  ўрганиш  қорақалпоқ  тилшунослигидаги  долзарб 

масалалардан  бири  ҳисобланади.  Бу  мавзунинг  долзарб  эканлиги  қорақалпоқ  тилшунослиги 

тарихига бағишланган асарларда ҳам таъкидланган (Дәўлетов, 2001: 50).  

Қайси  тилни  олиб  қарамайлик,  сифат  ясайдиган  аффикслар  билан  асослар  ўзларининг 

таркиби жиҳатидан бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлиб келади. Асоснинг аффиксларни қабул 

қилиш қобилияти аффикснинг асосга қўшилиш даражасини белгилайди. 

Феъл  асосларидан  сифат  ясовчи  аффикслер  ўзининг  узоқ  тарихий  ўтмишига  эга.  Бу 

аффиксларнинг  қўлланилиш  тарихига  эътибор  берсак,  феъллардан  сифат  ясовчи  кўпгина 

аффиксларнинг  ҳозирги  даврда  асос  ҳолатига  ўтганлигини  кўрамиз.  Масалан,  эски  туркий  ёзма 

ёдгорликлари  ва  Маҳмуд  Қошғарийнинг  «Девону  луғотит  турк»  асарида  шундай  аффикслар 

қўлланилган:  -ға//-гә  аффикси:  йорыға  (йўрға);  -ыр//-ир  аффикси:  ағыр  (оғир);  -ыл//-ил,  ал//-әл 

аффикси: қызыл (қизил); -сы//-си, су//-сү аффикси: ыссы (иссиқ); -ры//-ри аффикси: туғры (тўғри) 

ва бошқа (Девону луғот-ит турк- Индекс-луғат, 1967: 48).  

Биз  бу  мақоламизда  ҳозирги  қорақалпоқ  тилида  феъл  сўзларга  қўшилиб,  сифат  ясовчи  -



ғыр//-гир, -қыр//-кир аффиксининг хизмати ва маъноларини кўздан кечирамиз.  

Қорақалпоқ  тилида  сифат  ясовчи  -ғыр//-гир,  -қыр//-кир  аффикси  орқали  инсон,  ҳайвон  ёки 

предметнинг  асосдан  англашилган  иш-ҳаракатни  бажариш  қобилияти  кучли  эканлигини 

билдирувчи  сифатлар  ясалган:  тапқыр  (топқир),  сезгир,  билгир,  өткир  (ўткир),  кескир,  шапқыр 



(чопағон), ушқыр (учқур) ва бошқа. Мисоллар: Бирақ соған қарамастан ол күтә сезгир, шаққан ҳәм 

мәккар адам еди (Ж.Аймурзаев). Нағыз ғош жигиттиң қолында мына бел өткир жүзли қылыштай 

қәҳәр менен ойнайды (А.Бекимбетов).  

Көктен келсең ушқыр суңқар зымырап, 

Аэропортқа  машиналар зымырар (И.Юсупов). 

Ақбоз ат, ақбоз ат, шапқыр ақбоз ат (халық қосығы). 

Кўрсатилган  маънодан  бошқа,  -ғыр//-гир,  -қыр//-кир  аффикси  орқали  ясалган  сифатлар 

контекстта  кўчма  маънода  қўлланилиб,  предметга  хос  белгини  эмас,  инсоннинг  хулқидаги, 

ҳаракатидаги  белгиларни  очиб  беришга  ҳам  хизмат  қилади:  өткир  (ўткир),  кескир,  шапқыр 

(чопағон)  ва  бошқа.  Мисоллар:  Оның  әжим  басып  жыйрықланған  кең  маңлайы  менен  кирпик 

қақпай  қалған  өткир  көзлеринде  өзине  тән  ақыллылық  пенен  сабырлылықтың  гей  бир  сырлы 

белгилери  сәўлеленди  (А.Бекимбетов).  Илгир көкшил  көзлери  түр-түсине  айрықша  сүйкимлилик 

берип  турды  (Т.Қайыпбергенов).  –  Ата,  бизиң  мына  бас,  мына  компьютердиң  мийи  жүдә  илгир, 

                                                      

 



Қорақалпоқ Давлат Университети Ўзбекистон Республикаси, Нукус Шаҳри 

130 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

сөзбе-сөз  үтирин  түсирмей  жазып  алады  (Ә.Атажанов).  Ол  көпти  көрген  жүдә  алғыр  ғарры  еди 

(Қ.Айымбетов). 



Илгир зейин болсаң ҳәм шын ўапалы,  

Ҳинжи маржанларын тағар да кетти (И.Юсупов). 



-ғыр//-гир, -қыр//-кир аффикси сўз ясовчилик хоссаси билан бирга, феъллардан сифат ясовчи 

-ғиш//-гиш, -қиш//-киш ва -аўиқ//-еўик, -ўик аффикслари билан ўз аро синонимик қаторларни пайдо 

қилади.  Масалан,

 

алғыр  (олғир)  –  алғыш  (қус),  сезгир  –  сезгиш  (қыял),  билгир  –  билгиш  (бала), 

ушқыр – ушқыш (самолёт), сезгир  – сезеўик,  билгир  – билеўик. Аммо улар ҳамма вақт ҳам бир-

бирининг  ўрнига  синоним  бўлиб  ишлатилмайди.  Масалан:  Досан  аға  ҳәр  бир  сөзине  өзгешелик, 



өткир мәни бергендей нықлап сөйледи (Т.Қайыпбергенов). Бу мисолдаги өткир (ўткир) сифатини 

өткиш  ўткич  ёки  өтеўик  (ўтеуик)  деб  ўзгартиришга  бўлмайди.  Сабаби,  -ғыр//-гир,  -қыр//-кир 

аффикси  -ғиш//-гиш,  -қиш//-киш  ва  -аўиқ//-еўик,  -ўик  аффикслари  бир  түбирге  қўшилгани  билан, 

тенг,  ўз  аро  симметрик  маънони  бермайди.  Масалан,  «өткир»  (ўткир)  сўзи  «өткиш»  (ўткич), 

«өтеўик»  (ўтеуик)  сўзларига  қараганда  белгини  кўчайттириб,  аниқ  қилиб  кўрсатади.  Шу  билан 

бирга,  бу  сўзларнинг  услубий  қўлланилиши  ҳа  бирдек  эмас.  «Өткир»  (ўткир)  сўзи  адабий  тил 

меъёрларига  хос  бўлса,  «өткиш»  (ўткич),  «өтеўик»  (ўтеуик)  лексемалари  оғзаки  тилга  хос 

формалар  ҳисобланади.  Шундай  хусусиятларни  ҳисобга  оладиган  бўлсак,  бу  аффиксларнинг 

ҳамма вақт синонимик ҳолатда қўлланилавермаслиги табиий. 

-ғыр//-гир,  -қыр//-кир  аффикси  синонимия  ҳодисаси  билан  бирга  феълнинг  кучли 

эмоциональ маънога эга бўлган истак майл шаклини ясовчи -ғыр//-гир, -қыр//-кир аффикси билан 

омонимик алоқага киришади: ал-ғыр (олғир), сез-гир, шап-қыр (чопқир), өт-кир (ўткир) (сифат) – 

қырыл-ғыр  (қирилгур),  өспе-гир  (ўсмагир),  берекет  тап-қыр  (барака  топгур),  өнип  өс-кир  (ўниб 

ўсгур) (феълнинг истак майл шакли). 

Умуман, феълларга қўшилиб, сифат ясовчи -ғыр//-гир, -қыр//-кир аффикси маъно жиҳатидан 

кенглиги билан ажралиб туради. Уларни таҳлил қилганимизда сўз ясовчилик хусусиятидан бошқа, 

аффикслар  орасидаги  синонимия,  омонимия,  маънолар  қарама-қаршилиги,  шунингдек,  шу 

аффикслар  қўшилган  асосларнинг  бошқа  сўз  туркумлари  хизматида  қўлланилиши  сингари 

хусусиятлари  кўринади.  Бу  хусусиятлар  феъллардан  сифат  ясовчи  -ғыр//-гир,  -қыр//-кир 



аффиксининг маъно хусусиятининг кенгайиб ва ривожланиб бораётганлигидан дарак беради. 

АДАБИЁТЛАР 

Девону луғот-ит турк». Индекс-луғат. – Тошкент: «Фан», 1967. 

Дәўлетов А., Қудайбергенов М. Қарақалпақ тил билиминиң тарийхы. – Нөкис: «Қарақалпақстан», 2001.  


“AYNA” DERGİSİ ÖRNEĞİNDE 20.YÜZYILIN İLK YARISINDA TÜRKİSTAN'DA YAZI DİLİ  

Dilrabo ABDAZİMOVA

 

Özet:  Bu  makalede  20.yüzyılın  ilk  yarısında  Türkistan’da  kullanılan  yazı  dili  ve  onun  gelişme  süreci 



incelenmiştir. Bununla beraber o dönemde yayımlanan Ayna dergisi (11-20 sayılar) üzerinde dil incelemesi 

yapılmıştır. Yazı dilinin gelişimi ve değişimleri, şekil ve anlam bakımından nasıl olduğu ve bu değişimlerin 

günümüzde  Türk  lehçelerine  nasıl  bir  etkisi  olduğu  incelenmiştir.  Türklerin  kullandığı  alfabeler  ve  yazı 

dilleri üzerindeki değişmeler kısaca özetlenmiştir. 



Anahtar Kelimeler: Türkistan, Ayna, yazı dili, alfabe. 

The Written Language in Turkestan in the First Half of the 20th Century in Case of Ayna Magazine 

Abstract:  In  Turkestan  during  the  first  half  of  the  20th  century,  the  use  and  development  of  the  written 

language  was  explored  in  this  article.  However,  published  in  this  period  magazine  Ayna  (  11-20  n.)  on 

language  analysis  was  performed.  How  the  unwritten  language’s  continuance  and  change  occurred,  and  its 

changing  shape  and  evolution  to  what  are  now  the  modern  Turic  languages,  is  explored.  A  brief  summary 

was written regarding the changes in the alphabet and written languages used by the Turkish people.  

Keywords: Turkestan, Ayna, written language, alphabet. 

Giriş 

Türkistan  bölgesi  16.yüzyılın  ortalarından  itibaren  Rus  hâkimiyeti  altına  girmeğe  başlayarak 

19.yüzyılın  sonlarında  bu  süreç  tamamlanmıştır.  Bölgeye  hâkim  olan  Rus  istilacılarının  asıl  amacı 

bölgede kalıcı olabilmek olmuştur. Bu nedenle halkı Asimile etme siyasetini yürütmüştür. Öncelikle Rus 

okullarını  açarak  Türklerin  kültürü  ve  dilini  değiştirmeye  yönelik  projeler  hazırlamışlardır.  Bunu 

başarabilmek için de usulce adım atmışlardır. Aynı yazı dilini kullanan, sadece ağız dilleri farklı olan bu 

bölgedeki  boyları  parçalamak  için,  Kazakçılık,  Özbekçilik,  Türkmencilik,  Kırgızcılık  terimlerini 

yaygınlaştırarak bu birliği bozmaya çalışmışlardır. Böylece Türk boylarının kendi aralarında konuştuğu 

ağız dil özelliklerine göre ayrı ayrı yazı dili oluşturmuşlardır. 

1.Türkistan’da Yazı Dili 

Türkçe yazı dili olarak 20. yüzyıla kadar sadece Çağatayca ve Osmanlıca olarak iki farklı şekilde 

kullanılmıştır. Çağatay yazı dili Rus Bolşeviklerinin Batı Türkistan’ı ele geçirmesiyle 1924 yılına kadar 

ortak  yazı  dili  olarak  kullanılmıştır.  1924’den  sonra  Rusların  girişimiyle  Batı  Türkistan’da  bulunan 

Türklerin  kendi  ağızlarına  göre  bir  yazı  dili  oluşturulmuştur.  Günümüzde  Türkçenin  21  farklı  yazı  dili 

bulunmaktadır. (Volkan Coşkun, 2000: 7). 

 Bu yazı dillerinden ise farklı edebi kollarda kitaplar ve dergi gazeteler yayınlanmıştır. Yazı dilleri 

birbirinden ayrılırken farklı telaffuz ve gramer şekilleri farklı anlam ve ekler alarak geliştirilmiştir. Eski 

kültürün  dil  bakımından  özellikleri  değişmiş  veya  tamamen  yeni  özellikler  gelişmiştir.  Bu  sebepten 

Sovyet  Rusya  döneminde  halk  edebiyatı  çalışmaları  ilerlemiş,  tarihi  metin  ve  araştırmalar  çok  sönük 

kalmıştır.  Yazı  dilinin  değişimlerinden  bir  yolu  da  her  Türk  lehçesi  için  ortak  kullanılan  dil  özellikleri 

üzerinde farklılıklar ortaya konulmuştur.  

Bu  farklılıklar  sonucunda  Kazak  Türkçesi,  Özbek  Türkçesi,  Kırgız  Türkçesi  gibi  dillerin  ortaya 

çıkmasına  neden  olmuştur.  Rus  hâkimiyeti  bu  Türk  boylarından  konuştu  ağızlarda  kitaplar  yazmasını, 

dergi ve gazete çıkartmalarını istemişlerdir. (Ercilasun, Türk Kültürü Dergisi, S, 332, s, 705).  

Ayna dergisi de bu dönemde yayımlanmaya başlamış olan dergilerden bir örnektir. 



2. Türklerin Kullandıkları Alfabeler ve Değiştirilmeleri 

Türkler  tarihte  genel  olarak  Orhun,  Uygur,  Arap  ve  Latin  alfabesini  kullanmışlardır.  Yedinci 

asırdan beri metinleri takip edilebilen Orhun Alfabesi ilk Türk alfabesi olmuştur. Bu alfabe ile yazılmış 

ilk hacimli metinler sekizinci asrın birinci yarısında Bilge Kağan, Köl Tigin ve Tonyukuk adına dikilen 

abidelerdir. (Kurban, 2013: 1-2). 

                                                      

 Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Öğrencisi dilrubarustam@gmail.com  



132 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

İkinci  Türk  alfabesi  Uygur  alfabesi  sekiz  ila  on  beşinci  yüzyıllar  arasında  kullanılmıştır.  Bugün 

elimizde  bu  yazı  ile  yazılmış  ve  dünyanın  çeşitli  kütüphanelerine  dağılmış  binlerce  yapraklık  muhtelif 

metinler vardır. 

Türklerin  kullandığı  üçüncü  büyük  alfabe  Arap  harflerine  dayanan  Türk  alfabesidir.  Türklerin 

Müslüman  olmalarıyla  kullanılmaya  başlanan  Arap  alfabesi  on  asır  bütün  Türk  dünyasında  geçerli 

olmuştur. İlk iki alfabe bugün artık tarihi Türk alfabeleridir. Bugünkü Türk dünyasında yaygın olarak üç 

alfabe kullanılmaktadır; Latin, Arap ve Kiril alfabeleri. (Kurban, 2013: 1-2). 

20.yüzyılın  başlarına  kadar  Türklerin  kullandıkları  Arap  alfabesini  1920-1930  yıllarında  Latin 

alfabesine değiştirmişlerdir. Nedeni de bu alfabenin Türk diline uymadığı daha sonraları ortaya çıkmıştır. 

19.  yüzyılda,  eğitim  öğretim  yaygınlaşmaya  başlayınca,  Arap  yazısının  çocuklara  öğretilmesinde 

zorluklar  olduğu  ortaya  çıkmıştır.  Bu  yazıda  gazete  hazırlamanın  zorluğu,  dizgi  işlerinin  çok  geciktiği 

fark edilmiştir. (Kurban, 2013: 1-2; Musaoğlu, II. Uluslararası Sosyal Bilimciler Kongresi, s, 470).  

Diğer taraftan da bu sorunları gidermekle beraber Türkler arasında bir dil birliği ortak bir alfabe 

oluşturmaktı. 1928 yılında ise, Türkiye’nin Latin harflerine geçişi ve bunun Balkanlarda da etkili olması 

sonucunda,  1930’larda  Orta  Asya  içlerine  kadar  hemen  hemen  bütün  Türkler  aynı  alfabeyi  kullanıp 

birbirlerinin  yazılarını  okuyup,  anlama  imkânına  sahip  olmaya  başlamışlardır.  Ortak  alfabe,  Türkler 

arasında lehçe ve ağız farklarını azaltarak, çeşitli Türk toplumlarını birbirlerine yakınlaştıracak diye umut 

etmişlerdir.  Fakat  Bu  durum  Latin  alfabesine  geçişi  destekleyen  ve  bu  yolda  çalışan  Türklerle,  yine 

Türklerin  Latin  alfabesine  geçmesi  için  faaliyet  gösteren  Rusların  amaç  ve  hedeflerinin  birbirinden  ne 

kadar  ayrı  oluşunun  da  bir  göstergesi  olmuştur.  Alfabe  değişikliğinin,  Rusların  tahmin  ettiklerinden 

aksine  Türkler  arasında  ayrılığa  değil,  birliğe  götürdüğünün  fark  etmişler  ve  baştan  beri  amaçladıkları 

Rus Kiril alfabesine geçişi daha da hızlandırmıştır.(Aslan, (2009), s.362-363). 

Böylece bu değişim uzun sürmeden Ruslar 1937-1940 yıllarında Batı Türkistan’daki Türklere zorla 

Rus-Kiril  harflerine  dayalı  her  boyun  ağız  özelliklerine  göre  yirmi  farklı  alfabe  oluşturmuşlardı. 

(Musaoğlu, II. Uluslararası Sosyal Bilimciler Kongresi, s, 470) 

Türk  dünyasında  bugün  üç  ayrı  kökene  dayalı  27  farklı  alfabe  kullanılmaktadır:  Latin  alfabesi, 

Arap harflerine dayalı alfabeler, Rus-Kiril harflerine dayalı alfabeler. 

3. Ayna Dergisi. 

Ayna dergisi Türkistan’daki Cedit Hareketi liderlerinden Mahmut Hoca Behbudî başyazıcılığında 

1913-15 yıllar arasında yayımlanmıştır. İlk zamanlarda haftalık daha sonra 15 günde bir yayımlanmıştır. 

Dergi Arap alfabesiyle ağırlıklı olarak Özbek Türkçesi ile yazılmıştır. Ayna dergisinde kullanılan harfler 

şunlardır; ا, آ, ب ,پ ,ت ,ث ,ج ,چ ,ح ,خ ,د ,ذ ,ر ,ز ,ژ ,س ,ش ,ص ,ض ,ط ,ظ , غ , ع , ف , ق, ﻚ , گ , ﯔ , ل , م , و , ن , 

ه , ﮬ , ی , ء. 

Dergide kullanılan alfabe Çağatay Türkçesi alfabesiyle aynıdır. Ama sin ve nazar ñ “س, ﯓ” harfleri 

bazı  kelimelerde  işbu  şekilde  verilmiştir:  “ڛ,  ݣ”;  [

],  [

].[


],  bazen  de  bu  şekilde 

[

]. 



Yazı  dili  olarak  incelediğimiz  Ayna  dergisinin  dili  Özbek  Türkçesinin  ağızlardan  birinde 

yayımlanmıştır.  Dergide  zaman  zaman  Farsça  makaleler  de  yayımlanmıştır.  Ayrıca  Türkçe  yazılan 

yazılarda  Farsça  ve  Arapça  kelimeler  de  yaygın  olarak  kullanılmıştır.  Bunlarla  beraber  yazı  başlıkları 

bazen hem Türkçe hem Rusça olarak, yazı sonunda devamı olan yazılarda “devamı var” diye Türkçe hem 

Farsçada yazılmıştır.  

Yazı  dili,  bir  dilin  lehçe  veya  ağızlarından  biri  üzerine  kurulup,  eğitim  öğretim  hayatında, 

eserlerde, dergilerde ve tamamen  yazıda kullandığı zaman belli bir kurallar üzerinde durulacaktır. Yazı 

dilinin kendine has böyle kuraları varken dergide bu yazım  kurallarına uyulmamış olmasıdır. Çünkü bu 

yazı  dili  o  dönemde  henüz  yaygınlaşmamıştı.  Dergide  kullanılan  bazı  sözcüklerin  iki  çeşit  imla  ile 

yazıldığı durumlar da mevcuttur. Örneğin, için sözcüğü üçün hem éçün şeklinde, edip sözcüğü édub hem 



étib, aḫirineçe-aḫirigeçe şeklinde yazılmıştır ve buna benzer çeşitli imla ile yazılan sözcükler çoktur. 

Bundan ayrı birçok yanlışlıklara yol verilmiştir. Örnek olarak şunları gösterebiliriz:  

Günümüzde  konuşmalarımızda  Rusça  kelimeler  kullandığımız  gibi,  Rusça  kelimelerin  dilimize 

karışması  bu  dönemlerden  başlayarak  görülmektedir.  Dergide  kullanılan  Rusça  veya  başkada  yabancı 

kelimler  nasıl  duyulmuşsa  o  halde  yazılmıştır.  Dergideki  yazılışa  göre:  Ostramof,  orijinal  hali  ise 

Ostraumov.   



133 

Dilrabo ABDAZİMOVA/“Ayna” Dergisi Örneğinde 20. Yüzylın İlk Yarısında Türkistan’da Yazı Dili 

Bir yazıda farklı ikinci yazıda farklı olarak yazılan kelimeler: “Drednot

1

” (dal, re, he, dal,nun,vav 



ve  ta  ile  yazılmıştır),  başka  yazıda  da  “Drednaʾot”  yani  (dal,re,ya,dal,  nun,  elif,  hemze,vav  ve  te  ile 

yazılmıştır), yine diğer bir yazıda ise “Drednat” (dal, re, ya, dal, nun, elif ve te). Bu örnekler derginin 

farklı farklı 3 sayısından alınıp, bu üç sayıda ayni kelimenin farklı farklı yazıldığını görmekteyiz. Birisi 

“e”  ile  diğeri  kapalı  “é”  ile,  birisinde  hemze  yazılmış  diğerleri  hemze’siz,  peltek  “t”  ile  normal  “t”  ile 

yazılmıştır.  

Dergide vav-ı madule bulunan bazı Farsça kelimeler “ḫvāca” şeklinde yazılmıştır bazen de “ḫoca” 

şeklinde yani vav-ı madulesiz yazılmıştır. 

[

] ve [


] bu kelimelerde leriniñ eklerindeki –i- birisinde bitişik, birinde de 

ayrı yazılmıştır. 

Arapça  tamlama  şeklinde  olan  özel  isimler  yazılırken  bazıları  tamlama  şeklinde  bazıları 

tamlanmayan şekilde yazılmıştır.  

Günümüzde Türkiye Türkçesinde kullanılan kelimeler bu dergisinde de sık sık kullanılmıştır. Ama 

günümüzde Özbek Türkçesine bu kelimelerin benzeri olarak Rusça kelimeler de geçmiştir. Örneğin, taklit 

parodiya. Ayrıca bu kelimeler Rusçadan orijinal hali ile geçmiştir. Bundan ayrı meşgul, teftiş, şikayet ve 

buna benzer kelimeler yerine Özbek Türkçesinde band, arz ve tekshirish veya tekshiruv gibib sözcükler 

kullanılmaktadır. 

Ayrıca  dergide  kullanılan  fen,  devlet  şehir  isimleri  iki  çeşitte  de  yazılmıştır.  Örneğin,  Kimya-

ḫimiya,  Hitay-Çin  gibi.  O  dönemde  Almanya’ya  Almanya  olarak  kullanılmış,  ama  Rusların  etkisi 

nedeniyle günümüzde Almanya değil Germanya olarak kullanılmaktadır.  



SONUÇ 

Türkistan bölgesinde etkin olarak kullanılan Türkçenin zamanla uygulanan politikalar sonucu çok 

hızlı  değişime  uğramış  ve  aynı  coğrafyada  yaşayan  insanlar  birbirleriyle  100  yıl  geçmesine  rağmen 

iletişimde  ciddi  sıkıntılar  yaşamaktalar.  Bunların  yanı  sıra  diğer  dillerden  dilimize  geçen  yabancı 

kelimelerin  olduğu  gibi  kabul  edilmesi  Türkçe  karşılıklarının  üretilmemesi  sonucu  da  bu  kopukluklar 

ortaya çıkmıştır. 

Yazı  dilinin  kendine  has  kuralları  varken  maalesef  bu  derginin  dili  belli  bir  kurallara  uyarak 

yazılmamış  olmasıdır.  Ayna  dergisinde  kullanılan  ekler  çoğunlukla  ağız  özelliklerini  taşımaktadır. 

Derginin dilinde hem yazı dili özellikleri hem de ağız özellikleri bulunmaktadır. Yeni yazı diline geçiş 

dönemi olduğu için yazıda ağız özelliklerinden kurtulamamıştır. Bunun nedeni de yukarıda bahsettiğimiz 

gibi Rusların yürüttüğü dil politikası sonucunda oluşmuştur.  

KAYNAKÇA 

Aslan,  Betül,  (2009),  Sovyet  Rusya  Hakimiyetinde  Yaşayan  Türklerin  Ortak  “Birleştirilmiş  Türk  Alfabesi”nden 

“Rus Kiril” Alfabesine Geçirilmesi, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum. 

Alfabesne GEÇRLMES 

Behbudî, Mahmut Hoca, (1914), Ayna, S. 11-20, Ocak, Şubat, Mart, Semerkant. 

Coşkun, Volkan, (2000), Özbek Türkçesi Grameri, Ankara.  

Ercilasun, Ahmet Bican, Türk Dünyasında Alfabe, İmlâ, Yazı Dili, Türk Kültürü Dergisi, S. 332, s. 705. 

Musaoğlu,  Neziha,  (?),  Orta  Asya  Cumhuriyetlerinde  Dil,  Ulusal  Kimlik  ve  Demokrasi,  II.  Uluslararası  Sosyal 

Bilimciler Kongresi, s. 469-475.  

Roy, Olivier, (2000), “Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi”, Metis yayınları, İstanbul. 

Kurban, Vefa (2013),  

(http://www.arastiralim.net/ilk/ingiltereden-iki-savas-gemisi-alacakliyiz.html). Erişim tarihi 15.03.2016. 

 

 

                                                      



1

Dretnot, 1907 yılında denize indirilen İngiliz gemisinin adıdır. Osmanlı Devletinin Birinci Dünya Savaşı öncesinde 

İngilizlere  sipariş  edilip,  parası  ödendiği  halde  alamadığı  iki  savaş  gemisi  “Reşadiye”  ve  “Sultan  Osman” 

dretnotları.  



134 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 


TÜRKÇE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENİ YETİŞTİRME 

PROGRAMLARININ KARŞILAŞTIRMALI OLARAK İNCELENMESİ 

Doç. Dr. Duygu UÇGUN

 

Doç. Dr. E. SEMEDOVA





 

 



Özet:  Bu  çalışmanın  amacı,  Türkçe  ve  Azerbaycan  Türkçesi  ve  Edebiyatı  öğretmeni  yetiştirme 

programlarının  karşılaştırmalı  olarak  incelenmesidir.  Nitel  araştırmaya  dayalı  olarak  gerçekleştirilen 

araştırmada doküman incelemesi tekniğinden yararlanılmıştır. Araştırmanın veri kaynakları, Yüksek Öğretim 

Kurulu  Başkanlığının  ve  Azerbaycan’daki  ilgili  bölümün  internet  sitesinden,  Niğde  Üniversitesi  ve  Hazar 

Üniversitesi  Eğitim  Fakültelerinin  dokümanlarından  elde  edilmiştir.  Araştırmanın  sonucunda  elde  edilen 

bulgulara  göre  öğretmen  yetiştirme  programlarının  daha  nitelikli  hâle  getirilmesine  yönelik  öneriler 

sunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler: Karşılaştırmalı eğitim, Türkiye, Azerbaycan, öğretmen yetiştirme.  

Comparative Analysis of Turkish Language Education and Azerbaijani Language and Literature 

Education Curricula 

Abstract:  The  main  purpose  of  this  study  is  comparative  analysis  of  Turkish  Language  Education  and 

Azerbaijani  Language  and  Literature  Education  Curricula  in  Nigde  and  Khazar   Universities.  Qualitative 

research techniques such as demonstration, document analysis have been used in this study.  The main data 

sources of this research are web-sites of relevant departments of Higher Education Board of Turkey (YOK), 

Turkish  and  Azerbaijani  universities,  also  official  documents  of  School  of  Education  of  Nigde  and  Hazar 

Universities.   Some  useful  proposals  for  Teacher  education  Curriculum  improvement   have  been  presented 

according to the findings of this research.   



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет