Қаралық ғылымипрактикалық конференция I том
жүктеу/скачать 9,92 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- PROBLEMS OF HOSTILE RHETORIC TRANSLATION IN PRAGMALINGUISTIC ASPECT (ON THE MATERIALS OF BRITISH POLITICIANS’ SPEECHES) Аннотация
- References
- Асанова Г.С. 1 , Аликулова А.Т. 2
- АҒЫЛШЫН ЕРТЕГІЛЕРІНДЕГІ ЛИНГВОМӘДЕНИ АУДАРМА АСПЕКТІЛЕРІ Abstract
- «Жатырынан жүйкелеп туған»
- Children, I hear your fathers step. He likes you to meet him at the door
- “no, I`ll look first,” she said, “and see whether it`s marked ‘poison’ or not:”
- How clever I am!"
- Алиса әпкесіне түсіндегі таңғажайып оқиғаларды түгел айтып берді.
References: 1 Carol Hurst's Children's Literature Newsletter, (1997), Volume 2, Number 2 Abai. Book of words, (2005) [Text] / Eng. trans. by Richard McKane. Semey, 106 p. 3 Сəденов Ж. (2004) Балаларды отаншылдыққа тəрбиелеу отбасынан басталады // Бала тəрбиесі. Almaty, №5. Б.1819 4 Yskakuly D. (2012) The History Of Literary Criticism. – Almaty, Tanbaly Press 5 Smakova A., (2011) ОТБАСЫЛЫҚ ТАРИХТЫ ӘДЕБИ ТАРИХҚА АЙНАЛДЫРА БІЛУІМІЗ КЕРЕК Article. Retrieved from
http://http://writers.kz/journals/?ID=10&NUM=318&CURENT=&ARTICLE=8529 6 Sokpakbayev B., (2007) Mening atym Koja. – Almaty, Balalar Adebiyeti
559 UDC 81’25
Languages, Almaty, Kazakhstan e-mail: yulduz04.93@mail.ru PROBLEMS OF HOSTILE RHETORIC TRANSLATION IN PRAGMALINGUISTIC ASPECT (ON THE MATERIALS OF BRITISH POLITICIANS’ SPEECHES)
дискурсе на материале выступлений британских политиков Дэвида Камерона и Найджела Фараджа. Рассмотрены примеры открытой и скрытой речевой агрессии. Имплицитная речевая агрессия как признак политического дискурса четко прослеживается в речах Дэвида Камерона, в то время как в выступлениях Найджела Фараджа речевая агрессия выражается эксплицитно. Анализ проявления вербальной агрессии в британском политическом дискурсе позволяет выяснить наиболее оптимальные способы перевода языковых элементов, отражающих речевую агрессию.
язык и власть, коммуникативные стратегии, ситуативная и психолингвистическая модели перевода
According to Sheigal E.I, the doctor of philology, “the aim of political communication is the struggle for power. The political discourse creates the certain premises for demonstration the hostile rhetoric.” [1, p.205] Due to the fact that the term “hostile rhetoric” has no a generally accepted definition, it’s necessary to clarify this multifaceted expression. From the perspective of some scholars the term “hostile rhetoric” requires consideration of psychological factor, namely motivation and intention of the speaker. In its broad meaning the term “pragmalinguistics” is the branch of linguistics which studies the functioning of language signs in speech. The object under study is the language as a sign system in the aspect of human activity. Pragmalinguistics is “one of the areas of pragmatics, the object under study of which is the relations between linguistic units and terms of their use in the particular communicative space, its characteristics requires clues as to the time and place of the speech interaction between the speaker and the listener, their goals and expectations” [2, p.11]. The primary objective of pragmalinguistics is “to study the language in its pragmatic function as the tool of influence on the behaviour and consciousness of people during the process of communication.” [3, p.17] The special attention is given to factors which define the alternatives of expressing the communicative intention; conditions which identify the sense of purpose of utterances. This problematics is the subject of pragmalinguistics. In view of the foregoing, in its narrow meaning pragmalinguistics is the linguistics of direct regulation of human behaviour. The British philosopher of language, John Langshaw Austin, disputed the thesis which claims that a sentence may only describe the situation or confirm a fact, and the utterance may be either true or false. He showed that phrases, which we use during communication, often reveal completely another purpose: we may order, apologize, promise, suggest proposals, admonish,
560 judge, greet, i.e. we use the language for implementation of various activities. John Austin named these phrasesactions “the performative utterances, which are differentiated from other expressions: they do not describe our actions and do not confirm what we are doing, we act by pronouncing the performative utterances.” [4, p. 54] These ideas were spelt out on the lectures at Harvard in 1955 and in “How to Do Things With Words” which was published in 1962. Afterwards, they were developed by John Rogers Searle in the monograph “Speech Acts: An Essay in the Philosophy of Language” and other articles. The works of H.P.Grice, P.F.Strawson and J.R.Searle discovered a new movement which is usually called “intentionalism” as the take into account the initial intention of the speaker and interpretation of the listener, and influence of performative utterances on audience’s perception. Indirect speech act “assumes the implicit expression of true communicative intention of the speaker”. [5, p.23] And decoding and encoding of this intention, emphasizing the intentional sense of the utterances on communicative situations is included into the translator’s competence. Hostile rhetoric is interpreted as “the communicative action oriented on entailing negative emotional and psychological condition of linguistic manipulation’s subject.” [6, p. 71] As a result, hostile rhetoric as a communicative event leads to the conflict on the level on interpersonal communication, but furthermore, it may trigger largescale social conflicts. In the context of pragmalinguistics the speech act of aggression has both explicit and implicit expressions. Explicit expressions include insult, accusation, threat, rough order, brusque refusal, etc. Implicit expressions are released by reproaches, admonitions, predictions, mockeries, sarcasm, barbs and demonstration of resentment. When reproducing the sentences with lexical units and syntactic constructions which carry out hostile rhetoric, translators use various translation techniques aimed, first of all, at preservation of “pragmatic orientation of the utterance: selection of equivalent correspondence, selection of functional analogue, contextually determined translation.” [7, p. 113] The theoretical foundation lies in conceptions and provisions examined in the works of scholars in the field of translations studies such as I.S.Alexeyeva (peculiarities of taboos), in the field of linguistics Y.V.Sherbinina and L.M.Semenyuk (classification of aggression on forms of its revealing), and in the investigations in the field of translation theory made by V.N.Komissarov (translation models and transformations). Aggressive behavior of personality as well as expression of aggression by means of language is one of the most important problems in linguistics. The most suitable translation technique for interpretation of public speeches is the situational model of translation, for this reason, the given model of translation and specifics of applying it are revealed in the examples taken from David Cameron’s speech at the Joint press conference with Tony Abbott (delivered on: 16 November 2014). The verbal aggression of the former British Prime Minister is realized by means of certain communication strategies and tactics. With the purposes of belittling the status of the enemy in the political struggle, Cameron, like most politicians, uses the strategy of discredit. David Cameron implemented this strategy in political speeches through the following tactics: accusation, rebuke, ascertaining enemy’s incompetence and his/her viewpoint or actions as false and even using direct insult. 1. The economic relationship is very powerful, but we all think there’s more that we can do. У нас сильные, плодотворные экономические отношения, хотя мы полагаем, что они могли бы быть лучше. 2. I think the world has now stepped up to the plate in terms of making donations, and I’m delighted with what Australia is doing with Britain to provide beds in Sierra Leone. But I
561 think there’s more we can ask the rest of the world to do to galvanise effort, to look at the availability of vaccines, finance, beds, all the things that are necessary. Я думаю, в мире стали проявлять инициативу в вопросе оказания благотворительной помощи. Я очень рад сотрудничеству Австралии и Великобритании, что касается обустройству больничных коек в СьерраЛеоне. Но думаю, что мы могли бы сделать больше, например, обеспечить вакцинами, финансовыми средствами, больничными койками и другими необходимыми предметами. 3. I don’t propose interfering in every single one of those. But I think what does matter is when countries make promises, particularly future promises. Я не предлагаю вмешиваться, но считаю очень важно, чтобы обещания, которые дают страны, были достижимыми. 4. I would just say that first of all Russian action in Ukraine is unacceptable. Прежде всего, я скажу, что действия России на Украине абсолютно неприемлемы. 5. You can see that in what’s happened to the, what’s happened to the Russian stock market, the difficulty Russian banks have in gaining finance. Вы видите, что происходит с российским рублём, российской фондовой биржей, трудностями, которые испытывают российские банки в получении денежных средств. 6. So, I would still hope that the Russians will see sense and recognise that they should allow Ukraine to develop as an independent and free country, free to make to make its choices. But if they don’t take that approach then the relationship that Britain has with Russia, the European Union has with Russia, the relationship I hope that Australia has with Russia, will be very different. Тем не менее, я надеюсь, что и в России, наконец, поймут, что должны позволить Украине развиваться как независимой и свободной стране, которая сама может делать свой выбор. В противном случае Россия поставит себя в невыгодное положение на мировой арене, и её отношения с Великобританией, Европейским Союзом, Австралией и другими странами изменятся в худшую сторону. The situational model of translation relies on the indubitable fact that the content of all language units eventually reflects some objects, phenomena, attitudes to reality, which are usually called denotations. Created with the help of source language “utterances contain information about situation, i.e. a certain set of denotations tied with certain relations.” [8, p.160] This model of translation adequately describes the translation process for creating communicatively equal text in the target language; it requires choosing the most appropriate word of phrase which reflects the aggression. With the help of this model we may achieve equivalence on the level of situation identification. The situational model of translation despite all its advantages does not provide the totally relevant correspondence to the interpreter’s activity. Hence, when interpreting public speeches the psychological factor should be taken into consideration. Thus, we apply the psycholinguistic model of translation as “it allows the interpreter to modify his/her comprehension of the text and then to evolve speech into the target text.” [8, p.166] The given model of translation and specifics of applying it are revealed in the following examples taken from the speeches of Nigel Farage, the leader of the UK Independence Party, who is characterized as the straighttalking politician and who delivers his ideas in a sharp manner and expresses criticism acutely. 1. “If you poke the Russian bear with a stick, don’t be surprised if he reacts”.“Нетыкайтепалкойврусскогомедведя. Если вы это сделаете, то неизбежно ждите ответа.” (In the Fox News interview)
562 2. “Obama came to Britain, and I think behaved disgracefully, telling us we would be at the back of the queue...Treating us, America's strongest, oldest ally, in this extraordinary way. Vladimir Putin maintained his silence throughout the whole campaign.” “Обама приехал в Британию и вел себя возмутительно. Он говорил нам, что мы в конце очереди. Обращался с нами, с самым сильным и давним союзником Америки, совсем ненормально. Владимир Путин на протяжении всей кампании воздерживался от комментариев.” (IntheFoxNewsinterview) 3. “Isn’t it funny? When I came here 17 years ago and I said that I wanted to lead a campaign go get Britain out of the European Union, you all laughed at me. Well, I have to say. You’re not laughing now, are you?” “Развеэтонесмешно? Когда я приезжал сюда 17 лет назад, я говорил о той кампании, которая приведет Великобританию к выходу из ЕС. И вы все смеялись надо мной. Ну и что? Почему сейчас не смеетесь?” (Speech to the European Parliament on 28 June 2016 after Britain voted to leave the European Union) 4. “As a policy to impose poverty on Greece and the Mediterranean you’ve done very well.” “Как политики, вы сделали Грецию и все Средиземноморье нищими.” (Speech to the European Parliament on 28 June 2016 after Britain voted to leave the European Union) 5. “The biggest problem you’ve got and the main reason the UK voted the way it did is because you have by stealth and deception, and without telling the truth to the rest of the peoples of Europe, you have imposed upon them a political union. When the people in 2005 in the Netherlands and France voted against that political union and rejected the constitution you simply ignored them and brought the Lisbon treaty in through the back door.” “Самая большая проблема у вас, и основная причина, почему Великобритания проголосовала так, как это случилось — потому, что вы втянули страны в политическое объединение хитростью и обманом, не говоря полную правду народам Европы. Когда люди в 2005 году в Нидерландах и Франции проголосовали против этого политического союза и отвергли конституцию, вы просто проигнорировали их и протащили Лиссабонский договор через заднее крыльцо.” (Speech to the European Parliament on 28 June 2016 after Britain voted to leave the European Union) Taking all the aforesaid into account it may be concluded that for interpreting the hostile rhetoric and verbal aggression of politicians both translation models are appropriate and effective. Additionally, the most linguistically relevant alternative for political discourse interpretation is combination of semantictransformational and psycholinguistic models of translation which allows revealing the stages of interpreter’s activity, the procedure of choosing the equivalent level.
1 Шамне Н. Л., Карякин А. В. Речевая агрессия как нарушение экологичности политического дискурса. Вестник ВолГУ: научнотеоретический журнал. Серия 2. Языкознание. Волгоград: Издво ВолГУ, 2011. Вып. 1 (13). 208 c. 2 Колшанский, Г.В. Паралингвистика. М.: Наука, 1974. – 81с. 3 Маслова А.Ю. Введение в прагмалингвистику: Учеб пособ. М.: Флинта: Наука, 2007. – 152 c. 4 J. L. Austin. How to do Things with Words: The William James Lectures delivered at Harvard University in 1955, 1962 (eds. J. O. Urmson and Marina Sbisà), Oxford: Clarendon Press. 174 p. 5 Воронцова, Т.А.
Речевая агрессия: коммуникативнодискурсивный подход.
Челябинский государственный университет, 2006. 43 с.
563 6 Щербинина, Ю.В. Вербальная агрессия. М.:КомКнига, 2006. 360 с. 7 Чанышева, З.З. Лексические средства обозначения паралингвистических компонентов речи в современном английском языке. М., 1979. 223 с. 8 Комиссаров В.Н. Теория перевода (лингвистические аспекты). М.: Высшая школа, 1990. 253 с. 9 https://www.gov.uk/government/speeches/davidcameronpressconferenceg20brisbane australia David Cameron: Press conference G20, Brisbane, Australia, Sunday 16 November 2014 10 https://www.youtube.com/watch?v=9uNsXEu8ljM Nigel Farage: Stop playing wargames with Putin 11 https://www.youtube.com/watch?v=PfKKKpmv7Ps Nigel Farage: Putin was more statesman than disgraceful Obama in Brexit campaign 12 https://www.youtube.com/watch?v=MlN9o3gyuA Belgium: Nigel Farage speaks to the European Parliament
ӘОЖ 8’1751 Асанова Г.С. 1 , Аликулова А.Т. 2 1 PhD, аударма және мәдениетаралық коммуникация кафедрасының меңгерушісі, Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдері Университеті, Алматы, Қазақстан e-mail: mergen-2009@mail.ru 2 2 курс магистранты, Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдері Университеті, Алматы, Қазақстан e-mail: akerke.alukulova@bk.ru
АСПЕКТІЛЕРІ
English fairytales into Kazakh and their lingua cultural aspects. The first attempts to research linguacultural aspects of translation from English into Kazakh were given in the article. To investigate translation problems and linguacultural aspects, lexical and grammar, semantic features in English and Kazakh fairytales the following tales were used as the research material: “Alice in the Wonderland”, “The Wonderful wizard of Oz”, “Jack and the beanstalk”, “Mowgli”, “Peter Pan”, “Kate Crackernuts”. To show the specific features in original and translation texts different types of analysis were used, such as comparative, contrastive, contextual, discoursive, distributional and semantic.
phraseological units, discursive analysis
Кез келген аударма тəржіманың түпнұсқа мəтінді түсіндіру əрекетінің нəтижесі болып келеді, яғни жасырын мағынаны айқындау. Қазіргі таңда аударма терминін кең ауқымда қарап, тек тіл бірліктерін түсінікті жеткізу емес, адамның қабылдау образдарын басқа адамның дүниетанымына сəйкес жеткізу деп келтіре аламыз. Сонда тəржімалау – интерпретация мен түсіндіру, тек мəлімет жеткізу емес. Қажет интерпретация жасау үшін,
564 біздің жағдайда лингвомəдени ерекшелікті дұрыс жеткізу үшін, мəтіннің дискурс анализі жасалу керек. Белгілі бір халықтың əлеуметтік жəне рухани мəдениетімен тығыз байланысты, халықтың қоршаған дүниеге қарым – қатынасы мен мəдени – ұлттық дəстүрінен туындайтын бейнелеу құралдарының бірі – тұрақты теңеулер. Қазақ тілінде де, ағылшын тілінде де теңеулер жүйесі өте бай. Екі тілде де теңеулердің жасалу жолдарында да, образды суреттеуге таяныш болатын тірек – компоненттердің арасында да айырым белгілер бар. Жасалу жолдарының əркелкілігі – тілдердің лексикалық – грамматикалық құрылымдарының ір түрлі екендігіне, ал теңеу негізіне алынатын объектінің, қасиеттің өзгелігі – əр ұлттық қоршаған ортаны бағалауына, айналысатын тұрмыс тіршілігіне байланысты. Тіл білімінің аударма саласы да кез келген халықтың рухани дүниетанымымен, болмысымен байланысып жатады. Өйткені аударма процесі бір тілдегі тілдік бірліктерді екінші тілге тəржімалап қою ғана емес, сол бірінші аударатын тілді тұтынушы ұлттың тіліндегі «əлем бейнесін» екінші аударылатын тілді қолданылатын халықтың тілі арқылы жарыққа шығару болып табылады [1]. Аударманың қай саласы болсын (көркем аударма, ілеспе аударма, ғылыми аударма т.б) аталған ұстанымды басшылыққа алғанда ғана таза шығармашылық туынды дүниеге келеді деп ойлаймыз. Семантикалық құрылымы тұрғысында да екі тіл теңеулері категориялары елеулі айырым белгілерге ие. Өйткені кез келген халықтың дүниетанымына , ұлттық бітіміне байланысты теңеудің сипатталатын тұлғасы, теңеудің сипаттайтын мүшесі пəн мен нысанға тəн ортақ сапа үшін алынатын тілдік бірліктер əр түрлі. Теңеу категориясының жұмсалатын негізгі саласы –көркем əдебиет. Түпнұсқа көркем туындыдағы бейнелеудің осы тəсілімен маңызды жақтары бар, осы категорияның образдың, стильдік – прагматикалық қызметінің толыққанды дұрыс көрініс табуы аудармашылық тəжірибенің жеткіліктігін, тəржімашының түпнұсқаның тілі мен стилін жан – жақты талдағанын, лингвоэтникалық коммуникативтік құзіретінің жоғары деңгейде екендігін дəлелдейді [2]. Кез келген тілде теңеулер жүйесінің синонимдік қатары бар, семантикалық – стильдік ұқсас тіркестер, функционалды топтары, эмоционалды – экспрессивті сапасы мейлінше ауқымды. Әсіресе қазақ тілінде мағыналық – құрылымдық тұрпаты, эмоционалды – экспрессивті бояуы, стильдік қызметі жағынан тұрақты теңеулер құрамындағы бөліктер біртұтас, фразеологиялық байлаулы мағынаны беретін образды құрылымдар ерекше көзге түседі. Аударма үдерісінде теңеудің немесе метафораның қандай тəсілмен жасалғанынан, қандай эмоцияны білдіріп тұрғаны, объектіні қандай қарым қатынаста (жағымды – жағымсыз, құрметтеу – менсінбеу) бағалап тұрғандығы, яғни тұтастай алғанда теңеудің стильдік қызметі маңызды. Осындай коннотацияларды жеткізу үшін қазақ тілінде аударылған əдебиетте басты бағдар ретінде ұсталынатын жағдай – бейнелеудің тілдік құралдарының қазақ тіліне тəн табиғи бірліктерін пайдалану. Бұл ретте түпнұсқадағы теңеу мен қазақ тіліндегі теңеу нысаны жағынан теңбе – тең түспеуі де мүмкін; алайда стильдік қызметі, прагматикалық функциясы жағынан орайласатын теңеулер жүйесі екі тілде де бар. Теңеу категориясын айқындайтын басты компонент – салыстыру үшін алынатын образдың сипаты. Образ – символ, образ – эталон – əр халықтың өз дүниетанымдық сипатына баланысты [3]. Образға негіз етілген тұлғаның қоршаған ортаға қарым – қатынасына байланысты теңеулер жүйесі бірнеше ыңғайда жіктестіріледі. Осындай топтастырулардың ішінде А. Т.
565 Рубайлоның ұқсастыруға, салыстыруға тірек болатын заттар мен құбылыстарды, сезімдік – түйсіктік арақатынасты ескере отырып, заттық – суреттемелік, абстарктілі – ассоциациялық, психологиялық теңеулер тобын ажыратады. Теңеулердің мұндай топтары ағылшын тілінде де, қазақ тілінде де бар. Бірақ, адамның психологиялық күйін білдіру үшін салыстырылатын объект, теңеуге негіз болатын образ екі тілде бірдей емес; себебі екі тілде бір зат белгісін бейнелеу үшін алынатын бір – біріне ұқсас образдар да, бір – бірінен айрықша образдар да бар. Зерттеу материалдарының түпнұсқасында теңеулер жиі қолданылған, алайда аудармада олар берілмеген. Кей аудармада, мағыналық дамыту мақсатында теңеулер қолданылған. Мысалы «Джəк пен үрмебұршақ» ертегісінде басты кейіпкерді – Джәк
Алайда түпнұсқада There was once upon a time a poor widow who had an only son named Jack, and a cow named Milky-white[4,47б]. – деп теңеусіз берілген. Тілдердің қайсысында болсын, сөздік құрамның ең күрделі, аса образды жəне өзіндік ерекшелігі бар фразеологиялық тіркестер бар. Әрине бұл тіркестер əр тілде өзінше ерекше. Фразеологиялық тіркестер – аударманы негізгі тақырыпқа, автордың көздеген мүддесіне, түпнұсқадағы тіл мен стиль ерекшелігінің сақталуына бір табан жақындата түсетін элемент. Екі тілдегі фразеологилық бірліктердің этимологиялық ерекшелігін білу аударма үшін маңызды. Ағылшын тілінен қазақ тіліне аударылған көркем əдебиетте, ақпаратты арнаулы əдебиетте кездесетін фразеологиялық бірліктердің тілдік стильдік қызметін ажырату, оған талдау жасау өте күрделі. Анықтамалық тұжырым тұрғысынан қарағанда, екі тілдегі фразеологиялық тіркестерлогикалық жəне прагматикалық компоненттерге ие, əрі ақпаратты жеткізе алатын біртұтас құрылым. Қазақ тілінің дамуы орыс тілінен көп əсер алып дамығаны анық, бұл осы ертегінің аудармасында да көрінеді. Қазақ оқырманына орыс əдебиеттерінен таныс сөздер жиі қолданыста өзгертусіз болады. «The rabbit sends in a little bill»бөлімінде Why, Mary Ann, what are you doing out here? Run home this moment, and fetch me a pair of gloves and a fan! [5,47б] – Ася! Тез бар да, үйден менің қолғабым мен желпуішімді алып кел! – деп аударып кейіпкер атын орыс тілінің үлгісінде аударған.“The Duchess! Oh my dear paws! Oh my fur and whiskers! She`ll
аударған. Герцогиня орыс сөзі қолданылып, get me executed тіркесі жазалау аудармасының орнына айтылып отырған кейіпкердің жазалау түрін бірден нұсқап менің басымды кеседі деп; қояндарды аулауда қолданатын жануарды айтып қолданған as sure as ferrets are ferrets тіркесін түсіріп кеткен. Бұл кейіпкердің қорқынышын келтіруде өрескел мағына тудырмады. Екінші тілге аудармасында қазақ тілінің ерекше тіркестері көп қолданылған, аудармашы тек қарапайым сөздермен емес тұрақты тіркестермен мəтінді толықтыруңһға тырысқан. Бұл тəсіл сюжетті жеткізуде оң көрінеді, мысалы: Jack ran as fast as he could -
566 swallow this very night”. - Не дейді? Ақымақ! Бейшара! Менің Ақшаңқанымды, саусаң - сүтке, сойсаң -етке қарық қылатын аулдың маңдайалды сиырын тауықтың бір уыс жемісіне айырбастапне қара көрінді саған?! Құрт көзін! Жоғалт ! Лақтыр терезеден! Өзің де жат тез жабысып! Бүгін саған тамақ жоқ! - деп ашуланған анасы жер - жебіріне жетіп ұрсады. Теңеулерді қазақ тіліндегі баламаларға ауыстырып қолдану оқырманға əсер етудің бұл жерде дұрыс жолы, себебі сөзбе сөз аударма мағынаны жеткізуде оқшаулыққа алып келер еді. So Jack went upstairs to his little room in the attic, and sad and sorry he was, to be sure, as much for his mother’s sake, as for the loss of his supper. At last he dropped off to sleep. бұл бөліктің де аудармасы теңеулерге толы. Джәк құрқылтайдың ұясындай кішкентай бөлмесіне сүйретіліп кіреді. Еңсесі түсіп, көңілі жарым боп қалады. Бәрінен де қарнының ашқаны емес, анасының алдында қадірінің қашқанына қамығады. Ой түбіне жете алмай, ақыры ұйықтап кетеді. «Питер Пэннің басынан кешкендері» ертегісінде: “I cut off a bit of him.” “You!” “Yes, me,” said Peter sharply. “I wasn’t meaning to be disrespectful.”[6,7б]– аудармада қазақ тілінің теңеулерін қолданып баяндалған. Бұл бөліктің тағы бір, тек осы шығармаға тиесілі айырым белгісі, автордың бала эгоизмі мен мақтаншақтығын көрсетуі. Бірақ аудармада бұл кейіпкер қасиетіне үлкен мəн берілмеген. Баяғы дәм қолтырауынның аузына қайта келгенге ұқсайды. Қатты қорыққан капитан алды – артына қарамай қаша жөнеліпті. Сөйтіп теңіз теңіз қарақшылары кемелеріне құр алақан қайтыпты [6, 14б]. Мəтінді барынша баламалармен аудару теңеулерді мағынаға сəйкес таңдаумен сəтті келтірілген. Мысалы: For he hadn’t had anything to eat, you know, the night before and was as
Дискурстік анализ барысында түпнұсқада кездесетін ("What can I do for you?" she inquired softly, for she was moved by the sad voice in which the man spoke) дискурс маркерлері, паралингвистикалық, тіпті вербалды және вербалды емес белгілері аударылып жеткізілмеген. It was gingham, with checks of white and blue; and although the blue was somewhat faded with many washings, it was still a pretty frock. The girl washed herself carefully, dressed herself in the clean gingham, and tied her pink sunbonnet on her head. Once in a while she would pass a house, and the people came out to look at her and bow low as she went by; for everyone knew she had been the means of destroying the Wicked Witch and setting them free from bondage. Түпнұсқада тұрақты тіркес берілмесе де, аудару барысында қазақ тілінің жағдайға байланысты үйреншікті тіркестері қолданылған.
Ертегілерде кездесетін белгі – ағылшын отбасылық тəрбиесінің белгілері. «Питер Пэннің басынан кешкендері» ертегісінде Вэнди кейіпкерінің іс – қимылы мен ойларынан осыны байқауға болады.
567 Secretly Wendy sympathised with them a little, but she was far too loyal a housewife to listen to any complaints against father."Father knows best," she always said, whatever her private opinion must be. Her private opinion was that the redskins should not call her a squaw. There was a step above, and Wendy, you may be sure, was the first to recognize it. "Children, I hear your father's step. He likes you to meet him at the door."Алайда аудармада бұл ерекшеліктер жекізілмеген. «Маугли» ертегісінде де тұрмысты көрсететін сипаттамалар бар:
Ағылшын ертегілерінің айтылып кеткендей –ақ бір ерекшелігі, автордың оқырманмен тілдесуі.«Питер Пэннің оқиғалары»ертегісінде автор өз ойын қосып отырады не де белгілі сезімдерді еске түсіретін сəттерді айтып отырады. Бұл сəттер аудармада мүлдем алынып тасталған, бірақ бұл осы ертегінің авторының стилін толық жеткізуге бөгет болған. When people in our set are introduced, it is customary for them to ask each other’s age, and so Wendy, who always liked to do the correct thing, asked Peter how old he was. It was not really a happy question to ask him; it was like an examination paper that asks grammar, when what you want to be asked is Kings of England[7,76б]. Көркем əдебиетті ұлттық – мəдени тұрғыда бейімдеуді де қарастыруға болады. Айтылып кеткендей – ақ, əр тіл өз ұлттық ерекшелігінің белгісі, əр көркем əдебиет белгілі мəдениет аясында пайда болады. Түпнұсқа тілінде бейнеленген мəдениет элементтері екінші тілде сөйлеушілерге таныс болмауы мүмкін. Мəселені басқа аспекттен қарасақ, реалия аудармасын айта аламыз. Ұлттық ерекшелікті О. В. Петрованың айтуынша жеткізу үшін, бар болғаны географиялық атаулар, адам аттары, өсімдік атауларын т. б. оқырманда шет тілімен ассоциация тудыратын сөздермен толықтыру керек. Осыған қоса автор идиясы толығымен дұрыс берілсе оқырман мəтінді шет тілінің мəтіні деп қабылдайды. Ертегілер лингвомəдени ерекшеліктерді сақтайтыны мəлім, оған тағы бір дəлел қолданылған аллюзиялар. Мысалы Оз елінің кейіпкерлері қоғамдық ұйымдардың көрсеткіші: сиқыршылар билік белгісі. Жақсы сиқыршылар солтүстік пен оңтүстік атымен Америка азаматтық соғысынан сон екі бөліктері қосылып сол екі жақтың символы секілді деп келтіреді, ал батыс сиқыршысы Еуропаны нұсқау. Ал аудармада айтылмайтын Манчкин елінің тұрғындары қарапайым əңгімеге құмар халық көрінісі, егін күзетшісі жұмысшылар табын жəне қалайы адам жұмысшы табының ауыр жұмыстан қатайып кеткен көрінісі. Бұл ертегіде автор шынайы емес қиялдар құрудың қажеті жоқ екенін көрсетуді мақсат еткен: арыстан, қалайы адам, егін күзетшісі өз қалағандарын оқиға соңында алады, бірақ шын мəнінде автор кейіпкерледің онсыз да бұл қасиеттерге ие екенін (Oz, left to himself, smiled to think of his success in giving the Scarecrow and the Tin
келтіреді. Алайда аудармада бұл идея сақталмаған. Аллюзия, теңеулермен қоса автордың идеясы – кейде оқырманға айтар жасырын мағыналы сөздері ертегіде көп кездеседі. Екі тілде де ертегілерде оқытушылық немесе өмірлік бағытты көрсетер сөздер жанама мəтінмен келтірілген. Оған қоса, авторлар ертегілерінде адамдардың қасиеттерін көрсетіп, оқырманды белгілі ойға итереді. Осы жерде қазақ ертегісі мен ағылшан ертегілерінің ерекшелігі байқалады. Қазақ тілінде отан сүйгіштік, біліктілік, патриотизмге жақын сезімдер көптен баяндалса, ағылшан тілінде
568 тапқырлылық, шешім табу сияқты білімдер көптен дəріптеледі. Мысалы «Алиса ғажайыптар елінде» ертегісінде:
«Питер Пеннің басынан кешкендері» ертегісінде басты кейіпкер қылығымен балалық эгоизм жəне өмірге көзқарас көрсетілген:
Қазақ тіліне аудармада «Маугли» ертегі ретінде аударылған, тіпті орыс тіліне де ертегі ретінде аударылған нұсқалары бар. Бұл түпнұсқадағы көп өлең бөліктерінің алынып, аударылуының əсері. Арада бірнеше бөлім толығымен қалдырылған, аудармада бөлімдер анық бөлініп белгіленбегенімен, оқиғалар логикалық түрде бір бірімен байланысқан. Басқа тарнсформация түрлерімен салыстырғанда, лексикалық – семантикалық аударма түрі жиі қолданылған. Аудармашылар ертегі аудармасында мəтінді барынша қазақ ертегісінің жазылуы, айтылуы тіпі құрылымына ұқсатып тəржімалаған. Аударматанушы ретінде, бұл автор идеясының жəне жалпы мəтіннің өзгеріске ұшырауына алып келеді дей аламыз. Ағылшын ертегілерінің басты ерекшеліктері кейіпкердің мақсаты оқиға барысында пайда болады, алдын ала емес. Сюжетте анализ жасалып, кейіпкердің құқығы жəне басқадан кем еместігі айтылып отырады. Мысалы:
Түпнұсқада автор оқырманмен диалог құрған сияқты, басты кейіпкердің белгілі сəттегі ойларымен оқырманды қызықтырса; аудармада болып жатқан ертегі баяндамасы сияқты аударылған. Бұл қазақ жəне ағылшын ертегілерінің ерекшеліктерінің белгісі, бірінде оқиға тек баяндалып айтылса, бірінде автор оқиға барысында оқырманға сұрақ қойып немесе ойға итеріп отырады. Мысалы аудармада: -Мен сондай қызық түс көрдім! – деп Алиса әпкесіне түсіндегі таңғажайып оқиғаларды түгел айтып берді. Әпкесі оны мейірлене сүйіп: -Ия таңғажайып түс екен.... Ал түпнұсқада автор оқырманмен сөйлеседі:“Oh, I`ve had a curious dream!” said Alice, and she told her sister, as well as she could remember them, all these strange Adventures of hers that you have just been reading about; and when she had finished, her sister kissed her, and said, “It was a curious dream, dear, certainly: but now run in to your tea; it`s getting late.” Тағы бір мысал Р. Киплингтің Маугли ертегісінен, бұл аудармада аталып өтпеген. Now we must go back to the first tale. When Mowgli left the wolf’s cave after the fight with the Pack at the Council Rock, he went down to the plowed lands where the villagers lived, but he would not stop there because it was too near to the jungle, and he knew that he had made at least one bad enemy at the Council. Келтірілген мысалдар екі тілдің лингвистикалық жəне мəдени ерекшеліктерін нұсқайды дей аламыз. Екі тілдің құрлымдық жүйелерінің ерекшелігі аудармада сөйлем құрылымын өзгерту, сөз алу немесе керісінше қосу, ауыстыру, орын толтыру тіпті
569 прозаикалық аударманы қолдануға алып келді. Оқырмандардың жас ерекшелігіне байланысты оқиғаның кейбір сəттерін түсіріп кету толық мағынаны сақтауда кедергі болмаған. Алайда, кейбір сəттерде автор идеясы сақталмаған. Қорытындылай келе ағылшын жəне қазақ лингвомəдени ерекшеліктерін ескере, аударма оқырманға бағытталып жасалған. Сюжет ерекшелігі шет елдік ертегі екенін көрсетеді, бірақ аударма тілінде барынша қазақ тілін жарқын қолданған. Өз кезегінде ертегілер, көркем əдебиеттің эпостық жанры ретінде өз мазмұнында ұлттық ерекшелікті сіңірген мəтін, ал автор сол мəдениетті тіл арқылы жеткізуші. Теориялық бөлімде бұл тұжырымдарға да ғылыми тұрғыдан ақпарттар беріліп, авторды белгілі мəдениетті жеткізуші «тілдік тұлға» ретінде алып қарастырдық. Сонда айтылған фактілерге сүйене көркем əдебиет аудармасы көркем əрекет түрі, түпнұсқа аударма үшін шынайы бомыс түпнұсқаға атқарған қызметті атқаратынын айқындадық. Екі тілдің құрлымдық жүйелерінің ерекшелігін аудармада сөйлем құрылымын өзгерту, сөз алу немесе керісінше қосу, ауыстыру, орын толтыру тіпті прозаикалық аударманы қолдануға болады. Ағылшын ертегілерінің басты ерекшеліктері кейіпкердің мақсаты оқиға барысында пайда болады, алдын ала емес. Сюжетте анализ жасалып, кейіпкердің құқығы жəне басқадан кем еместігі айтылып отырады. Ал қазақ тілінің ертегілері сюжет жағынан өзгеше. Көркем əдебиетті ұлттық – мəдени тұрғыда бейімдеуді де қарастыруға болады. Айтылып кеткендей – ақ, əр тіл өз ұлттық ерекшелігінің белгісі, əр көркем əдебиет белгілі мəдениет аясында пайда болады.
жүктеу/скачать 9,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|