Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ы. Алтынсарин атындағЫ Ұлттық білім академиясы ресей федерациясының білім және ғылым министрлігі

209

В соответствии с переходом на обновленное содержание образования появилась потребность в новой, 

объективной системе оценивания учебных достижений обучающихся. 

Сложившаяся традиционная практика оценивания в школе не соответствует требованиям нового стандарта 

образования, учебных программ, а также целям обучения, требующим адекватной и научно обоснованной 

модели оценивания учебных достижений обучающихся. 

Одним  из  важных  нововведений  в  системе  образования  должно  стать  введение  новой  системы 

оценивания учебных достижений школьников, которая позволила бы сделать процесс оценки более гуманным 

и личностно-ориентированным. Система оценивания должна включать целенаправленную работу учителя по 

становлению и развитию адекватной оценки ребенком границ своих знаний и умений. 

Система  оценивания  является  основным  средством  диагностики  проблем  обучения  и  осуществления 

обратной  связи,  а  также  наиболее  ясно  воплощает  в  себе  принципы,  которые  положены  в  основу 

образовательного процесса в целом. 

Являясь  одним  из  важнейших  инструментов  оценки  достижений  обучающихся,  система  оценивания 

должна быть объективной и эффективной для дальнейшего совершенствования образовательного процесса. 

Важной характеристикой системы оценивания является то, что она не только используется при выставлении 

отметок, но и в целом осуществляет контрольно-диагностическую связь между учителем, обучающимся и 

родителями по поводу успешности образовательного процесса. 

Система  оценивания  является  основным  средством  измерения  достижений  и  диагностики  проблем 

обучения, позволяющим определять качество образовательного процесса, принимать кардинальные решения 

по стратегии и тактикам обучения, совершенствовать как содержание образования, так и формы оценивания 

ожидаемых результатов. 

Таким  образом,  актуальность  технологии  критериального  оценивания,  важность  процесса  внедрения 

и  адаптации  ее  в  массовой  школе,  определяется  необходимостью  приведения  в  соответствие  системы 

оценивания с переходом на обновленное содержание образования. 

В образовательном процессе современной школы необходима разработанная критериальная система 

оценивания в логике компетентностного подхода. 

Использование критериально-ориентированного подхода значительно повышает уровень объективности 

и достоверности оценки достижений обучающихся. 

Внедрение критериальной системы оценивания в учебный процесс является психолого-педагогическим 

условием оптимизации личностных характеристик обучающихся (мотивации, познавательной направленности, 

самооценки,  уровня  притязаний)  и  обеспечения  эмоционального  благополучия,  характеризующегося 

отсутствием выраженной школьной тревожности. 

Изучение и обоснование влияния критериальной системы оценивания на личностные характеристики 

обучающихся  позволяет  определить  современные  технологии,  направленные  на  снижение  показателей 

школьной тревожности: страха ситуации проверки знаний, переживания социального стресса, фрустрации 

потребности в достижение успеха, страха самовыражения. 

Известно, что понятия «оценка» и «отметка» часто отождествляют. Несмотря на кажущуюся взаимосвязь, 

эти понятия различны. Главное отличие заключается в том, что оценка всегда предшествует отметке, отметки 

без оценки быть не может. Отметка является результатом процесса оценивания, это условно-формальное 

(знаковое) выражение оценки учебных достижений в цифрах, буквах или иным способом. Таким образом, 

видов оценивания может быть много. 

Л.С. Выготский (2010) в своих работах показывал, что главная задача оценки – показать школьнику эффект 

воздействия его поступка. 

Ш.А. Амонашвили (2012) описывает оценку как процесс соответствия результата, а что самое главное, 

хода деятельности с намеченным в задаче идеальным образцом. 

А.  Щукина  (1988)  рассматривает  оценку  в  учебной  деятельности  школьников  как  показатель  степени 

самостоятельности и активности ученика в работе, правильности и точности выполненного им 18 задания. 

Под  оценкой  качества  знаний  и  умений  школьников  И.С.  Якиманская  (2002)  подразумевает  наличие 

определенной связи между планом и отраженной информацией. 

В своих работах Дж. Брунер (2006) уделяет пристальное вниманию пространству образовательной си-

стемы и определяет оценку как проверку того, насколько учитель объективен, правомерно ли его оценочное 

суждение, является ли способ, применяемый им для представления информации, соответствующим пред-

ставленным задачам. 

В.М.  Полонский  (2004)  определяет  оценку  знаний  обучающихся  как  систематический  повторяющийся 

процесс,  суть  которого  заключается  в  определении  соответствия  имеющихся  знаний,  умений  и  навыков 

школьника и их степень выраженности, предварительно планируемым. 

Проблема оценки и оценочной деятельности – одна из наиболее актуальных проблем, как в педагогической 

теории, так и в педагогической практике. В различные периоды жизни общества измерение качества обучения 

210

и воспитания школьников, а также выражение результатов этих измерений всегда вызывали живой интерес 

педагогов. 

Если теоретический аспект проблемы более всего волнует ученых, то прикладной аспект, отражающий 

механизм оценки уровня обученности и достижений ученика в различных сферах учебной деятельности, все 

больше волнует учителей и руководителей образования. 

На основе оценивания появляется знаковое выражение этого процесса в виде отметки. Однако во что она 

превратиться в дальнейшем, что она принесет ученику – это уже не зависящая от оценивания деятельность. 

Отметка, которой приписывается невинная роль простого отражения и фиксатора результатов оценивания, 

на  практике  становится  для  ребенка  источником  радости  или  серьезных  потрясений.  Не  замечать  эту 

действительность – значит допустить серьезный психологический просчет в анализе оценочной деятельности 

учителя и всей системы обучения в школе. 

Школа  –  это  особый  социальный  институт,  в  котором  государство  готовит  будущих  специалистов 

и  профессионалов.  Судить  о  степени  их  готовности  к  той  или  иной  социально  значимой  деятельности 

можно только на основании диагностики и оценивания, которые в различных областях социальной жизни 

принимают различные формы: аттестация, аудит, ревизия, комплексная проверка, системный мониторинг, 

автоматизированный контроль и прочее. Необходимость и целесообразность социально значимой оценки 

деятельности  очевидны,  поскольку  позволяют  выявить  степень,  уровень,  качество  готовности  конечного 

«продукта»:  архитектурного  ансамбля,  художественной  повести,  компетентности  специалиста,  знаний  и 

умений обучающихся и т.д. Поэтому этап оценивания в учебном процессе нужен и важен. Но вот вопрос о 

том, каким должно быть оценивание, остается открытым. 

На сегодняшний день не существует единства мнений по поводу того, какую систему оценивания учебных 

достижений  необходимо  применять  в  школе.  Некоторые  исследователи  предлагают  применять  систему 

оценивания, заимствованную за рубежом, другие разрабатывают собственную. В любом случае современные 

исследователи отмечают необходимость модернизации существующей нормативной системы оценивания. 

Согласно новому стандарту, освоение учебных предметов в начальной школе должно быть направлено на 

достижение таких целей, как гармоничное и всестороннее развитие обучающихся, а также воспитание устой-

чивых  интересов  и  положительного  эмоционально-ценностного  отношения  к  учебной  деятельности.  Этих 

целей невозможно достичь без объективного, «прозрачного» механизма оценивания учебных достижений. 

Использование  критериального  оценивания  предоставляет  такую  возможность.  Его  технология 

заключается  в  сравнении  достижений  учащегося  с  чётко  определёнными,  коллективно  выработанными, 

заранее известными всем участникам образовательного процесса критериями, в то время как нормативная 

система  предполагает  сравнение  учебных  достижений  ученика  со  средними  показателями  большинства 

обучающихся. Это делает механизм оценивания объективным, прозрачным и, главное, понятным ученику. Он 

изначально знает, по каким параметрам его будут оценивать, таким образом, он заранее может оценить свои 

сильные и слабые стороны. 

В результате наблюдения за обучающимися в 30 пилотных школах, в которой применяется критериальная 

система оценивания учебных достижений, мы заметили, что они не боятся ситуации проверки знаний. 

Она позволяет отойти от использования субъективно – экспертного оценивания знаний, умений, навыков. 

Таким образом, дифференцированно оценивая ту или иную сторону деятельности учащегося определенным 

числом  баллов,  учитель  оказывает  мотивирующее  влияние  на  необходимую  сторону  работы  учащегося. 

Конечно, эффективность применения этой системы оценивания зависит от преподавателя, от его готовности 

организовать учебный процесс и управлять им, вести дополнительную «учетную» работу. 

Оценка  должна  стимулировать  активность  обучающегося,  интерес  к  занятиям,  желание  улучшить  соб-

ственные результаты. В этой связи при оценке учебных достижений ученика учитель должен в большей мере 

ориентироваться на темпы развития его способностей, поощрять его стремление к самосовершенствованию, 

к углублению знаний в области изучаемого учебного предмета. 

Прежде всего, это означает изменение восприятия ученика, переход от авторитарности в преподавании, 

который, к сожалению, пока превалирует в современной школе, к сотрудничеству. Цели обучения становятся 

общими для ученика и учителя. 

Актуальность пересмотра процесса оценивания сегодня определяется современными стратегическими 

задачами  образования,  необходимостью  повышения  уровня  образования  с  учетом  международных 

стандартов  и  современных  требований  к  качеству  образования,  необходимостью  разработки  единых 

требований  к  отметке  и  оценке  учебных  достижений  обучающихся  в  целях  обеспечения  объективности 

результатов обучения и конкурентоспособности выпускников казахстанской школы за пределами страны. 

В современной образовательной политике Казахстана приоритетом является приведение содержания 

школьного образования в соответствие с динамичными запросами современного общества, обеспечение 

соответствия содержания образования новым современным требованиям по формированию компетенций, 

направленных  на  воспитание  потребности  и  умения  самостоятельно  добывать  и  применять  знания  на 

211

практике и на развитие ученика как личности и субъекта деятельности. 

Компетентностный  подход,  личностно-ориентированное,  развивающее  обучение  способствовали 

появлению разнообразных подходов к оцениванию учебных достижений обучающихся. 

Данные процессы предопределили современные тенденции в развитии системы оценивания и вызвали 

необходимость  появления  технологии  критериального  оценивания,  которая  заключается  в  сравнении 

индивидуальных достижений обучающихся с определенными критериями, основанной на компетентностном 

подходе и обладающей междисциплинарным характером. 

Первоначальные навыки начальной школы, развиваясь на уровнях основной и старшей школы, будут 

способствовать  формированию  у  обучающихся  компетенций:  проявлять  ответственность,  активную 

гражданскую позицию, мыслить творчески и критически, быть готовыми к обучению на протяжении всей 

жизни и самосовершенствованию. 

Список литературы 

1 Закон Республики Казахстан от 27 июля 2007 года № 319-III «Об образовании» (с изменениями и до-

полнениями по состоянию на 24.11. 2015 г.) http://online.zakon.kz/ 

2 Государственная программа развития образования РК на 2011-2020 годы. Указ Президента Республики 

Казахстан №1118. – Астана: Акорда, 7 декабря 2010 года. www.nkaoko.kz/documents/law_of_education/ 

3 Современные средства оценивания результатов обучения / Т.И. Шамова, А.Н. Худин, Г.Н. Подчалимова, 

И.В. Ильина, С.Н. Белова, С.А. Золотухин, И.Я. Благирева. уч. пос. 2005, МПГУ, КГУ, РФ. 

4 Смирнова Г.Н. Словник дисциплины «Современные средства оценивания результатов обучения» // Вест-

ник башкирского университета. № 4 /том 13/. 2008. http://cyberleninka.ru/ 

5 Система оценивания знаний. http://dic.academic.ru/d 

Аңдатпа.  Мақалада  педагогикалық  теориядағы  және  педагогикалық  практикадағы  ең  басты  өзекті 

мәселелердің  бірі  –  жаңартылған  білім  беру  мазмұны  жағдайындағы  бағалау  және  бағалау  қызметінің 

проблемасы қарастырылған. 

Аннотация. В статье рассмотрена одна из наиболее актуальных проблем, как в педагогической теории, 

так и в педагогической практике - проблема оценки и оценочной деятельности в условиях обновленного 

содержания образования. 

Abstract. The article considers one of the most pressing challenges in educational theory and practice in 

teaching – the problem of assessment and appraisal activities in the conditions of the updated content of edu-

cation. 

БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІНДЕ ІЗГІЛІК ҚАСИЕТТЕРІН 

ҚАЛЫПТАСТЫРУ 

А.Ө. Бектенбаева 

Т. Рыскұлов ауданы, 

№1 мектеп-лицейінің география пәнінің мұғалімі 

Пікір беруші – Тойғанбекова Ш., п.ғ.к., к/профессор «Өрлеу» БАО АҚ 

Жамбыл облысы бойынша 

педагогикалық кызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының 

«ИТжЖЕПОЭ» кафедрасының меңгерушісі 

Қоғамда  болып  жатқан  әлеуметтік-экономикалық  және  саяси  өзгерістердің  адамзат  баласының  жеке 

тұлғалық сапалық қасиеттерінің қалыптасуына ықпалы бүгінгі таңдағы көкейкесті мәселелердің бірі болып 

отыр. Ол туралы «Адам құқығы конвенциясында», қоғамымыздағы демократиялық жаңғыруларға сай жалпы 

азаматтық  ұлттық  құндылықтарға,  адамгершілік  ойларға  негізделген  «Қазақстан  Республикасындағы 

гуманитарлық білім беру» тұжырымдамасында» (1996 ж.) және Қазақстан Республикасының «Білім туралы» 

заңында  (2007  ж.)  қарастырылады.  Білім  берудің  маңызды  мақсаты  –  адамды  әдеттегі  үйреншікті  сана-

сезім шеңберінен алып шығып, мәдениеттің биік деңгейіне көтеру, өз гуманистік дүниетанымы мен адамзат 

табыстарына негізделген өзіндік сенім көзқарастарын қалыптастыруға мүмкіндік тудыру, жеке тұлғаның ізгілік 

қасиеттері мен мәдениеті арқылы өркениетті көтеруін көздейді. Жеке тұлға тәрбиесін ізгілендіру - бүгінгі 

заманның басты талабы. Гуманизмнің негізі және оның тәлім-тәрбиелік маңызы туралы құнды ой-пікірлер 

туралы қазақ даласындағы ұлы ғұламалар әл-Фараби, Махмұд Қашқари, Жүсіп Баласағұни, Қ.А. Ясауи және 

т.б. ағартушылар Ы. Алтынсариннің, Ш. Уәлихановтың, А. Құнанбаевтың, қазақ зиялылары Ж. Аймауытов, А. 

Байтұрсынов, М. Жұмабаев т.б. болашақ ұрпақты адалдық, парасаттылық, шыншылдық сынды қасиеттерге 

тәрбиелеудегі халық даналығын жоғары бағалағандығы және соған талпынғаны да аңғарылады. 

212

Өсіп келе жатқан кейінгі ұрпақты мәдениетті, парасатты, білікті, көргенді, көрегенді етіп тәрбиелеу, олардың 

дүниетанымын жоғары деңгейге көтеру, қоғамды ілгерілету үдерісінде адами ізгілік қасиеттерін дамытуға 

үлкен  мән  беру,  ұлттық  намысы  жоғары  ұлтжанды  өкілдерді  тәрбиелеу  ісі  ұстаздарымыздың  еншісінде 

екендігі айқын десек те, бұл міндеттердің өмірлік практикада толық мәнді жүзеге асырылмай жататыны да 

белгілі. Олай дейтініміздің бір себебі, мектеп мұғалімдері мәртебесінің өз дәрежесінде қоғамдық ортадан 

көрініс таппауы. 

Қазіргі кезде білімнің беделі төмендеп, мәдениеттің, рухани байлықтың мәртебесі құнсызданып отырған 

жағдайда А.А. Бейсенбаева бұл гуманитарлық мәселені шешудегі негізгі тұлға – мұғалімге үлкен мән береді 

және «Себебі білім беруді гуманитарландыруда педагог маманның мәртебесін көтеру елімізді өркениетті 

мемлекеттер деңгейіне жеткізудің басты шарты деп есептейміз» - деп біледі. Педагог-ғалымның бұл пікірі 

құптарлық ой десек те, оның қамтама-сыз етілуі бірқатар зерттеулердің, жұмыстардың атқарылуын талап 

етеді. 

Педагогикалық жүйеде педагогтың атқарар рөлі, алатын орны өте жоғары екендігі белгілі. Ол жөнінде 

қазақ  ағартушылары  және  жазушы  педагогтары  Ы.  Алтынсариннің,  М.  Жұмабаевтың,  А.  Байтұрсыновтың 

және  басқалардың  айтқан  пікірлерінің  мәні  өте  зор.  Мұғалім  туралы  қазақтың  аса  көрнекті  қайраткері, 

ақын, аудармашы, лингвист-ғалым Ахмет Байтұрсыновтың «Ең әуелі мектепке керегі білімді, әрі педагогика, 

әдістемеден хабардар, оқытып білетін мұғалім» деп баға бергені бүгінгі күнде де өз мәнін жойған жоқ. 

Мұғалім  және  оның  педагогикалық  іс-әрекеті  жөнінде  кезінде  көптеген  ғұламалар,  педагог  ғалымдар 

өздерінің пікірлерін жазып қалдырған. Атап айтар болсақ: Ян Амос Коменский, Ж.Ж. Руссо, И.Г. Песталоцци 

т.б. Кеңес дәуірінің ірі педагогі А.С. Макаренко, В.А. Сухомлинский балалармен күнделікті қарым-қатынаста 

болу адамға деген сүйіспеншілікті, сенімділікті арттыратындығын жазған. 

Мұғалім мамандығын даярлау – қашан да педагогиканың көкейкесті мәселесінің бірі және солай қала 

береді де. Оның себебінің бірі ретінде ғылым мен техниканың, ел экономикасының дамуы мен әлеуметтік 

өмір сүру жағдайының жоғарылауына және т.б. байланысты білім мен тәрбие ісінің өзгеруін, соған сәйкес 

жаңа  тұрпатты  мұғалімді  даярлау  ұдайы  өзгерісте  болуын  айтуға  болады.  Қазіргі  кезде  жоғары  мектеп 

педагогикасы  жоғары  білімді  мамандарды  даярлауды  жүзеге  асырумен  айналысуда.  Жоғары  білімді 

мамандарды даярлау негізгі нормативтік құжат - стандарт шеңберінде жүзеге асырылатыны белгілі. Зерттеу 

міндеттеріне тән болашақ педагог-психологтарды дайындауда нормативтік құжаттар басшылыққа алынады. 

Қазақ  тілінің  түсіндірме  сөздігінде:  «Гуманизм  адамға  деген  ізгі  ниет,  сүйіспеншілікпен  қарайтын 

адамгершілік  қасиет»  ретінде  қарастырылады.  Ал,  «Гуманитарлық»  ұғымы  «..  халықтың  мәдениеті  мен 

тарихын терең зерттеуге бейім қоғамдық ғылымға қатысты ғылым» болып табылады. 

Философиялық сөздіктегі анықтамада: «Гуманизм – адамның қадір-қасиеті мен құқығын құрметтеуді, 

оның жеке тұлға ретіндегі адамның игілігіне, оның жан-жақты дамуына, адам үшін қолайлы қоғамдық өмір 

жағдайын жасаған қамқорлықты білдіретін көзқарастың жиынтығы», - деп тұжырымдалған. 

Педагогика және психология қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: «гуманизм 

(лат-gumanus – адамгершілік) – дүниетаным үдерісі. Оның негізінде адамның мүмкіншілігінің шексіздігіне 

өзін-өзі дамыту қабілетіне деген сенімі мен ерік бостандығын, абыройын қорғау, адамның бақытқа жету 

жолындағы құқығы мен оның барлық сұраныстарын қамтамасыз ету қоғамның түпкілікті мақсаты мен мұраты 

жатады» - деп анықтама берген. Гумандық ұғымын сипаттауда ғылымдар арасында бірізділік көрінісі кездесе 

бермейді. Бұл салалық ғылымдарға ғана қатысты емес, түрлі дәуірдегі түрлі көзқарастарға да тән. Сондай-

ақ гуманизм адамға деген ізгі ниет, сүйіспеншілікпен қарайтын адамгершілік қасиет ретінде қарастырылса, 

қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде «ізгі – адал, ақ, игі», «ізгілік – жақсылық, адалдық, игілік» деген мағына 

беретіндігі жөнінде айтылады. Қ.Т. Әтемова, М. Ералиева, Г. Ерғалиева, т.б. ғылыми-зерттеу еңбектерінде «ізгі», 

«ізгілік», «ізгілендіру», «гуманизм» т.б. ұғымдарға қатысты зерттеулер көрініс тапқан. 

«Гуманизм»  ұғымы  көне  түркі  әлемінде  «жәуанмәртлік»  термині  аясында  қарастырылып  келгенін 

байқадық. «Жәуанмәртлік» ұғымы парсы халқының «жувонмард» сөзінен шыққан «жувон» - жігіт, ал «мард» - 

жомарттықты, қайырымдылық пен кішіпейілділікті, яғни ұнамды қасиеттер жиынтығын білдіреді. 

Бұл бағытта А.А. Бейсенбаева, Ж. Таубалдиева, т.б. педагог-ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізді. Сондай-

ақ аталған мәселе бағытын зерделеу мен оны оқытуда «гумандық педагогика» жөніндегі ойлар туындауда. 

«Гуманистік педагогика» ұғымы жөнінде педагогикалық еңбектерде түрліше беріледі. Мәселен, мұғалімдер 

мен жалпы білім беретін мекеме басшыларына арналған психологиялық-педагогикалық сөздікте: «Гуманистік 

педагогика АҚШ-та ХХ ғасырдың 60-жылдары гуманистік психологиялық идеяны педагогикалық іске асырушы 

ретінде туындаған тәрбие теориясы мен практикасындағы заманауи бағыт» ретінде анықталады. Гуманистік 

педагогиканың  философиялық-идеологиялық  бағдары  жаңа  тәрбие  және  «прогрессивизм»  идеяларына 

жақын. Гуманистік педагогиканың зейін ортасында бірегей жеке тұлға тұрады. 

Гуманистік педагогика - өзінің мүмкіндігі бойынша дамушы, оқу-тәрбие үдерісінде белсенді, саналы, тең 

құқылы  қатысушы  ретіндегі  тәрбиеленуші  мақұлдайтын  ғылыми  теориялар  жүйесі  ізгілік  педагогиканың 

практикалық аспектісі ретінде Ш.А. Амонашвилидің, Ш. Майғаранованың еңбектерін атауға болады. 

213

Гуманистік  психология  жөнінде  педагогикалық  және  психологиялық  сөздікте:  «Гуманистік  психология 

– психологияның ең басты пәні бірегей біртұтас жүйе болып табылатын тұлға болуға тиіс деп есептейтін 

бағыт. Гуманистік психологияның өкілдері «шын мәнінде ол адамның асқан қажетсінулерін, адамның өзін-

өзі кемелдендіруін, білім алуын, эстетиканы зерделейтін ғылым болуға тиіс деп есептеді» - деп берілген. 

Педагогикалық  еңбектерде  тәрбие  үдерісінде  тәрбиені  гуманизациялау  қағидасы  ретінде  жеке  дара  да 

қарастырылады. 

Болашақ  мұғалімдерді  даярлау  мазмұны  ізгілік  қасиеттерді  қалыптастыруға  мүмкіндіктерінің  мол 

екендігін көрсетеді. Оның ішінде «Өзін-өзі тану», педагогикалық және психологиялық пәндер кешенін атауға 

болады. 

Педагогикалық  еңбектерде  қалыптастыру,  «қалыптасу»  термин  ретінде  қолданыс  табады.  Мәселен, 

педагогика  және  психология  бойынша  қазақ  тіліндегі  түсіндірме  сөздігінде:  «Қалыптастыру  –  баланың 

қоғамда өздігінен өмір сүруге қабілеттілігін, өзінің тағдырына өзі үкім ете білуін және өз мінез-құлқын жөнге 

сала білуін, сондай-ақ дүниемен өзінің қарым-қатынасын түсінуін меңгерту» десе, «қалыптасу» – үйлесімді 

мінез-құлықты біртіндеп жасау, көңілдегі нәтижеге жақындайтын кезектес қадамдарды бекіту арқылы мі-

нез-құлықтың қарапайым моделін күрделі модельге өзгертеді» - деп түсінік беріледі. Бұл мазмұндаулардан 

сыртқы факторлар ықпалынан ішкі мазмұнның өзгеруін түсіну керектігі көрінеді. 

Жалпы  қарағанда  «қалыптастыру»  ұғымы  сыртқы  факторлар  арқылы  ішкі  сапалық  қасиеттерді 

орнықтыруда  көрініс  табатындығын  сипаттайды.  Ал  «қалыптасу»  болса,  негізінен  ішкі  факторлар  арқылы 

жүзеге асырылатын іс-әрекет нәтижесі ретінде көрінеді. Оны жеке тұлға тұрғысынан қалыптану деп те қарауға 

болады. 

«Қалыптану» ұғымы адамның қалыптасу үдерісі, оның адами бейнеге ие болуы, білім мен мәдениетке 

ұмтылысы  мағынасында  Ежелгі  грекияның  атақты  пайдейясынан  (б.э.д.  V-IV  ғ.ғ.)  бастау  алады.  «Антик 

сөздігінде» пайдейаға жалпы алғанда – қалыптану дегеніміз – адамның бүкіл қабілеттері мен мүмкіндіктерін 

жүзеге  асыратын  тәндік  және  руханилық  жағынан  үйлесімді  түрде  қалыптасуы»  ретінде  қарастырылады. 

Қалыптану  –  Әл-Фарабидің  ойынша,  шынайы  ізгілік  пен  бақытқа  апаратын  адамның  адамгершілік  және 

ақыл-ой  дағдыларын  қалыптастыруда  сенімді  басшылық  жасайды.  Оның  үйлесімді  дамыған  тұлға  және 

кемелденуге қол жеткізу туралы ілімі адамның нағыз рухани азат болуына ықпал етеді. 

Әрі ғалым, әрі энциклопедист Әл-Фараби оқыту, тәрбиелеу, мадақтау, мақтау, бетіне басу, мәжбүрлеу, 

бақыт, білім, дағдылар, әдеттер, қабілеттер және т.б. педагогикалық категорияларға баса назар аударды. М. 

Жұмабаев «Адамға қалай да болса, қашан да болса пайда келтіретіндей ой, ләм іс ізгілік» - деп атап көрсеткен. 

Ізгілікке ұмтылу жауыздықтан безу адам жаратылысының өзінде бар нәрсе. Кімде-кім өзін, туыстарын, өз елін 

сүйсе, әсіресе, бүкіл адам баласын бауырым деп білсе, сол адамды ізгі деп атаймыз, өзін-өзі соқыр сезіммен 

мал да сүйеді дей отырып, адамның адам болуы үшін өзін сүю, жақындарын сүюмен қанағаттанбай, жалпы 

адамзатты сүюі шарт екендігіне тоқталған. 

Сонымен біздің ойымызша, «ізгілік қасиеттер дегеніміз – адамның ізгі іс-әрекетін сипаттайтын жақсы 

әрекеттерден,  жағымды  белгілерден  тұратын  мінез-құлық  сапалары».  Ізгілік  қасиеттерді  Қ.  Әтемованың 

зерттеуіне сәйкес жеке тұлғалық жақсы мінез-құлықты, жеке тұлғалық мазмұндық, жеке тұлғалық іс-әрекеттік 

қасиеттер тұрғысынан қарастыру жөн. 

Ал біз зерттеуімізде болашақ мұғалімдердің, соның ішінде педагог-психолог мамандарының кәсіби іс-

әрекетіне қатысты ізгілік қасиеттерінің мазмұны мен құрылымы төмендегілерден тұруы тиіс деп білеміз: 

жеке тұлғалық сапалық қасиеттерден; жеке тұлғалық сапалық қасиеттерді танып, білуге даярлығынан. 

Жоғарыдағы жүргізілген зерттеулер мен талдауларға сүйене отырып, біз «болашақ мұғалімдердің ізгілік 

қасиеттері деп, жеке тұлғалық сапалық қасиеттерді (жақсы мінез-құлықты, оларды мазмұндық, іс-әрекеттік 

тұрғыдан  игеруі)  меңгеруін  және  оларды  танып  білуін,  оларға  өзіндік  бағдар  алуын,  оқу-тәрбие  үдерісін 

ізгілік үдеріс негізінде ұйымдастыруға ұмтылысын (даярлығын) түсінеміз». Ал болашақ мұғалімдердің, оның 

ішінде педагог-психологтың ізгілік қасиеттерін қалыптастыру мәселесі әлі зерттеле қоймағанын көрсетеді. 

Бұл  мәселенің  теориялық  негіздерін  жасау  «болашақ  мұғалімдердің  ізгілік  қасиеттерін  қалыптастыру» 

ұғымының мәнін анықтауды қажет етеді. И.П. Подласый мінез-құлықтың қалыптасуының мынадай үлгісін 

ұсынады: мінез-құлық нормалары мен ережелері жөніндегі білімді меңгеруі 

 сенімнің қалыптасуы 

 

сезімнің қалыптасуы және бұл тізбектен бөлек олардың әрқайсысы жеке-жеке мінез-құлықтың қалыптасуына 

бағытталады. 

«Модель» термині латынның «modues» сөзінен шыққан. Ол «өлшем», «әдіс», «бейне» деген ұғымдарды 

көрсетеді. Педагогика ғылымында модельдеудің бірнеше үлгілері кездеседі. «Модель» - үлгі, сұлба, өрнек, 

өң,  кейіп  деген  ұғымдарды  да  білдіреді.  Сондай-ақ  ғылыми  зерттеулерде  «модель»  ұғымының  орнына 

түрлі ұғымдар қолданыс табуда. Ал қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде: «Модель – бір нәрсенің жалпылама 

алғандағы жобасы, сұлбасы» ретінде қарастырылса, «модельдеу – шамалау, жобалау, долбарлау» үдеріс, әрі 

әдіс ретінде қарастырылады. 

214

Мақсаты 

Болашақ мұғалімдердің оқу-тәрбие үдерісінде ізгілік қасиеттерін 

қалыптастыру 

Ұстанымдар 

Білім беруді, оқу-тәрбие үдерісін ізгілендіру, табиғилық, халықтық 

Нормативтік 

негіздері 

Адам құқығы конвенциясы. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы, 

«Өзін-өзі тану» курсын білім беру жүйесінде оқыту, ЖОО ізгілендіру пәндер 

кешені (педагогикалық-психологиялық және т.б.) 

Мазмұны 

«Өзін-өзі тану»

курсы бойынша 

Ізгілендіру пәндер кешені бойынша 

(педагогикалық,

психологиялық) 

Оқу іс-әрекетіндегі 

ізгілік қасиеттер 

әдістері мен тәсілдері 

Оқыту әдістері: ауызша мазмұндау, әңгіме, көрнекілік т.б. 

оқу әдістері: тапсырмаларды орындау, әдебиеттермен жұмыс жасау, 

т.б.; 

логикалық тәсілдер: талдау, салыстыру, талдап 

қорыту.

Қарым-қатынас нормалары, рольдік ойындар; көрнекі және 

оқытудың технологиялық құралдары; педагогикалық тапсырмалар; 

педагогикалық жағдаяттар.

құралдар

Оқу жұмысы түрлері:

-лекция, семинар, практикалық-лабораториялық жұмыстар;

-оқытушының басшылығымен орындалатын студенттің өзіндік 

жұмысы; 

 студенттің өзіндік жұмысы;

-сынақ, емтихан;

түрлері, формалары

нәтижесі

Ізгілік қасиеттері қалыптасқан болашақ мұғалімдері;

Мейірімді, қайырымды, иманжүзді, сабырлы т.б. қасиеттерді игереді.

Сонымен, зерттеуімізде теориялық модельдеу әдісін басшылыққа ала отырып, зерттеліп отырған сапалық 

қасиеттерді педагогикалық үдерістің құраушылары тұрғысынан қарастыру арқылы, болашақ мұғалімдердің 

ізгілік қасиеттерін қалыптастырудың моделіне сипаттама жасалды. 

жүктеу/скачать 23,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: