Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Международный научно-популярный журнал

60
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
и содержании обучения. Обучение по новым про-
граммам приводит к более высокому уровню раз-
вития  учащихся.  Обеспечивается  сочетание  обу-
чения и воспитания в процессе преподавания всех 
учебных  предметов.  Существенно  повышается 
теоретический и методический  уровни обучения.
В  старших  классах  происходит  процесс  не 
только  количественного  нарастания  знаний,  но 
и  качественного  их  изменения.  Больше  внима-
ния уделяется раскрытию идей, закономерностей, 
обобщающим  выводом.  Возрастает  роль  теории, 
абстрактного  мышления.  Учебные  предметы  изу-
чаются в более глубокой связи. Все большее значе-
ние приобретает проблемный характер изложения 
новых знаний.
 Подъем образовательного уровня на всех этапах 
обучения учащихся является необходимой предпо-
сылкой роста повышения качества эффективности 
учебно-воспитательного процесса в школе.
Обучение  –  целенаправленный  процесс  взаи-
модействия  учителя  и  учащихся,  в  ходе  которого 
происходит усвоение знаний, умений и  навыков, 
осуществляется воспитание и развитие учащихся.
Ученые, занимающиеся этой проблемой, зани-
мают различные теоретические позиции, характе-
ризуют  и классифицируют методическую работу, 
определяют закономерности, которые ею управля-
ют, а также раскрывают механизмы, действующие 
при этом.
Т.Б.  Харисов  в  своем    исследовании    рассма-
тривает  интенсификацию методической работы  в 
общеобразовательной  школе на основе программ-
но-целевого подхода, причем считает, что целевой 
подход определяет и оценивает  управленческую и 
психолого-педагогическую  деятельность  с  точки 
зрения конечных результатов и который  включает 
в себя следующие основные процедуры: 
- определение целей деятельности и их упоря-
дочение;
-  формирование  для  реализации  целей  специ-
фических  организационных  структур,  включаю-
щих как постоянные, так и временные органы;
-  выработку целевой программы для реализа-
ции  поставленных  задач [2]. 
Целевая    программа,  по  мнению  Т.И.  Третья-
кова, составляется в школе  под реализацию  про-
блем, которые  нужно решить немедленно. Опреде-
лению целей деятельности предшествует диагноз 
состояния  учебно-воспитательного  процесса,  ка-
дров,  контингента  учащихся,  учебно-материаль-
ной базы. [3]
Диагностируя  состояние  учебно-воспитатель-
ной работы, в опытно-экспериментальных школах 
можно  четко  определить  основные  направления 
индивидуальной особенности учащихся.
Требование  учитывать  индивидуальные  осо-
бенности  учащихся  в  процессе  обучения  –  очень 
давняя  традиция.  Необходимость  этого  очевидна, 
ведь учащиеся по разным показателям в значитель-
ной мере отличаются друг от друга. Это требова-
ние  находит  отражение  в  педагогической  теории 
под названием индивидуального подхода.
Школа – не конвейер, а сфера созидания широко 
мыслящих  индивидуальностей.  Главным  приори-
тетом в деятельности казахстанского среднего об-
разования  является  формирование  духовно-нрав-
ственных  устоев,  развитие  индивидуальных 
творческих  способностей  учащихся  и  подготовка 
их к реальной жизни" - так отмечают руководители 
органов  системы  образования.  В  психолого-педа-
гогических исследованиях в области учета индиви-
дуальных особенностей учащихся ограничиваются 
в основном лишь внутриклассной индивидуализа-
цией  учебной  работы.  Нынешний  период  настоя-
тельно требует  индивидуального подхода к этим 
проблемам.
Психолого-педагогические  исследования  Ю.К. 
Бабанского, Л.В.Занкова, М.В.Зверевой, И.Ф.Хар-
ламова показывают необходимость методического  
и индивидуального подходов к каждому учащему-
ся, так как: 
во-первых,  развитие  должно  происходить  на 
доступном уровне. Таким образом, обучение при-
менительно к каждому отдельному ученику может 
быть  развивающим  лишь  в  том  случае,  если  оно 
будет  приспособлено  к  уровню  развития  данного 
ученика,  что  возможно  только  с  помощью  учеб-
но-методической  работы;
во-вторых, необходимость исходить из достиг-
нутого методического уровня влечет за собой тре-
бование выявления этого уровня у каждого учени-
ка.  Соответствующее  изучение  учащихся  следует 
рассматривать как предпосылку обучения;
в-третьих, развитие умственных способностей 
предполагает  специальные  средства  –  развива-
ющие  задания,  которые  по  содержанию  должны 
быть  оптимальной  трудности  и  которые  должны 
формировать  рациональные  умения,  соответству-
ющие методическим системам  обучения.
Исследования ученых, посвященные вариантам 
развития  учащихся,  убеждают,  что  индивидуаль-
ный подход, в особенности для слабых учащихся, 
должен  быть  направлен,  прежде  всего,  на  общее 
развитие  учащихся,  что  является  предпосылкой 
для приобретения знаний, умений и навыков. 
И.Ф.  Харламов  в  своих    рекомендациях  сви-
детельствует  о  том,  что  задача  индивидуального 
подхода к учащимся будет решаться более успеш-
но, если на уроках широко практикуется самостоя-
тельная учебная работа учащихся, ими  правильно 
применен методический  подход к более слабым и 
сильным ученикам и обеспечена  объективность в 
процессе проверки и оценки знаний учащихся. [4]
Особую значимость в целях повышения эффек-
тивности  урока  приобретает  изучение  индивиду-
альных особенностей учащихся на основе единой 

61
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
системы  оценки  возможностей  каждого  ученика 
коллективом  учителей.  Такое  изучение  учащихся 
позволяет учителю правильно определить содержа-
ние учебно- воспитательного процесса на каждом 
этапе урока, обеспечить индивидуальный подход к 
учащимся. Итак, по мнению  ученых- психологов,  
индивидуальные особенности личности учащегося 
обусловливает процесс обучения. К таким особен-
ностям учащихся, прежде всего, относятся:
- обучаемость, то есть общие умственные спо-
собности, а также специальные способности;
-   учебные умения;
-    обучаемость,  которая  состоит  как  из  про-
граммных,  методических,  так  и  внепрограммных 
знаний, умений и навыков;
-  познавательные интересы;
-  состояние здоровья ученика;
-    физические  и  психические  качества  лично-
сти.
Необходимость  учета  индивидуальных  осо-
бенностей учащихся влечет за собой организован-
ность, активность каждого ученика в процессе об-
учения.
Основным  критерием  методической  работы 
в  учебно-воспитательном  процессе  являются  ре-
зультаты  педагогического  труда,  качество  знаний 
учащихся, уровень их развития и воспитанности, 
их умение применять полученные знания в жизни 
и на практике.  В преподавании предметов учителя 
должны учитывать, что для обеспечения глубоки-
ми знаниями и повышения уровня воспитанности 
учащихся требуются усилия и различные методи-
ческие приемы и методы обучения. [5]
В современной школе, где один учитель одно-
временно занимается с большой группой учащих-
ся, это и является узловой проблемой индивидуа-
лизации  обучения.  Однако  и  относительно  малое 
количество учащихся само по себе автоматически 
не  обеспечивает  учет  индивидуальных  особенно-
стей  учащихся.  В  повседневной  школьной  прак-
тике  довольно  часто  встречаются  случаи,  когда  в 
классе с малым количеством учеников  методиче-
ские    возможности  учителей  не  используются.  А 
ведь  только  учитывая  индивидуальность  каждо-
го  школьника,  можно  достичь  его  полноценного 
развития, дать возможность проявить активность, 
интерес к учению. Учет индивидуальных особен-
ностей каждого ученика остается сложной пробле-
мой в работе методических объединений, требую-
щей от учителя большой подготовительной работы 
к  уроку  и  напряженного  труда  во  время  его  про-
ведения,  глубокого  понимания  особенностей  раз-
вития  личности.  Индивидуализацию  учебно-вос-
питательного процесса на основе инновационного 
подхода целесообразно начинать с изучения учеб-
ных возможностей учащихся. Каждая школа имеет 
свою направленность этой работы. Чтобы разумнее 
использовать индивидуальный подход к учащимся, 
видеть движение классных коллективов и сравни-
вать  их,  классные  руководители  ежегодно  запол-
няют  информационные  листки  основных  качеств 
личности  и  черт  характера  своих  воспитанников. 
Сравнение данных прошлых лет дает возможность 
наметить  вопросы  методической  работы  по  про-
блемам  воспитания,  определить  систему  работы 
на следующий год, а руководителям школы срав-
нивать  работу  классных  руководителей,  увидеть 
ее  результативность.  Эти  данные  позволяют  про-
следить тенденции развития школьников каждого 
класса,  а  также  классных  коллективов  в  целом. 
Эти сведения помогают учителям в методической 
работе  организовать  целесообразную  коллектив-
ную деятельность учащихся, их общение, форми-
ровать органы ученического коллектива. Поэтому 
для разработки методической системы нужны но-
вые  педагогические  подходы,  новое  методиче-
ское мышление, иной, чем прежде, методический 
инструментарий.  Необходимо  переосмыслить 
сущность      участия  учителей  в  инновационном 
процессе и внести коррективы в содержание мето-
дической работы в школе.
Таким  образом,  совершенствование  обучения 
и  воспитания  самым  тесным  образом  связано  с 
проблемой повышения его качества, с четкой орга-
низацией методической работы в школе на основе 
инновационного подхода.
Литература:
1  Баймолдаев Т.М. Педагогический менеджмент и современное управление школой. А., 2001. – 136 с.
2  Харисов Т.Б. Интенсификация методической работы в общеобразовательной школе             на основе программ-
но-целевого подхода: автореф. … дис.канд. – Казань, 1992. – 16 с.
3   Третьяков Т.Н. Управление школой по результатам. М.: Новая школа, 1998.- 288с.
4   Харламов И.Ф. Педагогика. М.: Высшая школа. - 1990. - 271с.
5  Бахрамова Г.А., Сихынбаева Ж.С., Сихымбаев К.С., Шингисбаева Ж.А.  Повышение инновационной и методиче-
ской компетенции педагогических кадров / Сборник научных трудов ХХІҮ Международной научно-практической кон-
ференции «Наука в современном мире» Секция Педагогические науки. – Россия,  г.Таганрог  30  октября 2015г.-С. 30-34

62
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
ӘОЖ 371.134
Әмірбекұлы Алданазар 
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының доценті, п.ғ.к.,  amirbekuly@inbox.ru 
Кадирбаева Роза Изтлеуовна 
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының доценті, п.ғ.д., roza-1961@mail.ru 
Адылбекова Эльвира Тулепбергеновна 
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының оқытушысы,  adylbekova_elvir@mail.ru 
“ҚҰЗІРЕТТІЛІК” ҰҒЫМЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ ЖАЙЛЫ
Түйін. Мақалада  қазіргі кезде құзіреттілік ұғымына қатысты әлемдік зерттеушілердің ой қорытуларына шолу 
жасалған. Информатиканың қазіргі жетістіктері мен информациялық технологиялардың өндірістік және әлеумет-
тік үдерістерге кіріктірілуінің қоғамдағы қызмет сипатын  өзгерткені көрсетіліп,  қызметтің жалпылама сипат-
тамасы ретінде  мақсатты іс-әрекеттің жалпылама алгоритмі (МІЖА)  ұсынылған. 
Резюме. В статье сделан обзорный анализ высказываний мировых исследователей относительно современного 
понятия компетентености. Показано, что современные достижения информатики и широкое использование инфор-
мационных технологий в пройзводственных и социальных процессах, в качестве обобщенного описания деятельности 
предложен обобщенный алгоритм целенаправленного действия (ОАЦД). 
Summary. The paper made statements overview of the world's researchers regarding modern concepts kompetentenosti. It 
is shown that modern achievements of computer science and the use of information technology in proyzvodstvennyh and social 
processes, as a general description of the activities proposed generic algorithm purposeful action (OATSD). 
Еліміздегі    болып  жатқан  экономикалық,  мә-
дени,  қоғамдық  өзгерістерге  сай  үлкен  жауапкер-
шілікті сезіну – өз ісінің шебері, бәсекеге қабілет-
ті,  жан-жақты дамыған маман дайындауды  қажет 
етеді.Қазіргі  білім  саласы  адамның  ішкі  табиғи 
мүмкіндіктерін  ашып,  әр  адамға  өзінің  «Менін» 
сезінуге,  толықтыруға  көмектесетіндей,  сыртқы 
әлеммен  әлеуметтік  қарым-қатынастарда  өз  оры-
нын  табуға,  өзін  шығармашылықпен  өзгертуге 
ықпал етуі тиіс. Қоғам дамуының, жалпы, адамзат 
дамуының ендігі бағыты, негізі, жас ұрпақты оқы-
тудың түпкі мақсаты, әлемдегі ең басты құндылық 
ретіндегі Адамның дамытылуына және дербес да-
муына жағдай жасау болуы керек.
Бұл  бағытта,  әлеуметтік  және  білім  салалар-
дағы ғалымдар мен мамандардың айтуы бойынша, 
қоғам  өміріне“құзірет”  және  “құзіреттілік”  фено-
мендерін кіріктіру арқылы  оң нәтижелерге жетуге 
болады.  Мәселен,  ҚР  президенті  Н.Назарбаевтың 
“Жаңа  әлемдегі  жаңа  Қазақстан”  атты  Қазақстан 
халқына  жолдауында,  егемендік  алған  мемле-
кетіміздің  экономикалық,  әлеуметтік  және  саяси 
өркендеуі үшін, әлемдік деңгейде нәтижелі жұмыс 
жасай  алатын  кәсіби  құзіретті  маман  даярлау  қа-
жеттілігіне ерекше мән берілген болатын.
Себебі,  қазіргі  кезде  кәсіби  құзіреттілік  бәсе-
кеге қабілеттіліктің басты көрсеткіші болып отыр. 
“Кәсіби құзіреттілік” әрбір адаммен бірге   бүкіл 
елдің  де  әлеуметтік,  рухани  және  интеллектуаль-
дық дамуының өлшемі болып табылады. Дамуды 
көздейтін кез келген кәсіпорын үшін жұмысқа қа-
былдаудың басты  критерийі – кәсіби құзіреттілік-
тің  даму  деңгейі.Олай  болса  қоғам  үшін    кәсіби 
құзіреттілік,  жалпы  алғанда,  құзіреттілік  ұғымы-
ның мәнін анықтау қажеттілігі туындайды.
Қоғамда 
құзіреттілік 
туралы 
көзқарас 
1960-жылдардың  соңы  мен    1970-жылдардың 
басында  батыс,  ал    ТМД  елдері  әдебиеттерінде 
1980-жылдары  туындай  бастады.Сол  уақыттан 
бері  әлемдік  зерттеушілер  әлеуметтік,  педагоги-
калық  ғылымдардың  қазіргі  даму  деңгейіне  бай-
ланысты,  “құзіреттілік”  ұғымын  “құзірет”  ұғы-
мымен  байланыстыра  отырып,  өзіне  ыңғайлы 
түрде, яғни өз мұқтаждығы тұрғысынан, түсіндіріп 
келеді.  Алайда,  осы  кезге  дейін  “құзірет”  және 
“құзіреттілік”  ұғымдарының  дәл  анықтамасын 
анықтауда  бір  мәнділікке  қол  жеткізілмей  отыр. 
Яғни,“құзірет”  пен  “құзіреттіліктің”анықтамасы 
берілмеген.    Аталған  ұғымдарға  қатысты  әлемдік 
зерттеушілердің ой қорытуларына шолу жасалық.
Ресейлік  “Жалпы  білім  мазмұнын  жетілдіру 
стратегиясы” құжатында түйіндік ұғымы құзірет-
тілік  болып  табылатын  қазіргі  заманғы  ресейлік 
білім саласы жүйесіндегі құзіреттілік көзқарастың 
негізгі  қағидалары  тұжырымдалды.  Бұл  құжатта 
“Құзіреттілік  ұғымының  білім  немесе  біліктілік, 
немесе  дағды  ұғымдарынан  ауқымды  екендігі 
аталып өтілді. Құзіреттілік ұғымы  когнитивтік,о-
перациялық  технологиялық  құрамдас  бөліктер-
мен  бірге  мүдделілік,этикалық,  әлеуметтік  және 
хам-харакеттік  бөліктерді  де  қамтиды.  Ол  оқыту, 
білім,  біліктілік  сияқты  оқыту  нәтижелерін,  құн-
дылықтар жүйесін, әдеттерді т.б. қамтиды. Құзірет-
тілік оқу процесімен бірге отбасының, достардың, 
жұмыстың,  саясаттың,  діннің,  мәдениеттің  және 
т.б.  әсерінен  қалыптасады.  Осыған  байланысты, 
көзқарасты іске асыру оқушы өмір сүріп және да-
мып отырған білімдік,мәдениеттік ахуалдарға тәу-
елді.”- деп көрсетілген.
A.B.Хуторской  «құзірет»  және  «құзіреттілік» 

63
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
ұғымдарын  келесі  түрде  ажыратады  [1]:  "Құзірет 
латынның competentia сөзінен аударғанда адамның 
жақсы хабардар, танып-білген және оған қатысты 
тәжірибе    жинақтаған  мәселелерінің  жиынтығы. 
Белгілі  бір  саладағы  құзіретті  адамда,  оған  осы 
салада  тиімді  іс-әрекет  жасауға  және  осы  сала 
жөнінде  негізді  тұжырым  жасауға  мүмкіндік  бе-
ретін білім мен қабілеттер болады. Жалпылық пен 
жекелікті ажырату үшін, көбінесе синоним ретін-
де қарастырылатын «құзірет» және «құзіреттілік» 
ұғымдарын  бір  бірінен  ерекшелейміз.  Құзірет 
--тұлғаның    нысандар  мен  үдерістердіңбелгілі 
бір  шеңберіне  қатысты  және  олар  арқылы  сапа-
лы,  әрі  жемісті  қызмет  ету  үшін  қажетті,  өзара 
байланысқан  сапаларының  (білімдері,  біліктілік-
тері,  дағдылары,  қызмет  қабілеттері)  жиынтығы. 
Құзіреттілік– адамның, осы құзіретке және қызмет 
нысанына  қатысты  тұлғалық  көзқарасын  қамти 
отырып, құзіретті игеруі. "
В.Д.Шадриков  бойынша  құзірет  –  белгілі  бір 
адамның  жақсы  хабардарболған  мәселелерінің 
шеңбері, оның құқықтары мен өкілеттілік шеңбері. 
Яғни,  құзірет  қызмет  субъектісіне  қатысты  емес, 
ол  қызметтің  өзіне  қатысты.  Басқаша  айтқанда, 
құзірет –адам табысты шеше алатынқызметке бай-
ланысты функциональдық нысандар. Құзіреттілік 
–  қызмет суъектісіне байланысты. Бұл тұлғаның, 
белгілі  бір  мәселелерді  шеше  алуына  мүмкіндік 
беретін байлығы.
С.Г.Вершловский  мен  Ю.Н.Кулюткин  құзірет-
тілікті  тұлғаның  сипаттамасы  ретінде,  ал  В.Ю.
Кричевский  функцияның  іске  асырылуы  ретінде 
қарастырады. В.А.Сластениннің түсіндірмесі бой-
ынша құзіреттілік – тұлғаның коммуникабельділік, 
конструктивтік,  ұйымдастырушылық  біліктілік-
терінің жиынтығы болса,  Л.И.Панарин бойынша 
–  субъектінің    әлеуметтік  және  техникалық  сала-
лардағы арнайы қызметінің сапасы, өз жұмысы ба-
рысында іс жүзінде пайдалану мүмкіндіктері мен 
қабілеттерінің жиынтығы.
Көптеген  ресейлік  зерттеушілер  құзіреттілік 
–    білім  игерумен  бірге,  мәселелерді  оны  түсіне 
отырып  шеше  білуге  потенциалды  түрде  дайын 
болуы деген көзқарасты жақтайды. Мәселен, М.А. 
Чошанов бойынша құзіреттілік келесі үш белгінің 
жиынтығы:  білім ұтқырлығы, операциялық және 
ұтқырлық білімнің игерілуі; белгілі бір уақыттағы 
белгілі бір шарттарға барынша сәйкес келетін бір 
немесе  екінші  бір  әдісті  пайдалану  біліктілігі, 
әдістің  икемділігі;  ойлаудың  сыншылдығы,  яғни, 
көптеген тиімді шешімдерге күмәнмен қарау.  
Отандық  ғалымдар  М.Х.  Балтабаев,  Б.К.Кен-
жебеков,  Ш.  Құрманалина,  Г.Ж.Мендибекова, 
М.Ө.Мұқашева,  Р.О.  Нурканова,  С.И.Ферхо,  Н.
Шаметов, Б.Р. Қасқатаева және т.б. кәсіби құзірет-
тіліктің  түрлі  дербес  жағдайларын  зерделеп  қа-
растырған.  Мәселен,  Б.К.Кенжебеков  “кәсіби 
құзырлылық – фундаментальді білімдер, адамның 
біліктері мен қабілеттері, кәсіби елеулі және жеке 
тұлғалық қасиеттері, жоғары деңгейдегі мәдениет-
тілік пен шеберлік, іс-әрекетін шығармашылықпен 
ұйымдастыра  білу,  үздіксіз  өзін-өзі  жетілдіруге 
ұмтылыс”, – деп анықтады.
Б.Р.  Қасқатаеваның  ойы  бойынша:  кәсіби-пе-
дагогикалық  құзіреттілік  –  негізінен  тұлғаның 
психологиялық  және  педагогикалық  ғылым  сала-
ларындағы  білімділігі,  ұжымда  әлеуметтік  құнды 
жұмыстарды  шығармашылықпен  жоғары  деңгей-
де  жүргізе  алатын  теориялық  және  практикалық 
дайындығы және білімді ақпараттандыру жағдай-
ындағы кәсіби тұлғалық қасиеттерін дамыта білу 
қабілеттерінің жиынтығы [14].
Алыс  шет  ел  мемлекеттеріндегі  ғылыми  зерт-
теулерде, қазіргі жұмыс-керге қойылатын талапта, 
оның  білімі  мен  кәсібилілігінің  формальді  фак-
торынан  көрі,  тұлғалық  қасиеттерінің  әлеуметтік 
құндылығы  жоғары  қойылады  [3,4,5].  Америка-
ның  әлеуметтік  ғылымында  құзырлылықты  жұ-
мыскердің моделі, маманның жеке психологиялық 
қасиеттер  жиынтығы  ретінде  қолданған.  Оның 
құрамына ұқыптылық, тәртіптілік, өз бетімен жұ-
мыс  жасай  білу,  қарым-қатынас  жасай  білу,  өзін-
өзі  дамыту  жатады.  Америкалық  зерттеулерде 
“құзырлылық” пен “жоғары біліктілік” ұғымдары 
бір  мағынада  қолданылады.  Жоғары  біліктілік-
тің  құрамына  теориялық  білім  мен  практикалық 
дағдылардың  жиынтығы  енеді  және  әлеуметтік 
ортадағы іс-әрекеттіңорындалу барысында жұмы-
скердің  тұлғалықдаму  дәрежесін,  еңбек  нәтиже-
сінің экономикалық көрсеткішін білдіреді. 
Жапондық зерттеушілер  “заман  маманы” ұғы-
мына  тұлғаның  адамгершілік,  парасаттылық,  ше-
берлік,  мүлтіксіз  шыныққандық  т.б.  қасиеттерін 
енгізеді [6].
Келтірілген ой қорытулардан келесі жалпылама 
тұжырым  жасауға  болады:  Құзіреттілік    –    адам-
ның  қандайда  бір  қызметті  дұрыс  атқаруының 
көсеткіші, параметрі.
Ендігі мәселе – “қызметті дұрыс атқару” сөзтір-
кесінің  қалай  түсіні-луінде.  Мәселеге  информа-
тиканың  қазіргі  жетістіктері  мен  информациялық 
технологияның  өндірістік  және  әлеуметтік  үдері-
стерге  кіріктірілуі  тұрғы-сынан  қаралық.  Өйт-
кені,  әдемдегі  жағдай  информатиканың  қазіргі 
жетістіктеріне байланысты түбегейлі өзгеріп отыр. 
Информациялық  технологияның  өндіріспен  бірге 
әлеумет-тік салаларға да кеңінен кіріктірілуі ком-
пьютерді  қуатты  еңбек  құралына  айналдырды. 
Нәтижеде  қоғамдағы  қарым-қатынас  сипаты  өз-
герді.
Шындығында,  информациялық  технология 
кеңінен  пайдаланыла  баста-ғанға  дейінгі  дәуір-
де  адамдар  арасындағы  қарым-қатынас  ашық 
сипатта  орын  алатын.  Яғни  бір  мәнді  өтпейтін. 
Адамдардың  бірі  қарым-қатынаста  жетек-шілік 
роль атқарса, екіншісі – бағыныңқы адам ретінде 

64
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
іс-әрекет жасайтын. Ал жетекші адам екінші адам 
туралы–  “ол мені түсінеді” деп ойлап, осы сенімге 
сай  іс-әрекет  жасайтын.  Түсініксіздік  орын  алған 
жағдайда, мәселе басқа бағытқа ауысатын. Бірінші 
адам өз ролін жоғалтып алғандықтан, әрбір тарап 
анықтаушы  сұрақтар  қою  арқылы,  ең  алдымен, 
кімнің  жетекші  роль  атқаратынын  анықтауға  ты-
рысатын. Мәселе шешілген жағдайда қарым-қаты-
нас жалғасатын. Керісінше болғанда қарым-қаты-
нас нәтижесіз аяқта-латын.
Компьютердің  қуатты  еңбек  құралына  айна-
луына  байланысты,  қарым-қатынас,  негізінен, 
адам мен компьютер арасында орын алатын болды. 
Қарым-қатынас барысында компьютер адам ерек-
шелігіне  бейімделе  алмай-тындықтан,  адамның 
компьютер ерекшелігіне бейімделуін талап етті. 
Ал  компьютер ерекшелігі – оның жұмысының 
негізін  алгоритм  құрайтындығы.  Іс-әрекеттің  си-
паттамасы алгоритм болуы үшін, ол жалпылық қа-
сиетке ие болуы тиіс. Яғни сипаттама жеке іс-әре-
кетпен бірге, бір типтес іс-әрекеттер класына тиісті 
болуы керек. Сипаттамадағы әрбір операция анық, 
бір  мәнді  және  нәтижелі  болуы  қажет.  Басқаша 
жағдайда  компьютер  адамды  жазалайды.  Нәти-
жеде,  адам  компьютер  ерекшелігіне  бейімделуге 
мәжбүр  болады.  Осылайша  адам  мен  компьютер 
қарым-қатынасы алгоритмдік деңгейде тұйық, бір 
мәнді сипатта өтетін болды.
Енді “қызмет атқару” тіркесіне келелік. “Қыз-
мет атқару” қызметті түсіну, жоспарлау және іске 
асыруды  білдіреді.  Түсіну  мен  жоспарлау  қызмет 
жасаудың  бағдарлық  бөліктері,  аліске  асыру  – 
нәтиже  алу  бөлігі  болып  табылады.  Олай  болса,  
қызметтің жалпылама сипаттамасы ретіндегі алго-
ритм де осындай  бөліктерді қамтуы тиіс. Біз бұл 
алгоритмді мақсатты іс-әрекеттің жалпылама алго-
ритмі деп атадық.
Мақсатты іс-әрекеттің жалпылама алгоритмі.
1.  Іс-әрекеттің орындалу мақсатын анықтау. 
2.  Іс-әрекетті  орындауға  қажетті  бастапқы 
берілгендерді анықтау.
3.  Бастапқы берілгендер мен мақсат арасын-
да байланыс бар немесе жоқ екендігін анықтау.
4.  Байланыс  жоқ болса 13-қадамға өту.
5.  Анықталған  байланысты  табиғи  тілде 
жазу.
6.  Табиғи  тілде  жазылған  байланысты  ар-
найы, алгоритмдік тілге аудару.
7.  Алгоритмді тестілеу.
8.  Тестілеу нәтижесінің мақсатқа сай немесе 
сай еместігін тексеру.
9.  Нәтиже  мақсатқа  сай  болған  жағдайда 
13-қадамға өту.
10.  Нәтиже мақсатқа сай болмаған жағдайда, 
сәйкессіздік себебін анықтау.
11.   Сәйкессіздік себебін жөндеу.
12.  1-қадамға өту. 
13.   Іс-әрекетті орындауды аяқтау.
Кез-келген  алгоритм  сияқты,  жоғарыда  кел-
тірілген алгоритм де адам өмірінде келесі функци-
яларды атқаратынын түсіну қиын емес:
-  мәселенің  шешімі,  яғни  мәселенің  бастапқы 
берілгендерін мақсатқа ауыстыратын бейнелеу;
- іс-әрекеттің түсіндірмесі;
- іс-әрекеттің дұрыс орындалуын тексеру құра-
лы;
- іс-әрекеттің орындалуын түзету құралы;
- іс-әрекетті негіздеу құралы;
- іс-әрекетті басқару құралы;
- алгоритмді орындау арқылы алынатын нәти-
женің операциялық анықтамасы.
Сондай-ақ,  келтірілген  алгоритмді  күнделікті 
өмірде  пайдалану:алгоритмдегі  1-3  қадамдардың 
дұрыс орындалуы адамныңқызметті түсіне отырып 
атқаруына;7,  9-14  қадамдардың  дұрыс  орында-
луыадамның өзіндік рефлекциясына жол ашылуы-
на; алып келетіні де түсінікті. Адамды өмір бойы 
білім алуға мәжбүрлейтін де осы қадамдар. 
Сонымен “қызмет атқару” тіркесі қызметті мақ-
сатты іс-әрекеттің жалпылама алгоритмі бойынша 
орындауды білдіреді.
Енді “іске асыруға” келелік. Іс-әрекетті мақсат-
ты  іс-әрекеттің  жалпы-лама  алгоритмі  бойынша 
орындау барлық кезде дұрыс нәтижеге алып келе 
бермейді.
Ойымыз  түсінікті  болу  үшін  қарапайым  мате-
матикалық мысал қарастырайық:
Үшбұрыштың  қабырғаларының  ұзындықтары  
а, в, с. Ауданын есептеу керек.
Бұл  мәселе  Герон  формуласының  көмегімен 
шешілетіні белгілі. Ұзындықтар және үшбұрыштың 
жарты  периметрінің  формуласы    белгілі  болған-
дықтан,  жарты  периметрдің  мәнін  есептеуге  бо-
лады.  Сонан  соң  белгілі  формуланы  пайдалану 
нәтижесінде аудан мәнін есептеуге болады. Алайда 
кейбір жағдайларда, алынған нәтиже мақсатқа сай 
болмаса, көп жағдайда нәтиже алынбай да қалады.
Мәселе  алгоритмнің  қателігінде  емес.  Мәселе 
–  аудан  есептеудің  тек  қана  дербес  жағдайының 
іске  асырылатындығында  және  осы  жағдайдағы 
алынған ұзындық мәндерінің үшбұрыш ұғымымен 
үйлесімсізділігінде.    Мәселен,  қарастырылған 
жағдайлардағы алынған мәндерге тең ұзын-дықта-
ры бар үшбұрыштар болмайды.
Мысалдан “қызметті дұрыс атқару” үшін мақ-
сатты  іс-әрекеттің  жалпылама  алгоритмін  пайда-
ланып, оның алгоритмін құрудың жеткіліксіз екен-
дігі  шығады.  Қызмет  дұрыс  атқарылу  үшін  түрлі 
қырынан қарастырылуы және  талдаулар нәтиже-
лерінің үйлесімділігі қажет.
Осы  тұрғыдан  алып  қарағанда,  қызметті  екі 
тұрғыдан, адамның назарын өзіне аударатын объ-
ект  ретінде  және  қоршаған  ортаныңүйлесімді 
элементі  ретінде  қарастыруға  болады.    Қызмет 
объект  ретінде    –    өрісі,  компоненттері,  қасиет-
тері,  жасақталыну  әдіс-тері  бойынша  сипатталы-

65
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
нады.  Қоршаған  орта  элементі  ретіндегі  қызмет 
– оны іске асыруды теориялық,  әдістемелік және 
кеңістіктік-уақыттық,    мате-риалдық-техника-
лық  және  құқықтық  тұрғыдан  жәнеіске  асыру 
жоспарын  жасақтау,жоспарды  ой  елегінен  өткізу 
мен  эксперименттік  бағалау,жоспарға  түзету  ен-
гізу,жоспардыіске  асыру  туралы  шешім  қабылдау 
тұрғысынан сипатталады.
Қызметті теориялық қамсыздандыру – қызмет 
жүйесі мен оны іске асыру үдерісінің, әлеуметтік 
ахуалдарға  қатысты  түрлі  шешімдердің  адамға 
немесе әлеуметтік  жағдайға әсері жайлы параме-
трлер  бойынша  теориялық  мәліметтер  жинақтау-
ды  білдірсе,  әдістемелік    қамсыздандыру  –  түрлі 
құжат-тар  мен  т.б.  түрдегі  құралдарды    жасауды 
білдіреді және  қызметтің  іске асырылу мазмұнын 
анықтауды да қамтиды. Кеңістіктік-уақыттық қам-
сыз-дандыру – қызметтің іске асырылуының нақты 
уақыты  мен  кеңістігін  (тереңдік,  ауқымдылық, 
көлем  және  т.б.),  белгілі  бір  уақыт  аралығында 
өтетін  іс-әрекеттің  ритмін,  жылдамдығын,  тізбе-
гін,  таңдалған  әдістердің  еңбек  сиымдылығын, 
ұзақтығын  және    т.  б.  анықтауды  білдірсе,  мате-
риал-дық-техникалық    қамсыздандыру  –  қызмет-
тің іске асырылуын қамтамасыз ететін әлеуметтік 
құралдар мен техниканы білдіреді. Құқықтық қам-
сыз-дандыру  –  қызмет  барысындағы  әлеуметтік 
топтар  қарым-қатынасын  анық-тауда  құқықтық 
негіз  жасауды  немесе  негізді  ескеруді  білдіреді. 
Ешқандай  жоба  елдің  конституциясын,  жоғары 
биліктің  және    білім  жүйесін  тікелей  басқарушы 
саланың заңдарын бұза алмайды.
Жоспар  жасақтау  жобалау  құжаттарын  жа-
сақтау  ережелеріне  сай  іске  асырылса,  жоспар-
ды  ой  елегінен  өткізу  –  бұл  жасалған  жоспарды 
өзіндік  тексеру.  Жоспарды  іс-тәжірибеде  пайда-
ланудың  ерекшеліктері,  оның  қызмет-ке  қаты-
сушыларға әсерінің ерекшеліктері, әсерлердің сал-
дарлары ой жүзінде екшеленеді. Ой эксперименті 
қызметке  қатысушылардың  жоспарланған  жүйе-
дегі  мінез-құлқын  алдын  ала  тексеруді,  нәтижені 
анықталған жеке-даралық сапалар түрінде болжа-
уды білдіреді.
Эксперименттік бағалау – жоспарды бөгде не-
месе оның іске асыры-луына мүдделі адамдардың 
тексеруі. Бөгде адамдар сараптамасы негізінде жо-
баның тәуелсіз сипаттамасы жасалынады.
Эксерименттен  және  ауқымды  сараптамалық 
бағалаудан  соң  жоспарға  түзету  енгізіледі,  яғни 
ескертпелер  алған  соң,    кемшіліктер  анықталған 
соң, жоспар құрушылар оны қайта қарайды, қажет-
ті түзетулер енгізіледі, жаңа идеялармен толықты-
рылады.
Жоспарды іске асыру туралы шешім қабылдау 
–  қызметті  жоспар-лаудың    соңғы,  үйлесімділік 
факторы тағайындалатын процедурасы.  Бұл про-
цедура жоспарды екінші рет түзетумен аяқталады. 
Нәтижеде жоспар дамытылатын, яғни іс-тәжірибе 
барысында  қажетті  түзетулер  енгізу  мүм-кіндігі 
мен  қажеттілігі  алдын  ала  ойластырылған  алго-
ритм болып шығады. 
Қызметті  осылайша,  екі  тұрғыдан  сипаттау 
және оларды үйлесімділік қасиеті бойынша ірілен-
ген бірлікке айналдыру  “құзірет” ұғымын анықта-
уға  мүмкіндік  береді.  Құзірет  –  қызметтіңдұрыс 
іске  асырылуын  қамтамасыз  ететін,объект  және 
қоршаған орта элементі ретіндегі, сипаттамалары-
ның  үйлесімді  бірлігі.  Құзіретті  адам  –  қызметті, 
оның  құзіретінигере  отырып,  мақсатты  іс-әрекет-
тің  жалпылама  алгоритмі  негізінде  орындайтын 
адам.
Құзіреттің берілген анықтамасы, бұл ұғымның  
түрлі түсіндірме сөздіктердегі “бір топ мәселе...”, 
“белгілі  бір  саладағы  білім  мен  тәжірибе”,    “жа-
уапты  адамның  өкілеттік  сұрақтар  жиынтығы”, 
“тәжірибесі  мол  адамның  жақсы  білетін  мәселе-
лер жиынтығы” сияқты мағыналарымен үндес ке-
летінін байқау қиын емес .
Сонымен, құзірет қызметке тәуелді ұғым. Қыз-
мет бар жерде ғана құзірет бар.
Құзіреттілік – құзіретті адамдарды бір-бірінен 
ерекшелеуге  мүмкіндік  беретін  параметр,  яғни 
құзіретті адамның қасиеті.Қасиетті сапалық және 
мөлшерлік тұрғыдан сипаттауға болады.
Құзіреттілікті  сапалық  тұрғыдан  үш  деңгейде 
сипаттауға  болады.  Деңгейлермақсатты  іс-әрекет-
тің жалпылама алгоритмін іске асыру бары-сында 
құзіреттің пайдаланылу толықтығына байланысты 
анықталады.
1-тәжірибелік  деңгейде  құзіреттің    объектіге 
бағдарланған бөлігі пайдаланылады.
2-байыптылық  деңгейде  құзірет  іріленген  бір-
лік ретінде пайдала-нылады .
3-саналылық  деңгейде  құзірет  іріленген  үй-
лесімді бірлік ретінде пайдаланылады.
Құзіреттілікті  мөлшерлік  тұрғыдан  сипаттау, 
оның  анықтамасын  мәнді  есептейтін  алгоритм 
тұрғысынан беру дегенді білдіреді.
Шындығында,  қызмет  –  көптеген  іс-әрекеттер 
жүйесі.  Қызметтің  қаншалықты  нәтижелі  бола-
тындығы осыіс-әрекеттердің құндылығына, қажет-
тілігіне,  адамның  білімдік  қорына,  іс-әрекеттерді 
дұрыс  орындау  мүмкіндігіне  және  мүдделілігіне 
байланысты. 
Сонымен бірге, келтірілген параметрлер адам-
ның  мінез-құлқын  сипаттайды.  Мәселен,  қажет-
тілік  қабілеттіліктен  айтарлықтай  артық  бол-ған-
да,  адам  қауіпсіздік  мәселесіне  басымдық  береді. 
Мүдделілік қажет-тіліктен кем болса, қоршаған ор-
таның  ерекшелігіне  бейімделуге,  ал  артық  болса, 
қоршаған ортаны өзінің  жеке-даралық ерекшелік-
теріне  бейімдеуге  тырысады.  Параметрлер  өзара 
жақын болғанда ғана, адам қоршаған ортамен үй-
лесімді өмір сүруге ұмтылады.
Сондықтан,  адамның  неліктен  осындай  мі-
нез-құлық  көрсеткенін  білу  немесе  адамның  мі-

66
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
нез-құлқын  тәрбиелеуде  сәйкес  ахуал  қалыпта-
стыру    үшін  келтірілген  қажеттілік,  қабілеттілік, 
мүдделілік параметрлері мәндерін есептей алу өте 
маңызды [7]. 
Қызмет  n  іс-әрекеттен  тұрады,  ал  оны  k  адам 
орындайды  деп  есептелік.  Параметрлерді  айқын-
даудағы  басты  көрсеткіш  әр  адамның  білімдік 
қоры – r(i), (i=1, 2, …, k),  ал екіншісі әрбір іс-әре-
кет құндылығы – v(j), (j=1, 2, …, n) болсын.
Білімдік қор мен іс-әрекет құндылығы адамдар 
мен  іс-әрекеттерді  реттеп,  олардың  қызметтегі 
орындарын анықтайды. Сонымен бірге мүмкіндік, 
қызығушылық  және  қажеттілік  параметрлерін  де 
анықтауға мүмкіндік береді.
Адамның    өз  білімдік  қорынан    қандайда  бір 
іс-әрекетті  дұрыс  орындауға  бөле  алатын  үлесін 
оның  сол  іс-әрекетті    дұрыс  орындау  мүмкіндігі 
деп,  бөлгісі  келетін  үлесін  қызығушылығы  деп, 
ал бөлуі тиіс үлесін  сол әрекетті дұрыс орындау 
қажеттілігі деп атайық. Оларды сәйкесінше  х(i,j), 
y(i,j) және z(i,j) түрінде белгілейік. Яғни,
х(i,j)  –  i-адамның   j-іс-әрекетті дұрыс орындау 
мүмкіндігі;
y(i,j)  –  i-адамның   j-іс-әрекетті дұрыс орында-
уға қызығушылығы;
z(i,j)  –  i-адамның   j-іс-әрекетті дұрыс орындау 
қажеттілігі.
Мұндағы  мүмкіндік,  қызығушылық  және  қа-
жеттілік параметрлерінің білімдік қордың үлестері 
екенін  ескеретін  болсақ,  онда  олардың  әрқайсы-
сының жекеленген адам  мен  іс-ірекеттерге бай-
ланысты  қосындылары  толықтықты  анықтайтын 
болғандықтан, төмендегі қасиеттер орын алады:

67
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
Анықталған  мәндер,  мысалы,  адамның  жеке 
ерекшелiктерi,  яғни  оның  мүмкiндiктерi  мен  қы-
зығушылықтары белгiлi болғанда, оларды білімдік 
қорлары, ал іс-әрекеттерді құндылықтары бойын-
ша реттеуге мүмкiндiк жасайды.
Әрине,  іс-әрекетті  мөлшерлiк  бағалау  арқылы 
алынған  мүм¬кiндiк  пен  қызығушылық,  қажет-
тілік,  жеке-жеке  алып  қарағанда,  адам  мен  қыз-
мет  арасындағы  байланыстарды  толық  сипаттай 
ал¬май¬ды. Кең ауқымды сипаттама осы мүмкiн-
дiктердiң және қызығушылықтардың өзара байла-
ныстары  арқылы  алынады.  Мұндай  кең  ауқымды 
байланыс  ретiнде,  iс-әрекеттердің  үйлесімділік 
шамасын алуға болады. 
Іс-әрекеттердiң  орындалу  мүмкiндiктерi,  қы-
зығушылықтары,  қажет-тіліктері  өзара  жақын 
болса,  iс-әрекеттердiң  жақсы  үйлескендігі.  Ал, 
егер  бiр  iс-әрекеттiң  орындалу  мүмкiндiгi,  қы-
зығушылығы,  қажеттілігі,  басқа  іс-әрекеттердің 
орындалу  мүмкiндiктерiнен,  қызығушылықта-
рынан, қажеттілік-терінен анағұрлым жоғары бол-
са,  онда  iс-әрекеттердің  үйлесімділік  дәрежесiнiң 
төмен болғаны.
Іс-әрекеттердiң  үйлесімділігі  қабілеттілік, 
сұраныс және мүдделілік сияқты ауқымды параме-
трлерді анықтауға мүмкіндік береді. Мұндағы қа-
білеттілік – адамды қызметтің атқарушысы ретінде 
сипаттаса, сұраныс ¬– қызметті қоршаған ортаның 
осы  қызметке  мұқтаждығы,  яғни  қызметтің  қор-
шаған  орта  функциясының  іске  асуына  тигізер 
оң әсері, тұрғысынан сипаттайды.  Ал мүдделілік 
¬–  қызметті  дұрыс  іске  асырудың  адам  дүниета-
ны-мына, көзқарасына, өмірлік мақсатына сай ке-
луінің сипаттаммасы.
Құзіреттілік ¬– адамның қызметті іске асыруға 
қатысты  қабілет-тілік,    сұраныс  және  мүдделілік 
шамаларының  бiр тектес болу дәре¬жесi. 
Қазіргі  ғылымда  шама  мәндерінің  бiр  тек-
тес  болу  мөлшері  ретінде  дисперсия  мәні  қабыл-
данған.  Бұл  жағдай  қабілеттілікті,  сұраныс  пен 
мүдделілікті, құзіреттілікті төмендегіше анықтауға 
мүмкіндік жасайды:
Қабілеттілік x =1- D(х(i,1),х(i,2), …,х(i,n));
Сұраныс  y = 1- D(y(1,i),y(2,i), …,y(n,i));
Мүдделілік 
z= 
1- 
D(z(i,1),z(i,2), 
…,z(i,n)),(i=1,2,…, k).
Құзіреттілік  х =1- D(х, y,z).
Сонымен,  адам  биологиялық  тірі  жан  ретінде 
өмір сүреді. Әлеуметтік топ мүшесі ретінде белгілі 
бір қызмет атқарады. Өмір сүру мен қызмет бары-
сында қалыптасып дамиды. Даму – адамның ана-
томиялық-физиологиялық жетілуі мен оның жүй-
келер жүйесі мен психикасының жетілуі, сонымен 
бірге,  танымдық  және  шығармашыл  қызметінің 
жетілуі  барысында  орын  алатын  мөлшерлік  және 
сапалық  өзгерістер  үдерісі.  Қалыптасу  –  қызмет-
тің  тәжірибелік,байыптылық,  саналылық  деңгей-
лерінің бірінде іске асырылуының әдетке айналуы. 
Құзырлылықтың  тәжірибелік    деңгейіндегі 
қызмет  әлеуметтік  тәжірибеге  негізделетіндіктен, 
оны орындаушы  адам – тәжірибелі деп аталады. 
Тәжірибелі адам білімге мұқтаж. Ұзақ уақыт бойы 
ол  мұқтаждықты  білім  саласы  қанағаттандырып 
келді.  
Алайда,  информатиканың  қазіргі  жетістіктері-
не  байланысты  нарықтық  қарым-қатынастар,  ең 
алдымен,  адамның  бір  сәттік  ләззаттық  сезімін 
қанағат-тандыруға  қызмет  етсе,  информаци-
ялық  кеңістіктің  кез-келген  нүктесінен,  қажетті 
мәліметті ешқандай қиындықсыз алу мүмкіндігіне 
байланысты,  ауыр,  табандылықты  қажет  ететін, 
шығармашыл  ой  және  дене  еңбегіне  қатысты 
сүйіспеншілік  пен  міндеттілік  қоғам  дамуының 
маңызды алғышарты ретіндегі функциясын жоғал-
та бастады. Қоғамдық, саяси және әлеуметтік қа-
рым-қатынастар адам мен компьютер арасындағы 
коммуникативтік үдеріске айналды. Адам техника-
лық  және  нарықтық  манипуляция  объектісіне  ай-
нала бастады. 
Қоғамдық  қарым-қатынастарды  түбегейлі  ре-
формалауды  қажет  ететін,  адамзаттың  даму  та-
рихында  бұрын  болмаған  мұндай  құбылыстарға 
қоғам, әсіресе білім саласы,  дайын болмай шықты.
Өйткені,  аталған  құбылыстардың  жаппайлық  си-
пат  алуына  байланысты,оның  салдарларын  жою 
үшін логикалық-алгоритмдік және жүйелік-комби-
наторикалық ойлау жүйелері қалыптасқан адамдар 
қажет. 
Адамзат  өз  даму  тарихында  логикалық-алго-
ритмдік  және  жүйелік-комбинаторикалық  ойлау 
деңгейлеріне  жетпегендіктен,  аталған  сипаттағы 
адам  даярлау  ісінің  шебері,  тәжірибелі  мамандар 
аз.  Тіпті  жоқ  деуге  болады.  Сондықтан  оқыту-
дыңсырттай  қарағанда  оқытудың  тиімді,  ал  шын 
мәнінде, педагогикалық, психологиялық тұрғыдан 
зиянды әдістеріне үйірсектену белең алуда. Білім 
саласында  мұндай  әдістердің  басымдыққа  ие  бо-
луы, білім сапасын төмендетіп, шәкірттердің оқуға 
қызығушылығын күрт төмендетуде. 
Осыған  байланысты,  білім  саласының  барлық 
компоненттері  құзіреттілік  қалыптастыру  тұрғы-
сынан  қайта  құрылуы  қажет.  Бұл  мәселені  қара-
стыру келесі еңбек еншісінде. 

68
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
Әдебиеттер:
1. 
Введенский В.Н. Моделирование профессиональной компетентности педагога // Педагогика. - 2003. - №10. - 
С. 51-55. 
2. 
Иванова Д.И., Митрофанов К.Р., Соколова О.В. компетентностный подход в образовании. Проблемы. Поня-
тия. Инструкции. - М.: АПК и ПРО, 2003. - 101с. 
3. 
Коджаспирова Г.М., Коджаспиров А.Ю.  Педагогический словарь: для студ. Высш. И сред. Пед. Учебных 
заведений. - М.:  2000.- 176 стр.  
4. 
Кучугурова Н.Д. Формирование профессиональной компетентности будущего специалиста // Проблемы и 
перспективы педагогического образования в XXI веке. - М., 2000. - С. 360-362. 
5. 
Лукьянова М.И. Психолого-педагогическая компетентность учителя // Педагогика. - 2001. - №10. - С. 56-61. 
6. 
Равен Дж. Компетентность в современном обществе: выявление, развитие и реализация: Пер. с англ., - М: 
КОГИТО-ЦЕНТР, 2002. – 254 стр.
7. 
Хуторской А.В. Ключевые компетенции как компонент личностно-ориентированной парадигмы // Народное 
образование. - 2003. - № 2. - С. 32-35.
8. 
 Әмірбекұлы А. Оқу процесін оптимальді-әдістемелік басқару негіздері. - Шымкент. Қ. А.Яссауи атындағы 
ХҚТУ, 1999.-156 б.
9. 
 Математика в социологии. Моделирование и обработка информации. Под ред. А. Г. Аганбегяна и Ф. М. Бо-
родкина. - М.: Мир, 1997.-285 стр.
10.   Михеев В. И. Моделирование и методы теории измерений в педагогике: Науч.-метод. пособие для педаго-
гов-исследователей, математиков, аспирантов и науч. работников, занимающихся вопросами методики пед. исследо-
ваний. - М.: Высш. шк.,  1997. – 132 стр.
11.  Moriva  Seiji,  Naoki  Ohta.  The  rentativeof    Logic  curriculum  in  Elementary  school  and  the  practiced  example. 
2007,12.
12.  RaintrNiermtyer, Manuel Seyffert. Moivation. Haufe.2008. – 180 р.
13.  Чипанах В., Лефстед Я.И., Вайлер Г.  Federal-provincial relation Education…, Gredo, №1. - С. 48-52.
14.  Қасқатаева Б.Р. Болашақ математика мұғалімінің әдістемелік құзыр-лылығын қалыптастыру. Моногра-
фия. – Алматы.ҚазМемҚызПу, 2009.-345 б.

69
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
УДК 373.1:005.342 (574)

жүктеу/скачать 4,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: