ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАННЫҢ САЯСИ ЖАҢАРУЫ

ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАННЫҢ САЯСИ ЖАҢАРУЫ: 
ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ ТАҒЫЛЫМ 
 
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗҰПУ-ДЫҢ ТАРИХ ФАКУЛЬТЕТІНІҢ 
ТЕОРИЯЛЫҚ-ҚОЛДАНБАЛЫ САЯСАТТАНУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТАНУ 
КАФЕДРАСЫ ӨТКІЗГЕН ДӨҢГЕЛЕК ҮСТЕЛ 
 
Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіздігін алып, егеменді ел болғалы да 20 жыл уақыт 
өтті.  Осы  уақыт  аралығында  еліміз  талай  белестерден  өтіп,  талай  биіктерді  бағындырды. 
Қазіргі кезде Қазақстан өзінің ішкі және сыртқы саясатында даму бағыты нақты айқындалған 
дербес мемлекет.  
Ата-бабаларымыз  сан  ғасырлар  бойы  армандап  өткен  тәуелсіздіктің  таңы  тек  1991 
жылдың  16  желтоқсанында  ғана  атты.  Біз  бұл  күнге  үлкен  қиындықтардан  өтіп  барып  қол 
жеткіздік. Ақыр соңында әкімшіл-әміршіл тоталитарлық  жүйені  күйретіп, Кеңес Одағының 
құрсауынан босап, елде демократиялық саяси жүйе қалыптастырдық. Осы, тарихи тұрғыдан 
алғандағы  қысқа  уақыт  аралығында  еліміздің  саяси  өмірінде  көптеген  түбірлі  өзгерістер 
болды.  Қазіргі  таңда  еліміз  саяси  жаңғыртудың  жаңа  кезеңдеріне  аяқ  басты.  Міне,  осыған 
орай  үстіміздегі  жылдың  желтоқсан  айында  Абай  атындағы  ҚазҰПУ-дың  тарих 
факультетінің теориялық-қолданбалы саясаттану және әлеуметтану кафедрасы Қазақстанның 
тәуелсіз  ел  болғанының  20  жылдығына  арнап  «Тәуелсіз  Қазақстанның  саяси  жаңаруы: 
тәжірибе  және  тағылым»  деген  тақырып  төңірегінде  рес-публикаға  танымал  ғалымдар  мен 
белгілі саясаттанушылардың басын қосып панельді пікір-сайыс форматында іс-шара өткізген 
болатын.  Бұл  бас  қосуға  саясаттанушылар  мен  саясаткерлер,  ғалым-дар  Ғ.Есім,  Г.Кан, 
Д.Көшім, Н.Ерімбетов, А.Сарым, Е.Алияров, С.Көшкімбаев, С.Орумбаев және т.б. қатысты. 
Қазақстан  Республикасының  тәуелсіздігінің  20  жылдығына  арналған  іс-шараны  белгілі 
саясаттанушы Нұрлан Ерімбетов өзінің алғы сөзімен бастады:  
– Құрметті әріптестер, дөңгелек үстелге қатысушылар мен қадірменді қонақтар! Міне, бүгін 
Абай  атындағы  ҚазҰПУ-дың  тарих  факультетінің  теориялық-қолданбалы  саясаттану  және 
әлеу-меттану  кафедрасы  ұйымдастырып  отырған  еліміздің  тәуелсіздігінің  20  жылдығына 
арналған  «Тәуелсіз  Қазақстанның  саяси  жаңыруы:  тәжірибе  және  тағылым»  тақырыбындағы 
дөңгелек  үстел  іс-шарасында  республикаға  танымал  белгілі  саясаттанушылар  мен  ғалымдар, 

саясаткерлер бас қосып отыр. Сіздерді алдымен осы айтулы мерекемен құттықтаймын! Еліміз 
өсіп-өркендей берсін!  
Бүгінгі бас қосудағы негізгі мақсат – өткен 20 жыл ішіндегі Қазақстанның саяси дамуын, 
қазіргі  болып  жатқан  саяси  жаңғырту  үдерістерін  сараптау  және  оларға  баға  беру.  Осы 
тарихи тұрғыдан алғандағы қысқа уақыт аралығында еліміздің саяси өмірінде үлкен түбірлі 
өзгерістер орын алды. Саяси жүйені тоталитарлық әкімшіл-әміршіл жүйеден демократиялық 
жүйеге көші-руден бастап саяси салада ірі үдерістер орын алғандағы белгілі. Бұл жағдайлар 
жалпы алғанда еліміздің дамуының саяси бағытын өзгерткендігі айқын. 
Міне,  осыған  байланысты  еліміздің  белгілі  ғалымдары  мен  саясаттанушыларының 
көзқараста-рын тыңдай отырып, өзара пікір алмасайық. Қазақстан тәуелсіздік алған жылдар 
ішінде  саяси  өмірде  қандай  жетістіктерге  қол  жеткізді,  елдің  саяси  өмірінде  нендей 
өзгерістер  болды,  қандай  кемшіліктер  орын  алды?  Өткенге  көз  жүгіртіп  еліміздегі  қазіргі 
саяси жаңғырту қалай жүріп жатыр, келешегі қандай болмақ, біздің қоғам қайда бара жатыр 
деген сауалдарға жауап іздеп көрейік. Қазіргі кездегі біздің мемлекетіміздің саяси жүйесінің 
құрамдас  бөліктері  болып  табыла-тын  саяси  билік,  саяси  партиялардың  даму  үдерістері 
қандай,  жалпы  қоғамның  әлеуметтік-саяси  даму  бағыты  қалай  өзгерді,  осы  жағдайлардың 
бәрін өздеріңізбен бірге таразыға салып көрейік.  
Дөңгелек үстелді одан ары қарай сенатор, философия ғылымдарының докторы, профессор 
Ғарифолла Есім жалғастырды:   
–  Бүгінгі  дөңгелек  үстелдің  тақырыбы  өте  өзекті  мәселеге  арналып  отыр.  Тәуелсіз 
Қазақстанның  саяси  жаңаруына  қатысты  мәселе  –  бұл  күн  тәртібінен  түспейтін  көкейтесті 
мәселе. 
Біздің басты жетістігіміз – елдің тәуелсіздігіне қол жеткізгендігіміз. Бұл жолда Қазақстан 
көп-теген  жағдайларды  өзінің  басынан  өткерді.  Осы  жерде,  ең  алдымен  тәуелсіздік 
жылдарында  елі-міз  қандай  құндылықтарға  қол  жеткізді  деген  сұрақ  туындайды.  Әрине, 
бұрынғы  ескі  құндылық-тарымызды  да  жоққа  шығаруға  болмайды.  Олардың  кейбіреулерін 
жаңаладық, ой елегінен өткіз-дік, қазіргі күнге бейімдедік. Менің ең басты айтарым – біздің 
тәуелсіздік  жылдарындағы  қол  жеткізген  негізгі  құндылығымыз  –  бұл  осы  кезеңде  өмірге 
келген жас ұрпақ, жаңа буын. Олардың да жасы міне, жиырмаға жетті. Қазіргі кездегі саяси 
жаңғыртулардың  келешегіне  ықпал  ететін  осы  жастар  болмақ.  Олар  бұрынғы  аға  ұрпақ 
басынан өткерген марксизм-ленинизм идеология-сын басынан кешірген жоқ. Олардың саяси 
санасы  мүлдем  басқа  жағдайларда  қалыптасты.  Бұлар  мүлдем  жаңа  буын.  Сондықтан,  біз 
елдегі  қазіргі  саяси  жаңғырту  үдерістерін  осы  жас  ұрпақпен  санаса  отырып  жүргізуіміз 
керек.  Олардың  елдегі  саяси  реформаларға,  саяси  оқиғаларға  көзқа-растары  қандай,  бұл 
туралы олар не ойлайды, соны есепке алғанымыз жөн.  
Егемендік  туралы  тұжырымға  әр  ұрпақ  өз  санасымен  жетеді.  Тәуелсіздік  алған  кезде 
туғандар  социализмді  көрмей,  биыл  жиырмаға  толды.  Бірақ  осы  ғасырдың  басында 
туғандардың  санасы  олардан  бөлек.  Балабақшада:  «Менің  елім,  менің  жерім!»  деп  Әнұран 
айтып  тұрған  бүлдіршіндер  тіптен  өзгеше.  Яғни  тәуелсіз  елдің  санасының  толысуы  әр 
ұрпақтың  легіне  байланысты.  Сондық-тан  «Қазақстан-2030»  бағдарламасының  басты 
мәселесі  –  ұрпақтар  сабақтастығы  болмақ.  Біз  өз  құндылықтарымызды  социализмді 
көрмегендерге қалай өткізіп береміз? Жиырма жастағылар өздерінің інілеріне оларды қалай 
табыстайды? Ғасырдың басында туғандар қазір балабақшада жүргендерге қайтіп жеткізеді? 
Бүгінгі бүлдіршіндер кейін алдыңғы ұрпақтың әрқайсысына қан-дай сын айтады?  
Бүкіл  әлем  жиырма  жыл  бұрын  социализмнен  құтылу  үшін  бар  күшін  жұмылдырып, 
инерция-мен  бұрынғы  бұрынғы  кеңес  елдері  тәуелсіздік  алды.  Рас,  одан  кейінгі  жиырма 
жылымыз да же-ңіл болған жоқ. Бірақ одан асқан қиындықтар – алдағы жиырма жылдықта. 
Өйткені  жиырма  жыл-дан  кейін  тәуелсіздікке  деген  ұмтылыс,  инерция,  серпін  бола  ма? 
Шамамен  он  жылдан  соң  қоғам-да  сыни  көзқарас  күшейе  бастайтыны  анық.  Себебі  әр 
толқын  алдыңғы  ұрпаққа  өз  сынымен  келе-ді.  Ақпараттық  ортада,  виртуалды  қоғамда  өмір 
сүрген  жастарға  сын-пікір  тән.  Сынды  алдыңғы  ұрпақ  қалай  қабылдайды?  Жиырма  жылда 
жасалған жұмыс  – тәуелсіздік туралы келешектегі  тал-қының өзегіне айналмақ. Сондықтан 
жиырма жылдағы жауапкершілік – зор жауапкершілік.      
ҚР Президенті  жанындағы ҚСЗИ-ның директорының орынбасары, саяси ғылымдарының 
кан-дидаты Санат Көшкімбаев:  

–  Как  известно,  90-е  годы  выдались  самыми  тяжелыми  для  истории  Казахстана.  В  этот 
период досталась тяжелая миссия не только для тех, кто брал бразды правления в свои руки, 
не  только  для  Казахстана,  но  и  для  всех  постсоветских  стран.  Были  бурные  дискуссии  по 
принятию  многих  решений.  Именно  в  90-е  годы  мы  заложили  фундамент,  основу 
независимости  Казахстана.  Гово-ря  о  90-х  годах,  можно  сказать,  что  были  определенные 
ошибки  и  отступления.  Безусловно,  Казахстан  стоит  на  пороге  новых  политических  задач, 
новых демократических реформ и измене-ний в политической сфере. Мы имеем все шансы 
продолжить  экономические  и  политические  преобразования,  но  во  всех  реформах 
необходима  последовательность.  Сделав  один  шаг,  надо  уверенней  делать  следующий, 
чтобы  цепь  всех  реформ  и  преобразований  достигла  конечных  целей  и  итогов.  То,  что 
говорит  наш  Президент  о  переходе  к  президентско-парламентской  форме  правления,  это 
очень  актуально.  Есть  вопросы,  требующие  оперативности,  четкости,  ясности,  быстроты. 
Сегодня  с  учетом  накопленного  багажа  Казахстан  имеет  возможность  позволить  более 
широкую  дискуссию  по  тем  или  иным  вопросам,  это  может  плавно  перетекать  из  стен 
парламен-та  в  представительные  органы  как  на  центральном  уровне  власти,  так  и  на 
областные маслихаты, местные законодательные органы и т.д. Расширение полномочий этих 
органов, расширение пред-ставительств – это самый важный этап, перед которым мы сегодня 
стоим. 
Саяси ғылымдарының докторы, профессор Есенжол Алияров: 
–  Уважаемые  коллеги!  Тема  наша  однозначно  актуальна  накануне  20-ти  летия 
независимости  Казахстана.  Естественно,  у  всех  поколений  есть  желание  узнать,  что  мы 
изменили за 20 лет, что у нас получилось, что не получилось, какие были возможно ошибки. 
Прежде чем говорить о поли-тической модернизации, мы должны сказать, с чего начиналась 
наша  независимость.  Существо-вал  единый  механизм,  называемый  Союз  Советских 
Социалистических  Республик,  было  един-ство  хозяйственных  связей.  С  развалом  этого 
механизма,  произошло  падение  производства  более  чем  на  50  процентов,  многие 
предприятия  Казахстана  были  союзного  подчинения,  поэтому  были  наиболее  подвержены 
тем  негативным  последствиям.  Казахстан  до  последнего  пытался  сохра-нить  единое 
экономическое  пространство,  единую  валюту  в  виде  рубля.  Но  в  1993  году  был  вынужден 
ввести  свою  национальную  валюту.  Если  говорить  о  политической  модернизации,  то  я 
согласен,  что  в  этот  период  необходима  была  сильная  власть  президента,  нужно  было 
принимать  жесткие  решения,  чтобы  вытащить  страну  из  коллапса.  Поэтому  становление 
реформ происходи-ло в 1991-93 гг., когда мы наделили президента большой президентской 
властью, вследствие чего Казахстан прошел этот этап без особых потрясений. Вторая часть 
модернизации  приходится  на  1995-98  гг.,  когда  мы  сделали  суперпрезидентскую  страну,  и 
это  тоже  было  необходимо.  В  то  же  время  были  недостатки,  так  как  появились  местные 
элиты  и  т.д.  Я  считаю,  что  дальнейшее  реформирование  будет  итогом  политической 
модернизации.  Считаю,  что  должна  быть  сильная  президентская  власть  и  сильный 
парламент.  При  этом  Президент,  осуществляя  государственную  власть,  должен  оставаться 
гарантом Конституции. Спасибо за внимание! 
«Ұлт тағдыры» қозғалысының жетекшісі, саясаткер Дос Көшімов:  – Ассалаумағалейкум, 
құр-метті  ханымдар  мен  мырзалар!  Мен  бүгін  осы  университеттің  қабырғасында  сіздермен 
кездеске-німе өте қуаныштымын. Мен бұл жоғары оқу орында 20 жылдай қызмет еткенмен. 
Мен осы уни-верситетте саясаткер ретінде қалыптастым. Енді бүгінгі мәселеге көшейін.  
Мен саясаттанушы емеспін, бірақ саясаттанушының ролінде өзімнің пікірімді айта кеткім 
келеді. Біріншіден, менің айтарым, тоталитарлық жүйеден деомркатиялық жүйеге көшкенде 
мін-детті  түрде  белгілі  бір  өлара  пайда  болады.  Міне,  осы  тұста  авторитарлық  жүйенің 
қоғамды бас-қаруы орын алады. Бұл табиғи заңдылық, бұл барлық елдер басынан өткерген 
жағдай.  Оны  әлем  елдерінің  тәжірибесі  айғақтап  отыр.  Алайда,  бұл  жүйеден  кейбір  елдер 
қайтадан  тоталитаризмге  қайтып  оралады  не  болмаса,  федеративті  демократияға  көшуі 
мүмкін. Осы жерде біздің елде тоталитаризмнің келмеске кеткенін айта кетуіміз қажет.  
Екіншіден,  осы  мәселеге  қатысты  саяси  партиялар  туралы  айтар  болсақ,  кейінгі  кездері 
Қазақстанның  саясаттанулық  лексиконында  «балет»,  «спектакль»  сияқты  жаңа  терминдер 
пайда  болды.  Осыған  байланысты  айтарым,  біздің  елімізде  қалыптасқан  осы  саяси 

партиялардың  бәрі  шынымен  де  азаматтардың  басын  біріктіріп,  табиғи  түрде  билік  үшін 
күресіп жатыр ма, әлде мұның бәрі «спектакль ме» деген сұрақ туындайды.  
Демократиялық  басқару  жүйесінің  институттарының  бірі  –  бұл  көппартиялық  жүйе. 
Қазақстан  Республикасында  көппартиялық  жүйе  толығымен  қалыптасып  болды  деп  айтуға 
әлі  ерте.  Біздің  елімізде  мұндай  жүйені  қалыптастырудың  бастамасы,  алғышарттары  мен 
жағдайлары  бар,  заң  қабылданды.  Бірақ,  өкінішке  орай  соған  қарамастан  бізде  әлі 
көппартиялылық толыққанды қалыптасқан жоқ. Бұл жерде халықтың өзінің де кінәсі болуы 
мүмкін. Өйткені біз демократияның не екенін түсінбестен жатып, демократиялық мемлекет, 
қоғам  құруға  кірістік.  Осы  жағдайлармен  байланысты  бізде  саяси  партиялардың 
бағдарламасы  емес,  аты  ғана  аталады.  Мәселен,  атап  айтар  болсақ,  баяғы  «Қажыгелдиннің 
партиясы», «Терещенконың париясы», қазіргі «Ғани Қасымовтың партиясы» және т.б. деген 
тәрізді атаулар. 
Үшіншіден,  осы  авторитарлық  жүйенің  орын  алуы  демократиялық  институттардың 
дамуына тым кері әсерін тигізеді. Соның ішінде, бұл жергілікті өзін-өзі басқару мәселесінің 
кемшін  қалуымен  де  байланысты.  Әлемдік  тәжірибе  авторитарлық  жүйенің  жеке  басқа 
табынушылыққа  алып  келетіндігін көрсетіп  отыр.  Бұл  қоғамға  жақсылық  әкелмейтін індет. 
Біздің қазіргі саяси жаңаруымыз осындай індеттерге жол бермеуге тиіс деп ойлаймын.  
Менің  өзімінің  жеке  көзқарасым  бойынша,  қазақ  қоғамына  парламенттік  басқаруға 
қарағанда,  әділ,  халықшыл,  ұлтжанды  жеке  бір  адамның  басқаруы  лайықты  сияқты. 
Халқымыздың бүкіл тарихына, ауыз әдебиетіне зер салып қарайтын болсақ, басқарудың осы 
формасы біздің ділімізге, болмысымызға сәйкес келетін тәрізді.  
Қазақстан  халқы  Ассамблеясы  кеңесінің  мүшесі,  тарих  ғылымдарының  докторы, 
профессор Георгий Кан: 
–  Уважаемые  коллеги,  уважаемые  студенты!  Хорошая  традиция  в  КазНПУ  имени  Абая 
нака-нуне больших судьбоносных событий проводить такие важные мероприятия. Я недавно 
вернулся из Москвы, где был в составе делегации Ассамблеи Народа Казахстана. В МГУ им.                 
М.В.  Ломоносова  и  Российском  гуманитарном  университете  третий  год  читается 
специальный  курс  по  модели  межэтнических  отношений  в  Казахстане.  Хочу  сказать,  что 
искушенная москов-ская публика с вниманием относилась к нашему казахстанскому опыту. 
Действительно, когда мы говорим о нашей модели, то там возникает неподдельный интерес, 
так же как и в ОБСЕ и на меж-дународной арене. Отмечу, что в 1991 году все мы были на 
одной  стартовой  черте.  Никто  не хотел  идти назад,  все  объявили  республики,  парламенты, 
президентов, самые передовые формы государственного образования и т.д. Прошло 20 лет, 
что  сегодня  мы  имеем?  Почему  Казахстан  –  успешное  государство,  и  почему  наш  опыт 
изучается? Так как все институты работают и напол-нены реальными механизмами действий. 
Вообще,  нашу  20-ти  летнюю  историю  можно  разделить  на  два  больших  периода.  1-й  – 
национальное  возрождение,  когда  нужно  было  возродить  потерян-ное,  утерянное, 
невозможное.  2-й  –  модернизация.  Хочется  еще  сказать,  когда  мы  были  в  Москве  и 
обсуждали  Доктрину  Национального  Единства,  чувствовалось,  что  кроме  экономической 
модернизации  у нас мощная гуманитарная составляющая политической модернизации. Это 
озна-чает,  что  сам  человек,  мы  с  вами  внутренне  созрели,  предрасположены  и  даже 
нуждаемся в этой модернизации. Я считаю, когда общество готово к модернизации в русле 
цивилизованных  форм,  то  такое  общество  с  мощным  ВВП  и  внутренней  готовностью  не 
допустит какого-то манипулиро-вания, а будет идти только вперед. Спасибо. 
«Ұлы  дала»  қозғалысының  жетекшісі,  саясаттанушы  Айдос  Сарым:  –  Қайырлы  күн, 
құрметті әріптестер, дөңгелек үстелге қатысушылар! Саяси жаңғырту жөнінде әңгіме өрбітіп 
жатырмыз.  Біз  осы  жерде  екі  мәселені  ұмытпауымыз  керек.  Алдымен  біз  саяси  жаңғырту 
жөнінде  айтқанда  саяси  реформалар,  конституциялық  өзгерістер  туралы  ойлаймыз.  Бұл 
жерде  ең  бастысы  адамның  рухани  әлемі,  рухының  жай-күйі  туралы  ойлану  қажет.  Біз 
қандай іс бастасақ та жеке адамнан бастауымыз керек.  
Когда  мы  говорим  о  политической  модернизации,  то  это  не  просто  законодательные 
измене-ния, а состояние духа человека и общества. Я считаю, за 20 лет независимости у нас 
имеются  2  достижения:  первое  –  появление  сильного  Казахстана  и  второе  –  появление 
нового  поколения  казахстанцев,  тех  людей,  которые  выросли  в  условиях  независимости  и 

сегодня  вступают  в  свои  гражданские  политические  права,  которые  формируют  новую 
картину бытия. 
Казахстан – это государство, которое имеет свою историю, культуру, традиции, и то, что 
все  мы  сегодня  оказались  в  новой  глобальной  картине  мира.  И  21  век  –  это  век  новых 
технологий и время для новых возможностей. 
20 лет – это достаточно большой срок для того, чтобы получить 15 разных постсоветских 
общностей. Так, в одном из интервью в журнале «Форбс» известный российский бизнесмен 
гово-рил,  что  когда  мы  хотели  вливать  свои  деньги  в  Казахстан,  то  мы  совершили  самую 
большую  ошибку,  когда  думали,  что  все  постсоветское  население  везде  одинаковое.  И  это 
уже не так. 
Следующий момент – это состояние нашей души, мы говорим о новом обществе, но новое 
общество  зиждется  на  определенных  ценностях.  Сегодня  мы  должны  признать,  что  тезис 
«снача-ла  экономика,  потом  политика»  ошибочен.  Считаю,  что  экономика  –  это,  прежде 
всего, продол-жение политики. Еще очень важный момент то, что мы долгое время жили в 
тоталитарном  госу-дарстве,  где  и  граждане,  и  общество  слились  с  государством.  Именно, 
появление  новых  площа-док  должно  дать  новое  состояние.  Сегодня  мы  развиваем  и 
поддерживаем  государство.  20  лет  мы  создавали  один  большой  институт,  но  необходимо 
укреплять  и  развивать  другие  институты:  инс-титуты  гражданские,  человеческие,  институт 
парламентаризма, институты самоуправления, инс-титут семьи и т.д. Очень важно нам, как 
автономным  личностям,  создать  большой  социум,  боль-шое  государство,  т.е.  нам  нужны 
очень сильные институты, которые будут диверсифицировать ту политическую монополию, 
которая  сегодня  сложилась.  Мы  должны  искать  не  ответы,  а  зада-вать  себе  правильные 
вопросы. Чем больше правильных вопросов мы зададим, тем легче мы вой-дем в это новое 
общество.  Считаю,  что  следующие  10  лет  будут  более  сложными,  чем  прошед-шее 
двадцатилетие. А как мы будем решать новые вопросы и проблемы общества, это во многом 
будет  зависеть  от  тех  людей,  которые  в  силу  своих  обязанностей,  а  это  журналисты, 
политики,  политологи,  т.е.  наши  смыслопроизводящие  корпорации  будут  доносить  до 
нашего общества. От того, насколько мы будем честными и искренними в отношении себя и 
своих близких, от этого будет лучше и нашему казахстанскому обществу. 
Абай  атындағы  ҚазҰПУ-дың  теориялық-қолданбалы  саясаттану  және  әлеуметтану 
кафедрасы-ның меңгерушісі, тарих ғылымдарының докторы, профессор Сәкен Орумбаев: 
–  Уважаемые  гости,  преподаватели,  студенты  КазНПУ  имени  Абая!  Сегодняшняя  тема 
кру-глого  стола  проходит  в  оригинальном  формате  панельной  дискуссии,  что  впервые  для 
нашего  университета.  Хочется  отметить,  что  поднимаемые  сегодня  вопросы  весьма 
актуальны.  Я  хочу  вернуться  немного  к  истории  нашего  государства.  Национальное 
самосознание  казахов  пробуди-лось  после  16  декабря  1986  года,  не  только  казахов,  но  и 
других  этносов  постсоветского  про-странства.  Через  десять  дней  исполнится  25-летие 
декабрьским  событиям,  которые  дали  толчок  процессу  пробуждения  национального 
самосознания.  Только  после  этого  события  другие  респу-блики  начали  подниматься.  Так, 
события  происходили  в  Грузии,  Молдове,  Прибалтике  и  т.д.,  пошла  волна,  приведшая  к 
образованию новых независимых государств. И вот сейчас эти госу-дарства отмечают свои 
двадцатилетия.  
Особо  хочу  сказать  о  роли  Президента  нашего  государства.  Почему  у  Казахстана  такой 
высо-кий рейтинг и авторитет во всем мире, это все благодаря мудрой и четкой проводимой 
политике  планомерного  и  эволюционного  пути,  его  харизме,  умению  очень  взвешенно 
подходить  ко  всем  вопросам.  Наш  Президент  Н.А.  Назарбаев  смог  поднять  Казахстан  до 
таких высот, до каких не смогла подняться ни одна постсоветская республика. Неслучайно, в 
прошлом году ОБСЕ довери-ла председательство именно нашему государству. 
Абылай хан атындағы ҚХҚ және ӘТУ-нің әлемдік мәдениет және өркениет кафедрасының 
доценті,  саяси  ғылымдарының  кандидаты  Күлипа  Байсұлтанова:  –  Соңғы  20  жылдағы 
Қазақстан-ның  қоғамдық  өмірі  әлеуметтік-экономикалық  және  саяси  трансформациялық 
елеулі  өзгерістерге  толы  болды.  Бұл  өзгеріс  нарықтық  экономика  механизмдері  мен 
бәсекелестік  демократияның  қалыптасуы,  көппартиялық  саяи  жүйенің  құрылуы  сияқты 
құбылыстардан  анық  көрінді.  90-шы  жылдардың  басында  елімізде  қабылданған  даму 
бағдарламасы  ішкі  саяси-экономикалық  тұрақ-тылықты  қамтамасыз  етуге  және  сыртқы 

экономикалық,  мәдени,  саяси  байланыстарды  кеңейтуге  бағытталды.  Жоспарлы 
экономикадан  еркін  нарықтық  қатынастарға  өту  мен  тоталитарлық  жүйе-ден  қоғамды 
демократиялық  қатынастарға  бейімдеу  жағдайында  Қазақстан  аймақтық  және  халықаралық 
интеграциялану  үрдісіне  ілесті.  Қазіргі  таңда  жүзеге  асырылған  кешенді  жұмыстар-ды 
саралай келе, еліміздің жан жақты дамуына басым ықпал еткен дұрыс қабылданған экономи-
калық  саясат  болғандығын  мойындауымыз  қажет.  Экономикалық  даму  қоғам  мен  оның 
институт-тарының  жетілуі  және  оның  мүшелерінің  рухани-мәдениеттілік  деңгейінің 
артуымен  қатар  жүре-ді.  Ел  дамуының  әр  түрлі  қиындықтарына  қарамастан  ҚР-дағы  саяси 
институттар  жүйесі,  қазіргі  заманның  демократиялық  мемлекет  құру  талаптарына  толық 
жауап беріп және демократияның дамуына жол ашып келеді.  
Экономика  мен  саясатты  тығыз  байланыстыратын  саяси  билік.  Экономикалық  саясат 
басым-дықтарын, оны ұйымдастырудағы, реттеудегі билік институттарының орны мен рөлін 
анықтай  отырып,  Қазақстан  қоғамын  өркениетті,  дамыған  мемлекеттер  қатарына  жатқызу 
мәселесі біртін-деп жүзеге асып келеді. Әдетте бірқатар саяси бағдарламалардың негізгі тұсы 
экономикалық  мәселелерге  арналады,  әлеуметтік-экономикалық  жағдайды  реттеуге  басым 
ден  қояды.  Себебі  халықтың  мүддесі  экономикалық  қаттынастардан  туындайды.  АҚШ  тың 
бұрынғы  президенті  Клинтон  айтқандай  «сайлаудың  нәтижесі  экономикалық  хал-ахуалға 
тікелей  байланысты:  эконо-микалық  жай  жақсы  болса,  қоғам  сол  үкіметке  қайта  дауыс 
береді,  ал  жаман  болса  қарсы  дауыс  бермек».  Саяси  экономикалық  талаптар  мемлекеттің 
экономикалық  өрлеуіне,  сол  елдегі  адамзат-тың  құқықтарының  бекуіне,  кедейшіліктің 
төмендеуі  мен  халықтың  табыс  деңгейінің  артуына  арналады.  Экономикалық  үрдістерге 
саяси  араласудың  әдіс-тәсілдерін  жетілдіру  негізінде  Қазақстан  Республикасының  саяси 
жүйесін модернизациялауға қол жеткізуге болатындығына көз жеткізіп отырмыз. Тәуелсіздік 
жылдарында  елімізде  халықтар  бірлігі  мен  ынтымағына  басты  назар  сала  отырып, 
демократиялық  принциптерге  негізделген  жаңа  экономикалық  және  әлеумет-тік 
жетістіктерге қол жеткізді.  
Қазақстан  Президенті  «білімді  және  жаңашыл  адамдар  дамудың  басты  стратегиялық 
ресурсы болып табылады» деп басып айтты. Бәсекеге қабілетті экономиканы қалыптастыру 
технология-лық  саладағы  жаңа  идеялардың  пайда  болуы  мен  оның  сапасына  тікелей 
байланысты.  Осы  барыста  мемлекеттің  талантты  адамдардың  идеяларына  қолдау  көрсетіп, 
ең үздік жобаларды өндіріске енгізуді ынталандыру өз нәтижесін беретіні анық. Бұл мәселе 
де шетел тәжірибесінде кеңінен қолданылып, инновациялық дамуға үлкен үлес қосып келеді. 
Осы  орайда  инновациялық  жобаларды  іске  асырудағы  негізгі  фактор  адам,  оның  дамуына 
мемлекет  тарапынан  зор  көңіл  бөле  отырып,  кәсіпкерлердің  инновациялық  іскерлікке 
қызығушылығын арттыру арқылы жоғар-ғы белестерге қол жеткізе аламыз.  
Қазіргі  уақытта  Қазақстан  әлемдік  аренада  индустриалды,  нарықтық  экономикасы 
дамыған,  демократиялық  үлгідегі  жетекші  елдер  қатарына  қосылуды  көздеуде.  Бұл  үшін 
мемлекеттің  күш  қуаты  жетерлік  және  болашақта  барлық  табиғи  ресурстарды  пайдалана 
отырып,  қаржыны  дұрыс  бөлу,  жұмыс  күшін  тиімді  пайдалану,  сыртқы  экономикалық 
қатынастарды реттеу, кәсіпкерлікті және бәсекеге қабілетті өндірісті дамыту арқылы ұлғайту 
сияқты факторларға басым назар ауда-ра отырып, Қазақстан экономикасын бірқатар жоғары 
денгейге  көтеруге  болады.  Әлеуметтік  саладағы,  экономика  мен  саясаттағы  осы  20  жылда 
қол жеткен табыстар таңдаған жолдың дұрыс-тығын айқындайды.  
Абай  атындағы  ҚазҰПУ-дың  теориялық-қолданбалы  саясаттану  және  әлеуметтану 
кафедрасы-ның профессоры, саяси ғылымдарының докторы Бибігүл Иманбекова: – Қайырлы 
күн  әріптестер!  Міне,  Қазақстан  Республикасының  тәуелсіздігіне  20  жыл  толды.  Қазақстан 
дүние  жүзінің  саяси  картасына  еніп,  тәуелсіздік  туының  желбірегеніне  20  жыл  толды. 
Тарихи  фактілерге  сүйенетін  болсақ,  1991  жылы  16  желтоқсанда  Қазақстан 
Республикасының  мемлекеттік  тәуелсіздігі  туралы  Конституциялық  Заң  қабылданды.  Осы 
күннен бастап Республика тарихында жаңа кезең бастал-ды. 1992 жылы наурыз айында БҰҰ 
бүкіл  әлемдік  қауымдастыққа  қазақ  елін  тәуелсіз  мемлекет  ретінде  мойындағанын 
жариялады. Осы уақыт ішінде егеменді ел екеенімізді танытып, еңсемізді көтеретін көптеген 
дүбірлі оқиғалар болды Еліміздің осы жылдар аралығында қол жеткізген толағай табыстары 
ауыз толтырып айтарлықтай.    

Қазақстанның  іргелі  саяси  ұйымдарға  төрағалық  етті,  әлемдік  қауымдастықта  өзіндік 
орны бар тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасты. Тарихи өлшеммен алғанда өте қысқа мерзім 
ішінде  эконо-микасы  дамыған  халқының  тұрмыс-тіршілігі  оңды,  мәдениеті  өркендеген 
мемлекетке айналғаны тарихи шындық. Осындай даму қарқынының бір көрінісі  – еліміздің 
2020  жылға  дейінгі  қабыл-данған  индустриалдық-инновациялық  даму  стратегиясының 
қабылдануы  болды.  Индустрилдық-инновациялық  даму  елдің  кемел  келешекке  аяқ 
бастандығын  көрсетеді.  Бұл  стратегияның  саяси  мәні  зор,  себебі  ел  экономикасын 
әртараптандыру,  шикізаттық  бағыттан  серистік-технологиялық  бағытқа  одан  ақпараттық-
интелектуалдық бағытқа өту үшін қабылданған бағдарлама болатын. Бүгінгі таңда еліміз осы 
қабылданған стратегияның екінші жаңа кезеңіне аяқ басты. Қазақстан болашақта шикізаттық 
ресурстарға иек артып отыра бермей технологиялық дамуға тез арада ілесуі тиіс. Алғашқы 10 
жылдықта бұл  стратегияны теориялық  тұрғыдан зерттеу  жүзеге асыру-дың  стратегиясымен 
тактикасын  жасау  жылдары  болса,  осы  он  жылдық  стратегияны  нақты  жүзе-ге  асыру  іс-
қимылдар  жылы  болды.  Қазақстанның  бәсекеге  барынша  қабілетті  50  елдің  қатарына  ену 
стратегиясыда әлемде болып жатқан жаңа озық технологияларды игеруге негізделген. Қазіргі 
кезеңде  жекелеген  елдің  бәсекеге  қабілеттілігін  арттыру  білім  мен  технологияны  меңгеру 
қажет-тілігін көрсетіп отыр. Қазақстанның индустриалдық-инновациялық стратегиясы елдің 
экономика-сын  көтерумен  халықтың  әл-ауқатын  көтеруді  мақсат  етіп  отыр.  Ең  алдымен 
ғылым мен өндірісті ұштастырудың жаңа механизмдерін іске қосу қажеттілігі айқын сезіліп 
отыр.  Индустриалдық-инновациялық  даму  стратегиясы  Қазақстанның  ғылыми-техникалық 
саясатын дамытудағы басты стратегиялық құжат болып табылады. 
Қазақстан  2020  жылға  дейін  инновациялық  экономикасы  бар  елдердің  тобына  қосылуы 
қажет.  Қазіргі  кезеңдегі  ең  өзекті  мәселе  болып  отырған  энергетикалық  тиімділік,  оған  біз 
жаңа  техноло-гияны  енгізгенде  ғана  қол  жеткіземіз.  Алғашқы  10  жылдықтағы  жаңа 
инновациялық  жобалардың  іске  қосылуы  жаңа  инновациялық  технологиялардың  іске 
қосылуы  болып  табылады.  Тәуелсіз  Қазақстанның  кемел  келешекке  ұмтылғанының  басты 
белгісі,  алдымен  экономика,  одан  кейін  саясат  деген  принциппен  дамып  отырған  егеменді 
еліміздің салихалы саясатының ажырамас құрамдас бір бөлігі. 
Абай  атындағы  ҚазҰПУ-дың  теориялық-қолданбалы  саясаттану  және  әлеуметтану 
кафедрасы-ның профессоры, тарих ғылымдарының кандидаты Мұхсин Дәкенов: – Қазақстан 
мәдениетке,  өнерге,  дәстүрге  бай  ел.  Оның  маңызды  оқиғаларға  толы  мәдениетінің  тарихы 
ұлттық  бейнесін  қалыптастыруда  айтарлықтай  роль  атқарып  келді  және  атқарып  та  келеді. 
Қазақстан  халқы  өзінің  дербес  тәуелсіз  мемлекетін  құру  кезеңінен  бастап  мәдениет  саласы 
бұрынғы  идеологиядан  құты-лып,  еркіндікке  қол  жеткізді.  Алайда,  нарықтық  қатынастарға 
көшу  мәдениетті  көптеген  ауыр  қиыншылықтарға  ұрындырып,  тығырыққа  тіреді.  Соған 
қарамастан,  қазақстандықтардың  өз  хал-қының  төл  мәдениетін  танып  білуге  деген 
қызығушылығының 
артқандығы 
да 
байқалды. 
Осын-дай 
жағдайда 
мәдениетті 
реформалаудың, жаңғыртудың заңдары және заң актілері қабылданып, мемлекеттің мәдениет 
саласындағы  саясаты  белгіленді  және  соның  негізінде  мәдениетті  дамыту-дың  басты 
бағыттары  айқындалды,  еркін  шығармашылық,  ұлттық  және  шетел  мәдениетін  таңдау 
еркіндігі, ұлттық мәдениетке мемлекет тарапынан қаржылық, құқықтық қолдау көрсету және 
т.б.  
Қазақстан  Республикасының  мәдениет  саласын  жаңғырту  саясатын  жүзеге  асырудың 
меха-низмдері  анықталып,  институттары  құрылды.  Атап  айтқанда,  ҚР-ының  мәдениет 
министрлігі,  мәдениет  министрлігінің  республикалық  және  халықаралық  мәдени 
бағдарламалар  дирекциясы,  ҚР-ындағы  мәдениет  пен  өнерді  мемлекеттік  қолдау  қоры,  ҚР-
ында  мәдени  саясат  және  өнертану  институты  және  т.б.  құрылды.  Бұлардың  нақты 
функциялары  айқындалып,  олардың  жұмысының  тиімділігі  артты.  Соның  дәлелі  ретінде 
2003  жылғы  ҚР  мәдениет  министрлігі  дайындаған  кешен-ді  мәдени  мұра  бағдарламасын 
айтуға  болады.  Оның  негізгі  мақсаты  –  ұлттық  мәдени  дәстүрлер-ді  жандандыру,  дамыту 
және  т.б.-ынан  тұрды.  Бұл  бағдарлама  елдің  саяси  мәдениет  тарихында  жаңа  бетбұрыс 
жасады.  Ол  билік  органдарының,  мәдениетті  басқарушылардың  кәсіби  шығарма-шылық 
иелерімен,  мәдениет  қайраткерлерімен  және  мәдениетті  зерттеуші  ғалымдармен  диалог 
орнатып,  жақындасуына  ықпал  етті.  Сондай-ақ  өнерді  қолдаудың  қазіргі  жүйесі  осы 
бағдарлама  аясында  жетілдірілді.  Кеңес  беретін  әр  түрлі  органдар  құрылды.  Мәдениетті, 

өнерді  қолдау  жүйе-сін  демократияландыру  үрдісі  одан  әрі  тереңдетіліп,  мұндай 
органдардың  өз  бетінше  шешім  қабылдауына  құзыр  берілді.  2003-2005  жж.,  2007-2010  жж. 
Қазақстанның тәуелсіздік  алғаннан кейінгі  мәдени  өмірінің  гүлдену  жылдары  болды  десек, 
артық айтқандық емес. Осы тұста көпте-ген мәдени шаралар ұйымдастырылып, жүзеге асты. 
Атап  айтқанда,  150  мұражай,  3516  көпшілік  кітапхана,  2660  клуб  пен  мәдениет  үйлері  42 
демалыс  орталықтары,  80-ге  тарта  театр  қалпына  келтірілді  және  35  тарихи  мәдени 
ескерткіштер  жаңартылып,  30  ескі  қалашықтарда,  қорғандарда  археологиялық  қазба 
жұмыстары  жүргізілді,  89  мұражай  қорларынан  3  млн.-ға  тарта  мәдени  құн-дылықтар 
жинақталып, жүйелендірілді. Десек те, мәдениет саласына бөлінетін қаражат бұл атал-мыш 
саланы толықтай қамтамасыз ете алмай отыр. Бұрынғысынша әлі де болса мәдениетке қар-
жы  бөлуде  қалдық  принципі  қолданылып  келеді.  Сондықтан,  саяси  жаңғыртуды  жүргізуде 
осы мәселенің кемшілікті тұстарына көбірек назар аударған жөн.      
Абай  атындағы  ҚазҰПУ-дың  теориялық-қолданбалы  саясаттану  және  әлеуметтану 
кафедрасы-ның аға оқытушысы, социология ғылымдарының кандидаты Нұргүл Ләпбаева: – 
Қайырлы  күн,  әріптестер  мен  дөңгелек  үстелге  қатысушылар!  Қазақстан  Республикасы 
өзінің  тәуелсіздігін  ал-ғаннан  кейін  қоғамымыздың  әлеуметтік  құрылымы  да  үлкен 
өзгерістерге  ұшырады.  Бұл,  ең  алды-мен  әлеуметтік-экономикалық  және  саяси  саладағы 
реформалармен  байланысты  болды.  Қоғам-ның  бір  жай-күйден  екіншісіне  өтуі,  тарихтың 
көрсеткеніндей,  ұзақ  та  күрделі  үдеріс.  Бұл  ТМД  елдерінде,  соның  ішінде  Қазақстанда  да 
және  бүкіл  кеңестік  дәуірден  кейінгі  кеңістікте  бұрынғы  әлеуметтік  құрылымның  ыдырап, 
оның орнына жаңасының қалыптасуына алып келген еді.  
Еліміз  өз  тәуелсіздігін  алған  жылдар  ішінде  қоғамымызды  саяси-әлеуметтік  және 
экономика-лық  реформалаудың  қол  жеткізген  қомақты  табыстарының  бірі  –  елімізде  орта 
таптың  қалыптаса  бастауы.  Орта  тап  –  бұл  қоғамның  әлеуметтік-экономикалық  дербес 
субъектілері.  Орта  тап  –  бұл  қазіргі  заманғы  өркениетті  қоғамдардың  басты  белгісі. 
Қоғамның  әлеуметік  құрылымында  орта  таптың  үлес  салмағының  қомақты  болуы  сол 
қоғамның өркениеттілігінің дәрежесі  деген сөз. Орта тап қоғамдағы әлеуметтік келісім мен 
нарықтық экономиканың тірегі болып табылады. Қазіргі батыстық қоғамдар қоғамдық тәртіп 
пен демократияны жеке меншік пен орта таптың негізінде жасайды. Бізде де қоғамның саяси 
өмірінде  демократияландыру  үдерістерін  тереңдету-де  және  саяси  жаңғыртуды  жүргізуде 
осы қағиданы ескеру қажет.  
Тұтас алғанда, қоғамдағы адамдардың қызметі мен өзара қарым-қатынастарының әр алуан 
түрлерін  ұйымдастыру  мен  үйлестіру  бойынша  маңызды  функцияларды  атқара  отырып, 
әлеумет-тік  энергия,  ақпарат  пен  мәдени  капиталдың  қайта,  басқаша  бөлінуінің  айрықша 
тәсіліне  айнала  отырып,  стратификациялық  құрылым  дамудың  әрбір  жаңа  кезеңінде 
қоғамның  өзгермелі  жағдай-ларға  бейімделуіне  көмектесетін,  бейімдегіш  қуатты  құрал 
қызметін  атқарады.  Сонымен  бірге,  бұл  құрылымның  өзі  де  даму  барысында  объективті 
алғышарттарға  ие  болады.  Қазақстан  қоға-мында  да  қазіргі  кезде  осы  үдеріс  қарқын  алып 
отыр. 
Қазіргі  Қазақстан  қоғамының  әлеуметтік  құрылымы  стратификациялық  процестердің 
күшеюі-мен  сипатталады.  Елдегі  әлеуметтік  стратификациялық  процестер  динамикасы 
қоғамның  әлеу-меттік  құрылымының  сипатын  да  анықтайды.  Ал,  бүгінде  күн  санап  арта 
түскен  теңсіздік  пен  кедейшілік  –  қоғамдағы  әлеуметтік  стратификациямен  тығыз 
байланысты  құбылыстар.  Теңсіздік  қоғамдағы  тапшы  ресурстардың,  мәселен,  атап  айтар 
болсақ,  ақша,  билік,  білім  мен  атақ-абырой-дың  халықтың  әр  түрлі  топтары  мен  жіктері 
арасында  біркелкі  бөлінбеуінен  барып  орын  алады.  Әлеуметтік  жіктелудің,  адамдар 
арасындағы  теңсіздіктің  іргелі  сипаттамалары  туралы  айтқанда,  олардың  көрініс  беруінің 
алуан түрлі тарихи, мәдени-өркениеттік мемлекеттік формалары туралы да ескерген жөн.       
Абай  атындағы  ҚазҰПУ-дың  теориялық-қолданбалы  саясаттану  және  әлеуметтану 
кафедрасы-ның  аға  оқытушысы,  саяси  ғылымдарының  кандидаты  Әлия  Бисенова:  – 
Уважаемые  гости,  кол-леги  и  студенты!  С  момента  обретения  Казахстаном  суверенитета  и 
независимости прошло 20 лет, и все эти годы в национально-языковой политике государства 
важное и особое место занима-ют вопросы межэтнических отношений. 
Исторически  сложилось,  что  наше  государство  находится  на  пересечении  главных 
коммуни-кационных  магистралей,  соединяющих  его  со  многими  государствами  СНГ, 

Центральной  Азии  и  дальнего  зарубежья.  Своеобразие  геополитических,  историко-
демографических  и  межгосудар-ственных  отношений  формирует  для  нашей  страны 
определенный  многонациональный  колорит.  В  связи  с  этим  межэтнические  взаимосвязи 
приобретают  особый  социальный  смысл  и  требуют  к  себе  повышенного  внимания. 
Несомненно,  вопросы  межэтнических  отношений  постоянно  нахо-дят  отражение  в 
выступлениях  и  публикациях  Президента  страны.  Это  вполне  оправданно,  так  как 
национально-языковая политика полиэтнического Казахстана должна обеспечить межнацио-
нальную стабильность и терпимость, а также сочетание интересов всех народов, населяющих 
нашу страну. 
Для  истории  Казахстана  прошедшие  два  десятилетия  всегда  будут  связаны  с  именем 
Первого  Президента  Казахстана  Нурсултана  Назарбаева.  Огромная  заслуга  нашего 
президента  в  том,  что  на  протяжении  многих  лет  им  проводится  мудрая  и  взвешенная 
политика  в  вопросах  межнацио-нальных  отношений,  сохранения  и  укрепления 
внутриполитической стабильности и националь-ного единства в Казахстане. 
Сегодня  народ Казахстана  смог  ответить на  самые  серьезные  вызовы  современности, но 
самое главное – сохранил межнациональную стабильность, не допуская конфликтов на почве 
идей, раз-деляющих этносы. 
Особенностью национальной политики Президента РК Н.А. Назарбаева следует считать то, 
что она исходит из реальности и служит ей. Этому свидетельствует принятие Конституции РК 
ст.  7-й  о  придании  казахскому  языку  статуса  государственного.  Это  было  своевременно  и 
необходимо,  а  также  явилось  основным  фактором  единства  народа.  Народ  Казахстана 
консолидировался  вокруг  казахского  народа,  и  наше  многообразие  стало  нашим 
преимуществом.  Однако  следует  отметить,  что  существующие  в  некоторых  странах  и  СМИ 
мнения,  что  придание  казахскому  языку  статуса  государственного  ущемляет  русский  язык  и 
языки  этносов,  проживающих  в  Казахстане,  не  имеют  под  собой  почвы.  Так  как,  вторая  и 
третья  часть  ст.  7  Конституции  РК  придают  русскому  языку  статус  официально 
употребляемого,  а  также  государство  создает  условия  для  изучения  и  разви-тия  языков 
народов Казахстана. 
Как  отметил  Лидер  Нации  Н.А.  Назарбаев:  «Каждый  казахстанец,  независимо  от  его 
нацио-нальной принадлежности, должен сознавать, что Казахстан  – это плоть от  плоти его 
родное  госу-дарство,  всегда  готовое  защитить  его  права  и  свободы.  Только  в  этом  случае 
появляется  корневая  основа  для  взращивания  и  воспитания  чувства  казахстанского 
патриотизма,  только  в  этом  случае  сограждане  испытают  чувство  гордости  за 
принадлежность  государству,  которое  весь  мир  знает  теперь  как  Казахстан».  Казахстан  – 
поликультурное  государство,  объединяющее  под  единым  флагом,  под  одной  национальной 
идеей  более  140  этносов.  Основу  нашей  национальной  идеи  составляет  Конституция, 
преамбула которой начинается словами: «Мы – народ Казахстана…» Каждый этнос, занимая 
свое  место,  храня  и  развивая  свою  уникальную  культуру,  свой  язык,  в  то  же  время 
интегрировался в единый казахстанский народ. 
Хочется отметить, оглянувшись назад, когда шел сложный процесс создания собственной 
модели  государственности,  что  сегодня  наша  страна  может  достойно  гордиться 
достижениями  во  всех  сферах  жизни  и  праздновать  успешное  становление  своей 
независимости. 
Абай  атындағы  ҚазҰПУ-дың  теориялық-қолданбалы  саясаттану  және  әлеуметтану 
кафедрасы-ның  аға  оқытушысы,  саяси  ғылымдарының  кандидаты  Айнұр  Әбдіқалық:  – 
Бүгінде  Қазақстан  –  қоғам  өмірінің  барлық  салаларында  оң  өзгерістерге  қол  жеткізіп, 
экономикасы,  білімі  мен  мәде-ниеті  тұрақты  дамыған,  ынтымағы  жарасып,  берік  нығайып 
келе  жатқан  ел  болып  табылады.  Елбасының  сындарлы  саясатының  арқасында  әлеуметтік-
экономикалық  даму  үрдісіне  қол  жет-кізгеніміз  белгілі.  Елдің  болашағы  үшін  ең  басты 
мәселе  –  ол  елдегі  әлеуметтік  тұрақтылық.  Еге-мендікке  қол  жеткізгелі  бері  әлеуметтік 
саясат  және  халықты  әлеуметтік  қорғау  мәселелері  кеңі-нен  қарастырылып,  мемлекеттің 
басты саясатына айналып отыр. 
Қазақстанның  тәуелсіздік  жылдарындағы  жүргізілген  әлеуметтік  саясатты  кезеңдерге 
бөліп сипаттайтын болсақ: бірінші кезең (1991-1993 жылдар) әлеуметтік саланы басқарудағы 
ескі әдіс-тәсілдерді жаңа экономикалық және саяси жағдайларға көшіру кезеңі; екінші кезең 

(1993-1996 жылдар) қоғамдағы дағдарысты процестер мен құбылыстардың өсуі  салдарынан 
азаматтарды  әлеуметтік  қолдаудағы  дәстүрлі  механизмдердің  тоқтау  процесімен 
сипатталады; үшінші кезеңде (1995-1997 жылдар) әлеуметтік саланы реформалау басталды. 
Реформаның  негізгі  бағыты  бюд-жет  қаржысын  үнемдеу  арқылы,  әлеуметтік  саланы 
экономикалық жағынан қамтамасыз етудің жаңа тәсілдерін енгізуде меншік құқығын реттеу 
болды;  төртінші  кезеңде  (1997-2003  жылдар)  өткенге  талдау  жасалып,  жіберген 
олқылықтарды  түзетіп,  әлеуметтік  саясаттың  жаңа  норматив-тік-құқықтық  базасын 
қалыптастыруға  бетбұрыс  жасалды.  Еліміздің  Конституциясында  Қазақстан    Республикасы 
әлеуметтік мемлекет болып белгіленді. Яғни, мемлекет өзінің бар мүмкіндігін, қамқорлығын 
өз қоғамының дамуын, ондағы азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеруге міндетті.  
Әлеуметтік  мемлекет  құрудың  негізгі  талаптарының  бірі  –  әлеуметтік  бағыттағы 
мемлекеттік бағдарламалар мен оларды жүзеге асыратын тетіктердің болуы қажет болса, бұл 
мәселе  бойынша  Қазақстан  жүйелі  жұмыс  жүргізіп  келеді.  Ол  барлық  қазақстандықтардың 
өсіп-өркендеуі,  қауіп-сіздігі  және  әл-ауқатының  артуына  арналған  «Қазақстан-2030» 
стратегиялық бағдарламасы болып табылады. Мұнда  Қазақстанның алдына қойып отырған 
ұзақ  мерзімді  басымдықтарының  ішінде  әлеуметтік  мемлекет  құру  бағыты  стратегиялық 
мақсат ретінде айқындалған. Бұл бағдар-лама әлеуметтік саланы дамытудың жаңа жолдарын 
белгіледі. Олар: салауатты өмір салтын ынталандыру және ауруды болдырмау, нашақорлық 
пен  наркобизнеске  қарсы  күрес,  ана  мен  баланың  денсаулығын  жоспарлау,  қоршаған  орта 
мен  экологияның  тазалығын  жақсарту.  Соны-мен  қатар  әлеуметтік  инфрақұрылымдарды 
жекешелендіру,  медициналық  қызмет  көрсетудің  мемлекеттік  жүйесін  реформалау,  шағын 
бизнесті дамыту, білім беру мен мәдениет саласын нарыққа бейімдеу, зейнетақы реформасын 
енгізу және кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес болды. Осы аталған стратегиялық 
мақсаттар  жүйелі  түрде  дамып  орындалып  келеді.  Мем-лекет  те  өзінің  халық  алдындағы 
жауапкершілігін  сезініп  отыр.  Әлеуметтік  жауапкершілік  сая-саттағы  өте  маңызды  шарт. 
Өйткені, әлеуметтік жауапкершілік пен әділеттілік қоғамның әлеу-меттік еркіндігінің өлшемі 
болып  табылады.  Бүгінгі  күні  Қазақстан  әлеуметтік  мемлекет  ретінде  қалыптасу  жолында 
яғни, Конституция айқындаған бағыт бойынша даму үстінде. 
Абай  атындағы  ҚазҰПУ-дың  теориялық-қолданбалы  саясаттану  және  әлеуметтану 
кафедрасы-ның  аға  оқытушысы  Бақытжамал  Иманмолдаева:  –  Қазақстан  Республикасы 
Тәуелсіз  ел  ретінде  өркениетті  елдер  қатарына  қосылып,  демократиялық  құқықтық  ел  құру 
жолына  түскен  мемлекет.  Тәуелсіз  еліміздің  қалыптасуы  өте  күрделі  тарихи  кезеңдерде  өтіп 
жатыр.  Тәуелсіздік  ұлттық  сана-ны  оятты,  қоғамды  ата-баба  жолына  үңілдірді.  «Отан», 
«бостандық», «тәуелсіздік», «егемендік», «ұлтжандылық» деген сияқты ұғымдарды тәуелсіздік 
биігінен қайта қарастыруды талап етті.  
Демократияландырудың  өзіндік  ерекшелігі  әр  елде  әр  түрлі  болып  келетіні  де  белгілі. 
Егемен-дікпен  қатар  Қазақстан  қоғамына  бірқатар  қиындықтардың  да  келгенін  жасыра 
алмаймыз  және  олардың  негізінде  бүкіл  жүйені  қамтыған  экономикалық  және  саяси-
әлеуметтік  өзгерістер  жатқа-ны  белгілі.  Қоғамдық  санада  бұл  өзгерістер  екі  түрлі  жолмен 
дамыды:  бірінші  жол  –  демократия  жолын  таңдап,  батыстың  либералды  құндылықтарын 
қабылдау болса, екіншісі – ұлттық сана-сезімнің өсуіне орай, кеңес заманында ұмыт болған 
қазақ  халқының  тарихи  мұрасы  негізінде  ұлттық  мемлекет  құру  еді.  Осы  орайда 
қоғамымызда  саяси  жүйені  демократияландыру  бағытын-да  ұлттық  дәстүрлерді  ескеру  де 
үлкен  роль  атқаратынына  көзіміз  жетіп  отыр.  Бұл  туралы  ғалым  Б.Тлеповтің:  «...дәстүрге 
табыну  демократияға  қарсы  түсінік  деп  қарау  қате  пікір,  себебі,  орны-мен  пайдаланылған 
дәстүрлік қоғамның тұрақты дамуының кепілі болып табылады. Мысалы, әлемнің көптеген 
елдерінде  дәстүрлік  сабақтастығы  қоғамның  дұрыс  жолмен  дамуына  ықпал  жасауда. 
Жапония,  Корея,  Қытай  сияқты  шығыстың  белді  елдерінің  және  Ұлыбритания,  Франция, 
Италия сияқты батыстың жетекші мемлекеттерінің тәжірибесі көрсеткендей, ғасырлар бойы 
қалыптасқан  сана-сезім  мен  салт-дәстүр  негізінде  қазіргі  заманға  лайық  экономикасы 
жоғарғы деңгейдегі мемлекет құруға болады» деген ойлары көңілге қонады.   
Жаңа  ғасырда  ұрпақтар  арасындағы  келісім  мен  саяси-әлеуметтік  жарасым  –  жаңа 
мыңжыл-дықты  лайықты  қарсы  алудың  ең  басты  кепіліне  және  алғы  шарттарына  айналды. 
Ұрпақтар  ара-сындағы  байланысты  нығайту,  бұл  тек  демографиялық  ұғымды  ғана 
білдірмейді. Ол саяси-әлеу-меттік мәні бар ұғым. Қазіргі нарық заманында әр ұрпақтың өзіне 

ғана мәлім тұрмыстық және қоғамдық проблемалары көп. Оның бәрін аз уақыт ішінде шешу 
мүмкін емес. Тәжірибеден көріп отырғанымыздай, бұл шаруа әртүрлі әлеуметтік топтардың 
аға,  орта  және  жастардың  тең  құқық-ты  болуына  қол  жеткізгенде  ғана  оң  нәтижеге 
жеткізбекші.  
Саяси  өмірде  қазіргі  таңда  қоғам  мүшелері  саяси  өмірге  деген  белгілі  бір  өзіндік 
ұстанымдар  мен  мүдделерді,  сондай-ақ  өзіндік  көзқарастар  мен  сенімдері  бар  белгілі  бір 
саяси  мінез-құлықты,  жүріс-тұрысты  қалыптастырды.  Ол  ұрпақтардың  тарихи  істерін: 
өндіріс  тәсілі  мен  өмір  сүру  әдіс-терін,  экономикалық  және  идеологиялық  қатынастардың 
түрлері және рухани қызметінің нәти-желерін қамтиды. Әрбір ұрпақ өмірге өзіне тән жолмен 
еніп, алдында тұрған қоғамдық міндет-терді қоғамға сәйкес, өзінше шешеді. Саясатты нақты 
іс  жүзіне  асыру  кезінде  осының  барлығы  жаңаша  көзқарасты  қалыптастыруды  талап  етеді. 
Сондықтан  «өткен  заманның  қалдықтарын»  дер  кезінде  анықтау  проблемаларына  назар 
аударған  жөн.  Сонда  ғана  елдегі  әлеуметтік-саяси  про-гресс  жолына  осындай  ескіліктің 
бірқатар  қалдықтарының  кедергі  келтіре  алатындығын  немесе  олардың  қоғамның  саяси 
жүйесін  дамытуға  тежеу  жасауы  мүмкін  екенін,  сөйтіп  оларды  дер  кезінде  жоюдың 
жолдарын қарастыруға мүмкіндік туады. 
Ұрпақтардың  өзара  достығы,  олардың  бір-біріне  деген  сый-құрметі,  үлкенге  ізет,  кішіге 
құр-мет көрсетуі – бұрыннан келген, қанымызға сіңген дәстүрлі игі қасиеттерге байланысты 
болмақ.  Осы  орайда  белгілі  зерттеуші  ғалым  Л.Н.  Гумилевтің  «Түрлі  жұрт  бір  кеңістікке 
сиысып тұра алады» деген қағидасы шындық екенін өмірдің өзі дәлелдеп отыр.  
Сонымен,  осы  бас  қосудағы  негізгі  мақсат  –  өткен  20  жыл  ішіндегі  Қазақстанның  саяси 
даму-ын, қазіргі болып жатқан саяси жаңғырту  үдерістерін сараптау  және оларға баға беру 
еді. Саяси жүйені тоталитарлық әкімшіл-әміршіл жүйеден демократиялық жүйеге көшіруден 
бастап  саяси  салада  ірі  үдерістер  орын  алғандағы  белгілі.  Бұл  жағдайлар  жалпы  алғанда 
еліміздің дамуының саяси бағытын өзгерткендігі айқын. 
Міне, осыған байланысты еліміздің белгілі ғалымдары мен саясаттанушылары өзара пікір 
алмасты. Қазақстан тәуелсіздік алған жылдар ішінде саяси өмірде қандай жетістіктерге қол 
жет-кізді,  елдің  саяси  өмірінде  нендей  өзгерістер  болды,  қандай  кемшіліктер  орын  алды? 
Өткенге көз жүгіртіп еліміздегі қазіргі саяси жаңғырту қалай жүріп жатыр, келешегі қандай 
болмақ, біздің қоғам қайда бара жатыр деген сауалдарға жауап  берді. Қазіргі кездегі біздің 
мемлекетіміздің  сая-си  жүйесінің  құрамдас  бөліктері  болып  табылатын  саяси  билік,  саяси 
партиялардың  даму  үдеріс-тері  қандай,  жалпы  қоғамның  әлеуметтік-саяси  даму  бағыты 
қалай өзгерді, осы жағдайларды таразыға салды.  
Қорыта  келе,  саяси  үрдістерге  бағытталған  әдіс-тәсілдерін  жетілдіру  негізінде  Қазақстан 
Рес-публикасының  саяси  жүйесін  модернизациялауға  қол  жеткізуге  болатындығына  көз 
жеткізіп отырмыз. Тәуелсіздік жылдарында елімізде халықтар бірлігі мен ынтымағына басты 
назар  сала  отырып,  демократиялық  принциптерге  негізделген  жаңа  экономикалық  және 
әлеуметтік-саяси  жетістіктерге қол жеткізілуде. 
Дөңгелек  үстел  материалдарын  «Хабаршы»  журналына  дайындаған  Нұргүл  Ләпбаева 
және Әлия Бисенова. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Жұмағұлов Болат Сағидоллаұлы 
 
Абай  атындағы  Қазақ  ұлттық  педагогикалық  университетінің  Жалпыунверситеттік  пәндер 
факультетінің  деканы,  тарих  ғылымдарының  кандидаты,  университеттің  профессоры,  1951 
жылғы  қарашада  Атырау  облысы,  Қызылқоға  ауданы,  Қоныстану  ауылында  дүниеге  келген. 
1969  жылы  «Жаңашаруа»  орта  мектебін  үздік  бітіріп,  республика  Жастар  одағы  ұйымының 
«Мектеп  түлектері  ауылда  қалып,  еңбек  етуге  тиіс!»  деген  ұраны  бойынша  туған  ауылында 
қалып  «Комсомольск»  кеңшарында  еңбек  жолын  бастады.  1970-1972  жылдары  Кеңес 
Армиясы  қатарында  қызмет  істеді.  Әскерден  кейін  туған  ауылына  келіп,  жүргізуші  болып 
жұмыс атқарды. 
1973  жылы  Абай  атындағы  Қазақ  мемлекеттік  педагогикалық  институтының  дайындық 
бөлі-міне түскен ол курсты ойдағыдай бітіріп, 1974 жылы студенттер қатарына қабылданды. 
Өзі оқып жүрген тарих факультетінің қоғамдық өміріне белсене атсалысып, үздік оқуымен, 
үлгілі тәртібі-мен көзге түскен Б.С. Жұмағұлов бірнеше рет Республикалық конкурстардың 
жүлдегері атанып, грамоталармен, дипломдармен марапатталған. 
Жоғары  оқу  орнын  қызыл  дипломға  бітіріп,  сол  кездегі  институт  ректоры  профессор 
Ж.Жұмабековтың  қолынан  «КазПИ-ге  50  жыл»  деген  төсбелгісін  алғаннан  соң,  1978-1982 
жыл-дары  Қазақ  КСР  Орталық  мемлекеттік  мұражайында  аға  ғылыми  қызметкер  болып 
қызмет істеді. Осы мекемеде қызмет істеп жүрген кездерінде халқымыздың біртуар перзенті, 
еліміздің  тари-хында  ерекше  орны  бар  көрнекті  мемлекет  және  қоғам  қайраткері,  қазақ 
қолөнерінің  жанашыры,  этнограф-ғалым,  Өзбекәлі  Жәнібековтан  тәлім  алып,  тарих 
ғылымына, еліміздің болашағына деген ынта-ықыласы арта түсті. 
Бұдан кейін Абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтына Жалпы тарих 
кафедрасына оқытушы болып келді, аға оқытушы болды (1979-2003 жж.). 1999 жылы «Кеңес 
өкі-метінің  аграрлық  саясаты  және  Адай  көтерілісі  (1922-1933  жж.)»  деген  тақырыпта 
кандидаттық  диссертация  қорғады,  доцент  атағын  алды.  2003  жылдан  бері  Жалпы  тарих 
кафедрасының  доцен-ті,  тарих  факультеті  деканының  тәрбие  ісі  жөніндегі  орынбасары 
(1993-1997 жж.), тарих факуль-теті деканының оқу ісі жөніндегі орынбасары (1997-2008 жж.) 
болып  қызмет  істеген  жылдарында  еліміздің  болашақ  жас  мамандарын  дайындауға,  оларға 
сапалы  білім,  саналы  тәрбие  беруге  өлшеусіз  үлес  қосты.  Факультет  мамандықтарын 
кредиттік оқыту жүйесіне көшіруге, оны жүзеге асыруға белсене атсалысты. 
2008-2011  жылдар  аралығында  Абай  атындағы  ұлттық  педагогикалық  университетінің 
Оқу  басқармасын  басқарды.  2011  жылдың  қыркүйегінен  Жалпыунверситеттік  пәндер 
факультетінің деканы. 
Болат Сағидоллаұлы Жұмағұлов өзіне жүктелген қай жұмыста болсын еңбекқорлығымен, 

ізденімпаздығымен,  тиянақтылығымен  көзге  түсіп  келеді.  Бүгінде  университеттегі  оқу 
үрдісін заман талабына сай жаңаша ұйымдастыруға, оған әлемдік инновацияларды енгізуге 
жетекшілік  жасап,  бұл  салада  лайықты  нәтижелерге  қол  жеткізуде.  Сондай-ақ  ол  тарих 
факультетінің жұмы-сын жандандыруға да белсене атсалысуда. 
Республиканың  білім  жүйесіндегі  шығармашылық  еңбегі  және  жеткіншек  ұрпақты  оқыту 
мен  тәрбиелеудегі  табыстары  үшін  Қазақстан  Республикасы  Білім  министрлігінің  Құрмет 
грамотасы-мен  марапатталған  (1998  ж.),  ҚР  Білім  және  ғылым  минитрлігінің  «Қазақстан 
Республикасының білім беру ісінің құрметті қызметкері» (2002 ж.) белгісімен және «Ыбырай 
Алтынсарин» (2009 ж.) медалімен марапатталған. 
Ғылыми  ізденіс  саласы:  ХХ  ғ.  20-30  жж.  Кеңес  өкіметінің  аграрлық  саясаты  мен 
Қазақстанның  батыс  өңіріндегі  шаруалардың  қарсыласу  қозғалыстары,  ХІХ-ХХ  ғғ.  Батыс 
Қазақстандағы  қала  халқының  әлеуметтік-экономикалық  және  демографиялық  дамуы 
мәселелері. 
60-тан  астам  ғылыми  мақалалары  және  1  оқу  құралы  жарық  көрген.  Қазақстан 
Республикасы-ның Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының (бакалавриат 
және  магистрату-ра):  020340  –  Тарих,  030540  –  Тарих,  құқық  және  экономика  негіздері, 
050114 – Тарих мамандық-тары бойынша авторы.  
 
Абай атындағы ҚазҰПУ-і Тарих факультетінің ұжымы және Хабаршы журналының 
«Тарих  және  саяси-әлеуметтік  ғылымдар»  сериясының  редакциялық  кеңесі  ғалым-
тарихшы, 
талантты 
ұйымдастырушы 
Болат 
Сағидоллаұлы 
Жұмағұловты 
мерейтойымен шын жүректен құттықтайды және оған мықты денсаулық, ұзақ өмір, 
педагогтік және шығармашылық қызметіне толағай табыстар тілейді!