Ұ ЛТТЫҚ ӘДЕБИЕТІМІЗДІҢ ҰЛЫ МҰРАСЫ

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

Қ

азақ  халқының  ұлттық  әдебиеті  қалыптастырған  әдеби  дәстүр  тарихында  XIX 

ғ

асырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басындағы қазақ әдебиеті жасаған мұра байлығы 

ерекше орын алады. Бұл дәуірлерде қазақ әдебиеті өзінің бұрынғы ұлттық сөз өнерін, оның 

ү

лгілерін игере отырып, қазақтың ағартушылық, демократтық бағыттағы жаңа әдебиетін 

туғызды,  әдебиеттің  өмірмен  байланысын  нығайтты,  адам  баласының  бостандығы  мен 

азаттығын  аңсаған  жаңа  идеяны  көтеріп  жырлады.Сол  арқылы  ұлттық  әдебиетте 

гуманизмнің  баюына  үлес  қосты,  көркемдік  іздену,  стиль,  түр  саласында  да  бірсыпыра 

табыстарға жетті. Ұлттық әдебиетіміздің бұл саладағы табыстарын орнықтыруда Шоқан 

Уәлихановтың,  Ыбырай  Алтынсариннің,  Абай  Құнанбаевтың  шығармашылық  еңбектері 

айрықша  бағалы.  Абайдан  кейінгі  ақындар  орыс  және  басқа  халықтардың  озат 

ә

дебиеттерінен  үйренуін  ұлы  Абай  дәстүрімен  жалғастырып,  әдебиет  өрісін  кеңейте 

түсті. Бұл тұрғыда Шәкәрім Құдайбердіұлы айрықша ізденімпаздық танытты.  

XIX  ғасырдың  екінші  жартысынан  бастап,  қазақ  әдебиетінде  ақындықтың, 

жазушылықтың  жаңа  үлгісі  пайда  болды.  Ақын  халық  тағдыры  мен  өмірі  үшін  күрескер 

азаматқа  айналды.  Ол  –  сол  халықтың  өкілі  бола  отырып,  оның  жақсы,          адамгершілік 

қ

асиеттерін, арман-мұңын, тілегін жырға қосты.  

XIX  ғасырдың  екінші  жартысы  мен  XX  ғасырдың  бас  кезіндегі  қазақ  әдебиетінің 

гуманистік  дәстүрлері  қалың  халық  бұқарасының  патшалық  езгі  мен  жергілікті  үстем 

таптың,  әкімдердің  құлдығынан  құтылуды  көздеген  азаттық  идеяларына  негізделді. 

Сондықтан  әдебиет  мүддесі  халық  мүддесімен  бір  жерден  шығып,  көркем  туындының  ел 

ішінде беделі, үгіттік, идеялық әсері күшейе түсті.  

Абай  бастап  айтқан  халықтың  әділетсіздіктен  ашынған  жан  күйігін  XX  ғасырдың 

бас  кезіндегі  әдебиет  өкілдері  бар  даусымен  көтеріп  жырлады.  Жалпы  халықтың  азаттық 

идеясының  А.Байтұрсынов,  М.Дулатов,  М.Жұмабаев,  С.Торайғыров,  М.Сералин, 

С.Дөнентаев шығармаларында тереңірек қойылуы да осыдан. Қандай да болсын әдебиеттің 

күші  халықпен,  оның  өмірімен  тығыз  байланысында.  Ұлттық  әдебиетіміздің  үлкен  және 

шын  мағынадағы  халықтық  өкілі  есебінде  Абайдың  биік  тұратыны  да  оның  ақындығының 

халық өмірімен осындай терең байланысында жатыр.  

Ресейдің  Қазақстанды  отарлауы,  қазақ  даласындағы  капиталистік  қарым-

қ

атынастардың  өрістеуі  қазақтарға  қандай  пайда,  қандай  зиян  әкелгені  де  көркем 

ә

дебиетте  айқын  көрінеді.  Саудаға  құнығу,  дүниенің  бәрін  сатып  алуға  құмарту,  адам 

құ

лқының  бұзылуы,  патшашыл  әкімдердің  арызқойлықты  көбейтуі  –  Абайдан  бастап 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

аталған дәуір ақындарының бәрінің сынға алған жайлары. Қоғамның ұнамсыз құбылыстары 

ә

дебиет арқылы халықтың таразысына түсіп, оларға үкім шығарылды. 

Шоқан,  Ыбырай,  Абай  дәуірінен    бастап  қазақ  әдебиеті  ұлттық  шектелушіліктен 

шығып, туысқан халықтар әдебиетінің жан-жақты әсеріне ұшырай отырып дамиды. Өмір 

шындығына  тереңдеп  барып,  оның  күрделі  жағдайларын  суреттеуге  бет  бұру,  сол  арқылы 

қ

оғамдық  дамудың  сыры  жайлы  ойлану  әдебиеттің  көркемдік  мүмкіндігін  кеңейтті.  Жаңа 

жанрлар туды, ескі жанрлар жаңа мазмұнмен толықты. Абай, Шәкәрім тұсында қазақтың 

байырғы өлеңі қалай түлеп өзгергенін, оның мазмұны мен түріне қандай өзгерістер кіргенін 

көрсек, Сұлтанмахмұт өлеңмен жазылған роман мен реалистік поэманың үлгілерін жасады. 

Ахмет, Міржақып, Сұлтанмахмұт поэзиясында азаматтық лирика басым келеді. Прозалық 

роман жазуға талап жасалды. Мағауия романтикалық поэманың түрлерін әкелді. Бұның бәрі 

қ

азақ  ақын  -  жазушыларының  ескі  әдеби  үлгінің  місе  тұтпай,  заман  шындығын  жырлау 

талабымен бірге мазмұн мен түр, жанр жағынан да ізденіске түскенін көрсетеді.  

Абай дәуірінен бастап қазақтың  көркем  әдебиетінің тілі қалыптасты. Мұның бәрі 

қ

азақ  әдебиетінде  реализмнің  дамуын  жеделдетті.  Реализм  әуелде  ағартушылық  бағытта 

басталып, кейін терең сыншылдық сипат ала дамыды. Абайдың соңғы дәуірі мен XX ғасыр 

басындағы  ақын-жазушылар  шығармаларында  сыншыл  реализмнің  едәуір  өскендігі  көрінеді. 

Қ

азақ  халқының  XIX  ғасырдың  ІІ  жартысы  мен  XX  ғасырдың  басындағы  демократтық 

ә

дебиеті  бізге,  бүгінгі  ұрпаққа,  сол  дәуірлерде  туған  халықтық  әдебиеттің  үлгілері  болып 

қ

алыптасқан  ұлттық  сөз  өнері  сол  дәурлердің  озат  идеяларын  дамыту  негізінде,  жаңа 

заманның өмір шындығы жағдайында өсіп жетілді. 

Қ

азақ  әдебиетінің  жаңа  кезеңінде  белсенді  қызмет  еткен  ақын-жазушылар  Сәкен 

Сейфуллин,  Бейімбет  Майлин,  Жүсіпбек  Аймауытов,  Мағжан  Жұмабаев,  Ілияс 

Жансүгіровтер  де  өздерінің  шығармашылық  қызметін  XX  ғасырдың  бас  кезінде  –  ақ 

демократтық, ағартушылық бағытта бастаған еді. Олар Абай дәстүрінен үйреніп, Ахмет 

көтерген  азаттық,  тәуелсіздік  идеясын  жырлауды  жалғастырды.  Сонымен  бірге  оны  жаңа 

дәуірге  алып  өтті.  Жаңа  әдебиет  өмірді  реалистік  суреттеу  мен  азаматтық  үлгіні, 

гуманизм мен демократтық көзқарасты, Отан сүю мен туысқандық идеяларын классикалық 

ә

дебиет  дәстүрінен  алып,  жаңа  жағдайға  лайықтап  дамытты.  Сондықтан  бұл  дәстүрлер 

жаңа кезеңдегі қазақ әдебиетінің қайнар көзі болып табылады.  

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

1.

 

«Қазақ тілі мен әдебиеті» республикалық ғылыми-әдістемелік және педагогикалық 

журналы, 2007ж. 

2.

 

С.Қирабаев, Қ.Мырзағалиев, қазақ әдебиеті, оқулық, Алматы: «Рауан», 1997ж. 

3.

 

Р.Нұрғали. Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры. Астана: Күлтегін, 2002ж. 

4.

 

Қ

азақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтама. Алматы: «Аруна» 2010ж. 

 

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ 

ЛИТЕРАТУРЫ 

Шуптар Марина Евгеньевна 

КГУ «Средняя общеобразовательная школа№58», 

учитель русского языка и литературы, 

город Караганды, Казахстан 

 

Түйін 

Мақала қазіргі кезде маңызды болып саналатын оқушы мен мұғалім арасындағы қарым – 

қ

атынас  мәселесіне  арналады.  Инновациялық  технологияларды  қолдана  отырып,  орыс 

ә

дебиеті  сабақтарында  тұлғаның  рухани  –  адамгершілік  дамуына  ықпал  ету  жолдары 

қ

арастырылады. 

Аннотация 

Статья  посвещена  актуальной  на  сегодняшний  день  проблеме  –  взаимодействию 

учащихся  и  учителя.  Благодаря  использованию  инновационных  технологий.    урок 

литературы  становится  мощным  оружием  в  воспитинии  духовно-нравственной 

личности.  

 

Сегодня мир стремительно меняется, меняется и система образования: повышаются 

требования  к  компетентности  будущих  специалистов,  возрастает  потребность  в 

неординарно  мыслящих,  творческих    людях,  способных  к  профессиональному  росту  и 

профессиональной  мобильности  в  условиях  информационного  общества  и  развития    

инновационных технологий. Традиционно система образования ориентировалась на знания 

как  на  цель  обучения,  но  современному  миру  нужны  люди,  имеющие  соответствующие 

ценностные  ориентации,  люди,  которые  могут  брать  на  себя  ответственность    в 

совместном  принятии  решений,  и  умеющие  быстро  адаптироваться  в  новых 

обстоятельствах,  связанных  с  изменениями  в  окружающем  мире,  извлекая  пользу  из  

накопленного  опыта  для  реализации  концепции  «образование  через  всю  жизнь».  Новая 

организация общества, новое отношение к жизни предъявляют  и новые требования к школе.  

Мы часто задаем себе вопрос о том, каким же должен быть современный урок? Ведь сегодня 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

основная цель обучения - это не  только накопление учеником определенной суммы знаний, 

но и подготовка школьника как самостоятельного субъекта образовательной деятельности. 

Одним из показателей является выполнение образовательных международных стандартов, 

в  которой  формирование  функциональной  грамотности  обозначено  в  качестве  одной  из 

приоритетных  задач,  так  как  под  ней  понимают  «способность  человека  решать 

стандартные  жизненные  задачи  в  различных  сферах  жизни  и  деятельности  на  основе 

прикладных знаний». 

 

Президентом  Республики  Казахстан  Н.А.Назарбаевым  была  поставлена  задача 

вхождения  республики  в  число  30-ти  наиболее  конкурентоспособных  стран  мира.  В 

достижении  данной  задачи  немаловажную  роль  играет  совершенствование  системы 

образования.  Важность  и  значимость  развития,  формирования  духовно  богатой, 

гармонически развитой личности с высокими нравственными идеалами и эстетическими 

потребностями      прослеживается  в  таких  важных  государственных  документах,  как 

Послание  Президента  Республики  Казахстан  Н.А.Назарбаева  «Казахстанский  путь-2050», 

Закон «Об образовании», Государственная программа развития образования РК. 

 

Вопрос  духовно-нравственного  воспитания  детей  является  одним  из  важнейших 

вопросов, стоящих перед каждым родителем, обществом и государством в целом. Глубокие 

перемены, происходящие в современном  образовании, выдвигают в качестве приоритетной 

проблему использования новых технологий обучения и воспитания. 

 

На всех этапах развития человеческого общества существовала проблема передачи 

накопленных  знаний  и  опыта  подрастающему  поколению  и  подготовки  его  к  будущей 

жизни. Решить проблему призван учитель.  Современная система образования, внедрение 

инновационных  форм  и  методов  обучения  предъявляют  все  более  высокие  требования  к 

личности 

учителя, 

требуя 

подготовки 

квалифицированного 

работника, 

конкурентоспособного,  ответственного,  компетентного,  готового  к  профессиональному 

росту,  социальной и профессиональной мобильности. Внутренняя мотивация учителя в 

сочетании с  его высокой специальной подготовкой и нравственными качествами должна 

быть  неким  двигателем  непрерывного  профессионального  совершенствования.  Известно, 

что  учащихся  привлекает  всегда  новое,  необычное.  А  всякое  познание  начинается  с 

удивления.  Удивление  же  есть  момент  пробуждения  интереса  к  изучаемой  теме,  к 

самостоятельной работе. Любой учитель стремится в своей педагогической деятельности 

найти  такие  методы,  приемы  и  формы  работы,  которые  будут  способствовать 

всестороннему  развитию  ребенка.  Использование  различных  образовательных  технологий 

позволяет  учителю  повысить  мотивацию  обучающихся,  а,  следовательно,  добиться 

гарантированных запланированных результатов в своей профессиональной деятельности. 

Ярким примером таких технологий является технология критического мышления. Дьюи 

сказал:  «Только  сражаясь  с  конкретной  проблемой,  отыскивая  собственный  выход  из 

сложившейся  ситуации,  ученик  действительно  думает.  Фокусирование  на  проблемах 

стимулирует  природную  любознательность  учащихся    и  побуждает  их  к  критическому 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

мышлению». На уроках русского языка и литературы использую технологии проблемного 

обучения  и  развития  критического  мышления.  Успешными  являются    многие  приемы, 

которые  нравятся  мне  и  детям:  «Угадай-ка»,  «Собери  пословицы»,    кроссворды,  игра 

«Верю-не  верю»,  кластеры,  синквейны,  игра  «Перепутанные  цепочки»,  прием 

«Эффективная лекция» хорошо использовать на уроках литературы в старших классах, 

прием  «Дерево  предсказаний»  помогает  строить  предположения  по  поводу  развития 

сюжетной линии в рассказе, повести в классах среднего звена, таблица «Толстые и тонкие 

вопросы» помогает в домашних заданиях, прием «Таблица вопросов - сюжетная таблица» 

помогает  при  изучении  текстов  произведений,  заданных    для  чтения  на  летних 

каникулах.  Прием  «Чтение  с  остановками»  помогает  при  работе  с  художественным 

текстом не только в среднем, но и в старшем звене, дискуссии - это технологии, которые 

вырабатывают  у  учащихся  опыт  совместной  деятельности,  «перекрестная  дискуссия» 

позволяет увидеть текст в целом, его идею, проблемы,  прием »шесть шляп мышления», в 

старших  классах  хорошо  использовать  семинары  совместного  редактирования,  эссе 

применяем  практически  в  конце  каждого  урока,  можно    как  рефлексию,  прием  «корзина 

идей», прием «мозговой штурм» также можно использовать как рефлексию. 

  

Одним  из  важнейших  навыков,  способствующих  успешности  ученика  является 

навык  беглого,  осознанного  чтения,  но  сегодняшний  ученик  не  любит  читать.  Поэтому 

мне,  как  учителю  литературы,  важно  заинтересовать  учащихся,  показать  красоту 

поэтического и прозаического художественного слова. В этом мне помогает использование 

компьютерных технологий в учебном процессе. 

  

На  уроках  литературы  часто  использую  компьютерные  презентации,  к  созданию 

которых привлекаю учащихся. Это могут быть и биографии писателя и поэта, и видео из 

фильмов, с аннотацией, анимацией и т.д. 

Современный  образовательный  процесс  предусматривает  использование  таких  методик, 

которые  помогают  детям  «открывать»  себя,  раскрывать  свою  личность.  К  таким 

технологиям  относится  метод  проекта  -  метод,  который    ориентирован  на 

самостоятельную  деятельность  учащихся  -  индивидуальную,  парную,  групповую  и 

предполагает  решение какой- либо проблемы. Проектной деятельностью мы с  учениками 

начинаем заниматься с ноября, проводим анкетирование среди учащихся, выбираем темы 

и  обсуждаем  актуальность  этой  темы.  Работа  в  инновационном  режиме  меняет 

мировоззрение  не  только  учеников,  но  и  педагога,  ему  становится    интересно  самому 

овладевать  интернет  -  технологиями  и  использовать  в  учебном  и  воспитательном 

процессе. 

Инновационный    подход  к  обучению  позволяет  так  организовать  учебный  процесс,  что 

ребенку урок и в радость, и приносит пользу, не превращаясь просто в забаву или игру. И, 

может быть, именно на таком уроке, как говорил Цицерон, «зажгутся глаза слушающего о 

глаза говорящего». 

Актуальность инновационного обучения состоит в следующем: 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

-соответствие концепции гуманизации образования; 

-преодоление формализма, авторитарного стиля в системе преподавания; 

--поиск условий для раскрытия творческого потенциала ученика; 

-соответствие  социокультурной  потребности  современного  общества  самостоятельной 

творческой деятельности. 

Основными целями инновационного обучения являются: 

-развитие  интеллектуальных,  коммуникативных,  лингвистических  и  творческих 

способностей учащихся;  

-формирование личностных качеств учащихся. 

 

Предмет  моих  исследований  -  инновационная  технология  «погружение»  и    ее 

практическая реализация на уроках литературы. 

 

Использование  современных  образовательных  технологий  в  учебно-воспитательном 

процессе дает хорошие результаты. Цифровые образовательные ресурсы, информационные 

технологии,  метод  проектов  способствуют  повышению  мотивации  учения,  а  также 

повышению  информационной  культуры  школьников.  Работа  в  инновационном  режиме 

меняет мировоззрение самого учителя, тем самым способствует росту профессионального 

мастерства и признания его заслуг на разных уровнях. 

 

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: