Совет молодых ученых инновационное развитие и востребованность науки в современном казахстане

190
нок приобретает свой первый жизненный опыт, элементарные знания об окружаю-
щей действительности, умения и навыки жизни в обществе [1].
Главная  особенность  семейного  воспитания  в  том,  что  оно  эмоционально  по 
своему содержанию и предполагает любовь родителей к детям и ответное чувство 
детей к родителям.
Семейное воспитание – общее название для процессов воздействия на детей со 
стороны родителей и других членов семьи с целью достижения желаемых результа-
тов [3].
Взаимоотношения родителей с детьми всегда имеют воспитательный характер. 
Воспитательная работа родителей в семье – это прежде всего самовоспитание. Каж-
дому родителю нужно учиться быть педагогом.
В  основе  семейного  воспитания,  по  Е.А.  Аркину,  должен  лежать  личностный 
подход. Он писал: « Надо воспитывать не поведение или характер вообще, а пове-
дение и характер данного ребенка, у которого есть свои особенности, свои условия 
жизни, свой проделанный жизненный путь, наложивший печать на его развитие» 
[4].
Таким образом семья закладывает основы отношений между людьми, формиру-
ет ориентации на трудовую и социальную жизнь человека.
Сегодня мы часто сталкиваемся с семьями где, некоторые родители самоустра-
нились от воспитания детей и считают что, воспитание в школе будет достаточным 
для развития их ребенка, как личности.
Современное  семейное  воспитание  основывается  на  принципах  гуманистиче-
ской педагогики:
- креативности – свободного развития способностей детей
- гуманизма – признание личности в качестве абсолютной ценности;
- демократизма, основанного на установлении равноправных отношений меж-
ду взрослыми и детьми;
- гражданственности, основанной на осознании места своего «Я» в обществе;
- ретроспективности, позволяющей осуществлять воспитание на традициях на-
родной педагогики;
- приоритетности общечеловеческих нравственных норм и ценностей.
Главная нагрузка по обеспечению взаимодействия школы и семьи ложится на 
плечи педагогу.
В связи с выше изложенным, становится ясно, что работа с родителями приоб-
ретает особое значение и становится актуальной проблемой. 
Ведь  семья  стоит  у  истоков  воспитания.  Она  является  основным  социальным 
институтом в формировании личности ребенка. Не все родители имеют достаточ-
ный уровень общей культуры и педагогические знания, необходимые для воспита-
ния ребенка. Вот почему главные усилия педагогов должны быть направлены на :
- улучшение семейного микроклимата;
- формирование положительных взаимоотношений в семье;
- повышение педагогической культуры.
Новый тип взаимодействия школы и семьи, использование новых форм работы 
является решающим условием обновления системы общеобразовательных учрежде-
ний. Необходимо осуществлять постоянное взаимодействие с родителями не только 
в виде психолого-педагогической помощи конкретным семьям, но и активного во-
влечения родителей в жизнь школы.
Задача  педагогов  –  заинтересовать  родителей  через  совместные  мероприятия 
педагогов,  родителей  и  детей.  Чтобы  взаимодействие  с  семьей  было  результатив-

191
ным, педагогу необходимо установить диалогические отношения как основу взаи-
мопонимания, согласия и сотрудничества.
Одним их основных моментов в педагогической деятельности являются формы 
сотрудничества школы и семьи.
Иванова Н.Д. и Байдельдинова Г.К. предлагают использовать в педагогической 
деятельности следующие направления сотрудничества школы и семьи:
- организационно-педагогическая работа с родителями;
- педагогическое просвещение родителей;
- проведение систематической индивидуальной работы с родителями по улуч-
шению обучения и воспитанию учащихся.
К организационно-педагогическим формам сотрудничества школы и семьи от-
носятся родительские собрания, конференции и т.д.
Сегодня  необходимо  констатировать,  что  ребенок  нужен  только  семье  и  шко-
ле. Именно они по настоящему озабочены его проблемами, его будущим. Позитив-
ные  изменения,  отвечающие  интересам  детей,  способствующие  их  воспитанию  и 
личностному развитию, происходят лишь там, где педагогические коллективы объе-
диняют свои профессиональные усилия с родительской общественностью, способ-
ствуют культурному и духовному развитию семей, содействуют укреплению взаимо-
понимания между родителями и детьми.
Педагогические коллективы многих образовательных учреждений осознали, что 
падение нравственности и рост правонарушений среди несовершеннолетних невоз-
можно  остановить  без  укрепления  связи  с  семьей,  повышения  ее  педагогической 
культуры на основе дифференцированного подхода к семье, поиска разнообразных 
форм и методов работы с родителями.
Содержание работы школы с родителями состоит в следующем:
1) повышение психолого-педагогических знаний родителей (лекции, семинары, 
индивидуальные консультации, практикумы);
2) вовлечение родителей в учебно-воспитательный процесс (родительские собра-
ния, совместные творческие дела, помощь в укреплении материально-технической 
базы);
3) участие родителей в управлении школой (совет школы, родительские коми-
теты).
Формы и методы работы с родителями должно быть направлены на повышение 
педагогической  культуры  родителей,  на  укрепление  взаимодействия  школы  и  се-
мьи, на усиление ее воспитательного потенциала.
Методы работы: наблюдение; беседа; тестирование; анкетирование.
Таблица 1 – Формы работы с родителями
Традиционные
Нетрадиционные
1
2
•
Родительские собрания
•
Общеклассные и общешкольные конфе-
ренции
•
Индивидуальные консультации
•
Посещения на дому 
•
Родительские тренинги
•
Дискуссии
•
Психологические разминки
•
Круглые столы
•
Устные журналы
•
Практикумы
•
Родительские вечера
•
Родительские чтения
•
Родительские ринги

192
Положительные результаты, как правило, получают те школы, где глубоко и си-
стематически изучаются семьи учащихся, деликатно и с уважением относятся к ро-
дителям и детям, максимально используют воспитательный потенциал семьи с уче-
том типа и вида учебного заведения. Развивается активная и целенаправленная ра-
бота  педагогических  коллективов  по  возрождению  национальных  традиций  в  се-
мейном и общественном воспитании, привлечению родителей к участию в совмест-
ных делах с детьми и педагогами [5].
Таким образом педагогу необходимо правильно и вовремя уметь использовать 
разные формы сотрудничества.
Сегодня  мы  еще  сталкиваемся  с  одной  из  главных  проблем  это,  то  что  школа 
склонна считать, что семья должна больше заниматься воспитанием детей и вместе 
с тем признает, что сама не справляется с этой задачей в силу многих причин. Часть 
родителей отвергает вмешательства со стороны, полагаясь на собственные возмож-
ности,  выражает  недоверие  к  школе,  неудовлетворенностью  качеством  образова-
ния. По нашим исследованиям многие родители признают недостаточность своих 
психолого- педагогических знаний, сложность в общении с собственными детьми, 
необходимостью в специализированной профессиональной помощи. 
Анализ взаимодействия школы и семьи подтверждает также, что педагоги испы-
тывают трудности в общении с родителями, в поддержке с ними связей, в организа-
ции дифференцированной работы по просвещению родителей.
Как показал анализ анкетных данных большинство родителей не могут устано-
вить доверительные отношения с ребенком, нет взаимопонимания. Не умеют роди-
тели учитывать возрастные изменения в психике детей. Для многих характерна не-
развитость родительских чувств, эмоциональное отвержение, воспитательная неу-
веренность, то есть нарушение семейных взаимоотношений родителей и детей.
Поэтому, чтобы взаимодействие с семьей было результативным педагогу необ-
ходимо планировать свою деятельность, подбирать интересные, современные, но-
вые формы сотрудничества.
В дальнейшем педагогу необходимо установить диалогические отношения как 
основу  взаимопонимания,  согласия  и  сотрудничества,  уметь  убедить  в  чем-то  ро-
дителей, хоть немного изменить их неправильную позицию в отношении к ребен-
ку, школе.
Поэтому сколько времени, сил приходится затратить и сколько педагогическо-
го искусства нужно проявить педагогу только на одну встречу с родителями, на один 
разговор. 
Этот процесс должен быть направлен на активное включение родителей во вне-
урочную, досуговую деятельность, сотрудничество с детьми и педагогами. 
Список использованной литературы
1. Парфенова И.И., Казакова Е.К. Организация сотрудничества семьи и школы. // Воспитание 
школьников. – 2002. – № 3. – С.96-101.
2. Мачехина О.А. Семья в современном обществе.//Воспитание школьников. – 2003. – № 4. – С. 
33-35.
3. Подласый И.П. Педагогика. – М., 2003.
4. Гранкин А.Ю. Е.А. Аркин о семейном воспитании. – М.: Педагогика, 2004. – С.80-84.
5. Педагогика. Каз.НПУ им.Абая. – Алматы, 2003.
Резюме
В статье рассматривается проблема взаимодействие школы и семьи. Предлагаются эффектив-
ные формы работы с родителями младших школьников.

193
Түйіндеме
Бұл мақалада мектеппен отбасының біріккен іс-әрекеттестіктің мәселелері қарастырылып, ба-
стауыш сынып оқушыларының ата-аналарымен тиімді жұмыс түрлері ұсынылған. 
Сұлтанмұратова Индира Жұмамұрат қызы
аль-Фараби атындағы ҚазҰУ әлеуметтану мамандығы бойынша магистрант, 2-курс
ҚАЗАҚ ПЕДАГОГИКА ТАРИХЫНДАҒЫ «ФЕМИНДІК» ҚАСИЕТТЕРДІ 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ИДЕяЛАРЫ
Білім  берудің  қазіргі  жүйесіндегі  реформалардың  қарқындылығы  мен  ауқымды-
лығын болжайтын, педагогика ғылымы мен практикасы қоғам өмірінде болып жатқан 
өзгерістерге сай жауап береді. Жаңа ғасырдағы жаһандану мәселесі әлем елдеріне заман 
талабына сай білім мен білікті қамтамасыз етуді талап етеді. Әрине бұл талапты орын-
дау да педагогика ғылымының маңызы зор. Сондықтан жаһанданған қоғамның талабын 
педагогика ғылымы мен практикасын арқашан назардан тыс қалдырмай, ескеріп оты-
ру қажет. Сондай жаңа заманғы қоғамдық маңызды талаптардың бірі – гендер мәселесі
Гендер – бұл ерлер мен әйелдердің мінез-құлқын, сондай-ақ олардың арасындағы 
әлеуметтік өзара қарым-қатынасты айқындайтын, олардың әлеуметтік және мәдени 
нормалары мен рөлдерінің жиынтығы.
«Gender» сөзі ағылшын тілінен аударғанда жыныс (еркек, әйел) дегенді білдіреді. 
«Гендер»  термині  –  әлеуметтік  процесстерді  түсінуге  арналған  талдау  құралы.  Ал, 
педагогика – диалектикалық материализмнің оқиғалармен өзара жалпы байланысы 
жөніндегі қағидасын қоғам өмірінің басқа да оқиғаларымен органикалық байланы-
ста қарастырады.
Көріп  отырғанымыздай  екі  салада,  екі  ұғымда  қоғамдағы  қарым  –  қатынас 
зерттейді.  Педагогика  қарым-қатынасты  білім,  тәрбие,  біліктілік  арқылы,  гендер 
жыныстық ерекшеліктер арқылы қарастырады. 
Қазіргі  тандағы  гендерлік  зерттеулердегі  айтылып  жүрген  «феминдік»  және 
«маскулиндік»  ұғымдары,  қазақ  педагогикалық  ойлар  тарихында  да  маңызды 
мәселелер болып табылады. Яғни «феминдік» және «маскулиндік» мінез-құлықтарды 
қазақ  халқы  этнопедагогикалық  принциптер  арқылы  қыз  және  ер  бала  бойында 
қалыптастырғанын тарихи кезеңдерді саралау арқылы көруімізге болады.
Бұл мәселені қарастырмас бұрын Қазақ педагогикасымен айналысатын ғалымдар 
педагогикалық ойлар тарихын қалай реттеді, соған тоқталсақ. Зерттуші ғалымдардың 
бір тобы педагогикалық ойлар тарихын мынадай кезеңдерге бөліп қарастырған :
1. Еуразия даласындағы алғашқы қауымдық құрылыс кезеңіндегі тәрбие;
2. Қазақ жеріндегі Сақ империясы дәуіріндегі тәлім-тәрбие;
3. Ғұн империясы мен Үйсін-Қаңлы мемлекет дәуіріндегі тәлім-тәрбие;
4. Таяу және Қиыр Шығыс ежелгі мемлекеттерінің бірі – Шумер тәлім-тәрбиесі 
мен мектептері;
5. Ұлы Түркі қағанаты және оның тәлімдік-танымдық мұралары – Орхон-Енисей 
жазба  ескерткіштеріндегі  (Күлтегін,  Тоныкөк)  тәлім-тәрбиелік  ойлар,  Қорқыт 
тағылымдары (VІ–ІХ ғғ.);
Ал келесі зерттеушілер педагогикалық ойлар тарихын төмендегідей кезеңдерге 
бөліп, реттеген:

194
1. Алғашқы қауымдық кезеңдегі педагогикалық ойлар(тас ғасыры);
2. Сақтар мен ғұндар кезеңіндегі педагогика (әскери педагогика б.з.б .7 ғ. – б.з.  
5 ғ.) 
3. Түрік қағанаты кезеңіндегі педагогика (6–9 ғғ.);
4. Араб Халифаты – Шығыс ренесанысы кезеңіндегі педагогикалық ойлар (10–
15 ғғ.);
5. Қазақ хандығы кезеңіндегі педагогика (15–18 ғғ.);
6. Қазақстанның Россияға қосылу кезеңіндегі педагогика (19 ғ.–20 ғ. басы);
7. Кеңестік Қазақстан кезіндегі педагогика(кеңес педагогикасы 20 ғ. 20 – 91 жж.);
8. Тәуелсіз Қазақст ан педагогикасы (1991 жылдан бастап).
Жоғарыдағы ғалымдардың келтірген тарихи кезеңдерге бөлуде соңғысы тарихи 
нақтылықпен реттелген.Сондықтан педагогикалық ойлардағы 
«феминдік»  және  «маскулиндік»  (соның  ішінде  «феминдік»)  қасиеттерді  қазақ 
халқы  өз  балаларының  бойында  қалай  қалыптастырғанын  осы  кезеңдер  арқылы 
қарастырамыз.
Қазақ даласын б.з.б .7 ғ.- б.з. 5 ғ. мекен еткен сақ тайпасы өзіндік принциптерге 
сүйене отырып, өз балаларын тәрбиелеп отырған. Тарихта сақ тайпаларының әскери 
өнерге машықтанған, жауынгер халық болғаны белгілі. Сондықтан олардың тәрбие 
принциптері,  әдістері  әскери  өнермен,  әскери  тәртіппен  байланысты.  Тарихи  де-
ректерде (Герадот, Ксенафот, Птолемей еңбектерінде) сақтар ат үстінде өмір сүріп, 
садақты  дәл  мергендікпен  ата  білгендігі,  қылышты  жақсы  қолданғандығы,  жалпы 
жауынгер халық болғандығы келтірілген. Сақ тайпасының тек ер жігіттері ғана емес, 
сонымен қатар қыздар да атқа мініп, садақ атып, аң аулап, әскер қатарына еніп, тіпті 
қол бастап елін азат еткен. Мәселен, Тұмар, Зарина ханшайымдарды атап айтсақ бо-
лады. Олар өз елі үшін жаумен шайқасып, батырлығымен, парасаттылығымен көзге 
түсіп, тарихта аттары мәңгі сақталып, қазақ қыздарының эталонына айналды.Сақ 
қыздары тек жауынгерлік өнерді үйреніп қана қоймай, олар үй шаруашылығымен ай-
алысып (дәнүккіштер, үйшаруашылығында қолданылған заттар), өздерінің сыртқы 
пішінін әрқашан күте білген (айна, тарақ, түрлі әшекей бұйымдар). Оған дәлел Есік, 
Шілік, Бесшатыр, Тасмола, Берел, Шілік қорғандарындағы археологиялық дерек-
тер.
Осы кезеңде сақтарда кейін қазақ жерінде мекен еткен тайпалардың бірі – сар-
маттар  (Батыс  Қазақстан).Сарматтардың  да  әскери  өнерге  машықтанған,  жауын-
гер  халық  болғаны  (оған  дәлел  Бесоба,  Сынтас  қорымдарынан  табылған  қылыш, 
садақ,  найза  т.б.  архологиялық  заттай  деректер,  соныме  қатар  Страбонның  «Гео-
графия»  атты  жазбаша  дерегі  арқылы)  белгілі.Сонымен  қатар  кейбір  тарихшылар 
сарматтардың  арасында  амазонкалардың  болғандығын  дәлелдейді.Амазонкалар-
ды феминдік қасиеттері толық қалыптасқан, нағыз феминистер деп айтсақ болады. 
Өйткені олар өз елі, өз мүддесі үшін күресе білген ержүрек, ақылды, парасатты аза-
матшалар болған.
Жоғарыдағы аталған тәрбиелер түрік кезеңіндеде өз жалғасын тапқан. Рим папа-
сы Инокентий төртiншiнiң тапсырмасымен монах Плано Карпани 1243 жылы Ва-
тиканнан шығып 1246 жылы Қарақорымға Күйiк қаһанға жеткен едi. Карпани тек 
қазақ жерiнiң өзiмен түстене-жастана жүрiп отырып бiр жылдан астам уақыт сапар 
шектi. Осы сапар жайлы жолжазбаларында ол көшпендiлердiң сол кездегi тұрмыс-
салты  туралы  жан-жақты  мол  мәлiметтер  қалдырды.  «Жiгiттерi  шетiнен  мерген, 
нысанаға  алғандарын  қалт  жiбермейдi»  –  дей  келе  Карпани  –  «Балаларын  екi-үш 
жасында атқа отырғызады, қыздары мен әйелдерi де атқа жақсы шабады. Олардың 
жылқы түлегiне деген сүйiспеншiлiгi мен көзқарастары ерекше, басқа мал түлiктерiн 

195
де  жақсы  күтедi,  ер-тұман  мен  ат  әбзелдерiн  әшекейлеуге  ерекше  назар  аудара-
ды,  әйелдерi  садақты  жiгiттерден  кем  тартпайды,  еркектерiнiң  қару-жарақ  жасау 
мен малға қараудан басқа жұмыстары жоқ. Кейде аң аулайды. Бiр ғажабы олардың 
еңбектеген балаларынан бастап еңкейген қарттарына дейiн шетiнен аңкөс, әрi мер-
ген. Әсiресе, ат үстiнде ұзақ жүрудегi шыдамдылықтарына таңқалмасқа болмайды, 
мұнда да әйелдерi ерлерiнен бiрде-бiр кем түспейдi» деп жазады. 
Қазақ хандығы кезеңінде де қыз бала тәрбиесіне аса мән берілген.Халқымыздың 
өзіндік әдістері болған.Оларды тереңірек қарастырып, сараптайтын болсақ, ерекше 
тәрбие тәжірбиесін көре аламыз.Осы тәжірбиенің арқасында «Қазақтың халық пе-
дагогикасы» қалыптасқан.
1.  Қазақ  ауызекі  шығармашылығындағы  тәрбие  мазмұны:  ұлттық  ойындар; 
мақал-мәтелдер;  жаңылтпаштар;  жұмбақтар;  шешендік  сөздер;  ертегілер;  аңыз 
әңгімелер; батырлар жыры; эпос; айтыс
2.  Қазақ  музыкалық  шығармашылығындағы  тәрбие  мазмұны:  халық  әндері; 
халық күйлері
3. Қазақтың сәндік-қолданбалы өнеріндегі тәрбие мазмұны: дәстүрлі қолданбалы 
өнер; ою-өрнектер
4. Салт-дәстүрлердегі тәрбиелік мазмұн: бала тәрбиесіне байланысты; тұрмыс-
салт; ата кәсіп; әлеуметтік-мәдени 
5.  Жыраулар  мен  билердің,  шешендердің  шығармашылығындағы  тәрбие 
мазмұны
Осындай әдіс-тәсілдер арқыл қазақ халқы елін жерін сүйетін, ақылды, парасат-
ты, ержүрек, ибалы, инабатты қыздар мен жігіттерді тәрбиелеп шығарған. 
Жоғарыда  аталған  ауыз  екі  әңгімелер,  ақын-жыраулардың,  би,  шешендердің 
шығармалары арқылы қазақ қыздарының сөйлеу, киіну еркіндіктері болып, азат өмір 
сүргендігін  көрумізге  болады.Мысалы  «Еңілік  –кебек»  лирикалық  шығармасында 
Еңлік пен Кебек кездескен кезде Еңілік жылқы бағып жүреді, екеуі келіспей төбелесе 
кетеді, Кебек Еңіліктің қыз екенін оның тымағының басынан түскен кезе ғана біледі.
Бұл дегеніміз қазақ қыздарының сақ заманындағы аналарынан қалған ержүректілік, 
еңбекқорлық, батырлық, батылдық қасиеттерін жоғалтпағанының көрінісі.Тарихта 
тек Еңілік қана емес, сонымен қатар Гауһар, Бопай, Әлия мен Мәншүк, Ләззат сын-
ды ержүрек қыздарымызды мысалға алсақ болады.  
Батыстық  «ориенталистік»  көзқарас  бойынша  қазақ  қыздары  қоғамнан  тұйық 
өмір сүрді, олардың еркіндігі болмады деген пікір қалыптасқан.Бірақ көптеген де-
ректерде сақталған қазақ бойжеткендері мен бозбалаларын біріктіретін «Бастаңғы» 
шарасы болған. Яғи ол қазіргі таңдағы жастар арасыдағы үлкен сұранысқа ие «party» 
шарасымен  тең.  Бастаңғы  кезінде  күндіз  қыздар  мен  ұлдар  жамбы  ату  (садақпен 
мергендік  сайысы),  айтыс,  қыз  қуу  т.б.  сияқты  сайыстар  өткізіліп,  кеш  құрым 
ақсүйек ойындары ойнатылған. Аталған ойындардың, сайыстардың негізінде боз-
бала  мен  бойжеткен  өздеріне  сай,  теңі  болатын  жар  таңдай  алған.Осы  шараны 
адамның бойы сергітуге және білімі, біліктілігін, қабілетін дамытуға арналған.Қазақ 
қыздарының  өз  бойында  жоғарыда  келтірілген  батылдық,  батырлық,  ержүректік, 
мергендік сияқты қабілеттерді дамытуы бұл дене тәрбиесі болып есептеледі. Қыз ба-
лалар дене тәрбиесімен айналысып қана қоймай сонымен қатар сыртқы келбетіндегі 
эстетикалық тәрбиемен де айалысқан. ХХ ғасырда батыста басталған, бойжеткендер 
арасында үлкен танымалдылыққа ие болған параметрлік модельдік дене пішін қазақ 
қыздарының арасында да қалыптасқан. 
Бұхар  жырау  нағыз  ержетiп,  азамат  болу  үшiн  он  бiр  тiлектi  орындауды 
ұсынады.  Олар  «Тiлек»  толғауында  былайша  келтiрiледi:  Үшінші  бөлігінде:  «Қыз-

196
келiншектер, әйелдер үстi-басын таза ұстап, жарасты киiмiн сәнiмен киiп, өзiн бай-
ыпты ұстай бiлуi жөн. Бүгiнгi қыз бала, жас келiн өзiнiң байыпты жүрыс-тұрысымен 
ертең  көрегендi  бәйбiше,  зерделi  әже  боларлық  рәсiммен  iштесетiнiн  ұмытпа.» 
десе, ал 11-ші тілегінде «Әйел-ананы қастерлеу – имандылық қасиеттiң негiзi. Жы-
рау психологиялық тұжырымдар жасауға, жасқа тән мiнез ерекшелiктерiн топтауға 
машық.  Шындықтың  сынағынан  өте  бiлу  де,  қарттықты  сыйлай  бiлу  де  –  үлкен 
құрмет, арлылардың асылдығы. Үлкендер мен Халқымыз дене сұлулығына, әсіресе 
қыз  баланың  көрікті  болуына  ерекше  көңіл  бөлген.  Аналар  «Аттың  көркі  –  жал, 
қыздың көркі шаш» деп ұққан. Қыз баланың шашын жақсы өсіру үшін айранмен, 
ірімшіктің сары суымен немесе қынамен жудырған. Шаштарын қос бұрым немесе 
бестемше етіп өру бойжеткен қыздардың көркі болған. Қыз бен жігіт айтысындағы: 
«Атымды әкем сүйіп Несіп қойған, шашымды бестемшелеп есіп қойған» деген сөз 
тіркестері осы пікірді дәлелдейді. 
Халық жанрларында аруларды «Шашының ұзындығы ізін басты» немесе «Қыпша 
бел, қиылған қас, қолаң шашты» деп сипаттаған. Халық даналығы арулардың киім 
киісіне де ерекше мән берген. «Адам көркі – шүберек, ағаш көркі жапырақ», «Қыз 
өссе – елдің көркі» деп қыз баланы қынама қамзол, дүрия бешпент, кәмшат бөрік, 
қос етек көйлек, биік өкше етік тіктіріп кигізген. Сырға, білезік, шолпы, шашбау, 
жүзік сияқты әшекей заттарды тақтырған. «Қыздың көзі қызылда» деген мақал да 
қыз баланың әшекей заттарға үйірлігін білдіреді. Ұзатылған қыздың ауылында айты-
латын «Жар-жар», «Жұбату», «Сыңсу» өлеңдерінде, келін түсіру тойларында орын-
далатын «Беташарда» қыздың, жас келіннің басты – басты киімдері, сән-салтанаты, 
сұлулық бейнесі мақтала жырланған. 
  Асылдарды  сыйлау  –  өмiр  үшiн  күрестiң  бiр  түрi,  ел-жұртына  деген 
сүйiспеншiлiктiң үлкен құрметi. Осындай тағлымы мол iс-әрекетте адамның сана-
сезiмi  дұрыс  және  тез  дамиды.  Отаны  мен  туған  жерiн  сүйе  бiлген  тез  есейедi». 
Толғауы терең Бұқар жыраудың талғамы осыған тiреледi.
  Үй  шаруашылығына  деген  қабілетін  қыздардың  анасы  дамытып,  үйретіп 
отырған.Қазақ халқындағы «Әке көрген оқ жонар, ана көрген тон пішер», «Анасын 
көрде, қызын ал» деген мақал осыдан қалса керек. 
Қазақ  қыздарын  оқытып-тәрбиелей  ісіне  де  жол  ашқан  Алтынсарин  еді.  Ол 
Ырғызда  (қазіргі  таңдағы  Ақтөбе  обл.  Ырғыз  ауданы)  қазақ  қыздарына  арнап  жа-
нында интернаты бар мектеп аштырды. Мұның өзі қазақ халқының өмірінде ора-
сан зор маңызды тарихи оқиға болды. Ол патша әкімшілігінен Торғай облысының 
барлық  уездерінде  қыздар  училищелерін  ашуды  өтінді.  Оның  бұл  ұсынысы  өзі 
қайтыс болған соң екі жылдан кейін жүзеге асты.
Қазіргі  таңда  халық  арасында  кеңінен  танымал  қазақ  қыздарының  (тарихи-
географиялық, мәдени ерекшеліктерге байланысты) арасында қалыптасқан мінез – 
құлықтарыды мынадай топтарға бөлуге болады.
Оңтүстік Қазақстаның қыздарынан нәзіктік, сәнқойлық, еңбекқорлық сияқты 
қасиеттерді байқауымызға болады.
Шығыс  және  солтүстік  Қазақстанның  қыздары  ақылды,  парасатты,  стратег 
(Зере,  Айғаым,  Қарашаш,  Сара)  болып  келеді.  Қазақ  хандығы  құрылу  кезеңінде 
шаруашылық ерекшелікке байланысты үш жүзге өз ұрандары бөліп бергні белгілі.
Сол  кезе  Орта  жүзге  «Қалам  беріп,  дауға  қой»  деген  ұран  берілген  болатын.  Осы 
ұран  шығыс  және  солтүстік  қыздарына  әсер  еткен  секілді.  Абай,  Мұхтар,  Шоқан, 
Шәкәрім секілді ақын жазушылардың көптеп шығуы осының дәлелі болмақ.
Батыс Қазақстаның қыздары ержүрек, бірбеткей, батыл болып келеді.Кіші жүз 
қазақтарына берілген ұранды есімізге түсірсек «Найза беріп, жауға қой» екені белгілі. 

197
Осы жерде Патша езгісіне қарсы көптеген көтерілістердің (Сырым Датұлы, Махам-
бет  пен  Исатай,  Есет  Көтібарұлы,  Адайлар  бастаған  т.б.  көтерілістер)  көп  болуы, 
батырлардың көп шығуы осының дәлелі. Осындай жауынгерлік ортада өмір сүрген 
қыздардың мінез – құлқы батыр, батыл, ержүрек болуы шарт. 
Қорыта  келгенде  Батыста  Олимпия  де  Гуждың  бастамасымен  (1791  ж.), 
феминистік  қозғалыстың  нәтижесінде  пайда  болған  феминдік  қасиеттер,  көріп 
отырғанымыздай  қазақ  қыздарының  бойында  сонау  ерте  заманнан  бастап 
қалыптасқан.  Бұл  қасиеттердің  орнығуына  әрине  де  тәрбиенің,  білімнің  маңызы 
зор. Тәрбиенің, білімнің қазақ тарихында өзіндік жолдары бізге әрине де ауызша, 
жазбаша деректер мен қатар салт-дәстүр, әдет-ғұрып арқылы жеткен. 

жүктеу/скачать 1,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: