Талғат сайрамбаев
ІІ. Матаса байланысқан сөз тіркестері
жүктеу/скачать 2,81 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ІІІ. Меңгеріле байланысқан сөз тіркестері
| ІІ. Матаса байланысқан сөз тіркестері
1.Зат есім мен зат есімнен құралған сөз тіркестері. а) Жалқы есім мен жалқы есімнің тіркесі. Ол тек – Еманалының Еменалы екенін, Мүсірептің түбі құл түрікпен екенін тал түсте танытса ғана қайтпақ (Ғ. Мүсірепов). Бұл Сұлтанның Сұлтан болғалы ең бірінші алған ақысы еді, ең бірінші жеген таяғы еді (І. Есенберлин). ə) Жалпы есім мен жалпы есімнің тіркесі. Əжелердің əжесі- нен бері тартып келе жатқан əйел зарын естімеген, əйел зары аза- бын көрмеген, алмаған құдайды меңіреу деп, құрғыр деп қарғай- ды (Ғ. Мүсірепов). Достарымыздың достары – біздің достар (Маржан сөз). 2. Сын есім мен сын есімнің тіркесі. Алақан соғуға қарап арқасы қозып үйренген қазақ өнерпаз- дарына бұл қиынның қиыны, қияметтің қыл көпірі («Қазақ əде- биеті»). – Ойбай, ол бір сөзбен бітпейтін қияметтің қияметі ғой (С. Жүнісов). Нанды күлге көміп пісіру, баяғының баяғысынан бері келе жатса да көшпелі қазақтың аузынан əлі дəмі кетпеген асы (Ғ. Мүсірепов). 3. Есімдік пен есімдіктің тіркесі. Сірə, менің мен екенімді біліп кетті, ұялтпайын дегені (Ш. Жан- дарбекова). 4. Етістік пен етістіктің тіркесі. Бағудың да бағуы бар көрінеді (Беласқан). ІІІ. Меңгеріле байланысқан сөз тіркестері 1. Барыс септікті сөз тіркестері. а) Зат есім мен зат есімнің тіркесі. Сазға саз, сөзге сөз (Мар- жан сөз). ə) Есімдік пен есімдіктің тіркесі. Өзіме өзім қожа, – өзіме өзім би болсам, реті келсе, басқаларға да үстемдік жүргізсем деген мұраты іске асар ма деген үміті бар («Жұлдыз»). 273 Сөз тіркесі мен жай сөйлем 2. Табыс септікті сөз тіркестері. а) Зат есім мен зат есімнің тіркесі. Мырзаны мырза десең желдіреді, малайды «малай» десең тірі өледі (Маржан сөз). Терезесінде зырылдауығы жоқ үйді үй деп керегі жоқ, – дейтін болды (Ғ. Мүсірепов). б) Етістік пен етістіктің тіркесі. Аулауын ауларсың, аузыңмен не қармарсың? (Маржан сөз). Бұлар үйге кіргенде атақты би ай- тарын айтып болып, қоштасар сөзге таяп қалған еді (Ғ. Мүсіре- пов). Абзал соңғы айтарын айтса да, отыра кеткен Сəулеге ойлы көзімен қарап қалды (Ə. Əбішев). 3. Шығыс септікті сөз тіркестері. а) Зат есім мен зат есімнің тіркесі. – Ой, көсегең көгерсін, Ақан балам, малдан мал, жаннан жан қоймай, берекемізді кетіріп еді (С. Жүнісов). Сол жерде сөзден сөз туды, бұл жігіт өз тағдыры жайында бір сыр шерткен еді (О. Сағынаев). б) Етістік пен етістіктің тіркесі. Өйтіп езу тартқанын көр- сеткенінен көрсетпегені жақсы да (Ғ. Мүсірепов). ЦУМ-ның бар қабатын түгел ақтардық, алғанымыздан алмағанымыз көп сияқты (Ш. Жандарбекова). 4. Көмектес септікті сөз тіркестері. а) Зат есім мен зат есімнің тіркесі. ...Шіркін-ай, досыңмен дос бол, қасыңмен қас бол. Досыңмен қастаспа, қасыңмен достаспа деп, Ұлақшыға айта алмай қалдым-ау (І. Есенберлин). – Əй, кем- пір ішер шайыңды іштің ғой. Енді жаспен жас болмай, қазан- дық жаққа барсаңшы (С. Жүнісов). ə) Есімдік пен есімдіктің тіркесі. Ағайынға зəбірің жоқ, өзімен өзі болып отыратын ырыс иесі бір момын адам едің, күндердің күнінде көре тұра айтпапсың деген өкпеңе қалармын деп əдейі бұрылдым... – деді (Ғ. Мүсірепов). жүктеу/скачать 2,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|