Атты студенттердің IV жоо аралық дәстүрлі ғылыми конференциясының ЕҢбектері
жүктеу/скачать 15,88 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Закон РК «О браке и семье»
- Закон «Об образовании в РК»
- Закон о жилищных отношениях
- Список использованной литературы
- ҚҰҚЫҚТЫҚ НИГИЛИЗМНІҢ ӨРІС АЛУ СЕБЕПТЕРІ Жақсылықова Жанар
- Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
| Глава 4. Статья 21 говорит о том, что ребенок имеет право жить и
воспитываться в семье. Глава 4. Статья 23. - законодательно закреплена ответственность государства перед семьей Глава 4. Статья 24. определяет обязанности и права родителей и других законных представителей по отношению к ребенку. Закон РК «О браке и семье» Принятый «Закон РК о браке и семье» от 17 декабря 1998 года N 321 регулирует родительские обязанности и права в отношении детей. Данный Закон гарантирует защиту основных прав ребенка (ст.52-59), а также диктует права и обязанности родителей по отношению к детям. Статья 62 поясняет права и обязанности родителей по воспитанию и образованию детей. В частности, в этой статье говорится, что родители имеют право и обязаны воспитывать своих детей. Родители имеют преимущественное право на воспитание своих детей перед всеми другими лицами. Закон «Об образовании в РК» от 27 июля 2007 года № 319-III является основополагающим документом, гарантирующим право детей на получение образования. Право на образование обеспечивается государством путем развития системы образования, совершенствования правовой основы ее функционирования и создания необходимых социально-экономических условий для получения образования в соответствии с Конституцией Республики Казахстан (ст. 8, п. 1). Закон о жилищных отношениях от 16
апреля 1997
года № 94-I В п. 3 статьи 13 в связи с порядком отчуждения жилища, если сделка затрагивает интересы несовершеннолетних детей, являющихся собственниками жилища, требуется согласие органа опеки и попечительства. Согласно сведениям Комитета, в настоящее время в
766
Казахстане ^ 36 456 детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, из которых почти 12 тыс. воспитываются в детских домах. Из числа последних только каждый десятый ребенок имеет закрепленное за собой жилье, охраняемое органами опеки и попечительства до достижения их собственниками своего совершеннолетия. Так же для решения проблемы с нарушениями прав детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, действует проект «Казахстан без сирот»,который был создан в 2006 году. Целью является искоренение сиротства в Казахстане. На основе этого проекта были созданы такие фонды, как: «Милосердие», «Дара», «Аяла», «Саби». В рамке этого проекта был открыт сайт usynovite.kz, где можно подробно узнать данные каждого ребенка, который есть в этой базе. На портале usynovite.kz размещена информация о законодательных и нормативных документах, регулирующих усыновление (опеку, патронат) в Казахстане, правила передачи детей на усыновление (опеку, патронат), а также информация о документах, которые обязаны предоставить потенциальные усыновители (опекуны или патронатные воспитатели), и о том, где их можно получить. В том числе на сайте указаны адреса и телефоны органов, осуществляющих функции по опеке и попечительству, департаментов по защите прав детей во всех регионах Казахстана. В современном Казахстане несовершенство законодательства ослабляет механизм защиты прав детей- сирот. Причины затруднения решений проблем, связанных с детьми-сиротами: 1.
прав детей, что снижает эффективность принимаемых мер; 2.
Декларативность законодательных норм, в которых слабо прописаны механизмы реализации прав детей, механизмы контроля над соблюдением прав детей, ответственность за нарушение прав детей. 3.
Отсутствие механизма реализации прав (отсутствие подзаконных актов), либо усложненный или нецелесообразный порядок реализации. 4.
5.
Формальное отношение к своим обязанностям сотрудников существующих институтов в сфере защиты прав детей. Малочисленный состав сотрудников. 6.
Недостаточное финансирование и случаи корыстного посягательства на имущество детей и средства, выделяемые на развитие и укрепление институтов в сфере защиты прав детей. 7.
Направленность конкретных мер на устранение последствий нарушения прав детей, а не на профилактику. 8.
сфере защиты прав детей. Анализ проблем сиротства, проведенный к парламентским слушаниям, показал, что основными причинами, способствующими распространенности соцального сиротства, необходимо считать такие, как рост числа детей, рождающихся вне брака, социальная дезорганизация семей, материальные и жилищные трудности родителей, нездоровые отношения между ними, слабость нравственных устоев и негативные явления, связанные с деградацией личности взрослого человека(алкоголизм, наркомания, злостное уклонение от обязанностей по воспитанию ребенка). Такие негативные явления как насилие над детьми, привлечение детей к запрещенным формам труда, вовлечение в наркобизнес, проституцию также влияют на распространение социального сиротства. Сиротство как фактор разрушает эмоциональные связи ребенка с окружающей средой, с миром взрослых и сверстников, развивающихся в более благоприятных условиях, и вызывает глубокие вторичные нарушения нравственного и социального развития. Решение означенных проблем без совместных усилий и конкретных мер государства и общества в целом невозможно. Без механизмов реализации государственной политики в интересах семьи, материнства и детства, основным направлением которой является законодательство, 767
также невозможно обеспечение достойного воспитания детей в семье в условиях безопасности, защиты и заботы, в рамках системы образования, здравоохранения и культуры. Список использованной литературы 1.
Доклад «Насилие в отношении детей в интернатных учреждениях Казахстана: оценка положения 2.
3.
Гражданский кодекс Республики Казахстан 4.
Закон «О правах ребенка в Республике Казахстан» 5.
Закон Республики Казахстан «О браке и семье» 6.
Закон «О труде в Республике Казахстан» 7.
Закон Республики Казахстан «Об образовании» 8.
Закон Республики Казахстан «О детских деревнях домашнего типа и домов юношества» 9.
Закон Республики Казахстан «О государственной молодежной политике в Республике Казахстан» 10.
несовершеннолетних и предупреждении детской безнадзорности и беспризорности » 11. Закон Республики Казахстан «Об охране здоровья граждан в Республике Казахстан» и другие. 12.
Доклад Генеральной прокуратуры на заседании парламента РК
УДК 376
ҚҰҚЫҚТЫҚ НИГИЛИЗМНІҢ ӨРІС АЛУ СЕБЕПТЕРІ Жақсылықова Жанар әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, халықаралық қатынастар факультеті, 1 курс Бүгінгі қоғамда қарапайым қоғам мүшелері арасында құқыққа деген көзқарастың өзгеруі, жалпы құқыққа байланысты бағаның төмендеуі нигилистік сананың өрістеуіне жетелеуде. Нигилизмді құқықтың адамдар арасындағы қарым-қатынасты ұтымды реттеу құралы ретіндегі мәнін терістеп, жоққа шығару сипатында түсінсек, құқықтық қатынас субъектілерінің құқықты айналып өтуді құқық талаптарын орындаудан қарағанда тиімді деп санауы елде сыбайлас жемқорлық, рэйдерлік, құқық талаптарын мойындамаушылық, жауапсыздық сияқты негативтік салдарға әкеліп соғуда. Бұл өз кезегінде мемлекеттегі құқықтық саясатты қайта қарастыру, осыған байланысты қоғамды басқару жүйесінде жүйелі өзгерістер енгізу қажеттігін алға тартады. Жалпы қоғамда тыныштық пен құқықтық тәртіптің орнығуы ең алдымен сол қоғам мүшелерінің құқыққа деген оң көзқарасының нәтижесі болып табылады. Осы себептен де мемлекет қоғамда құқықтың жүзеге асырылуына байланысты оң нәтижелерге қол жеткізуге мүдделі болуы тиіс. Әр мемлекетте қоғамның құқықтық сауатын арттыру, осы бағытта әртүрлі үгіт- насихат жұмыстарын жүргізу, БАҚ арқылы құқықтық ақпарлар тарату, қоғам мүшелерінің құқық талаптарын орындауға мүдделілігін арттыру бойынша үздіксіз шаралар ұйымдастырылады. Бірақ, олардың тиімділігі сол мемлекеттегі билік ұстанымдарының қоғам мүддесімен ұштасуына байланысты, сол себептен кейбір мемлекеттер әлі де болса
768
қоғамға қатысты құқықты орындауға байланысты репрессивті шараларды басым жағдайларда қолданып келеді. Құқықтың әлеуметтік маңызын жоққа шығару, құқыққа, заңдарға, құқықтық тәртіпке деген құрметтің болмауы бүгінгі нигилизмнің басты сипаттары. Сонымен бірге, әртүрлі деңгейдегі мемлекеттік органдардың және лауазымды тұлғалардың тарапынан орын алатын құқыққа деген немқұрайлылық, менсінбеушілік, сенімсіздік көрсету сияқты қатынастар да нигилизмнің көрінісі болып табылады. Нигилизм екі нысанда орын алады: біріншісі, құқықты ашық түрде жоққа шығару, оның қағидалары мен нормаларын ескерусіз қалдыру; екіншісі, құқықты нормаларды біле отырып оларды өз мақсатына пайдалану. Қазіргі қоғамда халықтың кей бөлігі құқықты жоққа шығарып, оған мойынұсынғысы келмесе, екінші бөлігі сол құқық нормаларын мұқият зерттеп, оларды айналып өту тетіктерін қарастыруда. Құқықтық нигилизм тек қарапайым халық арасында ғана емес, сол құқықтың жүзеге асырылуын қадағалайтын мемлекеттік қызметшілер арасында да өрістеуде. Бүгінгі еліміздегі нигилизмнің кең өріс алуына нақты жағдайлар өз әсерін тигізді, ол әсіресе еліміздің бір қоғамдық формациядан екіншісіне еш даярлықсыз өтуімен байланысты болды. Әсіресе, бұл белгілі бір идеология, құндылықтар негізінде өмір сүрген қоғам үшін үлкен қиыншылықтар тудырды. Өздері үшін мызғымас саналған қағидалардың жоққа шығарылуы, бұрынғы Одақтың күйреп, орнына мүлдем жаңа мемлекеттің орнығуы, мемлекеттік меншікке негізделген шаруашылықтың жеке меншікке ырықсыз өткізілуі қоғам мүшелері арасында жаңа қалыптасқан құқыққа деген сенімсіздікті, қабылдамау сезімін тудырды. Шындығында да бұрындары тек қатаң режимде өмір сүріп, не істеу қажеттігін мемлекеттің көрсетуімен біліп үйренген тұрғындар үшін еркін түрде өз құқықтарын жүзеге асыруға берілген мүмкіндік олардың сол құқықтарды жүзеге асыруға жаңаша ұстанымдарын қалыптастырды. Бұл ұстанымдар қазір құқықтық қағидалармен ұштаса алмауда, басты себеп, адамдар өз құқықтарын біле отырып міндеттер жайлы ұмыт қалдырады немесе сол құқықтарын жүзеге асыру жолында заңға қайшы тетіктерді пайдаланады. Еліміздегі құқықтық нигилизмнің бұқаралық сипатқа ие болуына себеп болған негізгі жағдай қабылданған заңдардың сапасының төмендігі болып отыр. Тіпті, парламент мәжілісінің төрағасы болған О.Мұхамеджанов та бұл жайды жасыра алмаған еді, «парламент Мәжілісінің қарауына енгізілетін заң жобаларының сапасы туралы қаншама айтылып жатқанымен, бұл мәселеде көңіл көншітерлік нәтиже жоқ деуге мәжбүр болып отырмыз. Заң жобаларына қатысты енгізілетін материалдар да тиісінше ресімделмейді. Нақ осы себептен өткен сессия ішінде Үкіметтен түскен 130 заң жобасының 72-сі немесе жартысынан астамы алғаш келген кезінде тіркелмей, кері қайтарылды. Соның ішінде 28 жоба қазақ тіліндегі мәтінінің сапасына байланысты қабылданбады. Депутаттар Үкімет ұсынған заң жобаларының заңдық, логикалық, тіпті лингвистикалық және грамматикалық сапасын өткір сынға алып жүргені белгілі». Қабылданған заңдардың қоғамдық қатынастарды реттеуде қауқарсыз болуы, алдын- ала орын алатын жағдайларға, тұрғылықты халық менталитетіне бейімделмеуі олардың қабылданбастан жатып өзгерістер мен толықтыруларға ұшырауына алып келуде. Сонымен қатар, кейбір заңдар қабылдану арқылы жаңа қатынас түрлерін айналымға енгізгенімен, ол қатынас түрлері халыққа бұрын таныс болмағандықтан, ақпарат толымсыздығы салдарынан көптеген тұрғындар жағымсыз жағдайға душар болды, нәтижесінде халықтың наразылығы туындауда (мысал ретінде 23.12.1995 N 2723 Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы заңды келтіруге болады). Мұндағы кемшіліктердің орын алуы парламенттің де, үкіметтің де кәсібилік қағидасына негізделіп жасақталмауында болып отыр. Себебі, үкіметте жасақталатын заң жобалары тек өзге елдер тәжірибесіне негізделмей жергілікті халықтың өзгешеліктеріне бейімделіп, жан-жақты зерттеу жүргізіліп, сол зерттеу нәтижелері талқыланған соң ғана парламентке жіберілуі тиіс, ал
769
парламент келіп түскен заң жобаларының сапасын арттырып, толықтырып, байыту үшін ондағы депутаттардың басым бөлігі заңгерлер болуы керек. Екіншіден, елдегі заңдардың қоғам мүшелерінің кейбір бөлігіне таралмайтындығы, яғни белгілі бір істер бойынша нақты жазаға тартылуы тиіс адамдардың олардың нақты бір үлкен қызметтегі туысының болуы немесе ақшасының болуы нәтижесінде жазаға тартылмауы. Мұндай жағдайлардың көптеп орын алуы қоғамда құқыққа деген сенбеушілік, жек көру сезімдерін тудыруда. «Заң алдында барлық адам тең» деген қағиданың тәжірибеде керісінше жүзеге асырылуы онсыз да құқыққа деген көзқарасы таяз адамдар үшін теріс мысал болуда. Мұндай көзқарастар әсіресе, жер кодексінің қоғамдық пікірмен санаспай қабылдануынан кейін орын алған жер үлестеріне байланысты даулар негізінде көптеп орын алуда, нақты елді мекендер маңындағы жер телімдерінің сол тұрғылықты халықтың еш қатысынсыз өзге адамдардың аттарына рәсімделініп, сол аумақты мекендейтін халыққа Конституция бойынша тиесілі 10 соток жердің берілмеуі халықтың наразылығын тудыруда. Үшіншіден, басқару аппаратының елдегі заңдарды өз мүддесіне қарай икемдеуі, өзін құқықтық мемлекет ретінде орнықтырушы мемлекетте жоғары дәрежелі заң актілерінің билік мүддесіне сай түрлі өзгерістерге ұшырауы халық арасында сол заңдарға деген құрмет сезімінің төмендеуіне алып келеді. 1995 жылы 30 тамызда бүкілхалықтық референдумда қабылданған Конституцияға он бес жыл ішінде (7 қазан 1998 жылы, 21 мамыр 2007жылы, 2 ақпан 2011 жылы) үш рет өзгертулер мен толықтырулар енгізу сол негізгі заңның мәңгілік еместігін, оның да қолданыстағы заңдар сияқты өзгермелі сипатын көрсетті. Мұның өзі Конституцияның мызғымастығына сенімді төмендетті деуге болады. Төртіншіден, мемлекеттік қызметшілердің өкілеттіктерін өз мүддесіне пайдалануға ұмтылысы, бұл әсіресе, нарықтық қатынастарды орнықтырумен байланысты орын алған жағымсыз көзқарас болды. Кәсіпкерлік саласындағы құқықты қабылдамаушылыққа осыған дейін кәсіпкерліктің мемлекетпен тыйым салынған әрекет түріне жатқызылғандығы себеп болды. Ең алғашында қоғам кәсіпкерлікті жат қылық ретінде қабылдады, уақыт өте келе оған еті үйренді, шет елдік тәжірибе негізінде кәсіпкерлік өз арнасына түсті. Ендігі жерде кәсіпкерлер мен мемлекеттік органдар арасында жиі түсініспеушіліктер туындай бастады. Оған себеп, әртүрлі деңгейдегі мемлекеттік қызметкерлердің өз өкілеттіктерін асыра пайдалану арқылы кәсіпкерлерге қысым көрсете отырып, оларды өз мүддесіне сай әрекет жасауға итермелеуі болды. Бесіншіден, жалпы халықтың құқықтық сауатының төмендігі, халқымыздың әлемдегі білімі жағынан ең жоғары көрсеткіштерге қол жеткізгендігіне қарамастан, құқықтық сананың төмен болуы оның жүргізіліп отырған саясатқа қатыссыздығына алып келді. Өткізіліп жатқан сайлауларға қатыспау, кейбір саясаткерлердің өзі жүргізген реформаларының аяқсыз қалғаны үшін жауап беруін талап етпеу, нақты бір жағдайларда бүкілхалықтық ұстанымдарды біріге алға тартуға қауқарсыздық таныту құқықтық сананың төмендігінің көрінісі. Тіпті, қарапайым жағдайларда да қоғам мүшелерінің өз құқықтарын білмеуі олардың әртүрлі жағдайларда зәбір шегуіне алып келуде. Алтыншыдан, тәуелсіздік алған жиырма жыл ішінде қазақстандық халықтың басын біріктіретін жалпыұлттық идеяның жасалынбауы, жалпыұлттық құндылықтардың айшықталып, халыққа насихатталмауы халықтың отаншылдық сезімінен жұрдай болуына, жаңа ұрпақтың тек пайдакүнемдік сипатқа енуіне септігін тигізді. Жергілікті ұлт өкілдерінің жүзшілдік, рушылдық психологиядан арылмауы, ал өзге ұлт өкілдерінің кейбірінің өздерін қонақ сезінуі, басты мақсат ретінде тезірек байып, ақша жинап өзге елге кетуді қоюы осыған мысал бола алады. Мемлекеттік қызметшілердің халық арасынан шығатынын ескерсек, онда орын алып жатқан жағдайлардың негізі осында екендігін түсінуге болады. Жалпы мемлекеттің өзінің құқықты орындау сипатына қатысты кейбір ерекшеліктер кез-келген азаматты өзге ойға жетелейді, мысал ретінде мемлекеттегі жоғары лауазымдарды иеленген азаматтардың мемлекеттік тілді білмесе де, сол қызметте отыруы азаматтар тарапынан мемлекеттік тілді үйренуге деген селқостық көңіл-күйін туындатып отыр. Яғни, нақты мысалдарға қарап
770
қарапайым азаматтар, әсіресе, студент жастар мемлекеттік тілді меңгермей-ақ үлкен лауазымдарды иеленуге болатынына сенімді, соның салдарынан мемлекеттік тілге деген құрмет азая түсуде. С.Өзбекұлының пікірінше, құқықтық нигилизм – қоғамда қабылданған, мойындалған құқықтық құндылықтарды, қағидалар мен заңнаманың мүмкіндіктерін жоққа шығару, сенімсіздік таныту арқылы биліктің заңсыздығы мен бассыздығына көз жұмып қарау [7, 149 б.]. Біз бұл автордың берген анықтамасымен толық келісе алмаймыз, себебі, құқықтық нигилизм уақыт өте келе асқынып, жаңаша сипатқа ауысады және қоғамда мемлекетке деген қарсылық сезімін тудырады, бұл өз кезегінде мемлекетке қарсы нақты әрекеттердің орын алуына алып келеді. Сөзіміздің дәлелі ретінде өзімізде орын алып жатқан жағдайларға тоқталуды жөн көрдік, біздің мемлекетте орын алып жатқан күнделікті келеңсіз жағдайлар ендігі жерде тек құқықты мойындамаушылық емес, сол құқықтық жүйені қалыптастырып отырған мемлекеттегі билікке деген көзқарастың өзгеруіне алып келді. Елдегі жағдайларға қатысты халық арасында наразылықтар біртіндеп бас көтерулерге ұласуда. Қорытындылайтын болсақ, Қазақстан Республикасындағы құқықтық нигилизмнің өріс алуын тоқтату үшін бірқатар мәселелерді қолға алып, шешу қажет: 1. Мемлекеттік билік құқыққа тек қоғамды басқару құралы ретінде қарамай, өз қызметін айқындаушы және шектеуші міндетті ережелер жиынтығы ретінде түсіну керек; 2. Кез келген істе кәсібилілік қағидасы жұмыс істеуі қажет, яғни заң шығару ісімен оның мәнісін кәсіби тұрғыда мұқият түсінетін және оның қоғам үшін қажеттілігін барлық қырларынан анықтай алатын заңгерлер атқару керек; 3. Елімізде жалпыұлттық идеология болуы керек, жалпыхалықтық құндылықтар жан-жақты насихатталып, құқықтық сауаттылықты арттыру жұмыстарына мемлекет те, қоғам да, БАҚ да атсалысуы қажет; 4. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің ауқымы кеңейіп, оған ең алдымен осы саясатты жүргізушілердің өздері тартылуы қажет.
1. М.М.Рассолов. Актуальные проблемы теории государства и права. М, ЮНИТИ- ДАНА, 2010 2. Теория государства и права. под редакцией А.У.Бейсеновой. А., Атамұра, 2006 3. ufnovgu.narod.ru/tgp/lituma2.htm Статья: В.А. Туманов "Правовой нигилизм в историко-идеологическом ракурсе". 4. ufnovgu.narod.ru/tgp/lituma1.htm Статья: В.А. Туманов "О правовом нигилизме
УДК 340.1; 321.01
Қазақстан Республикасының саяси-және әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін мемлекеттік басқару жүйесін жетілдірудің маңызы үлкен. Республикадағы мемлекеттік басқару жүйесін қалыптастыру және жетілдіру жүмыстары тәуелсіздік алған сәттен бері жүргізіліп келеді. Қазір еліміз әкімшілік реформасының жаңа сатысына өтуде, бұл жөнінде елбасы Н.Ә. Назарбаев 2004 жылдың қыркүйек айында Қазакстан Республикасы Парламентініц Үкімет мүшелерінің қатысуымен өткізілген кеңейтілген мәжілісінде айтқан болатын.
Мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктер мен функциялардың жіктелуі тұрғысынан алғанда билікті орталықсыздандыру мәселесі Қазакстанның саяси 771
басшылығы үшін жаңалық
емес.
Айтатыны сол, мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру мәселесі теориялык түрғыда да, міндетті түрде, өзекті және маңызды мәселелер қатарына жатады.
жергілікті билік органдарына беру, жоғары тұрған органдарындың есебінен төменгі билік органдарының өкілеттіліктерін кеңейту. Орталықтандыруға қарама-қарсы басқару жүйесі, яғни жергілікті әкімшілік органдар мен қоғамдық өзін-өзі басқару мекемелерінің билік өкілдіктерін кеңейту. Орталықсыздандыру түсінігінің әртүрлі анықтамасымен бірге оның түрлі формалары бар. Қазақстан Республикасын Стратегиялық жоспарлау Агенттігінің мемлекеттік функцияларды орталықсыздандыру Концепциясының жобасында осы мемлекеттік орталықсыздандырудың екі формасын бөліп көрсетеді: бөлшектеу және деволюция. Билікті бөлшектеу деп иерархиялық басқару жүйесінің күшін сақтай отырып, мемлекеттік биліктің басқару функцияларын осы жүйесі бойынша төменгі билік органдарына берумен байланысты үрдісті айтады. Оны «әкімшілік орталықсыздандыру» деп те атайды. Билікті бөлшектеу басқарудың әкімшілік астарына да қатысты және оның орталық және орталық емес басқару органдары арасында функцияларды иерархиялық бөлуді қайта қалыптастыру сияқты мақсаттары бар. Орталықсыздандыру саяси жағынан (саяси орталықсыздандыру) келсе, ол шешім қабылдау құқығын жергілікті басқару органдарына беруді білдіреді. Оның құқықтық жүзеге асуы жергілікті басқаруды білдіреді. Деволюция (міндеттерді табыстау) жергілікті басқару органдарына шешім қабылдауға және дербес қаржылық, басқарушылық іс-әрекет жүргізуге құқық беру. Қазақстан Республикасындағы саяси қайта құрулар мен өзге де әлеуметтік- экономикалық реформалар, сондай-ақ әртүрлі қоғамдық үрдістер мемлекеттік билік органдарының құрылымдық-атқарымдық сипаттамаларның едәуір өзгертілуіне септігін тигізді. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік құрылыстың бастапқы кезеңі қоғамның әлеуметтік құрылымдауында саралықтың болмауымен, келісімділіктің және қазақстандық қоғамның әртүрлі топтары мен жіктерінің жалпы мүдделері мен мақсаттарын белгілеу жұмысының төмен дәрежесімен сипатталады. Сонымен бірге, XX ғасырдың 90-шы жылдарында Қазақстан Республикасындағы барлық мемлекеттік басқару жүйесін басқарушылық реформаларды жүргізген кезде, біздің мемлекетіміздің мемлекеттік қайраткерлері басқарушылық түрлендіруді, олардың тығыз байланыстылығына қарамастан, жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінің батыстық үлгісін қайталамау және көшірмеу қажеттілігін негізге алып жүргізген. Бүгінгі таңда жас тәуелсіз мемлекетте жергіліктік басқарудың қажетті ұйымдастырушылық негізі қалыптасты. Осы кезеңде жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінде жүргізілген терең өзгерістер арқасында республикада алғашқы жергілікті өзін-өзі басқару институттары қызмет ете бастады және әлемдік тәрбие мен Қазақстанның ерекшелігін ескеретіндей өзіндік жергілікті басқарудың ұлттық моделі іздестіріле басталғаны жөнінде де айтуға болады. Сонымен, тәуелсіздік алғаннан кейін алғашқы жылдары Қазақстан алдында көптеген мақсаттар тұрды. Олардың ішінде, ұлттық мүдде негізінде жаңа мемлекеттің негіздерін қалау, елдің тәуелсіздігін нығайту, территориялық біртұтастықты сақтап қалу және т.б. секілді мақсаттар басым болды. Осы кезеңде қолданылған мемлекеттік билікті орталықтандыру шарасы орынды еді. Алайда қазіргі кезде биліктің белгілі дәрежеден тым артық орталақтандырылуы елдің оңды демократиялық саяси дамуына кедергі келтіріп отырды. Бұл ретте басқарудың аумақтық құрылымының өзгертілуі және оны жан-жақты орталықсыздандыру плюралистік демократияны құру және азаматтық қоғам құрылысының үрдісіндегі маңызды мақсат деп қарастырылады. Өркениетті тәуелсіз Қазақстанның саяси дамуының осы кезеңінде жергілікті мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру және демократияландыру проблемасы 772
алдыңғы қатарға қойылды. Әрине, орталықсыздандыру үрдістері дамуын толық айқындылықпен шешудегі негізгі толғақты мәселелердің шоғыры реформаларды шешу және іске асырудағы екпіннің макро деңгейден микро деңгейге ауысуымен байланысты. Орталықсыздандыру және демократияландыру үрдістерінің байланысы жөнінде әлемдік компаративистикада саналуан көзқарастар бар. Белгілі теоретик Д.Рондинелли өз еңбектерінде орталықсыздандыру дегеніміз билік пен өкілеттіктерді басқару жүйесіндегі ірі бөлімшелерінен бұдан да кіші ұяшықтарға табыстау болып табылады, ал жекеленген азамат оның ең кіші ұяшығы болып табылады деп жазады. Мемлекеттің мүлтіксіз өктемдігіне қарама-қарсы азаматтық қоғамға өту әлеуеті ретінде, жұртшылық пен жеке тұлға рөлі артуының әлеуетті мүмкіндіктері осымен түсіндіріледі. Д.Рондинеллидің бұл теориясына келіспеушілік білдіргендер де бар, атап айтқанда, Н.Мак Гинн мен С.Стрит орталықсыздандыру дегенбақылауды мүдделі адамдардың бір тобынан оны үкіметтік машина ішіндегі келесі топқа табыстау үрдісі ғана болып табылады және жекеленген азаматтың мемлекетке ықпал ету шамасына ешбір әсер етпейді деп есептейді. Осы дауда орталықсыздандыру жүзеге асыру формалары принципті екендігі ақиқат. Оларды қандай құндылықтарға артықшылық беретініне қарай айыруға болады: билік өкілеттіктерін құқықтық үлестіру, көрсетілетін қызметтердің сапасы немесе қолда бар қорларды тиімді пайдалану. Қандай болмасын елдегі орталықсыздандыру мәнін түсіну үшін профессор Брэем енгізген анықтамаларды қолданған өте қолайлы: билікті бөлшектеу – жеке бір атқарымдарды жергілікті мемлекеттік органдарға немесе аумаұтық бөлімшелерге табыстау, бұл жерде орталық уысынан билік өкілеттіктерін шығармайды, орталық тек орнын ауыстырады (кей кездерде бұл, шеткері аудандарды бақылаудың күшейтілуіне әкеп соқтырады); орталық үкімет ведомствосының шеңберінде орталықтың ұлттық-аумақтық бөлімшелерге шешімдер қабылдау құқығын табыстауы; және соңында, орталықта тек үйлестіру, ақпарат жинау және онымен алмасу атқарымдары ғана сақталып қалып, орталық үкіметтің кейбір міндеттерін жартылай мемлекеттік ведомстволарға тапсыру. Сонымен бірге, біздің ойымызша, Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдарының орталыққа тәуелділігін азайту үрдісін бүгінгі таңда көкей кесті ету заңдылы. Себебі тап қазір, Қазақстан Республикасында мемлекетті дамытуда сапалы ілгерілеулер бар және бұл қазақстандық қоғамының өмірлік іс-әрекетінің барлық салаларындағы елеулі өзгерістерге әкеп соқтырды. Әрине, посттотолитарлық елдердің барлығында дерлік орталықсыздандару үрдісі көптеген маңызды да болмашы факторларға байланысты болады. Бұл жайттардың арасында орталықсыздандыру үрдісіне нақты саяси ұстаным, қажетті саяси, экономикалық, қаржылық, заңдық, ұйымдастырушылық, адамдық және басқа қорлардың бар-жоғы, жергілікті билік органдарының әкімшілік саясатты жүргізу жөніндегі ұйымдастырушылық мүмкіндіктері, жергілікті билік органдары әкімшілік кадрларының алдына қойылған мақсаттарды шешуге дайындықтары мен қабілеттері, құндылық, азаматтардың және жергілікті саяси қайраткерлер мен әкімдердің мінез-құлық үлгісіне көзқарасы, сонымен қатар, олардың дербес басқаруға қандай дәрежеде себепті болуы және т.б. мәдени алғы шарттар әсерін тигізіп ерекшеленеді. Біздің ойымызша, орталықсыздандыру үрдісіне саяси ұстанымдылық, яғни тиісті саяси субъектілердің жалпы мемлекеттік және одан да төменгі деңгейде өкілеттікті табыс ету дайындығы кез келген орталықсыздандырудың басты алғы шарттары болып табылады.
жүктеу/скачать 15,88 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|