Фильмдерді орыс және қазақ тіліне дубляждау және оларды нарыққа шығару

244 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
были  переведены  для  видео-проката  стран 
СНГ.  
В  те  годы  одноголосый  перевод  фильмов 
мог  быть  поставлен  на  поток  любым  частным 
лицом. За один вечер переводчик мог начитать 
на  диктофон  от  трех  до  пяти  фильмов,  и 
поэтому  все  киоски  были  заполнены  видео-
кассетами  с  фильмами,  изготовленными  по 
принципу  одноголосного  озвучания.  Тем  не 
менее, эти видео пользовались очень большим 
успехом  до тех пор, пока не стали появляться 
законы  о  правообладателях  видео-контента, 
интернет  и DVD-рынок,  начавшие  эпоху  мас-
совых пиратских продаж в цифровой среде, на 
которую  всем  правообладателям  и  другим  за-
интересованным  сторонами  пришлось  органи-
зовывать  совместную  работу  в направлении 
противодействия нарушениям авторских прав. 
На данный момент, есть прогноз, что уже к 
концу 2014 года  и DVD-рынок  перестанет 
работать,  поскольку  дублированные  фильмы 
доступны для просмотра в интернет-простран-
стве,  и  хранить  их  на  дисках  для  многих  уже 
не  является  логичным,  даже  с  приходом  блю-
рэй  дисков.  Однако,  более  совершенные  тех-
нические  носители  видеопродукции  пока  ещё 
не избавили зрителей от некачественного пере-
вода и озвучания фильмов. 
В  начале 2000 года  зрители  большее  зна-
чение  стали  придавать  просмотрам  видео  в 
интернете.  Массовое бесплатное просматрива-
ние фильмов, дублированных на русский язык,  
пришлось на появление в 2005 году You Tube - 
интернет-сервиса,  предоставляющего  услуги 
видеохостинга,  когда весь видео-контент был 
переведен  в  интернет-пространство  совершен-
но бесплатно.  
You Tube дословно  переводится  как  «ты  в 
ящике»,  где  имеется  в  виду,  что  «ты  в  теле-
визоре».  Все  пользователи  могут  добавлять, 
просматривать,  комментировать  и  делиться  с 
друзьями теми или иными видеозаписями, вне 
зависимости  от  их  происхождения,  будь  это 
видеоматериал  спортивного  канала,  новост-
ного  канала  или  видеозапись  фильма,  снятого 
с  экрана  на  любительскую  камеру  и  озвучен-
ный  одноголосым  «любительским»  способом. 
Поэтому,  если  кто-то  из  пользователей  хотел 
поделиться  своей  личной  видеозаписью  с 
друзьями,  то  заблокировать  эту  видео-ссылку 
правообладателям видеоматериала невозможно.  
Еще  одним  большим  изобретением  нашей 
части мира, связанным с переводом и продви-
жением фильмов, которое пришлось на вторую 
половину 2006 года,  стала    социальная  сеть 
Vkontakte.ru. (сейчас  работает  под  названием: 
vk.com).  Она  стала  основной  платформой,  на 
которой  можно  посмотреть  любой  фильм  в 
режиме онлайн, причём в достаточно хорошем 
качестве.  
Начиная  с 2000 года,  множество  фильмов 
дублируются  в  интернет-пространстве  без 
ведома  правообладателя  фильма.  И  самым 
популярным  способом  перевода  фильмов дол-
гое  время  была  интернет-версия  с  «экранки», 
т.е.  записанная  с  экрана  и  переведенная  в 
профессиональной  или  любительской  студии. 
Причём,  в  этом  случае,  правообладатель  не 
имел  возможности  бороться  с  пиратским  про-
катом  его  фильмов,  из-за  чего  дистрибью-
торским  компаниям,  как  голливудским,  евро-
пейским, так и из СНГ, Индии и других стран 
всё  сложнее  и  сложнее  становилось  прокаты-
вать  свои  фильмы  в  кинотеатрах  или  прода-
вать  их  на DVD.  Большинству  зрителей  ока-
залось совсем неважно, что картинка мутная, а 
дубляж  фильма  сделан  некачественно  и  с 
посторонними шумами.  
Например, фильм «Белоснежка и Охотник» 
стартовал  в  прокате  в  США 30 мая 2012,  его 
премьеру на территории СНГ российские про-
катчики назначили на 14 июня 2012 года. Зато 
в  социальной  сети  Вконтакте  этот  фильм  был 
доступен  всем  пользователям  уже  в  середине 
мая 2012 года, пусть в «экранном» качестве и с 
плохим,  как  из  бочки,  звуком,  но  уже  с  рус-
ским многоголосым переводом. 
Поэтому  основным  решением,  к  которому 
пришли  компании-дистрибьюторы  фильмов 
«20-ый  Век  Фокс», «Юниверсал  Пикчерс», 
«Уолт Дисней Компани» и «Сони Рилисинг»  – 
это блокировать группы в социальных сетях и 
торренты,  с  которых  можно  скачать  для  себя 
фильм  на  свой  личный  компьютер  за  неделю 
до  начала  проката  и  на  время  всего  проката 
фильма  в  кинотеатрах.  И  только  семь  лет 
спустя, после запуска You Tube и социальных 
сетей,  телеканалы  и  прокатные  компании 
получили свои рычаги влияния на то, чтобы их 
контент не смогли так безжалостно размещать 
бесплатно.  К примеру, теперь существует спе-
циальная программа авторизации на You Tube 
и  если  видео-контент  принадлежит  какой-то 
большой прокатной компании-дистрибьютору, 
то  обычный  пользователь  уже  не  сможет  раз-
местить  это  видео  без  получения  разрешения 
от компании-дистрибьютора.  
После того, как кинорынок приобрел более 
легальные  очертания,  встал  вопрос  о  легаль-
ном  и  качественном  переводе  фильмов  на 
Т. Б. Жилисбаев 

245 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
государственные языки стран. 
Дублировать  ли  иностранные  фильмы  на 
отечественные  и  государственные  языки  или 
просто вставлять субтитры – это является, без 
преувеличения,  политическим  выбором  каж-
дой страны. В мире есть много стран, которые 
выбрали  делать  дубляж  всей  иностранной 
кинопродукции  на  государственный  язык.  И 
формат перевода - субтитрирование, одноголо-
сое  озвучание,  многоголосое  озвучание  или 
синхронный  дубляж  фильма, - формирует 
ценовое  предложение  за  фильм  иностранного 
производства  для  кинопроката,  телеканалов, 
платных  видеохостингов, DVD-дисков  и,  в 
итоге,  для  зрителей.  К  примеру,  если  право 
первого  показа  за  полнометражный  фильм  с 
субтитрами,  к  примеру,  в  Японии  и  в  Казах-
стане стоит 3 тысячи долларов США, то стар-
товая  цена  за  первый  показ  фильма  с  син-
хронным  переводом  на  большом  российском 
рынке составляет 200 тысяч долларов. 
В  Казахстане,  после  того,  как  в 2012 году 
вступил в силу закон об обязательном дубляже 
зарубежных  фильмов,  в  кинотеатрах  стали 
появляться по 2-3 фильма в год  на казахском 
языке.  Все  остальные  фильмы  продолжают 
идти  в  прокате  в  русском  озвучании,  сделан-
ном  российскими  звукозаписывающими  сту-
диями.[1, 1]  
На  это  есть  две  причины:  первая – не-
достаток  финансирования  дорогостоящего  про-
цесса дубляжа и вторая причина заключается в 
объективно  низкой  окупаемости  казахстан-
ского кинопроката.  
Как  правило,  такое  финансирование  дуб-
ляжа  на  родной  язык  той  или  иной  страны 
осуществляется  государством  или  же  самими 
кинопрокатчиками. Хорошо, если у людей есть 
выбор, на каком языке смотреть фильмы. Но в 
Казахстане  ситуация  сложилась  так,  что  если 
бы  расходы  на  дубляж  взяли  на  себя  казах-
станские  кинопрокатчики,  это  могло  бы  при-
вести  к  удорожанию  билетов  в  кинотеатры. 
Для  того,  чтобы  дубляж  на  казахский  начал 
себя  окупать,  требуется  время.  Нужно  дать 
время  людям  привыкнуть  к  просмотру  ино-
странных фильмов на казахском и когда будет 
увеличено  количество  показов  и  количество 
зрителей, то дубляж будет самоокупаться, а со 
временем станет прибыльным. [2, 1] 
Сам процесс дублирования (дубляж) фильмов 
осуществляется  несколькими  способами.  Ещё 
со времён немого кино используется субтитри-
рование  фильмов,  и  далее,  субтитры  приме-
няются  к  фильмам  со  звуком,  где  считается, 
что  это  дает  возможность  зрителям  испытать 
всю  полноту  актерской  игры,  так  как  сохра-
нены их голоса и мимика. Одноголосое и мно-
гоголосое  озвучание,  в  этом  смысле,  тоже 
являются  «лояльными»  способами  перевода 
фильмов,  так  как  при  них  слышны  голоса 
актеров в оригинале.  
Синхронное  дублирование  или  дублиро-
ванный  перевод  (от  слова  «дубль» - двойной, 
если  кратко - дубляж)  фильмов,  мультфиль-
мов,  телесериалов  и  аниме – это  такой  пере-
вод,  при  котором  осуществляется  полная  за-
мена  иностранной  речи  актёров  на  другой 
язык, с целью последующей трансляции этого 
фильма  в  странах,  не  говорящих  на  языке 
оригинала  произведения.  Это  вид  дубляжа 
является  самым  дорогостоящим  способом  пере-
вода, но при непрофессиональном исполнении 
этот способ  подвергается самой большой кри-
тике  со  стороны  зрителей,  так  как  зачастую 
мимика  и  реакции  героев  становятся  непонят-
ными зрителям из-за «трудностей перевода», к 
примеру,  утери  смысловой  нагрузки  фраз  или 
некоторых юмористических приемов в диалогах.  
Чтобы  понять  механизм  и  трудности  син-
хронного дубляжа фильмов на казахский язык, 
мной  было  проведено  интервью  со  специа-
листами  казахстанской  студии  звукозаписи 
«Синема  Тон  Продакшн»,  которая  сотруд-
ничает  с  двумя  крупнейшими  компаниями – 
гигантами  мировой  киноиндустрии 
Walt Dis-
ney Company (Компания  Уолта  Диснея)
  и 
Sony Pictures Entertainment  (Сони Пикчерз  Эн-
тертейнмент).  Процесс  сведения  звука  завер-
шает  лондонская  студия  дубляжа «Shepperton 
Studios» (Шеппертон). И за последние три года 
из  студии  «Синема  Тон  Продакшн»  в  казах-
станский  прокат  вышли  следующие  фильмы: 
«Көліктер-2 / Тачки-2», «Қара  киімділер 3 / 
Люди  в  чёрном 3», «Батыл  журек/  Храбрая 
сердцем», «Жаңа  Өрмекші-адам / Новый  Че-
ловек-паук», «Монстрлар Университетi / Уни-
верситет  Монстров», «Жалғыз  рейнджер / Оди-
нокий  рейнджер»  с  профессиональным  син-
хронным дубляжом на казахском языке. 
Компании-дистрибьюторы выставляют вы-
сокие  требования  к  синхронному  дубляжу, 
когда  планируют  транслировать  свой  фильм  в 
других  странах.  К  примеру, «Уолт  Дисней 
Продакшн»  присылает  тексты  для  дубляжа  и 
подробные требования к дублированию, а так-
же  контролирует  подбор  актерского  состава  и 
размер  дублированных  текстов.  И  «Синема 
Тон  Продакшн»  должна  предоставить  компа-
нии-дистрибьютору  минимум,  по  три  голоса 
Дубляж фильмов на русский и казахский языки и их продвижение: интернет-пиратствох … 

246 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
на каждого персонажа.  
В  первую  очередь,  голоса  должны  подхо-
дить идеально под оригинальный голос актера. 
При  подборе  актёров  учитывается  голосовой 
возраст,  интонационное  сходство  и  соответ-
ствие  темпераменту  персонажа.  К  примеру, 
если у актера жесты и выражение глаз не напо-
минают самого персонажа, то и дубляж не сов-
падает.  Ведь  дублирование – это  не  только 
проговаривание  текста.  Актер  проживает  жизнь 
своего  персонажа,  и  если  персонаж  плачет, 
смеется  или  бежит,  то  актер  за  кадром  тоже 
все это делает.  
Во-вторых, любая фраза должна точно сов-
падать  с  движением  губ  оригинала  по  всем 
гласным звукам.  
В-третьих,  обязательно  должен  совпадать 
размер  текста,  т.е.  если  текст  произносится 
быстро  и  его  много,  то  актеры  тоже  должны 
произносить  казахский  текст  с  такой  же  ско-
ростью,  что  и  оригинал.  При  том,  что,  тради-
ционно казахская речь одна из самых «медлен-
ных».  
В-четвертых,  перевод  должен  быть  при-
вязан к грамматике казахского языка, который 
отличается  от  других  тем,  что  в  нем  все 
глаголы  стоят  в  конце  предложения.  Поэтому 
переводчикам  приходится  чуть-чуть  менять 
смысл, чтобы жесты и артикуляция совпадали 
с персонажем на экране.  
Кроме  того,  перед  специалистами  по  дуб-
ляжу могут ставиться оригинальные  творческие 
задачи.  Например,  при  озвучании  мультфильма 
«Университет  монстров»  было  необходимо 
создать  перевод  рифмованных  реплик  на  ка-
захском  языке  с  окончанием  на  «эй»: «Салем, 
менiн атым Жанэй. Кyнiн сәтті өткей». 
Одним  из  лучших  примеров  казахского 
дубляжа  стала  работа  специалистов  «Синема 
Тон  Продакшн»  над    фильмом  «Люди  в  Чер-
ном-3»,  который,  по  оценкам  специалистов  и 
зрителей, соответствует оригиналу от начала и 
до  конца.  Единственное,  что  вызвало  нарека-
ния зрителя – это смысловой перевод названия 
фильма «Қара киімділер-3».   
Весь  процесс  дублирования  проходит  в 
тесном сотрудничестве с дистрибьюторами филь-
мов  и  реализуется  в  сжатых  временных  рам-
ках,  когда  от  получения  исходного  текста  до 
окончательного  сведения  звука  может  пройти 
не более двух месяцев. 
При  осуществлении  дубляжа  необходимо 
учитывать два важных аспекта. Первый связан 
с  качеством  работы.  К  сожалению,  в  настоя-
щее время, казахскоязычный дубляж, в целом, 
не соответствует высоким международным стан-
дартам, как это должно и может быть, на при-
мере  работ  «Синема  Тон  Продакшн».  Наши 
телеканалы своим одноголосым или двухголо-
сым  «дубляжом»  создают  у  зрителя  мнение, 
что  казахский  дубляж  «не  обязан»  быть  ка-
чественным.  Второе  условие,  что  дублирован-
ный фильм должен выходить на экраны кино-
театров  в  день  мировой  премьеры.  Если  затя-
нутый дубляж приводит к более позднему по-
казу  фильма,  то  зритель  к  тому  времени  по-
смотрит  его  на  русском  языке  в  кинотеатре 
или в интернете.  
Поэтому  решение  проблем  дублирования 
фильмов на казахский язык и взвешенный ме-
ханизм внедрения дубляжа иностранных филь-
мов  на  казахстанский  кинорынок  стали  бы 
дельным вкладом как в расширение использо-
вания  государственного  языка,  так  и  в  разви-
тие процесса продвижения лучших фильмов и 
развитии киноиндустрии Казахстана. 
 
Литература 
 
1 Источник: http://brod.kz/news/dublyaj_na_kazahskiy_yazyik
  
Дата просмотра: 7 апреля, 2014 г. 
2 Источник: http://yvision.kz/post/264441  
Дата просмотра: 7 апреля, 2014 г. 
 
References  
 
1 Source: http://brod.kz/news/dublyaj_na_kazahskiy_yazyik
  
Last visited on: 7th April, 2014.  
2 Source: http://yvision.kz/post/264441  
Last visited on: 7th April, 2014.   
  
 
 
 
 
Т. Б. Жилисбаев 

247 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
 
 
 
ӘОЖ
  78.07 
 
Ә. Рақымжан 
 
Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының II курс магистранты, 
Алматы қ., Қазақстан 
Ғылыми жетекшісі – Т. К. Мұқышев, өнертану ғ.к., доцентi 
e-mail: 
Ashkon_ra@mail.ru
 
 
Прима қобызда ойнауға үйретудің музыкалық-педагогикалық  
кейбір аспектілері 
 
Бұл  мақалада  прима  қобыз  мектебінде  шебер  орындаушыларды  қалыптастыру  үшін  оқытудың  қазіргі 
педагогикалық-психологиялық бірқатар аспектілерінің маңызы туралы жазылған. 
Түйін сөздер: прима қобыз, оқыту мен тәрбие, тұлғаның қалыптасуы, сабақтастық, портфолио, рефлек-
сия, бағалау критерийлері, музыкалық-педагогика, шығармашылық қабілет, аспапта ойнау.  
 
А. Ракымжан 
Некоторые музыкально-педагогические аспекты обучения игре на кобыз-прима 
 
В  данной  статье  рассматривается  роль  некоторых  музыкально-педагогических  аспектов  в  обучении 
прима кобызистов. 
Ключевые слова: прима кобыз, обучение и воспитание, развитие личности, преемственность, портфо-
лио,  рефлексия,  оценочные  критерии,  музыкальная  педагогика,  творческие  способности,  игра  на  инстру-
менте. 
 
А. Rakymzhan 
Some musical-pedagogic aspects of playing Prima kobyz 
 
This article discusses the role of some musical-pedagogical aspects of learning prima kobyz  players. 
Key words: prima kobyz, training and education, personal development, succession, portfolio, reflection, 
evaluation criteria, music pedagogy, creative ability, fingering. 
________________________________________ 
 
Прима  қобыз  мектебінде  шебер  орындау-
шыларды  қалыптастыру  үшін  оқытудың  қа-
зіргі  педагогикалық-психологиялық  бірқатар 
аспектілеріне  сүйену  нәтиже  береді  деп  есеп-
тейміз. 
Шығармашылық қабілеттің кез келген адам-
ға  туғаннан  берілетінін  бәріміз  білеміз.  Алай-
да,  бұл  қасиеттің ары қарай  жалғасын тауып 
дамуы  тікелей  тәрбиеге  байланысты  екені  де 
баршамызға мәлім. 
Аса  дарынды  жапондық  музыкант-педагог 
Шиничи  Сузуки  жеке  тұлғаның  дамуын    үш-
бұрышты  құрастырумен  салыстырады.  Оның 
негізі – өмірдің  басталуы,  себебі  адамның 
шығармашылыққа  деген  қабілеті  бала  кезінде 
барынша  анық  байқалады.  Ер  жеткен  сайын 
оның қабылдау қабілеті кеми береді, яғни үш-
бұрыш  барынша тарыла береді. Үшбұрыштың  
шыңы – адамның  бастапқы    қабылдау  қа-
сиетінің  қарқыны  мен  үйлесімділігін    жоғалт-
қан  сәттегі  әр  түрлі  қасиеттері  мен  сипатта-
рынан  құралған  мінездер  жиынтығы. «Үшбұ-
рыштың тарылуынан» құтылуға бола ма? Шы-
ғармашылықтың  таңдаулылардың  ғана  енші-
сінде  болғанын  болдырмауға бола  ма? Басқа-
лар  секілді  Сузуки  де  болады  деп  есептейді. 
Заманауи  музыкалық  педагогиканың  қол  жет-
кізген  жетістіктері де  мұны растайды. [2,74] 
Ең    бастысы – адам  өзінің  ішкі  еркіндігін 
қолдап  және  дамыта  отырып,  үздіксіз  оқу  ар-
қылы  тәрбие  мен  оқытуды  негізге  алғаны 
дұрыс. Сол кезде адам шығармашылық әрекет-
терге қатысты  қорды  тікелей өзі жинақтайды, 
ал үшбұрыш  жоғары қарай тарылмайды.  
Музыкант  дайындау  адамда  жеке  тұлға-
лық, кәсіби музыканттық білімді, дағдыны, қа-
сиеттерді  кезең-кезеңдеп  дамытуға  тікелей 
байланысты.  Алайда,  бұл  ретте  оқытудың  ең 
алғашқы  кезеңінде  негізі  қаланып,  базасы 
жасалатын    басты  компоненттердің  маңызы 
анық  аңғарылатын  болады.  Алғашқы  кезеңде 
олқылықтар  жіберілсе,  арнайы  музыкалық 
білімнің ортаңғы және  жоғарғы кезеңінде  әр 
түрлі кемшіліктерді түзеу үшін қайта құрулар, 
Прима қобызда ойнауға үйретудің музыкалық-педагогикалық кейбір аспектілері 

248 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
дәлелдеулер  мен  жаттаулар  секілді  тәсілдер 
қалыптасып, орнығады. Музыкалық білім беру 
саласындағы мұндай  қиындықтар мен кемші-
ліктер «мектеп – колледж - ЖОО»  жүйесіндегі 
музыкант  мамандарды  дайындаудың    мақсат-
ты түрде жасалған әдістемесінің осалдығымен,  
кейбір  нақты  кезеңдердегі  оқыту  әдістемесі 
мен  мазмұнының  және  педагогикалық  әсер 
етудің  әлсіздігімен    түсіндіріледі.  Сондықтан 
соңғы  жылдары  музыканттарды  дайындау  ба-
рысында  сабақтастықты,  жалғастықты  сақтау 
туралы  мәселе қойылуда. Музыкантты дайын-
дау барысында оқыту мен тәрбиенің сабақтас-
тығын сақтау – өте күрделі үдеріс. Бұл үдеріс  
әлеуметтік  жеке  қасиеттердің,  базалық музы-
калық  білімі  компоненттерінің  біртіндеп  қа-
лыптасуы  мен    тұрақталуынан    және  сапалық 
тұрғыдан  қайта    толысуынан    тұрады.  Мұның 
өзі  педагогикалық әсер етудің  жан-жақты жүйе-
сінің  кешенді қызметімен қамтамасыз етіледі. 
Музыкалық  білім  беру  мен  тәрбиелеудің 
өзара  сабақтастығын  жетілдіру    алдымен  оқу-
шының    келешектегі  дамуының  іргетасы  бо-
лып    табылатын  алғашқы  кезеңдегі  оқытудың 
сапалы болғанын талап етеді.  
Сабақтастық - музыкалық білімін жаңа  бас-
таған  музыкант  үшін  өзінің  музыкалық  қабі-
летін  барынша  жүзеге  асыра  алатын  жағдаят 
болып табылады.  
Басты мақсат – балаларды аспапта ойнауға 
үйретумен қатар, барлық  әдіс-тәсілдерді қол-
дана  отырып,  олардың  музыкаға  деген  махаб-
батын  ояту,  музыканы  сүюді үйрету және  бұл 
сезімнің  өмір  бойы  өздерімен  бірге  болаты-
нына сендіру.  
Қазір  оқушының  жеке  тұлға  ретіндегі  қа-
лыптасуы  мен  тәрбиесі  оның  жұмысының  ай-
рылмас бөлшегіне айналған педагог-музыкант-
тардың  қоғамдағы  маңызы  арта  түскені  бәрі-
мізге  белгілі.  Әрине,  педагогтің    таланты,  бі-
ліктілігі,  эрудициясы,  психологизмі,  терең  бі-
лімі мен шеберлігі сабақтың деңгейі мен нәти-
жесін көтеретіндігі сөзсіз. 
Музыка-педагогикалық үдерісте кәсіби орын-
даушылықты  талдау,  диагностикалау  және  кем-
шіліктерді  жоюдың  жолдарын  болжау  «дәс-
түрлі»  болып  табылады.  Көп  нәрсе  педагогтің 
кәсіби  шеберлігіне  байланысты,  ол  жұмыс 
жасау  барысында  туындаған  кемшілікті  көре 
білу  және  оны  түзетудің  жолдарын  қарас-
тыруы  тиіс.  Бұл  ретте  бірінші  «аурудың»  се-
бебін  анықтау  керек,  содан  соң  «емдеу»  жол-
дарын ойластыру керек. 
Педагог  таза  техникалық  тұрғыдан  да, 
музыкалық тұрғыдан да басты мақсатты, одан 
шығатын міндетті және жалпы келешекті білуі 
керек.  Сондықтан  әрбір  сабақ    бүгін  не  істе-
леді, кеше не істелді, ертең не істелмек  деген 
жоспарлау  принципіне  негізделуі  тиіс.  Мы-
салы,  интонацияға  байланысты  айтсақ,  оқу-
шыға  сол  қолының  шынтағына  баса  назар 
аудару  керек  екендігін  ескерту.  Себебі  аз  қоз-
ғалатын  шынтақ  ойын  ойнауды  қиындатады, 
саусақтардың  табиғи  орналасуына  кедергі 
жасайды.  Ал  саусақтардың  табиғи  орналасу 
ретінің  бұзылуы  интонацияның  дұрыс  алы-
нуына  кедергі  жасайды,  аспапта  ойнау  тех-
никасы  баяулайды,  аспаптың  үні  нашар  шы-
ғады.  
Сыныптағы  сабақтың  өту  барысына    жа-
ғымды  психологиялық  орта  үлкен  әсер    етеді. 
Егер  оқушы  мұғалім  тарапынан  өзіне  көрсе-
тілген    жылы  қабақты,  өзіне  мұғалімнің  көр-
сеткен  сенімін  сезінсе,  қиыншылықтарды  қи-
налмай  жеңеді.   
Қобызда ойнауды үйрету үдерісі екі жақты, 
яғни бұл үдерісте мұғалімнің алатын орны бар, 
алайда  біз  осы  үдерістегі  оқушыға  қатысты 
факторларды  да  ескеруіміз  керек:  оның  мі-
незінің ерекшеліктері, оның психоэмоциональ-
дық жайы,  дарыны.  Бұл жерде   ең бастысы - 
оқушының шығармашылық бастама  көтеруге, 
өз  бетімен  жұмыс  жасауға    дайындығы    мен 
ептілігі,  яғни оқушының   әрекетінің  біртіндеп 
қалыптасуы.  
Музыкалық  педагогиканың  ең  үздік  прин-
циптеріне сүйене отырып қобызшы-мұғалім өз 
оқушыларын  барынша  өз  бетімен  жұмыс  жа-
сауға,  сабақ  барысында және үй тапсырмасын 
орындау  барысында  неғұрлым  өз  бетімен  ой-
лану  дағдыларын  дамытуға  күш  салуы  керек. 
Осы  бағытта  барынша    жан-жақты,  терең,  
жүйелі,  мақсатты  түрде  жасалған  оқу  және 
тәрбие  жұмысы    керек.  Сонда  ғана  оқушыны-
ның көркем-шығармашылық  тұрғыдан дамуы-
на  жол  ашылады.  Біздің  ойымызша,  таза  оқу-
дидактикалық  әдіс-тәсілдерден  басқа  мұғалім 
оқушының  бойында  шынайы  шығармашылық 
әсер  тудыра  алуы  қажет  және  осы  алған  әсер 
оқушының  қуанышына  негіз  болғаны  дұрыс. 
Мұндай  сезім,  әсіресе,  оқушы  музыканы  түсі-
ніп, образға еніп орындау кезінде ерекше күш-
жігермен жүзеге асады.   
Оқушының  музыкалық  белсенділігін,  өз 
бетімен  жұмыс  жасауын  арттырудың    кейбір 
формалары оқушыға өз күшін  байқауға  және  
бекітуге, өз  орындауын басқалармен салысты-
руға, мысалы мұғаліммен, сол арқылы алдына 
аса  күрделі  емес  әр  түрлі  жаңа  міндеттер  мен 
мақсаттар қоюына мүмкіндік береді. 
Ә. Рақымжан 

249 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
Өз бетімен жұмыс жасауды қалыптастыру, 
тұрақтандыру  және  дамыту  жұмыстырының 
нәтижелі болуына  оқушының  жеке  жоспары-
ның болуы  маңызды. Қажетті материалдарды 
сәтті талғап алу оқушының барынша қызығып 
жұмыс  жасауына  түрткі  болады.  Бұл  жерде 
қайсыбір гамманы, этюдті, пьесаны, концертті 
қаншалықты  орындау  керек  деген  мәселе 
туындауы  мүмкін.  Бұл  мәселеге  қатысты 
нақты  бір  қағида  жоқ,  болуы  да  мүмкін  емес, 
себебі  әр  сәтте  бұл  мәселені  әр  түрлі  шешуге  
болады. Алайда, өз бетімен жұмыс жасау оқу-
шының  музыкаға  деген  құштарлығын  артты-
рып, жеке дамуына әсер етеді.  Оқу жоспарын 
жүзеге  асыру барысында  ағымдағы жұмыстар 
да назардан тыс қалмағаны дұрыс, мысалы, үй 
жұмысын  тексеру,  материалдардың  кейбір 
фрагменттерін сыныпта  орындату және т.б. 
Сыныпта  шығармамен  жұмыс  жасау  тек 
оны  тыңдаумен  шектелмейді,  мұнда  оқушы-
ның  ойнауына  қатысты  ескертулер  де,  пікір 
айту да маңызды боып табылады.  Оқушының  
өз бетімен қажет дыбыстық үндестікті,   дұрыс 
аппликатураны  табуы, дыбысталудың тамаша 
үлгісін  табуына  қол  жеткізу    керек.  Этюд  не-
месе  пьесаның  сыныпта  алғашқы  орындалуы-
нан  бастап  үйде  орындағанын  қосқанда  са-
бақтан  сабаққа  мақсатты  түрде  орындау  дағ-
дысын  ұштағаны  дұрыс.  Егер  мұғалім  оқу-
шының тапсырманы  ойлана отырып, шын бе-
ріле  орындағанын байқаса, тіпті  біршама қа-
телері  болса  да  оқушының  жетістігін  атап, 
мақтағаннан  кейін  ғана  оның  кемшіліктерін 
жөндеудің  жолдарын  айтқаны  дұрыс.  Мұндай 
тәсіл  оқушыны  қанаттандыратыны  сөзсіз. 
Сондықтан  мұғалімнің  оқушының үй тапсыр-
масын  орындағанына  баса  назар  аударғаны  
маңызды  болып  табылады.  Оқушының  өздік 
жұмысты  орындау  дағдысын  дамыту    оқушы  
мұғалімінің    нұсқауы  қандай    көркемдік  мақ-
сат  көздейтінін  қабылдап,  елестетіп,  түсін-
геніне тікелей байланысты. Мұғалімнің   орын-
дау үрдісінің жалпы заңдылықтарын ашу мақ-
сатында  нақтылықтан  абстрактіге  принципін 
үнемі қолданып  отырғаны  да маңызды болып 
табылады.  Мұндай  жинақтауды  оның  мәнін 
ашатын  мысалдармен  толықтырып  отыру  ке-
рек. Жинақталған материалды оқушы  тез мең-
геріп  алуы  үшін  мұғалім    әр  түрлі  ойындар 
арқылы  тапсырмалар бергені дұрыс. 
Нотаны  парақтан  оқу  шеберлігі  қобыз-
шыны қалыптастыру  үшін маңызды сәт болып 
табылады.  Оны  қалыптастыру  және  жетілдіру 
жұмыстарын  қозғалыс-моторикалық  әрекет-
термен,  қобызда  ойнаудың  технологиясымен, 
техникасымен,  нормаларымен,  ережелерімен 
және  ойнау  үрдісінің  түрлерімен  байланыс-
тыру керек.    
Тәжірибелі,  кәсіби  және  әдістемесі  жет-
кілікті  педагогтер  нотаны  парақтан  оқуды  қо-
быз ысқышының алғашқы қозғалысынан  бас-
тап,  үнемі  айналысады.  Материалдар  оқушы-
ның ерекшелігіне, оның техникалық  мүмкінді-
гіне  және  музыкалық-эстетикалық  қабілетіне 
байланысты  «қарапайымнан  күрделіге», «же-
кеден  жалпыға»  принципімен  таңдалады.  Бұл 
ретте басты мақсат – жеке дыбыстардың басын 
біріктіруден  біртіндеп  өзара  біріккен  дыбыс-
тардың  музыкалық  мәнді  орындауына  қол 
жеткізу. 
Талдау  мен  жаттау  дағдыларын  меңгере 
отырып, бірінші кезекте оқушының нота мәті-
нін  қабылдауын  қамтамасыз  ету  керек,  содан  
соң  барып  топ болып  екі, үш, төрт дыбысты 
қобызда  орындату  керек.  Мұның  бәрі    олар-
дың  әуенді,  жеке  бөліктерді қалай  меңгерге-
ніне тікелей байланысты. Мұғалім оқушыға ол 
әуеннің  мағынасын,  әрбір  элементті  жаттау-
дың  мәнін,  түсіндіріп,  оны  әруақытта  қолдап 
отыруы  тиіс.  Бұл  жағдайда    мұғалімнің  ынта-
ландыруы,  уәжі  мен  нотаны  үзіліссіз  оқу  дағ-
дысын  меңгертуі  және  ол  үшін  өзінің,  өзгенің  
іс-тәжірибесіне сүйенуі, сондай-ақ психология 
және  физиология  ғылымдарының  жетістікте-
рін  пайдалануы  нәтижеге  жеткізеді.  Қобызда 
ойнауға  үйрету барысында  оқушының  жүйке  
жүйесінің қырларын, оның жас ерекшелігі мен 
психологиялық ерекшелігін ескерген дұрыс. 
Жоғарғы  сынып  оқушысы    бағдарлы  реф-
лекстің  не  екенін,  оның    «қосылу»  сәтінде  не 
болатынын,  зейіннің  зейінге  қарсылығын,  оның 
ерікті  және  еріксіз  болатындығын  білу  керек. 
Мұғалім    күрделі    құрылымды    ұғымдар  мен  
терминдерді  оқушыға  түсінікті,  қарапайым 
формада  түсіндіру  керек.  Мысалы,  парақтан 
нота  оқу  барысында  біртіндеп  жүйке  жасуша-
лары туралы, кейбір дағдылардың ұзақ уақыт-
тық  жаттығулардың  үзілісінен  кейінгі  бұзы-
луының  физиологиялық  негізі  туралы  және 
т.б.  
Практика  мен  ғылымның  көмегімен  ой-
лаудың  инерттілігі  мен  секірмелілігіне  қол 
жеткізуге,  ұзақ  уақыттық  зейінді  қалыптас-
тыруға,  қолдың  қозғалысынан  ертерек  бола-
тын  ойлау  үрдісінің  үзіліссіздігіне  қол  жет-
кізуге болады. 
Мұндай стратегиялық тәсіл екі бағытта нә-
тижеге қол жеткізеді: қарапайым, күрделі емес 
тапсырмадан бастап топ болып ноталық мәтін-
ді талдауға  және үзіліссіз оқу (оқушы нотаны 
Прима қобызда ойнауға үйретудің музыкалық-педагогикалық кейбір аспектілері 

250 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 3(149). 2014
 
тез  және  мағыналы  түрде  жаттау  шеберлігін 
меңгерген  кезде)  және  оқушының  музыкалық 
білімін  дамыту  керек.  Үзіліссіз  оқу    орындап 
отырған    музыканы    бар    ерекшелігімен  тың-
дай  алу,  оның  құрамындағы  техникалық  және 
көркемдік  айқындылыққа  жол  ашатын  эле-
менттерді  үйлестіре  білу  сәтінде  анық  бай-
қалуы мүмкін. 
Прима қобыздың дыбыс ерекшелігі – әуен-
ділігінде – қобыз  үнінің  ерекшелігі,  тек  кан-
тиленалық  шығармаларда  ғана  емес  виртуоз-
дық  техникалық  қиын  тұстарды  да  әндетіп 
ойналады, демек сол қол техникасы басты рөл 
атқарады. Осы қиын міндетті шешу үшін  оқу-
шыны  шығарманың    көркемдік,  әдістемелік, 
теориялық  маңызын  түсінуіне  жетелеу  керек. 
Сол қол техникасы музыкалық-мазмұндық  құ-
ралдардың  кешені, сондықтан ол өзіндік мақ-
сат  болмауы  тиіс.  Осының  барлығын  оқушы 
терең  түсінгеннен  кейін  ғана  техникалық  жа-
ғына  кірісе  алады.  Әрине,  бұл  үрдіс  бірден 
емес, біртіндеп және өте ұқыпты түрде жүзеге 
асырылады. 
Бұл  жерде  маңыздысы - теориялық    «қо-
сымшалардың»  барынша    қысқа,  мүмкіндігін-
ше  қарапайым  және  оқушының  қабылдауына 
түсінікті болғаны дұрыс. Мысалы, сол қолдың 
техникасы туралы айтқанда, тамыры бар ағаш-
тың  бес түрімен салыстырған дұрыс: діңгегі – 
қол,  ал  бұтақтары – өткелдер,  аппликатура, 
интонация,  позиция  және  т.б.  Сөйтіп,  біртін-
деп  практикалық,  әдістемелік,  теориялық  та-
рауларға  бірнеше  сабақтар  арналады.  Осы 
айтылғанның барлығы өзара тығыз байланыста  
өту керек. Егер әңгіме аппликатор туралы бол-
са,  онда  оның  қолдың  барлық  қозғалысы-мен 
байланысты екенін айту керек. Дұрыс үйретіл-
меген  қозғалыс  «ыңғайлы»,  бірақ  нашар  ап-
пликатура  болатыны  белгілі,  немесе,  керісін-
ше,  жақсы,  мақсатты  аппликатура  көбіне  та-
биғи    нормадағы    жай-күйді,  яғни    саусақтар-
дың    біркелкі  нақты    қозғалысын  қамтамасыз 
етеді.  
Прима  қобызшылардың  кәсіби  өсуіндегі 
портфолионың  пайдасы.  Көбінесе  оқушылар 
кезінде  ойнаған  шығармаларын  уақыт  өте 
ұмытып  қалады.  Орындалған  шығармаларын 
жинап  портфолиоға  салып,  жеткен  жетістік-
терге  талдау жасап отырса, даму, алға жылжу 
жүзеге  асады.  Бұл  портфолио  орындаушылар-
дың  күйшілік  қорын  байытуға  септігін  тигі-
зеді.  Сонымен  қатар,  жеткен  жетістіктерінің 
жүйелі көрсеткіші болып саналады.  
Прима  қобызшылардың  шығармашылық 
өсуіндегі мәдени күнделіктің маңызы. Әр орын-
даушының  жеке  мәдени  күнделігін  жүргізуі 
орындаушыны жан-жақты жүйелендіреді. Прима 
қобызшы  мәдени  күнделік  жүргізетін  болса, 
оның  шығармашылығының  шынайы  дамуына, 
маңызды мәліметтерді жазып жүру арқылы кез 
келген  уақытта  ашып,  пайдалануына,  өткенді 
еске  түсіруіне,  шәкірт  дайындауына  дайын 
құрал. Сабақта үйренгенін, шығарманың орын-
даушылық  талдауын  күнделікке  жазып  жүру 
маңызды.  Бұл  орындаушыны  шығарманы  тез 
жаттауға, техникалық кедергілермен жұмысты 
жеңілдетуге,  ассоцияцияны  қолдануға,  сурет-
пен,  белгілермен  жазу  арқылы  образды  ой-
лауға,  мәдени  күнделікті  өзіне  түсінікті  бей-
нелермен  жазу  арқылы  қиялды,  шығармашы-
лықты  дамытуға,  мақала  жазуға,  өз  ойын 
реттеуге  жетелейді.  Мәдени  күнделік – есте 
сақтауды, қиялды, ой ұшқырлығын, креативті-
лікті,  шығармашылықты  дамытудың  тиімді 
жолдарының бірі. 
Прима қобызшының кемшіліктерін түзетіп, 
реттелуіне  рефлексияның  әсері. [4,31] Орын-
даушының дамуы үшін рефлексияның маңызы 
зор.  Концертте  ойнағаннан  кейін  немесе  са-
бақта  педагогтің  шығарманың  сәтті  тұстарын 
айта  келіп,  өз  ұсынысын  білдіруі  прима  қо-
бызшыға  оң  әсерін  тигізеді.  Шәкірт  үнемі  өз 
жұмысының  бағасын  естігісі  келеді.  Дұрыс 
рефлексиядан  кейін  сахнада  ол  өзін  барынша 
көрсетуге тырысады, өз ойын тыңдап, бағалай 
біледі, өз ойынына сенімді болады. Рефлексия 
орындаушының  тұлға  ретінде  ізденушілігін, 
талпынысын,  жауапкершілігін  арттырады.  Реф-
лексия прима қобызшының алға басуына, орын-
даушылықтың  өзгеше  жолдарын  іздеуіне  кө-
мектеседі.  Рефлексияның  бір  түрі  кері  байла-
ныс  көпшіліктің  пікірін  білу  үшін  арнайы  сұ-
рақтар арқылы жүргізіледі.  
Қазіргі  әлемдік  педагогикада  топтық  жұ-
мыс қарым-қатынастың дамуына, топ мүшеле-
рінің бір-бірін қолдауына, жақсы ықпал етуіне, 
әлеуметтенуіне,  жеке  тұлғаның  дамуына  жа-
ғымды  әсер  етеді  деп  есептеледі.  Топтық  жұ-
мыстарға  түрлі  ансамбльдерде,  оркестрде  ой-
нау  жатады.  Консерваторияда  қобызшылар 
ансамблінің  жетекшісі  аға  оқытушы  Л.  Тажи-
баева. «Меруерт» ансамблі жыл сайын концерт 
беріп  тұрады.  Бұл  прима  қобызшылардың  кә-
сіби өсуіне  үлкен  көмегін тигізеді. «Ансамбль 
сабағы  музыканттың  кәсіби  дайындығына, 
басқа  да  арнаулы  пәндермен  қатар  шығарма-
шылық  ынтасын  арттырып  және  қалыптасты-
рып,  орындаушылық  қызметте  де  жоғары  нә-
тижелерге  қол  жеткізу  тұрғысынан  маңызды 
сабақтың  бірі  болып  табылады.  Ансамбль  сы-
Ә. Рақымжан 

251 
 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 3(149). 2014
ныбының  міндеті – музыканттарды  ансамбль-
дік  орындау  шеберлігін  меңгеруге  тәрбие-
лейді,  қобызшылардың  бірге  ойнау  дағдысы 
қалыптасып,  көркемдік  талғам  және  орында-
латын  шығарманың  мазмұнын,  музыкалық 
формасын,  стилін  түсіну  қабілетін  дамытады. 
Ұжымдық  шығармашылық  тәртібін,  жауап-
кершілігін  қалыптастырады.  Ансамбль  қозға-
лыстың  үйлесімділігіне,  жылдамдықтың  ыр-
ғақтың  бірлігіне,  динамикалық  біркелкілікке, 
әуездік  және  дыбыс  шығару  тәсілдерінің  сәй-
кестігіне,  орындаушылық  жауапкершілікке 
тәрбиелейді,» – деп жазады Ғалия Уразалиева-
Шілдебаева  қобызшылар  ансамбліне  арналған 
«Назерке»  шығармалар жинағында. [1,3] 
Музыкалық-педагогикада бағалау маңызды 
категориялардың  бірі.  Шәкірттің  орындаушы-
лығын  дұрыс  бағалау  үшін  және  шәкірт 
дайындық  барысында  өзіне  қойылатын  талап-
ты  ескеруі  үшін  алдын  ала  дайындалған  ба-
ғалау  критерийлері  маңызды.[4,27]  Орындау-
шы даму үшін оқу қандай критерийлермен ба-
ғаланатынын  білгенде,  сол  талаптарды,  шарт-
тарды  барынша  орындауға  тырысады,  ізде-
неді. Зейінін критерийдің  әр  бағытына  бөледі. 
Дайындық  кезінде, оқу  барысында  осы  крите-
рийлерге  сүйене  отырып,  солармен  жұмысты 
ерекше  ескереді.  Мысалы  төмендегідей  кри-
терийлер әзірлеуге болады: 
 
Оқушының аты-жөні, курсы  ______________________________________________ 
 

жүктеу/скачать 3,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: