| Көзге илмеди – елемеді, көзге ілмеді. Көңүл икки жеханны көзга илмас 479 (Көңілім екі жаһанды көзге ілмес). Қазақ тіліндегі көзге алмады, көзге ілмеді, елемеді тіркестері місе тұтпады, өзіне теңгермеді мағынасында айтылатындығы мазмұндық тұрғыдан тепе-теңдікті сақтап, қазіргі тілде қолданысын әлі жоймаған.
Ескерткіште адамның эмоциясын білдіретін көңіл-күй фразеологизмдері өте жиі ұшарасады. Қаны қайнаб – ызаланды, қатты күйінді. Көңүлниң қаны қайнаб барча ташқай 217 (Көңілдің қаны қайнап баршасы тасты). Бұл тіркестің беретін мағынасы қазақ тілі мен ескерткішке ортақ. Күйүрди көңлүми – қатты қапаланды, қайғыдан өртенді. Күйүрди көңлүми дилбар фирақы 282 (Сүйіктімнен айырылу өзегімді күйдірді). Бұл тіркеске қазақ тіліндегі жаны күйді, іші күйді сияқты фразеологизмдер мағыналас бола алады. Орта ғасырда көңүл сөзі тұрақты компоненттерді құрауда ұйтқы сөз болғанға ұқсайды. Көңүлни бағла – көңіл қою. Көңүлни бағлағайын өзга йара 556 (Көңілімді байлайын өзге жарға).
Жазба ескерткіш тілінде мән-мағынасы жағынан қарама-қарсы фразеологиялық антонимдер қолданылған. Көңили тартар – ынтықты. Кишиниң пакларға көңли тартар 521 (Кісінің шынайы пәктікке көңілі тартып тұрады). Бұл қазақ тіліндегі ықыласы ауды, ұнатты сияқты ұғымдармен ұштасып, жағымды эмоциялық-экспресивтік мәнде қолданылатын көңілі түсті тіркесімен мағыналас. Бұған керісінше көңүл татмады – Көңүл татмады бағың мевасини 550 (Көңілім татпады бағыңның мәуесін). Бұл фраза төл тіліміздегі көңіл салмады тіркесінің яғни көңілін бермеді, ықыласы аумады, ниеті болмады мағынасымен жуықтас болып келеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
