Айтыс II том «КҮлтегін»

264
Қазақ өнерінің антологиясы
Берейін сөздеріңе тамам жауап, 
Тыңда, сал, ақын Мансұр, құлағыңды.
Қураған қурайларың көп десең де, 
Нанбаймын өтірікпен ептесең де. 
Сауысқан, ала қарға – қалың құсың 
Айтайын ақиқатын, жек көрсең де.
Болатын қоян сойса, қой сойғандай, 
Болмаса, мысал айтылған кеп-кешегі.
Мақтадың көлі көп деп Сырларыңды, 
Сарысу, Сырдан арғы қырларыңды. 
Мақтаған мергендерің атып жейді, 
Тамағы қоян менен қырғауыл-ды.
Қып-қызыл Сырың тікен, шеңгел шығар, 
Аз түп тал қайырына өнген шығар. 
Шошқаны көл жағалап қашып жүрген 
Бірталай мал деп, көзің көрген шығар. 
Нәзірге ат пен түйе деген сөзің 
Әшейін құр көтерген кеудең шығар. 
Мас болсаң, арақ ішіп, мал не керек, 
Есепсіз соған берген теңгең шығар. 
Бейқадір халқы қылмай аяқасты, 
Бола ма есті жігіт елден шығар. 
Кеңеске, асыл сөзге кем екенсің, 
Деп едім өнеріне сенген шығар. 
Қалтаңдап шамға айналған шіркейдей-ақ, 
Сор қысып сен жазғанды келген шығар.
Ал, аға, сенен сырды жасырмаймын, 
Орынсыз ептеп айтып, асырмаймын. 
Аңласаң, әңгімеме назар салып, 
Ақ балдақ тасқа шабар асылдаймын. 
Ағатай, қадіріме жетсең танып, 
Гауһардың жанған шырақ тасындаймын. 
Сабырсыз, салмақсыз деп кемітсең де, 
Түбінде озбай сенен басылмаймын. 
Маңызы әңгімеңнің шамалы екен, 
Бір атым маңызындай насыбайдың. 

265
Айтыс II том
Ал, ағай, айыбыңды аңламайсың, 
Айтты деп ашуланып қалмағайсың. 
Болғанмен тілің желді, ернің епті, 
Киерлік қабір жазы нар болмайсың. 
Көшкенде кереге артып, кемпір мінер 
Қисық төс бақырауық қылағайсың.
Кедейді кім нанады бай дегенмен, 
Жиылған пұл, айдар малға сай дегенмен. 
Шолпанның жұлдыз аты жасырынбас 
Жалтырап жаңа туса, Ай дегенмен.
Кемітпе қызырсыз деп Қызылқұмды, 
Жерің ғой биыл сенің пайда көрген.
Ал, аға, өрге жүздің өнеріңмен 
Шығады түрлі кеңес көмейіңнен. 
Казақтан асып келген азамат деп, 
Біздің ел құрмет етті-ау, келгеніңнен.
Көзіңе тарыдай нәп көрінбеді, 
Канша ішіп, біздің жерден жегеніңмен. 
Жер жетпес қадіріңе шөлдер артық, 
Болыстың құрметіне муапық деп, 
Жай бердік бәріміз де төбемізден. 
Ойлаймын бір қиялда жүрісіңді 
Халқынан шыққан ба деп безерінен. 
Басында қадіріңе халқың жетсе, 
Тентіреп, не ғып келдің өз еліңнен?
Түбінде, қанша айтқанмен, шөлде мін жоқ, 
Жалғыз-ақ аққан бұлақ, көлдерім жоқ,
Қарақалпақ сараң деп кемітесің, 
Ішіне шақырса да, келгенім жоқ. 
Шалқақтап, бағынбаған байға қарап, 
Бәлені сен шығардың елдегі жоқ.
Тастай бер салмақты сөз, тапсаң егер, 
Кісіні Құдай алсын, сасса егер. 
Бейнет деп бір құдықты кемітпесең, 
Сөздерің – айтқаныңның бәрі бекер.

266
Қазақ өнерінің антологиясы
Ағатай, ілімнен бар талабыңыз, 
Бар дейді жазған қағаз-қаламыңыз. 
Ел ішкен бұлаққа тең таза құдық,
Бар болса, әр нәрседен хабарыңыз. 
Мұныңды өтірік деп айта алмаймыз, 
Қаттырақ сол себептен табаныңыз. 
Жан болса, жалаң аяқ, кебіс киген, 
Ыстыққа біздің қылған амалымыз. 
Біздің жұрт ат мінеді арғымақтан, 
Құйысқан, күміс жүген жарқыратқан. 
Мереке күнде жиын бәйге қосқан, 
Байтақты тамашалы халқым жатқан.
Елінің еркегінен қатыны – би, 
Кіргені қараңғылық кепеден үй. 
Болған соң еркегінен даражалы, 
Әйелі ізет тұтып, қылмайды сый. 
Қай баққа, қай дәулетке әйелің мас, 
Бар болса, жұдырықтай басыңда ми.
Саған сөз айтып болмас қонбаған соң, 
Келіп жүр Сырдан кедей оңбаған соң, 
Барлығы сыпайыдай сылдырайды, 
Жалғыз-ақ жалаң аяқ болмаған соң.
Ағатай, сынадың ба сырымды алып? 
Білдің бе мінезім мен мінімді анық? 
Қиялмен жоқ нәрсені табамын деп, 
Қинады қиял сенің миыңды алып, 
Ешкі, қой, есек, сірә, аттан озбас.
Қосылып марал болмас сиыр барып. 
Білмейсің басыңа мін болған жерді, 
Біздің шөл көңіліңнің толған жері. 
Көрген соң Сырдан жәбір түрлі-түрлі 
Қаңғырып, басың мұнда сордан келді. 
Арыстан, аю болдым дейсің шөлде 
Жартас көп құр әшейін тұрған тегі.
Еліңде қарсақпысың, түлкімісің 

267
Айтыс II том
Абайла, қалдың жұрттың күлкісіне. 
Бұл айтқан сөзің сірә, жалған емес, 
Дабысың жайылып тұр жұрт ішіне.
Ал, аға, қайдан білдің ақ сырымды?
Ақсатып байқадың ба бастан мінді. 
Жақсылар жәрдеміне сені алды деп, 
Қорғалап көресің бе сасқанымды?
Қазақтың хан, қарасы артында тұр 
Тастай бер, тіреп тұрған аспаныңды.
Болдым деп жалғыз шайыр ақын құмда, 
Қазақты, қарақалпақ айырдың ба? 
Келсең де, кеуде керіп, жарлымын деп, 
Іркіліп айтар сөзден тарылдың ба? 
Насихат маған айтпақ болғың келді, 
Қадірлі қайнағам мен қайыныма.
Ағатай, бұл не сиқың – жалғыз жүрсің, 
Айрылып ағайыннан, қаңғып жүрсің. 
Отызға келгеніңше орын таппай, 
Ісіңнің бәрі екен қарадүрсін. 
Менімен ерегісіп ерсінгендей, 
Бар еді қай көмегің, қай бір күшің?
Әңгімем ада болмас кідірмесем, 
Тоқтатып ала алмайсың түбінде сен. 
Қисайып кесірленіп кейіп жүрсің, 
Кедейлік Сырдан келген мінің десе. 
Бай болсаң, Сырдан тысқа шықпай жатып, 
Болмай ма басқа жұртқа білінбесең?
Ісіңді өзің ашқан айып дейсің.
Болса да, ақылың кем, тілің шешен. 
Бір сөзді жаңа таптың қорынарлық, 
Айтайын бұған жауап, толық, анық. 
Етеді өнбес дауды есуас жігіт, 
Көп екен маңдайыңда сорың анық. 
Шығардың ар-намысын, айта қалдың, 
Келіп пе ең доверносын қолыңа алып: 

268
Қазақ өнерінің антологиясы
Қолыңнан келсе мені апарып бер,
Отырдың жақын жерден орын алып.
Айтасың әдетіңді халқыңдағы, 
Сыр елі, қыз қашырған салтың-дағы. 
Сырдағы қырық мың қулық бір кедейге 
Келуге біздің шөлге артылмайды. 
Бір қызға отыз күйеу, он құдағи, 
Сыр елін әлдеқашан ант ұрғалы.
Торлаумен өлеңіңді толғана бер, 
Жеріңді қорғалатар қолға ала бер. 
Ақылың Аплотондай болса да артық, 
Сорыңнан артық емес сенде өнер.
Мансұр: «Бұл сөзге тоқталдым», – дейді. Екінші бір ретте өзімен 
бірге туысқан Нартай ақын: «Бұған жауап оңай ғой, жеңілуге бол-
майды»,– дейді.

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: