ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНЫҢ МЕРКІ АУДАНЫНДАҒЫ МЕКТЕПТЕРДЕ

 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. №2(5)2010 
 
 
114
 
зерттеулер негізінде «Мектепке барғанға дейінгі меңгерген тіліңіз қандай ?» деген 
сұраққа: Қазақтардың 96,9% тек қана қазақ тілінде деп жауап берсе, ал 9,5% орыс, 
0,6%  басқа  да  тілдерде  деп  жауап  берді  (1-кестені  қараңыз).  Ал  «мектепке 
барғаннан  кейін,  қай  тілде  білім  алдыңыз  ?»  деген  сұраққа  85,3%  қазақ  жҽне 
15,9% орыс тілінде деп жауап берді (2 кестеге қараңыз).  
1-кесте Жамбыл облысы, Меркі ауданы тұрғындарының мектепке барғанға 
дейінгі меңгерген тілдері 
Этностар 
мектепке барғанға дейінгі меңгерген тілдері, % 
жауап 
берушілер 
қазақша  
орысша 
басқа 
тілдерде 
Қазақтар 
326 
96,9 
9,5 
0,6 
Орыстар 
357 
2,5 
98,6 
0,8 
Түріктер 
255 
24,3 
40,4 
69,8 
  
2-кесте  Жамбыл облысы, Меркі ауданы тұрғындарының мектепке барғаннан 
кейінгі білім алған тілі 
Этностар 
мектепке барғанға дейінгі меңгерген тілдері, % 
жауап 
берушілер 
қазақша  
орысша 
басқа 
тілдерде 
Қазақтар 
327 
85,3 
15,9 
0,9 
Орыстар 
357 
2,8 
97,8 
1,4 
Түріктер 
253 
17,0 
79,8 
8,5 
  
Яғни,  кҿріп  отырғанымыздай,  Жамбыл  облысы,  Меркі  ауданы 
тұрғындарының  басым  бҿлігі  қазақ  ұлты  екеніне  қарамастан,  қазақ  отбасылары 
балаларының орыс мектептерінде білім алғанын қалайды.  
Мҽселен,  Жамбыл  облысы,  Меркі  ауданында  кҿбінесе  қазақ  ұлты 
басымырақ,  тұрғындардың  кҿбісі  қазақшаланған,  соған  қарамастан  отбасында 
орысша сҿйлеуге тырысады жҽне  жас отбасылары балаларын орыс  мектептеріне 
беруде. Олар үшін қазақ тілі отбасында ғана сҿйлесетін тіл болып қала бермек, ал 
орыс тілін қызмет бабында, достарының арасында жҽне құжат істерімен айналысу 
барысында  жиі  қолданады.  Тіпті  жастардың  кҿбі  қазақша  сҿйлей  білгенімен, 
қазақша ойлауға қабілеттері жетіспейді. 
Қай ұлт болса да, балаларының мектепте оқитын тілін немесе болашақтағы 
сҿйлеу, жазу тілін таңдайды.Мұны ҽрбір ата-ана ҿзінің жұмыс істейтін қызметіне, 
жасына, ортасына, яғни этномҽдениетіне байланысты жасайды. Мысалы, жоғары 
жҽне орта буындағы басшылар мен мамандардың балаларының 7,1% орыс, 92,9% 
қазақ  тілдерінде  білім  алады.  Ал  қызметкерлердің  балаларының  27,4%  орыс, 
77,4% қазақ, ал 0,8% басқа да тілдерде білім алады (3 кестеге қараңыз) 
3-кесте Жамбыл облысы, Меркі ауданы тұрғындарының мектепке барғаннан 
кейінгі білім алған тілі 
 
Ҽлеуметтік-кҽсіптік 
топтар 
мектепке барғанға дейінгі меңгерген тілдері, % 
жауап 
берушілер 
 
қазақша  
орысша 
басқа 
тілдерде 
Жоғары жҽне орта 
буындағы басшылар 
мен мамандар 
14 
92,2 
7,1 
0,0 
Қызметкерлер 
124 
71,4 
27,4 
0,8 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы. №2(5) 2010 
 
 
115 
Солардың 
ішіндегі зиялылар 
81 
74,1 
25,9 
1,2 
Маманданған 
жұмысшылар 
71 
91,5 
8,5 
0,0 
Маманданбаған 
жұмысшылар 
166 
90,5 
9,5 
1,7 
             Жастары 
18-19 
16 
50,0 
50,0 
0,0 
20-24 
39 
66,7 
33,3 
0,0 
25-29 
38 
89,5 
18,4 
0,0 
30-39 
90 
90,0 
11,1 
0,0 
40-49 
70 
92,9 
10,0 
0,0 
50-59 
37 
83,8 
16,2 
0,0 
60 + 
37 
91,9 
2,7 
8,1 
Барлығы 
327 
85,3 
15,9 
0,9 
 
Дегенменен,  қазіргі  таңда  мемлекеттік  тілді  дамытуға  кҿптеген  жағдайлар 
жасалып жатыр. Мҽселен, Республикамызда 2005-2006 жылдары қазақ мектептері 
19% болса, ал 2008-2009 жылы 24% ҿсті. Аралас мектептерде де қазақ сыныптары 
кҿптеп ашылған, 2005-2006 жылдары 25%, ал 2008-2009 жылдары 32%. Осы қазақ 
сыныптарындағы  оқушылардың  саны  2006  жылы  22%  ,  ал  2008-2009  жылдары 
29%  ҿскен.  Сондай-ақ,  қазақ  тілінде  тҽрбиеленетін  бала-бақшалар  мен  шағын 
орталықтар  2005  жылы  5%  болса,  ал  2009  жылы  24%-ға  артқан.  Аталған  бала-
бақшаларда тҽрбие алып жүрген бүлдіршіндер 2005-2006 жылдары 15% құраса, ал 
қазіргі таңда 34%-ды құрайды.  
Сонмен  қатар,  Алматы  қаласында  243  жалпы  білім  беретін  мектеп  болса, 
оңың  ішінде  қазақ  мектептері  20%-ды  (44  мектеп)  ғана  құрайды.  Қазақ 
мектептерінде  оқитын  оқушылар  саны  қала  бойынша  жалпы  білім  беретін 
мектептерде  оқитын  168989  оқушының  22%-ын  ғана  құрайды.  Ал  қаладағы  154 
бала-бақшаның  24-і  (16%)  қазақ  бала-бақшасы.  Солардың  ішінде  28750  баланың 
22%-ы  қазақ  бала-бақшаларында  тҽрбие  алады  /4,  45  б./.  Ҽрине,  бұл  кҿрсеткіш 
қанағаттандырарлықсыз.  Қазіргі  жастар  біртіндеп  қазақ  тілінің  дамуына  үлесін 
қосады  деп  сенеміз.  Қазақ  үшін  қазақ  тілінің  орны  ерекше  болуы  тиіс.  Тіл 
байлығы  –  ҽрбір  елдің  ұлттық  мақтанышы.  Сондықтан  да  ҽр  адам  ҿз  ана  тілін 
кҿзінің қарашығындай қорғауға, оның орынсыз шұбарлануына қарсы тұруы тиіс 
Қазақстан  демократиялық,  зайырлы  мемлекет.  Ата  Заңында  «Қазақстан 
Республикасының  мемлекеттік  тілі»  деп  қазақ  тілі  жазылған.  Мемлекеттік  тілді 
меңгеру Қазақстан Республикасының ҽрбір азаматының парызы. 
 
ҼДЕБИЕТТЕР 
 
1.Тілдерді  қолдану  мен  дамытудың  2001-2010  жылдарға  арналған  мемлекеттік 
бағдарламасы // Тіл жҽне қоғам. – 2005. – №1(3).  
2.Табей К. Қайсар рухты қазақ : Қайрат Рұсқұлбеков. – Алматы, 1994. – 120 б. 
3. Мемлекеттік тіл жҽне патриотизм мҽселесі // Саясат – Policy. – 2007. –№ 8. 
4.Матыжанов К. Қазақ тілінің келешегі қалада десек бастауы Алматыда // Туған 
тіл. – 2007 – №2 (06). 

 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. №2(5)2010 
 
 
116
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Бұл 
мақала 
Жамбыл 
облысы, 
Меркі 
ауданында 
жүргізілген 
этносоциологиялық мҽліметтер негізінде, тұғындардың мектепке барғанға дейінгі 
жҽне мектепке барғаннан кейінгі қазақ тіліне деген кҿзқарасы анықталған. 
 
РЕЗЮМЕ 
На  основе  этносоциологических  материалов  рассматриваются  проблемы 
казахского языка в школах Жамбулской облсти Меркенского района 
 
 
 
МӘДЕНИЕТТІҢ ЖАҺАНДЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯСЫНА БҰҚАРАЛЫҚ 
КОММУНИКАЦИЯНЫҢ ЫҚПАЛЫ 
ЕржановаА .М.- фил.ғ.к.,(Алматы қ,. Халықаралық бизнес университеті) 
Бұқаралық  коммуникацияны  зерттеу  ҿзекті.  Олар  қоғамды  құру  жҽне 
қалыптастыру  ҽдістерінің  тҽсілін,  оның  демократиялық,  азаматтық  жҽне  мҽдени 
потеняциялын  күшейтеді.  Бұқаралық  коммуникация  мен  технологиялар  туралы 
білім  жҽне  оларды  қолданудың  заңдылықтары  ҽлеуметтік  іс-ҽрекет,  ҽлеуметтік 
жоспарлау  мен  ҽлеуметтік  диагностиканың  ең  күшті  қаруы  болып  табылады. 
Бұқаралық  коммуникацияның  ықпалы  экономика,  саясат,  дін,  тіпті  күнделікті 
тұрмыстағы тҽжірибелер сынды ҽлеуметтік мҽдени институттардан тазартылады. 
Мҽдениет  дамуының  ерте  кезеңінен  бастап  медиакоммуникация  мҽдениеттің 
дамуына ҿте үлкен септігін тигізіп келеді. 
Мҽдениет  тарихын  коммуникация  тҽсілдерінің  даму  тарихы  ретінде 
қарастыруға  болады.  Коммуникацияның  жаңа  түрлерінің  жасалуы  үлкен  мҽдени 
тҿңкерістерге  –  адам  ҿмірінің  түрлері  мен  ҽдістері,  ҽлеуметтік  ұйымдардың, 
ҽлеуметтік  –мҽдени  институттар  мен  ментальды-психикалық  механизмдердің 
радикалды  ҿзгерісіне  ҽкелді.  Сонымен,  мысалы;  алғашқы  ҿркениеттердің 
қалыптасуын  жазусыз  жҽне  оның  бұл  процестегі  ролін  қарастырмауға  қазіргі 
түсінікпен қарауға болмайды. Коммуникация тҽсілдері қоғамның модернити жҽне 
постмодернити шешуші кезеңдеріне дейін жетіп, мҽдениет даму процесіне ықпал 
етуде.  Сондай-ақ,  медиакоммуникация  мҽдениетте  тек  делдалдық  емес 
(«тасымалдық»), қажетті биліктік жҽне идеологиялық функцияларды да атқарады. 
Билік  ұғымы  мен  концепциясы  неомарксистік  (Грамши,  Альтюссер), 
лингвосемиотикалық  (Барт,  Деррида)  жҽне  постмодернистік  (Фуко,  Лиотар, 
Бодриар)  концепцияларында  құрастырылған.  Бұл  теорияларда  билік  саяси 
институт ретінде күштеу мен мҽжбүрлеу емес, мҽдени гегемониялық, бақылаушы, 
тілдік  игерімді,  дискурсивті  түрінде  қарастырылады.  Ҿзіндік  ҽлеуметтік-саяси 
анализ  биліктің  қалыптасуын,  атқарылуын  жҽне  шынайылығын  жақсы 
ашалмайды,  керісінше  лингво-семиотикалық  ашады.  Ҿйткені  «биліктің  құпия 
серпілі»  класстық  (нҽсілдік,  гендерлік  т.б.)  қызығушылықтың  астарында  емес, 
сигнификация,  мағына  берушілік  механизмінде.  Сигнификация  механизмінің 
ашуы  арқасында  семиотика  биліктің  атқарылуын  (қызмет  етуін)  ашып  береді. 
Қазіргі қоғамда идеологиялық (гегемондық) үстемдіктің іске асуының негізгі түрі 
мен  институтын  мас-медиа  алып  отыр.  Медиакоммуникация  экономика  жҽне 
техника  сынды  ҽлеуметтік-мҽдени  институттармен  тығыз  байланысты.  Кҿптеген 
философиялық-ҽлеуметтік  жҽне  мҽдениеттанулық  теорияларды  экономикалық, 
техникалық  немесе  олардың  симбиозын  ҽлеуметтік-мҽдени  дамудың  шешуші 
детерминанты  ретінде  қарастырды.  Бірақ  мұндай  медиакоммуникацияның 
детерминантын  қабылдағандар  кемде  кем.  Тіпті  бүгінгі  күннің  ҿзінде  кҿптеген 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы. №2(5) 2010 
 
 
117 
авторлар медианы техника мен технологиялардың түрлеріне жатқызады, десек те 
медиакоммуникация техника мен экономикадан бҿлек  ҿзінше ҽлеуметтік-мҽдени 
институт  болып  табылады  жҽне  де  қоғам  дамуының  қазіргі  сатысында  олар 
экономика мен техниканы ҿзіне бағындыра отырып бірінші кезекке шықты. 
Медиа мҽдениеттің шешуші институтына айналуда деп нық сеніммен айтуға 
болады.  Егер  «мҽдени  фактор»  қазіргі  ҽлеуметтік  трансформацияда  экономика 
мен  техниканы  «екінші  орынға»  ығыстырса,  онда  шетел  мҽдениеттанушылары 
жазғандай  басты  «мҽдени  фактор»  -  медиа.  Коммуникация  бастапқыдан 
бұқаралық  болмайды, ол  тек  мҽдениеттің  бір  даму  кезеңі  мен  белгілі  себептерге 
байланысты ғана болады. Бұқаралық коммуникацияның қалыптасуының шешуші 
кезеңі мен оның ең алғашқы түрі Гутенбергтің баспа станогы. Баспа кітап үлкен 
мҽдени тҿңкеріске айналды. Ол тек бұқаралық коммуникацияның алғашқы түрін 
ғана  қалыптастырып  қойған  жоқ,  кейбір  зерттеушілердің  айтқанындай 
(Б.Андерсон  т.б.)  «баспа  капитализм»  атты  капитализмнің  тууына  ҽкелді. 
Нҽтижесінде  кітап  басу  бұқаралық  капиталистік  тұтынудың  бірінші  формасына, 
ал  кітап  –  бірінші  бұқаралық  тауарға  айналды.  Ол  сауаттылық  пен 
сауатсыздықтың  арақатынасын  түпкілікті  ҿзгертті,  сондай-ақ,  қоғамның 
ҽлеуметтік  құрылымына  ықпал  етіп,  Реформациялық  қозғалыстарға,  еуропалық 
ұлттардың  дамуына,  ұлттық  тілдер  мен  мемлекеттердің  қалыптасуына  жағдай 
жасады. 
Баспа  мҽдениетіне  дейін  сауттылық  қоғамның  саяси,  мҽдени  салаларында 
ешқандай  мағынаға  ие  болмады.  Баспаның  қалыптасуымен  сауаттылық  пен 
білімділік  ҽлеуметтік  мобилдік  пен  статустың  қажетті  кҿрсеткішіне  айналды. 
Орта 
ғасырлардағы 
ҽулиеттік 
мемлекетті 
демократиялық 
мемлекетке 
айналдыруда  баспа  дайындаған  кітаптардың  азаматтардың  бұқаралық 
сауаттылығын жүзеге асыруынсыз мүмкін емес еді. Ол жаңа, зайырлы білім беру 
жүйесі мен жаңа буржуазиялық таптың қалыптасуына жағдай жасады. Газет пен 
бұқаралық  баспаның  қалыптасуы  бұқаралық  коммуникацияның  дамуының 
жалғасы жҽне аяғы болып табылады. Гегель айтқандай газет азаматтардың таңғы 
дұғасын ауыстырды. 
Келесі  кезең  электр  қуатымен  тығыз  қатысты  электронды  медианың 
(телеграф, телефон, радио)  пайда болуымен байланысты. Электрлік теориясының 
практикада  қолданылуы  ең  алғашқы  осы  медиакоммуникацияда  болды.  Ашық 
электромагниттік  толқындармен  олардың  алыс  қашықтықтарға  тасымалдануы 
адамдардың  кҿптен  аңсаған  телекоммуникацияның  қалыптасуына  ҽкелді. 
Кҿптеген 
ғалымдар 
бұл 
кезеңді 
жаһанданудың 
алғашқы 
кезеңімен 
байланыстырады,  дегенмен,  телекоммуникация  адам  болмысының  кеңістіктік-
уақыттық  координатын  түбегейлі  қайта  құрды.  Үшінші  кезең  жҽне  үшінші 
коммуникативтік  тҿңкеріс  қазіргі  медиакоммуникация  (кино,  теледидар, 
компьютер,  интернет,  мультимедиа)  болып  табылады.  Олардың  ішіндегі  ең 
ықпалдысы  жҽне  негізгі  мҽдени  институтқа  айналған  –  теледидар.  Теледидар 
ҿзімен  бірге  биліктік,  идеологиялық,  ақпараттық,  эстетикалық  жҽне  мҽдени 
қызметтерін  біріктірді.  Теледидардың  мультитүрдегі  мүмкіндігінің  астарындағы 
кҿрінбейтін  күш  ҿзімен  бірге  кҿптеген  медиалық  институттарды,  ескісі  (газет, 
радио, кино), жаңасы (компьютер, интернет, видео, аудио баспасы) жұтып қойды. 
Соңғы  екі  он  жылдықтағы  жаңа  күшті  медиа,  ҽрі  мҽдени  институт  компьютер 
жҽне  Интернет  болып  табылады.  Медианың  мҽдениеттің  жаһандық 
трансформациясына  ықпалы  кеңістік  пен  уақыттың  трансформацияның 
қабылдауында  кҿрініс  береді.  Кеңістік  пен  уақыт  ҽрқашан  адам  болмысының 
түбегейлі  нүктесі  ретінде  қарастырылған.  Бірақ  бұл  кеңестік-марксистік  дискурс 
айтқандай  «материяның  объективті  ҿмір  сүруінің  түрі»  емес,  ҽлеуметтік 

 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. №2(5)2010 
 
 
118
 
құрылымды  категория.  Тіпті  бұл  ұғымдық  форма  емес,  Кант  айтқандай  сезімдік 
форма. Урбанистік мҽдениетте уақыт кеңістікке үстемдік ете бастайды, кеңістікке 
қарағанда қажетті категорияға айналады. Кейбір зерттеушілердің айтуынша уақыт 
кеңістікті  «элиминирлейді».  Сондай-ақ,  кеңістік  уақытпен  бір  координатқа 
теңеліп,  «кеңістіктік-уақыттық»,  «эйнштейндіріленеді»  (эйнштейнизируется) 
болады.  Модернити  мҽдениеті  басынан  екі  кеңістіктік-уақыттық  дағдарысты 
ҿткерді  –  Бірінші  дүние  жүзілік  соғыстың  аяқталуымен  XIX  ғ.  екінші  жартысы 
жҽне  Версаль  келісімінің  шақырылумен  «жаңа  ҽлемдік  тҽртіптің»  орнатылуы; 
жҽне  де  қазіргі  постмодернитиге,  постиндустриалды  қоғамға,  қазіргі  жаһандық 
немесе «жаңа ҽлемдік тҽртіпке (емес)» бастау берген. Масс-медиа екі жағдайда да 
шешуші  роль  атқарады,  бірінші  дағдарысты  нақты  емес,  екіншісінде  толық 
ықтималды. Медиакоммуникация «қысым», «қысқарту», «кебу» сынды бальзактік 
шегірен 
былғарыдай 
кеңістіктік-уақытқа 
эффекттік 
кҿрініс 
береді. 
Медиакоммуникацияның  дамуы  мен  кеңістік  кҿбіне  уақытпен  элиминирленеді, 
мағыналы  бола  бастайды.  Бірақ  бұл  ҿз  кезегінде  жергіліктінің  мағыналық 
қалыптасуына ҽкеледі. 
Медиакоммуникацияның  дамуы  қазіргі  гуманитарлық  ғылымдардың  ортақ 
тақырыбы  жаһандану  феноменінде  де  ҿз  кҿрінісін  береді.  Ҽйтседе,  жаһандану 
себебінің  жауабы  бір  жақты  емес,  кҿптеген  зерттеушілер  (жҽне  біз  олармен 
келісеміз)  бұқаралық  коммуникацияны  негізгі  себеп  дейді.  Жаһандану  жайлы 
пікірталас,  оның  себептері  мен  қорытындылары  процессті  түрліше  түсінуден 
болады. Біз үшін жаһандану батыс моделі мен ҿмір салтының, құндылықтары мен 
талғамдарының  таралуы  емес  (бізде  кҿп  жағдайда  осылай  қалыптасқан),  ең 
алдымен  адамдардың  жоғарғы  сезімі  мен  санасының  жаһандық  (ҽлемдік) 
байланысы.  Бүгінде  ҽлде  бір  локальды  ортада  қалыптасқан  нҽрсе  ҽлемнің 
кҿптеген басқа аймақтарына жҽне ҽлемдік масштабтағы адамдар тағдырына ҽсер 
етуі мүмкін. 
Біз  жаһандануды  қиын  диалектикалық  процесс  ретінде  жаһандану  мен 
локализацияның ұштасуынан туындаған «жаһандық-локализация» (глокализация)  
деп  қарастырамыз.  Гомогенизация  жҽне  унификацияның  жаһанданудан  жеңілуін 
күнделікті  ҿмірдегі  «локальды  сананың»  оянуы  жҽне  локальды  мҽдениеттің 
жарық кҿруі факт ретінде қарастырылады. Локализация жаһанданудың құрамдас 
бір бҿлігі болып табылады.  
Қазіргі  мҽдениеттануды  зерттеудің  қажетті  ұғымы  мен  методикасы 
мҽдениеттанудан  алған  саяси  экономияның  мҽдени  ҿндіріс  ұғымы  болып 
табылады.  Ең  алғаш  болып  бұл  ұғымды  Франкфурд  мектебінің  философтары 
Т.Адорно жҽне М.Хоркхаймер XXғ. 40-жылдары еңгізді. Бірақ теория қазіргідей 
ескі  болып  саналатын  бұқаралық  қоғам  мен  мҽдени  империализмді  анықтауды 
қолданылды.  Дегенмен,  қазіргі  мҽдениет  процесстеріне  анализ  жасауда 
мҽдениеттанушылар  мҽдени  ҿндіріс  ұғымын  жақсы  қодануда.  Бұл  ұғым  
экономикалық,  технологиялық,  ҽлеуметтік,  мҽдени  қайшылықтарды  анықтауға 
кҿмектеседі. Бір жағынан ол мҽдени  шығармашылықты мҽдени құндылықтардың 
ҿндірісі  ретінде  экономикалық  ҿндіріс  түрінде  кҿрсетеді;  бір  жағынан  мҽдени 
ҿндірістен  тұтыну  ҿндірісіне  мҽн  беруді,  сондай-ақ,  мҽдени  ҿндіріс  пен  ҿндіріс 
товарының  айырмашылығы  мен  спецификасының  анықтауды  айтады.  Бұдан  біз 
мҽдени  артефакттерді  капитализмнің  заңдылықтары  тарағандай  мҽдениеттің 
барлық  сфераларында  товардың  түрлері  деп  айтуға  (мҽдени  коммодификация) 
құқығымыз  бар.  Ол  бізге  ұнайды  ма,  ҽлде  ұнайды  ма,  -  барлығын  тауарға 
айналдырған  мҽдени  ҿндіріс  капитализмнің  идеологиялық  тұрғыдағы  аяғы  емес, 
керісінше капитализмнің даму тенденциясын кҿрсетеді. Бірақ ең бастысы мұндай 
ыңғай мҽдени ҿндірісті тұтынушы процесс ретінде қарастыруға: мҽдени товардың 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы. №2(5) 2010 
 
 
119 
(бұл жерде құндылықтардың орны қандай, ҽлеуметтік идеялар, символдар, кҿркем 
шығармалар  мен  образдар,  медиаҿнімі)  экономикалық  айырмашылығы  тұтыну 
процесінде. Тек тұтыну акті ғана мҽдени ҿндірістің акті болып табылады. Осыдан 
үлкен  айырмашылық,  мҽдениеттанушылар  «аудитория»  (audience)  деп  аталатын 
оқырман,  кҿрермен,  тыңдаушылар  дейді  ме,  ҽлде  «тұтынушылар»  дейді  ме?  Тек 
аудитория  ғана  мҽдени  ҿндірістің  шынайы  димургі  болады.  Мҽдени  ҿндірістің 
ерекше аспектісінің бірі осындай.  
Мҽдени  ҿндірістің  кезекті  аспектісі  ҿндіріс  символы  немесе  символикалық 
ҿндіріс. Символ ҽрқашан «Дҽл» емес, пішіні де ҿз-ҿзін анықтамайды. Символ ҿз-
ҿзіне  ғана  қажетті  емес,  ол  ҿзін  жасырады  жҽне  ҿзін  айқындатуға  тырысады. 
Мҽдени  «тауар»  ҿзінде  емес,  қоғамның  престижі,  ҿмір  стилі,  статустық  рҿлі, 
жағдай сынды  «басқада» кҿрінеді. Мҽдени ҿндірістің ашық мысалы жарнама, ол 
тек товарларды ғана емес,  сонымен қоса билік, байлық,  секс т.б. кҿптеген  «ҿмір 
стильдері»  секілділерді  де  жарнамалайды.  Қазіргі  медиакоммуникация  мҽдени 
ҿндірістің  «таза»  бір  кҿрінісі:  олар  қолданыс  аясында  ҿндіріледі,  ҿздерін 
ешқандай аудиториясыз жҽне индивидуалды  қолданыстағы таза символдық  ҿнім 
болып табылады. 
Бұқаралық  коммуникацияның  мҽдениетке  ықпалын  қазіргі  гуманитарлық 
білім  тұтастай  мҽселе  ретінде  қоюда.  Қазіргі  қоғамға  (постмодернистік, 
жаһандану,  постиндустриалды)  алдыңғы  идентификациялық  тҽсілдері  кҿмектесе 
алмайтындай тұтас дағдарысқа ұшырауда. Мұндай жағдайда ескі идентификация 
механизмдерін  қайта  қарау  керек.  Осы  кезге  дейін  иднтификацияның  механизмі 
болып  абстрактылы  (адамдық)  Мен  проблемасы  идентификациясына  ҽкелетін 
философиялық  механизм  ҿзіндік  рефлексия  мен  ҿзіндік  референция  болды.  Бұл 
механизм  Декарттың  радикалды  күмҽніндегі  cogito  принципіне  ҿз  картинкасын 
салды.  Бұл  картинадан  Басқа  қуылды,  егер  кірсе,  тек  иллюзиялық  түрде  «басқа 
ҿзіне-ҿзі»  болды  (Гегель).  Қазіргі  гуманитарлықтың  жетістігінен  шыққандықтан 
бұл  «философиялық»  жалғыздық  екі  жағдайда  болуы  қажет:  Басқаның 
жалғыздықтың  (тұтастықтың)  құрамына  кіруі  жҽне  коллективтік  идентификация 
механизміне  кіруі.  Біріншісі,  идентификация  процесі  «Меннің  айнасы»  емеске 
қызмет  ететін  басқаға  қатынасындай  (немесе  барлығына  радикалды  күмҽнмен) 
философиялық  тҽсілдерін  қабылдаумен  іске  аспайды,  ол  еліктеудің  үлгісі  мен 
моделі,  ҿзіндік  Меннің  құрылуы.  Басқа  –  ішкі  ығыстырушы  инстанция  емес,  ол 
ішкі айыру инстанциясы. Тек осы инстанцияның нақтылығы ғана идентификация 
процесін  мүмкін  етеді.  Екіншісі,  идентификация  процесі  философиялық 
рефлексия  кҿмегімен  іске  аспайды,  біріншіден,  коллективтік  жалғыздыққа 
қатынасы  арқылы  (ағайындық  сезім,  жақындық  т.б.),  екіншіден,  ол абстрактылы 
ойлануда емес, коллективті іс-ҽрекеттің процесінде, қатысу шығармашылығында 
іске  асады.  Осыдан  қазіргі  мҽдениеттанудан  шығатын  agency  проблемасына  (іс-
ҽрекетке  мүмкіндік)  үлкен  роль  береді.  Бүгінде  медиакоммуникация  алдыңғы 
ұқсастықтарды  бұза  отырып,  коллективті  идентификацияның  механизмдерін 
жақсы пайдалануда жҽне жаңа нық «елестеткіш ұқсастық»  қалыптастыруда.  
Медиакоммуникацияны ҽлеуметтік-мҽдени институт ретінде,талдаудың рҿлі 
мен  қоғамдағы  ҽлеуметтік  ұйымдардың  жҽне  жаһандық  құбылыстардың  («жаңа 
ҽлемдік  тҽртіп»  құруда)  орны,  философиялық,  мҽдениеттанулық,  теориялық-
ҽлеуметтік мағынасын білу қажеттілік. 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  бұқаралық  коммуникацияның  мҽдениеттің  жаһандық  қайта 
құруларына ықпалы жайында айтылған. 
РЕЗЮМЕ 

 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. №2(5)2010 
 
 
120
 
  
В статье рассматривается влияние массовой коммуникации на глобальное 
возрождение  культуры.  

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: