РЕВОЛЮЦИЯҒА ДЕЙІНГІ АҚМОЛА ЖӘНЕ СЕМЕЙ

 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. №2(5)2010 
 
 
154
 
еркімен  кҿшіп  қонуы  туралы  негізгі  заңның  шығарылуымен  байланысты.  Ол 
жоспарлы  жҽне  тҿтенше  кҿшіп-қону  қозғалыстарының  белсенді  жүзеге  асуына 
ықпалын тигізді. Екіншіден, Патша ҽулеті  тікелей басқарып  отырған  Сібір  темір 
жолының  іс-ҽрекет  етуі  ықпал  етті.  Құрылысы  1891  жылы  басталған  Транссібір 
темір  жол  магистралі  Солтүстік  Қазақстан  бойынша  ҿткізілуі  тиіс  болды. 
Мҽселен,  «Сібір  темір  жолының  Ерекше  Комитеті»  Ақмола  облысының  үш  уезі 
бойынша 160 мыңнан артық орыс-украин шаруаларын кҿшіру үшін кҿлемі 2241,5 
мың ондық болатын жер қорын дайындады /1; 2, с. 94/.  
Кҿшіп  келген  қоныстанушылардың  басым  бҿлігі  біз  зерттеу  жүргізіп 
отырған  аймақпен  қатар,  Қазақстанның  басқа  да  алты  облысынан  орын  тепті. 
Алайда, кҿшіп қонушылардың негізгі бҿлігі Ақмола облысында орналасып қалды. 
Бұл облыста 1869-1896 жылдары кҿшіп келушілердің 36,3% орналасқан. Мҽселен, 
1894  жылы  Ақмола  облысының  54  ауылында  39,7  мың  орыс-украин  шаруалары 
орналасқан болатын /2, с. 104/. 
1–кесте 
1897 ж. Солтүстік Қазақстандығы украиндардың қоныстануы /3-5/ 
 
Облыс, 
уезд 
 
Жалпы 
аумағы, 
шаршы верст 
Жалпы 
халық саны 
Соның ішіндегі 
украиндар 
ада
м 
% 
Ақмола 
Омбы 
59 716 
100 528 
4 
298 
4,3 
Петропавл 
63 590 
155 137 
20 
351 
13,
1 
Кокшетау 
69 290 
155 461 
19 
328 
12,
4 
Атбасар 
219 420 
86 413 
1 
899 
2,2 
Ақмола 
108 390 
185 058 
5 
207 
2,8 
Барлығы 
520 406 
682 597 
51 
083 
7,5 
Семей 
Семей 
69 880 
156 801 
801 
0,5 
Павлодар 
98 130 
157 487 
121 
0,1 
Зайсан 
34 960 
95 072 
18 
0,0 
Ҿскемен 
55 970 
103 575 
2 
316 
2,2 
Қарқаралы 
186 370 
171 655 
1 
0,0 
Барлығы 
445 310 
684 590 
3 25
7  
0,5 
Жиынтығ
ы 
965 716 
1 367 
187 
54 
340 
4,0 
 
1897 жылы жүргізілген санақ бойынша Ақмола жҽне Семей облыстарының 
он  уезіндегі  жалпы  халықтың  21,5%  (293,9  мың  адам)  орыстар  мен  украиндар 
құраған.  Ал,  түпкілікті  қазақ  тұрғындарының  саны  1032  мың  адамды  (75,5%) 
құраған /3-5/. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы. №2(5) 2010 
 
 
155 
Біз  жоғарыда  айтып  кеткендей,  украин  халқының  басым  кҿпшілігі  Ақмола 
облысында  орналасқан.  Бұл  олардың  мемлекет  меншігіндегі  жерді  тұрақты 
иеленуге  алуымен,  сондай-ақ,  қазыналық  жҽне  зем  салықтарын  тҿлеуден  жҽне 
ҽскери  борышын  ҿтеуден  үш  жылға  босатылатындығымен  түсіндіріледі  /6/. 
Осындай  жағдай  Жетісу,  Сырдария,  Орал  жҽне  Торғай  облыстарынан  орын 
тепкен қоныстанушыларға да тҽн болды. Мысалы, Қазақстанда қоныстанған 86,7 
мың  украиндықтардың  51,1  мыңы  (58,9%)  аталған  облыста  тіркелген  (1  кестені 
қараңыз).  Сонымен  бірге,  біз  зерттеу  жүргізіп  отырған  этностың  басым  бҿлігі, 
сҽйкесінше,  20,4  мың  адам  Петропавл  уезінде  жҽне  19,3  мың  адам  Кҿкшетау 
уезінде  орналасқан.  Негізінен  мал  шаруашылығымен  айналысатын  түпкілікті 
қазақ халқы басым орналасқан оңтүстік уездерге қарағанда, облыстың үштен бір 
бҿлігін алып жатқан аталған уездерде қоныстанушылар кҿбірек орналасқан.  
Егер  кҿрші  жатқан  Семей  облысын  алып  қарастыратын  болсақ,  онда 
Ҿскемен  уезінде  2,3  мың  украиндықтар  есепке  алынғандығын  байқауға  болады. 
Бұл  уезде,  негізінен  Полтава,  Киев  жҽне  Чернигов  губернияларынан  шыққандар 
қоныс  тепкен.  Аталған  уезде  қолайлы  табиғат  жағдайы,  суармалы  жҽне 
шабындықты  жерлері  кҿп,  сондай-ақ,  су  қоймалары  мен  ормандары  жеткілікті 
болғандықтан кҿшіп келушілер кешенді ауылшаруашылық ҿндірісімен ғана емес, 
сондай-ақ, ҽр түрлі кҽсіптермен де айналысу мүмкіндігіне ие болды.  
Ақмола облысында тұруға келген кҿшіп қонушылар санының кҿп болуына 
байланысты  ХІХ  ғасырдың  90  жылдары  кҿшіп  келгендерге  арналған  жер 
телімдері  жеткіліксіз  бола  бастады.  Үкімет  кҿшіп  келген  шаруаларды  жермен 
қамтамасыз  ету  үшін  «кҿшіп  келгендерге  арналған  жер  қорын»  қалыптастырды. 
Оны қалыптастыру үшін жергілікті тұрғындардан ауыл шаруашылығын жүргізуге 
ыңғайлы жер массивтері тартылып алынды.  
Орыстар  сияқты,  украиндарды  ауқымды  кҿшіп  келуі  1906-1912  жылдары 
анық  байқалады.  Бұл  жерде  кҿшіп  қону  қозғалысының  күшеюімен  қатар, 
қазақтардың  жайылымдық  жерлерін  (қыстақ,  күзеу,  жайлау)  тартып  алудың  да 
ықпалы  болды.  Сонымен  бірге,  бұл  жерде  кҿші-қон  басқармасы  да  ҿз  ықпалын 
жасады.  Мҽселен,  1895  жылы  құрылған  жҽне  Ф.А.Щербина  тҿрағалық  еткен 
арнайы  комиссия  ҿзінің  мақсаты  ретінде  алдына  Дала  генерал-губерниясының 
Ақмола  жҽне  Семей  облыстарының  барлық  он  уезіндегі  артық  қазақ  жерлерінің 
есебінен орыс-украин жҽне басқа кҿшіп келген халықтың пайдасына кҿшіп қону 
жҽне қосымша жерлерді ұйымдастыруды жүзеге асыруды қойды. Түпкілікті қазақ 
халқының кҿшпелі мал шаруашылығын зерттеген жоғарыда аталған комиссияның 
тексеру  нҽтижелері  1898-1909  жылдары  «Материалы  по  киргизскому 
землепользованию»  деген  атымен  11  томдық  басылым  болып  жарық  кҿрді. 
Осыған ұқсас міндет  үш томнан тұратын, А.В.Перплетчиковтың жетекшілігімен 
жинақталған «Материалы по повторному обследованию 1910-1911 гг. хозяйств и 
землепользования  киргиз  Семипалатинской  области»  атты  басылымдардың 
алдында  да  тұрды.  Кҿші-қон  басқармасының  шешімі  бойынша  жергілікті  қазақ 
тұрғындары бір қазақ шаруашылығына 234 ондық жер есебімен жердің 51% ҿзіне 
қалдырып, ал 49% кҿші-қон қорының пайдасына беріп отырған /7/. 
ХХ  ғасырдың  басында  украиндық  қоныстанушылардың  негізгі  ағымы 
Украинаның  далалық  сол  жағасынан,  атап  айтқанда,  Полтава  жҽне  Чернигов 
губернияларынан  келді.  Жаңадан  қоныстанып  келушілер  солтүстік  аймақтың 
ҿзінің  табиғи-климаттық  жағдайы  бойынша  олардың  бұрынғы  ҿмір  сүру 
жағдайына ұқсайтын уездерінде орын тебуді жҿн кҿрді.  
Қарастырылып  отырған  кезеңнің  ерекшелігі  Кҿші-қон  қозғалысының 
ұйымдасқан  үкіметтік  бағдарламасы,  сондай-ақ,  су  кҿздері  (ҿзен,  кҿл,  су 
қоймалары)  жеткілікті  жҽне  жерлері  ауылшаруашылық  ҿндірісін  жүзеге  асыруға 

 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. №2(5)2010 
 
 
156
 
қолайлы Солтүстік Қазақстанның жерлері еуропалық халықтардың, соның ішінде, 
орыс-украин халықтарының кҿшіп қонуының ҿсуіне ықпал етуі болып табылады. 
Бұл  украиндықтардың  санының  кенеттен  ҿсіп  шыға  келуіне  ҽкелді.  Мҽселен, 
1911-1914 жылдары олардың саны он  есе ҿсіп, 531,5 мың адамнан  тұрды немесе 
Қазақстандағы  украин  халқының  58,1%  құрады  (2  кестені  қараңыз).  Сонымен 
бірге, Ақмола облысында украиндардің саны 458,9 мың адамға жетіп, олар 423,4 
мың адамды құрайтын орыстарды басып озып, саны бойынша қазақтардан кейінгі 
екінші орындағы этнос болып саналды. Бұл облыстағы кҿшіп келушілердің басым 
бҿлігі  Кҿкшетау  (124,9  мың  адам)  жҽне  Омбы  (114,4  мың  адам)  уездерінде 
орналасқан.  
2–кесте 
1911-1914 жж. Ақмола және Семей облыстарындағы украиндардың саны 
/8-9/ 
 
 
Жалпы 
халық саны 
Соның ішіндегі украиндар 
саны, 
мың адам 
% 
Ақмола 
Омбы 
395,3 
114,4 
29,1 
Петропавл 
302,0 
87,1 
28,8 
Кокшетау 
161,9 
50,0 
35,2 
Атбасар 
354,5 
124,9 
30,9 
Ақмола 
344,0 
82,5 
24,0 
Барлығы 
1555,7 
458,9 
29,5 
Семей 
Семей 
211,6 
19,4 
9,2 
Павлодар 
242,5 
40,8 
16,8 
Зайсан 
130,3 
0,6 
0,5 
Ҿскемен 
151,9 
10,9 
7,2 
Қарқаралы 
169,4 
0,9 
0,5 
Барлығы 
905,7 
72,6 
8,1 
Жиынтығы 
2461,4 
531,5 
21,6 
Кҿрші  жатқан  Семипалатинск  облысында  зерттеу  жүргізіліп  отырған 
этностың  басым  бҿлігі  -  40,8  мың  адам  Павлодар  уезінде  орналасты.Бұл  жерде 
олар, негізінен, Ертістің оң жақ жағасын жағалай орналасты. Олармен 1906 жылы 
– Алексеевка, 1907 жылы – Новопарковка, 1909 жылы – Ковалевка, 1910 жылы – 
Дмитриевка ауылдары салынды. Ертістің сол жағалауында украиндықтарды 1908 
жылы бір қатар ауылдар (Артемка, Беловодск, Голубовка, Горноставека, Грабово, 
Котельниково),  ал  1910-1911  жылдары  Иртышск  жҽне  Корниловка  ауылдары 
салынған  қазіргі  кездегі  Ертіс  ауданының  аясында  орналасқан  солтүстік  жағы 
қызықтырды /10/. 
Сонымен  қатар,  орыс-украин  халықтарының  арасында  тұрғылықты  ҿмір 
сүру  үшін  шарауалардың  кҿшіп  келуімен  қатар,  еңбек  етіп,  ақша  табу  үшін 
Қазақстанға келіп уақытша жер ҿңдеу сияқты кҿшіп қонудың кеңінен тараған түрі 
де қалыптасқан. Олардың еңбегі қазақтар мен казактарда айналысып кҿрмеген бір 
қатар кҽсіптердің (тасымал, ұсталық,  құрылыс)  арасында ҿте қажет болды. Олар 
білікті  жҽне  біліктендірілмеген  адам  ресурстары  қажет  болып  табылатын  Сібір 
темір жол құрылысына кеңінен тартылды /11/. 
Осылайша,  қарастырылып  отырған  хронологиялық  мерзім  ішінде 
укранидардың  Солтүстік  Қазақстанның  аумағына  жҽне  Қазақстанның  басқа  да 
аймақтарына  кҿшіп  келуінің  басты  факторы  ретінде  олардың  бұрынғы  тұрған 
жерлерінде жердің тапшылығы, ашаршылық жҽне кедейшілік, жақсы ҿмір сүруге 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы. №2(5) 2010 
 
 
157 
ұмтылыс  жасауы  саналады.  Екінші  жағынан,  казактармен  қатар,  орыс-украин 
шаруаларының  тҿтенше  жҽне  ұйымдасқан  кҿшіп  қонуы  Қазақстанның  аумағын 
одан ҽрі отарлау бойынша патша ҽулетінің ұзақ мерзімді саясатын жүзеге асыруға 
жҽне  осыған  сҽйкес  стратегиялық  мақсаты  –  еуропалық  этностардың,  соның 
ішінде шығыс славяндардың санын кҿбейтуге мүмкіндік берді.  
   
ЛИТЕРАТУРА 
1.Кауфман А.А. Переселение и колонизация. СПб., 1905. С.100-103. 
2.Бекмаханова  Н.Е.  Многонациональное  население  Казахстана  и  Киргизии  в 
эпоху капитализма (60-е годы XIX в. – 1917 г.). М., 1986. 245 с. 
3.Первая  всеобщая  перепись  населения  Российской  империи,  1897  г.  Вып.  VII. 
Наличное  население  обоего  пола  по  уездам  с  указанием  числа  преобладающих 
родных языков.СПб., 1905. С.8-10, 36-37. 
4.Первая всеобщая перепись населения Российской империи, 1897 г. Вып. LXXXI. 
Акмолинская область. – СПб., 1904. – С.1-3, 50. 
5.Первая  всеобщая  перепись  населения  Российской  империи,  1897  г.  Вып. 
LXXXIV. Семипалатинская область. СПб., 1905. – С.1-3, 54. 
6.Шкапский  О.А.  На  рубеже  переселенческого  дела  //  Вопросы  колонизации.  – 
СПб., 1907. – С.117-130. 
7.Журнал совещания о землеустройстве киргиз. СПб., 1907. С.17. 
8.Обзор Акмолинской области за 1914 г. Табл.1.– Омск, 1915.  
9.Обзор Семипалатинской области за 1911 г. Табл.1.– Семипалатинск, 1913.  
10.Калышев  А.Б.,  Акишев  А.А.  История  Павлодарского  Прииртышья  с 
древнейших  времен  до  XIX  в.  //  Павлодарское  Прииртышье:  История  и 
современность. Павлодар, 1996. – С.37-41. 
11.Тихонов  Б.В.  Переселение  в  России  во  второй  половине  XIX  в.  –  М.,  1978.  – 
С.101–147. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассматривается  проблема  переселения  украинцев  на  территорию 
Северного  Казахстана,  приобретшего  в  конце  XIX–  начале  XX  века  массовый 
характер. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  XIX  ғасырдың  соңы  мен  XX  ғасырдың  басында  Солтүстік 
Қазақстан аумағына украиндардың қоныс аударудағы мҽселелері қарастырылады. 
 
 
 
МЕРКІ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ МӘДЕНИ ӚМІРІНДЕГІ ЭТНОТІЛДІК 
ҮРДІСТЕРІ (1990-2000жж.) 
 
Сулейменова Л.А. – оқытушы (Алматы қ., ЮКА) 
 
Тіл  адамзат  ҿркениетіндегі  ілгерілеудің  негізі  болып  табылады.  Тіл 
сҿйлеудің ғана құралы емес, ол  –  ҽркімнің жҽне барша қауымның кемелденуіне 
озық тҽжірибе мен жетістіктерді ұрпақтан-ұрпаққа жалғастыратын құдіретті күш.  
Қазақ тілі елімізде ҿзінің заңды қолданысына, заңды мҽртебесіне  тек еліміз 
тҽуелсіздік алғаннан кейін, 1991 жылы ғана ие болды. Қазақ тілі - қазақ халқының 
этникалық  тілі,  яғни бұл тұрмыстық  тілден бастап, ғылыми тілге дейінгі барлық 
салаларды қамтитын кешенді тіл.  

 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. №2(5)2010 
 
 
158
 
Қазіргі таңда мерзімді басылымдарды екі тілде еркін оқитын азаматтар жиі 
кездеседі.  Мысалы,  қазақ  тіліндегі  газет  пен  журналды  кҿбіне  ауыл  тұрғындары 
пайдаланса  ал,  қала  тұрғындарының  басым  бҿлігі  орыс  тілінде  немесе  қос  тілде 
(қазақ жҽне орыс) оқуды жақсы меңгерген.  
Сондай-ақ  мерзімді  басылымдарды  бірнеше  тілде  оқып  пайдалана  білу 
адамның  біліміне,  жасына,  мамандығына  жҽне  қанадай  этникалық  топқа 
жататынына  да  байланысты  болып  келеді.  Мақала  Жамбыл  облысы  Меркі 
ауданында  жүргізген  этносоциологиялық  сұрауларының  нҽтижесі  бойынша 
алынған статиститкалық мҽліметтерден тұратынын ескертеміз. 
Бұл мҽліметтер бойынша Меркі ауданында қазақтар ана тілінде 46,3%, орыс 
тілінде,  4,9%,  ұлттық  жҽне  орыс  тілінде  49,1%  сҿйлейді.  Ал  Меркі  ауданында 
тұратын  орыс  этностары  ана  тілінде  52,0%,  қазақ  тілінде  0,0%,  қазақ  жҽне  орыс 
тілінде 2,3% сҿйлей алады. Түріктердің 60,6% газет, журнал оқу барысында орыс 
тілін пайдаланса, 30,3% ана тілімен қатар орыс тілін пайдаланады жҽне олардың 
3,6%  тек  ана  тілінде,  түріктердің  6,8%  газет  жҽне  журнал  оқу  барысында  қазақ 
тілінде газет журнал оқиды екен /1/.  
Яғни  тіл  білудің  басты  ерекшелігі,  ол  -  алуан  түрлі  хабарларды  сараптап 
ҿзінің мҽдени-ақпараттық қорын молайтуға зор мүмкіндік береді. 
Жалпы  алғанда  этносоциологиялық  зерттеулердің  нҽтижесінде  ауыл 
тұрғындары  газет,  журналдарды  сирек  оқитындары  анықталды.  Оның  үстіне 
баспасҿз басылымдарына қазіргі кезеңде баға еселене түсуде, сондықтан да болар 
кҿпшілік халық  оны  сатып  алуға  мүмкіншіліктерінен  айрылып  отыр.  Яғни,  1990 
ж.  дейін  ҽлемде  ең  оқырманы  кҿп  саналған  кеңістік бүгінгі  ТМД  мемлекеттерде 
ҿзінің алдыңғы позициясын жоғалтып отыр /2/. 
Меркі ауданында тұратын тұрғындардың қазақ жҽне орыс тілдерінде оқитын 
баспасҿз  басылымдарының  ҽр  түрлі  екенін  зерттеу  нҽтижелері  кҿрсетіп  отыр. 
Оған  ҽсіресе  Республика  мен  аймақтардың  ішкі  саяси  ҿмірінің  мҽселелері, 
шетелдегі  оқиғалар,  мҽдениет  пен  тарих,  ойын-сауық  материалдары,  спорт, 
қылмыс істері жайында ой қозғайтын мақалалар кіреді. Дегенменен қазіргі кезде 
газет,  журнал  оқу  барысы  айтарлықтай  тҿмен.  Тіпті  мектеп  оқушылары  газет, 
журнал оқудан бҿлек кітап оқуға деген ынталары тҿмен екені этносоциологиялық 
зерттеулердің  барысында  айқындалды.  Мҽселен,  ҿткен  ғасырмен  салыстырғанда 
Қазақстанның  ақпарат  ахуал  саны  мен  сапасы  жағынан  ҿзгеріске  ұшырады. 
Себебі қазіргі кезеңде баспасҿз беттеріне  мемлекет тарапынан қаржының бҿлінуі 
едҽуір қысқарған, ал бұл жағдай республика кҿлемінде газет пен журналдан басқа 
ҿзге  де  басылымдардың  шығарылуына  кері  ҽсерін  тигізуде.  Егер,  1991  ж.  елдегі 
газеттердің  жылдық  таралымы  932  миллион  дананы  құрған  болса,  ал  1996  ж. 
республикадан  тек  257  миллион  дана  ғана  газет  шығарылды.  1991-1996  ж.ж. 
аралығында газеттер саны 3,6 есе журналдар 4,6 есе жҽне жинақтарды шығару 4,5 
есеге  қысқарды.  Дегенменен  1999  ж.  аралығында  газеттер  саны  1,3  есеге  жҽне 
шығарылатын кітап саны 1,06 есеге ҿскен /3/. Ҽсіресе егемендік алғалы бері 1991 
ж.  салыстырғанда  2000  ж.  газет,  журнал,  кітаптар  қазақ  тілінде  шығарыла 
бастады, сол қазақ тіліндегі басылымдарға сұраныс саны қазіргі таңда да артуда. 
Соның  ішінде  қазақ  тіліндегі  кҿркем  ҽдебиетке  сұраныс  кҿбейген.  Кҿркем 
ҽдебиеттің  ең  басты  қызметі  –  ол  адамдардың  рухани  сұранысын,  ой-ҿрісін 
кеңейтеді.  Руханилық  қазіргі  кезеңдегі  жастарға  ҿте  қажет.  Ҽсіресе,  ұлттық 
тілімізді дамыту, жандандыру, тіпті шарықтатуға алып келетін осы руханилық.  
Тілімізді  дамыту  үшін  біріншіден халық  қазақ  тілінде  газет,  журналдармен 
қатар  кітаптар  оқуға  тиіс.  Енді  біз  тҿменде  қазақ  тіліндегі  баспасҿз  емес,  қазақ 
тіліндегі  кітаптардың қолданылуы  жҿнінде  талдау  жасап  кҿрейік.  Яғни,  елімізде 
қазақ тілінде  кітаптар кҿп шығарылып, халыққа тиімді бағада болу қажет. Қазіргі 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы. №2(5) 2010 
 
 
159 
кезеңде  қаншалықты  қазақ  тіліндегі  басылымдарды  кҿптеп  шығардық  десек  те, 
орыс  тіліндегі  басылымдар  басымырақ.  Мысалы,  Қазақстанда  кітап  саудасының 
96-98% шетел кітаптары құрайды екен. Яғни оның барлығы орыс тілінде /4/. 
Қазіргі  кезде  орыс  тіліндегі  кітаптарды  Қазақстанда  тұрып  жатқан 
этностардың  басым  бҿлігі  оқиды.  Қазақтардың  ҿздері  кітап  оқу  барысында  қос 
тілді қолданады.  Мысалы, Меркі ауданында қазақтар кітап оқу барысында 46,6% 
тек  ана  тілін  пайдаланатындары  белгілі  болды.  Ана  тілінде  жҽне  орыс  тілінде 
48,1%,  ал  орыс  тілінде  5,3%  оқиды.  Орыстар  ана  тілінде  52,8%,  қазақ  жҽне  ана 
тілінде  1,7%,  ал  түріктер  ана  тілінде  3,2%,  қазақ  жҽне  ана  тілінде  32,0%,  қазақ 
тілінде 6,8% кітап оқиды /1, 36 б./.  
Елімізде  қазақ  тілінде  кітап  шығару  саласын  жетілдіріп,  оны  одан  ҽрі 
дамыту,  бұл  ұлттық  мҽдениеттің  дамуының  ең  қозғаушы  күші  болып  табылады. 
Жоғарыда  айтып  кеткендей,  қазіргі  таңда    қандай  тілде  болмасын  кітап  оқуға 
деген ынта тҿмен. Оған дҽлел ретінде Меркі ауданындағы 60 жҽне одан да жоғары 
жастағы респонденттердің жауабы мынадай болды: ауыл қазақтары 36,1% кітапты 
тұрақты  оқыса,  19,4%  кітапты  сирек  оқиды  екен,  ал  44,4%  кҿркем  ҽдебиет 
шығармаларын мүлдем оқымайтын болып шықты.  
Қазақстан 
– 
демократиялық, 
зайырлы 
мемлекет. 
Қазақстан 
Республикасының  Ата  Заңының  7  бабында  қазақ  тілі  –  мемлекеттік  тіл  деп 
жазылған.  Мемлекеттік  тілді  меңгеру  –  Қазақстан  Республикасының  ҽрбір 
азаматының  парызы.  «Қазақстан  Республикасы  Ҽкімшілік  бұзушылық  туралы» 
ҚР Кодексінің 81, 82- баптарында тіл заңын бұзғаны үшін жауапкершілікке тарту 
жайлы кҿрсетілген /5/.   
Қазақ тілі– қазақ халқы үшін ҽдебиет, мҽдениет, ғылым мен білім, тілі, оқу-
ағарту  тілі,  түрлі  іс  қағаздардың  тілі.  Елбасымыз  айтқандай,  Қазақстанның 
болашағы  қазақ  тілінде,  сондықтан  ҽр  қайсымыз  қазақ  тілінің  мҽртебесін  кҿтеру 
үшін ат салысыуымыз керек.  
 
ҼДЕБИЕТТЕР 
1.  1990  жылы  Жамбыл  облысы  Меркі  ауданында  жүргізілген  «Қазіргі  кездегі 
Қазақстан  халықтары  арасындағы  этникалық  жҽне  этномҽдени  процестері» 
(жетекшілері  т.ғ.к.  Х.А.  Қауанова  жҽне  А.Б.  Қалыш)  атты  ғылыми-зерттеу 
тақырыбының этносоциологиялық материалдары. 
2.  Нуртазин  Р.А.,  Байдаулетов  А.Т.  Многонациональная  пресса  Республики 
Казахстан. –Алматы, 1994.–С.48. 
3.  Адраманов  Е.С.  Оңтүстік  Қазақстан  ауыл  тұрғындарының  қазіргі  кездегі 
мҽдени ҿмірі: Тарих ғ.к. дисс. . авторефераты. –Алматы, 2004. – 101 б. 
4. Мҽдениетті кҿтеретін майдан келді // Шымкент келбеті. – 2000. –13 қаңтар. 
5.  Основные  законодательные  акты  о  языках  в  Республике  Казахстан.–Алматы: 
Юрист, 200.–31 с. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада,  Жамбыл  облысында  жүргізілген  этосоциологиялық  мҽліметтер 
негізінде бұқаралық ақпарат құралдарындағы қазақ тілінің жағдайы баяндалған.   
 
РЕЗЮМЕ 
На основе этносоциологических материалов рассматриваются современные 
этноязыковые  процессы  в  культурной  жизни  современного  населения 
Жамбылской  области.  Они  прослежены  на  примере  казахского,  русского  и 
турецкого этносов. 

 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. №2(5)2010 
 
 
160
 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: