Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ

402 

 

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ БАСТАУЫШ СЫНЫП 

ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СУБЪЕКТІЛІГІН ДАМЫТУДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК 

МӘДЕНИ ЖАҒДАЙЛАР 

 

Бүгінгі  таңдағы  өркениетті  отыз  ел  қатарына  қосылуды  мұрат  тұтқан 

Тәуелсіз Қазақстан Республикасының қоғамы болашақ түлектерді жедел өзгерісті 

дүниеде  өмір  сүруге  дайындау  қажеттігінен  оқу-білімдену  жүйесіне  жаңа  да 

күрделі талаптар қоюда.  

Оқу  құралының  мазмұндық  негізіне бүгінгі  балғын  жас, болашақ  тұлғаның 

біртұтас педагогикалық үдерісте жан-жақты дамуын қамтамасыз етуші педагогика 

(табиғи  сәйкестік,  қызметтестік,  ықпалдастық,  тұлғалық  бағытты  және  т.б.) 

тұжырымдамалары алынды. 

Оқу  құралының  мазмұндық  негізіне бүгінгі  балғын  жас, болашақ  тұлғаның 

біртұтас  педагогикалық  үдерісте  жан-жақты  дамуын  қамтамасыз  етуші  ізгілікті-

гуманистік  педагогика  (табиғи  сәйкестік,  қызметтестік,  ықпалдастық,  тұлғалық 

бағытты  және  т.б.)  тұжырымдамалары  алынды.  Оқулық  мазмұнын  игеруді 

жеңілдету  үшін  бағдарламалық  әрбір  тақырып  бірнеше  дербес  сұрақтар  күйінде 

бөлектей  берілген.  Тақырыптар  тізбегі  оқырман  үшін  жаңалықты  ақпараттар 

тобын қабылдау қисынын ескерумен дәстүрлі педагогикада қалыптасқан, сонымен 

бірге  мемлекеттік  білім  стандарты  белгілеген  жаңа  талаптарды  арқау  етумен 

құрылды. 

Кіші  мектеп  балалық  кезеңі  —  бұл  7-11  жас  арасындағы  жеке  тұлғаның 

әріқарай  дара-психологиялық  дамуы  және  әлеуметтік-адамгершілік  сапаларының 

қалыптасуы процесі. Бұл кезеңге тән: 

-  баланың  материалдық,  коммуникативтік,  эмоционалдық  мұқтаждарын 

қанағаттандыруда отбасы жетекші (доминация) рөл атқарады; 

-  әлеуметтік-танымдық  қызығушылығын  дамыту  және  қалыптастыруда 

мектеп жетекші рөлді мектеп атқарады; 

-  отбасы  мен  мектептің  басты  қорғаушы  қызметі  сақтала  отырып,  балада 

ортаның жағымсыз ықпалына қарсы тұра алу қабілеті арта түседі.  

Әлеуметтік  статустың  өзгеруі:  оқушыға  айналуы.  Жас  және педагогикалық 

психологияда  бастауыш  мектеп  жасының  өзіндік  орны  бар.  Бұл  жаста  оқу  іс-

әрекетін  меңгереді,  психикалық  функцияның  еріктілігі  құрылады,  рефлексия 

туындайды,  өзін-өзі  бақылауы  ерекшеленеді,  ал  әрекет  ішкі  жоспарға  ара-

қатынаста  болуды  бастайды.     Бастауыш  мектептің  оқу  жұмысының  әр  саласына 

бейімделу  балада  бірден  қалыптаспайды,  оған  біраз  мерзім  үйренуі  керек.  Егер 

мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  негізін  әрекеті  ойын  болып  келсе,  оқуға 

кіргеннен  кейін  оқу  іс-әрекеті  шешуші  рольді  атқарады.  Осыған  орай,  баланың 

психикалық  дамуы  үлкен  өзгерістерге  ұшырайды.  Себебі:  ойынға  қарағанда  оқу 

талабы  бала  үшін  қиын.  Сонымен  қатар,  жаңа  ортаға  үйреніп,  мұғаліммен, 

құрбыларымен  қарым-қатынас  жасауына  психологиялық  көмек  қажет.  Бастауыш 

мектептің  оқу  жұмысының  әр  саласына бейімделу  балада бірден  қалыптаспайды. 

Осыған біраз мерзім үйрену керек. Сонымен қатар балалардың оқуға белсенділігі 

сабақтарда әр түрлі [3. 27]. 

Бастауыш  сынып  оқушылары  әдетте  әртүрлі  тапсырмаларды  ұқыпты 

орындайды, іс үстінде зор табандылық көрсетеді. Тапсырмалар беру жүйесін құру, 

403 

 

оның орындалу сапасын бақылау, қол жеткен табыстары үшін балаларды мадақтап 

отыру жолымен танымдық әрекетті қалыптастырудың маңызы зор. 

Баланың  өз  мінез-құлқына,  өз  ақыл-ой  әрекетіне  ие  болуы  осы  әрекет 

тәсілдерін  меңгеру  үрдісінде  өтеді.  Сондықтан  мүғалімнің  міндеті  бастауыш 

сынып  оқушысына  оқу  жұмысының  неғұрлым  жетілген  әдістерімен  мұғалімді 

тыңдай  білу,  бақылау,  оқулықты  оқи  білу,  мән-мағына  есте  сақтау,  оқылған 

нәрсені  есте  қалдыру,  жатқа  білу,  есептерді  талдап,  шешу,  дәптердегі  оқу 

материалына ынта қою, тағы осылар сияқты әдістерімен қаруландыру керек. 

Бастауыш  мектептің  алдында  үнемі  оқу,  жазу,  есептеудің  тиянақты 

дағдыларын,  қарапайым  тілдік  қарым-қатынас  тәжірибесін,  қоғам  және  табиғат 

туралы бастауыш білім беру, шығармашылықпен өзін-өзі көрсетуге бағдарланған, 

басқаша  айтқанда,  баланың  жеке  тұлғасын  қалыптастыру,  оның  жеке  қабілетін 

қалыптастыру міндеті тұрады. 

Бастауыш білім алу үрдісінде оқушылар дұрыс, еркін, тез әрі түсінікті оқуға, 

өз  ойларын  ауызша,  жазбаша  дұрыс  қорытуға,  мазмұндауға,  арифметикалық 

есептер  шығаруға  бауланады,  оларға  табиғат  жөнінде  кейбір  түсініктер  беріледі. 

Оқу барысында балалардың көркем өнерге деген ынтасы, өнерге деген ықылысы, 

сүйіспеншілігі  артады,  шығармашылық  қабілеті,  музыкалық  сезімі,  эстетиканы 

(көркемдікті)  сезіне  білу  қабілеті  дамиды.  Баланың  ғылыми  мәліметтерді  ұғып 

алуға  ынталануы,  ойлану  операцияларын  игеруі  оның  ойлау  қабілетінің  басты 

ерекшеліктеріне айналады да, ол қажетті білімдерді меңгере бастайды. Бастауыш 

білім  алу  үрдісінде  жасөспірімнің  одан  әрі  білімін  жетілдіре  беруіне  негіз 

салынады. 

Педагогикалық  ортақтасу  мәселелерi  әлемдiк  педагогикада  жоғары 

белсендiлiкпен  зерттелуде.  Жақын  арада  жарияланған  американ  педагогтары 

Дж.Брофи  және  Т.Гуддтың  “Мұғалiм  396  мен  оқушы  арасындағы  қатынас” 

кiтабында  оқушыларға  болған  таңдамалы  қатынаста  көрiнетiн  мұғалiмнің 

“субъектив”  пайымдау  ерекшелiктерi  талданады.  Белгiлi  болғандай,  мысалы, 

педагог  өзi  тәуiр  көретiн  оқушыларға  көбiрек  назар  салады  екен.  Қаламаған 

оқушылары  оның  назарынан  тыс  қалып,  мұғалiм  “шуағын”  сезiне  алмайды. 

Мұғалiмнің  жақсы  көретiндерi  данагөй, тәртiптi,  тiл  алғыш  оқушылар. Енжарлар 

мен ынжықтар тiптi де еленбейдi. Ал тәуелсiз, өжет, белсендi оқушылар мұғалiмге 

ұнай  бермейдi.  Қарым-қатынас  түзуде  оқушының  сырттай  тұрпаттық  әдемi 

көрiнiсi де маңызды келедi. 

Қорытындылай келе, айтарымыз – бәрi шеберлiкке тәуелдi. Ал шеберлiктің 

өзi  ұзаққа  созылған  тыңғылықты,  өзiн  жасауға  бағышталған  мұғалiм  еңбегiнің 

нәтижесi.  Кейбiр  мұғалiм  оқушыларының  қимылсыз  тыңдап,  тыныш  отырғанын, 

жазып не оқып үлгерiп жатқанын қанағат тұтып, артық iс-әрекетке бара бермейдi. 

Мұндай мұғалiм еш уақытта да бала көңілiн жылыта алмайды, оған бала жүрегiнде 

орын жоқ. Мұғалiм болдың ба  кәсiбіңдi арғымақша ерттеп, мiн, өз iсіңнің шеберi 

бола бiл. 

 

 

Кабылбаева  Жазигуль  Шаймордановна,  қазақ  тілі  мен  әдебиеті  пәнінің 

мұғалімі, №27 орта мектебі, Өскемен қаласы,  

Қабылбаева Г.С., Ленин атындағы орта мектебі, Қатонқарағай ауылы, ШҚО 

404 

 

 

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА  ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН 

ҚОЛДАНУ ТИІМДІЛІГІ 

 

Еліміз егемендік алғаннан бері білім беру саласында елеулі өзгерістер болып 

отыр:  білім  берудің  мазмұны  жаңарып  өзгерді.  Жаңа  талпыныс,жаңа  ашылған 

жолдардың бірі-білім берудің жаңа жүйесінің жасалуы. Бұл педагогикадағы тұтас 

педагогикалық  үрдістегі  өзгертулермен  тығыз  байланысты.  Дегенмен  де  адам 

психикасын дамытудағы ең қажетті құрылым-оқыту болса, кез-келген оқыту есте 

сақтау  мен  білімді  дамытады.  Ал  оқыту  мен  дамыту  өз  алдына  жеке  үрдіс  бола 

алмайды, өйткені екеуі де жеке тұлғаның дамуына әсер етеді. Жеке тұлғаға жету 

үшін  әр  оқушының  қабілетін  танып,  біліп,  дамытып,  шыңдап  жол  сілтеп  адам 

дәрежесіне көтеру керек. 

Қазіргі  өскелең  өмір  талаптарына  сай  жастарға  білім  және  тәрбие  беру, 

оларды  жан-жақты  дамыту-қоғам  алдында  тұрған  басты  міндеттердің  бірі. 

Бастауыш  саты  –  бұл  оқушы  тұлғасы  мен  санасының  қарқынды  дамитын  құнды, 

қайталанбайтын  кезеңі.  Сондықтан  бастауыш  мектеп  –  оқушыны  тұлға  етіп 

қалыптастырудың  алғашқы  баспалдағы.  Мемлекеттік  білім  стандарты  деңгейінде 

оқыту  үрдісін  ұйымдастыру  жаңа  педагогикалық  технологияны  ендіруді 

міндеттейді.  Сондықтан  оқу-тәрбие  үрдісінде  жаңа  инновациялық  әдіс-тәсілдерді 

енгізу  оқушылардың  білімге  деген  қызығушылығын,  талпынысын  арттырып,  өз 

бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол салады. 

Келер  ұрпаққа  қоғам  талабына  сай  тәрбие  мен  білім  беруде  мұғалімдердің 

инновациялық  іс-әрекетінің  ғылыми-педагогикалық  негіздерін  меңгеруі  – 

маңызды  мәселелердің  бірі.  Жас  ұрпақты  рухани  адамгершілікке  тәрбиелеу 

олардың  біртұтас  дүние  танымының  қалыптасуына,  әлемдік  сапа  деңгейіндегі 

білім,  білік  негіздерін  меңгеруіне  ықпал  ететін  жаңаша  білім  мазмұнын  құру-

жалпы  білім  беру  жүйесіндегі  өзекті  мәселенің  бірі.  Осы  тұрғыда,  әр  пән 

мұғалімінің  оқыту  әдістерін,  жаңа  технологияларды  таңдап  пайдалану  және 

авторлық үлгілерді қолдану мүмкіндіктері берілген. 

Бастауыш  білім  беру  деңгейінде  қолданылатын  оқыту  технологиялары 

төмендегі негізгі талаптарға сәйкес болуы керек.  

Бастауыш  сынып  оқушыларын  оқытуда  негізінен  дамыта  оқыту 

технологиясын  басшылыққа  алған  жөн.  Себебі,  қазіргі  оқулықтар  дамыта  оқыту 

технологиясы негізінде жазылған. Дамыта оқытуды ұйымдастыруды, балаға ақыл-

ой әрекетін меңгеруге жағдай жасау деп қарастыру керек. Дамыта оқыту сабақтағы 

ерекше  ахуал,  мұғалім  мен  оқушы  арасындағы  ерекше  қарым-қатынас.  Мұғалім 

бұл  жағдайда  дайын  білімді  түсіндіріп  қоюшы,  бағалаушы  емес,  танымдық  іс-

әрекетті  ұйымдастыратын  ұжымдық  істердің  ұйытқысы. Тек  осындай  оқыту  ғана 

баланың  интеллектісінің  көзін  ашып,  шығармашылығын  дамытады.  Дамыта 

оқытуда  баланың  ізденушілік  –  ойлау  әрекетін  ұйымдастыру  басты  назарда 

болады.  Дамыта  оқытуда  оқушының  ойлау,  ізденушілік,  зерттеушілік  қабілеттері 

артып, талдау арқылы белгілі бір шешімге келуге, оны дәлелдей білуге, оқушының 

өз  ой-пікірін  айтуға  мүмкіндік  беріледі.  Сондықтан  әрбір  бастауыш  сынып 

мұғалімі «Дамыта оқыту» технологиясындағы  сабақтың құрылымын, әдіснамалық 

негіздерін  толық  меңгеріп,  өз  іс-тәжірибесінде  шығармашылықпен  қолдана  білуі 

405 

 

тиіс Дамыта оқыту жүйесінің маңызды принциптерінің бірі  – теориялық білімнің 

жетекші ролі принципі. Мысалы, жыл мезгілдері туралы сөз өткенде, біз ешқашан 

жасыл болып жайқалып тұрған ағаш жапырақтарының күз түсе сарғайып, ал қыста 

мүлдем  түсіп  қалатындығын  неге  байланысты  екендігіне  тоқталамыз.  Қоршаған 

орта  мен  өмір  заңдылықтарына  көздерін  жеткізіп  қорытынды  жасауға 

дағдыландыру.  

 Сабақта  оқушылардың  сабаққа  қызығушылығын  оятатындай  тапсырмалар 

мен  жұмыс  түрлерін    ұйымдастыру  керек.  Мысалы,  2-сыныпта  «Сөйлем» 

тақырыбын  оқытудың  осы  кезеңі  бойынша    саяхатқа  шығып    бірнеше 

тапсырмаларды    дұрыс  орындату  арқылы  меңгерту  керек.  Саяхатқа  шығу  үшін 

тіркескен вагондары бар поезға отырамыз. Әр вагонда бір жұмбақтан жасырынған. 

Мысалы,1-вагонда: «Жылт-жылт еткен, жырадан өткен»;  

2-вагонда: «Тәтті, тәттінің іші қатты, қаттының іші тәтті»; 

3-вагонда: «Кішкентай ғана бойы бар, айналдырып киген тоны бар»; 

4-вагонда: «Қанаты-жоқ ұшады, аяғы жоқ қашады»; 

5-вагонда: «Ти десем, тимейді, тиме десем, тиеді»; 

6-вагонда: «Отқа жанбас, суға батпас»; 

1-тапсырма:  Әр  жұмбақтың  шешуін  тауып,  әрқайсысының  шешуіндегі 

бірінші әріптен сөз құрастыру керек.-Қандай сөз шықты?-СӨЙЛЕМ. 

2-тапсырма: Паровоз тоқтап қалды. Көмекке келейік. Ол үшін сөйлем неден 

тұратынын  табайық:  -  Сөйлем  сөзден  тұрады.  -  Сөйлемнің  бірінші  сөзі  қалай 

жазылады? 

3-тапсырма:  -  Пойыздың  ең  соңғы  вагонына  сөйлемнің  ТЫНЫС  БЕЛГІСІ 

деген  сөз  жазылыпты.Қалай  ойлайсыңдар,  бұлар  қандай  сөйлемдер?Мұндай 

сөйлемнен кейін қандай тыныс белгілері қойылады? Қане,ойланып көрейікші. 

- Нүкте. Сұрау белгісі. Леп белгісі. 

- Сөйлем туралы ойды жинақтап, сызбаға түсіруге болады. 

Ой сергіту жаттығуы: «Сөзден сөз шығарып, ол сөздерден сөйлем құра»деп 

беруге болады. 

Дамыта  оқыту  технологиясының  тапсырмалары  мен  сұрақтарын  құрастыру 

үлгісі. 

Өңдеу  (қалпына  келтіру  кезеңі).    Оқушылардың  есте  сақтау,  қабылдауына 

үйрету. 

Сабақтың 1 ∕3 бөлігін қамтиды. 

Кім? Қайда? Қашан? Не?   

Суретте не бейнеленген? Жылдың қай мезгілі? Анықтама беріңдер... 

Оқып  шығыңдар.  Айтып  беріңдер.    Қайталаңдар.  Еске  түсіріңдер. 

Суреттеңдер.  Қатесін түзеңдер. Мысал келтіріңдер...  

Өнімділік   – ойлауға, елестетуге сүйену.     

Сабақтың негізгі кезеңі. Тапқырлық, табыстық.  

Эвристикалық. 

Басты  идеясы  қандай,  негізгі  ой?  Құбылыстың  негізгі 

мағынасы  не?  Себебі  не?  Немен  түсіндіруге  болады?    Қандай  қорытынды 

шығарамыз?  Бұл  ережені  қалай,  қайда  қолданамыз?    Біз  сендермен  қандай 

қорытындыға  келдік?  Бекітуге  келісесіңдер  ме?  Неге...?  Талқылаңдар...  

Жіктеңдер... Жүйелеңдер...   

406 

 

Проблемалық  ізденіс.  Басқа  әдіспен  қалай  шешуге  болады?  Неге  бұл  әдіс 

тиімді?    Несімен  жеткіліксіз?    Түсіндіріңдер,  не  себепті?  Дәлелдеңдер.  Ұсыныс 

айтыңдар... Салыстырыңдар...  

Шығармашылық.  Құрастырыңдар...  Ойластырыңдар...  Ойлаңдар,  қалай 

істеуге болады?  Басқа әдіспен қалай шешеміз? Не өзгереді егер... 

Сұрақтар мен тапсырмалардың құрылуына қойылатын талаптар.   

1. Нақты құрылымы  

2. Оқушылардың базалық білімін ескеру.   

3.  Ойлау  қабілеттерін  бағыттау  (салыстыру,  бақылау,  пікірлесу,  синтездеу 

және т.б.).   

4.  Сұраққа  жауап  іздеу,  оқушыларды  ойлауға  жетелеп,  ойға  берілуге 

қызығуын туғызу.   

5. Эмоциялық көрініс, қойылған сұраққа оқушылар дұрыс жауап бергенінше 

шектемеу.  

Дамыта оқыту технологиясының нәтижелері: 

1. түрлі әдістерді пайдалану сабақтың нақты мәнін терең ашуға көмектеседі; 

2. оқушылардың барлығын сабаққа қатыстыруға мүмкіндік туады; 

3. олардың әрқайсысының деңгейін анықтауға болады; 

4. оқушылардың көбін бағалауға мүмкіндік бар; 

5. оқушыларды ізденіске баулып, өз бетімен жұмыс істеуге үйретеді; 

6.  оқушылардың  қабілеттері,  сөз  саптау  еркіндігі,  ұйымшылдығы, 

шығармашылық белсенділігі артады; 

7.  жеке  тұлғалық  сипатын  дамытуға,  шығармашылығын  шыңдауға,  өзіне 

деген кәсіби сенімін қалыптастырады; 

Қорыта  келгенде,  дамыта  оқыту  технологиясы-оқушы  құзыреттілігін 

дамытуда аса маңызы бар технология.   

Әдебиеттер 

1. Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы - 2007. №9. 

2.  Паньшина  Т.В  «Реализация  коммуникативного  подхода  в  обучении 

казахскому языку и литературе в русской школе». Усть Каменогорск - 2004.  

3.  Қазақстан  Республикасының  Мемлекеттік  Жалпыға  Міндетті  Білім  Беру 

Стандарты. 

4. В.В.Давыдов,   В.Д.Эльконин  «Дамыта оқыту технологиясы» М. – 1996. 

5.  Оқу  үрдісіндегі  дамыта  оқытудың  мәселелері./Психологиялық  ғылым 

және білім беру - 2003. №1. 

 

 

Кисанова  Жанар  Юсифовна,  бастауыш  сынып  мұғалімі,  №3  Күршім 

гимназиясы, ШҚО  

 

БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРЫНДА ОҚУ ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДЫҢ 

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРІ 

 

Қазіргі  динамикалық  дамыған  әлемде,  заман  ағысына  сай  оқыту,  ұстаздан 

жаңаша  жұмыс  істеуін,  сапалы  нәтижеге  жетіп,  шығармашылық  ізденісті  талап 

етеді.    Бастауыш  саты  –  бұл  оқушы  тұлғасы  мен  санасының  қарқынды  дамитын 

407 

 

құнды  да    қайталанбайтын  кезеңі.  Сондықтан,  дамыта  оқытуды  басшылыққа  

алдым.  Бастауыш  сынып  оқушылары  –  ойын  балалары  болғандықтан    дамыта 

оқытуда  ойынның  алатын  орны  ерекше.  Сонымен  қатар  оқу  үрдісін  белсенді  де 

қарқынды  етудің  бірден  –  бір  жолы  ақпараттық-коммуникативтік  және  сын 

тұрғысынан  ойлау  технологиясы  болып  табылады.  Оны  пайдалану  арқылы  оқу 

процесінде  уақытымды  үнемдей  отырып,  оқушыларға  көптеген  ақпараттарды 

беруге  қолайлы  екенін  түсіндім.  Бастауыш  сынып  оқушыларының  субъектілігін 

дамытуда жоғарыда аталған технологиялардың маңыздылығы зор.  

Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаев    «Білімге  жұмсалған  капитал  -    қайтарымы  бар 

капитал»  –  деп  айтқандай,  халықтың  өмір  сүру  деңгейінің  жоғары  болуы  ең 

бірінші  өскелең  ұрпағымыздың  білім  сапасының  артуымен  байланысты,  өйткені 

адамзат  қоғамын  алға  апаратын  күш-білім.  Ал  білімге  жетелейтін  күш  ұстаздың 

қолында.  Қазіргі  динамикалық  дамыған  әлемде,  заман  ағысына  сай  оқыту, 

ұстаздан жаңаша жұмыс істеуін, сапалы нәтижеге жетіп, шығармашылық ізденісті 

талап етеді.  

«Білім  негізі  -  бастауышта»  демекші,  бастауыш  саты  –  бұл оқушы  тұлғасы 

мен  санасының  қарқынды  дамитын  құнды  да    қайталанбайтын  кезеңі.  Дамыта 

оқытудың  ерекшелігі  білімді  дайын  күйінде  бермей,  оқушымен  бірлесіп,  іс-

әрекетті  ұйымдастыра  отырып,  тапсырманың  шешу  тәсілдерін  шешудегі 

жолдарды  іздестіру  болып  табылады.  Осындай  тапсырмалар  төмендегідей 

нәтижелерге қол жеткізеді: 

- түрлі әдістерді пайдалану сабақтың нақты мәнін терең ашуға көмектеседі; 

- оқушыларды ізденіске баулып, өз бетімен  жұмыс істеуге үйретеді; 

- оқушылардың ой-өрісі, тілі, шығармашылық қабілеттері дамиды. 

Бастауыш сынып оқушылары – ойын балалары. Сондықтан, дамыта оқытуда 

ойынның  алатын  орны  ерекше.  Ойын  дегеніміз  тынысы  кең,  алысқа  меңзейтін, 

ойдан  ойға  жетелейтін,  адамға  қиял  қанат  бітіретін  ғажайып  нәрсе,  ақыл  -  ой 

жетекшісі.  Ойынның  негізгі  мақсаты  -  баланы  қызықтыра  отырып,  білімді  берік 

меңгерту,  сонымен  қатар  теорияны  практикамен  ұштастыру  болса,  мұғалімнің 

міндеті - сол ойынның түрлерінен дамытушы ойындарды алып, сабақ барысында 

пайдалана  отырып,  оқушылардың  ой  -  өрісін,  танымдық  белсенділігін  арттыру. 

Көрнекті  педагог  В.  Ф.  Сухомлинскийдің  «Егер  мен  сабақ  беруші  ғана  болсам, 

педагогтік  деңгейге  көтеріле  алмас  едім,  шәкіртімнің  жүрегі  мен  үшін  қақпасын 

мәңгі  ашпас  тас  қамалдай  болып  қала  берер  еді»  Шынымен  де,  ойын  түрінде 

игерілген білімнің  75% бала бойында  қалатындығы дәлелденген. Ойынға жан – 

тәнімен  берілген    бала бойындағы  барлық  білімді  қалай  ақтарып  салғаның  өзі  де 

байқамай  қалатыны мәлім.  

Соңғы  жылдары  ұстаздар  қауымы  сын  тұрғысынан  ойлау  технологиясын 

кеңінен пайдалануда. Сын тұрғысынан ойлау технологиясының өзінде ғана жүзден 

астам стратегиялары бар екені анықталған.  

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының тиімді жақтары: 

- оқушылардың өздігінен жан-жақты білім алуға жағдай жасалады; 

- сабақ кезінде уақытты ұтымды пайдалану мүмкіншілігі молаяды; 

- оқушылардың өзара пікір алмасуына мүмкіндік туғызылады; 

- мұғалім мен оқушылар арасында ізгілік қарым-қатынастар орнайды; 

- оқушыда бұрын байқалмаған қырлары ашыла түседі. 

408 

 

Оқу  үрдісін  белсенді,  қарқынды  етудің  бірден  –  бір  жолы  ақпараттық-

коммуникативтік  технологиясы    болып табылды. Интерактивті  тақтаның  керемет 

мүмкіндіктері оқушыларды таңғалдырады,  шабыттандырады, қызықтырады.  Бұл 

технологияны  тиімді  қолданудың  арқасында  сабақ  үрдісінің  сапасы  артып, 

оқушыларымның білімге деген қызығушылықтары арта түсті.  

Ақпараттық-коммуникативтік 

технологиясының 

 

артықшылығы: 

оқушылардың  белсенділігін  арттырады;  тақырыпты  тиімді  игеруіне  мүмкіндік 

береді;  қатысушыға  көп  қырлы  әсер  етеді;  баланың  көңіл  күйіне  бағытталады; 

пәнге деген қызығушылығын оятады. 

Күнделікті  сабаққа  қажетті  презентациялар  жасап,  интернет  желісін 

молынан  пайдаланып  көбінесе  дүниетану  сабақтарында  видеороликтер  арқылы 

жеткізген мағлұмат әлдеқайда құнды. 

Қазіргі  кезде  технологиялардың  сан  алуан  түрлері  бар.  Соның  ішінде 

жоғарыда атап өткендей дамыта оқыту, ойын, сын тұрғысынан ойлау, ақпараттық-

коммуникативтік  технологияларының  элементтерін  күнделікті  сабақта  қолдану 

тиімді. 

 

Әдебиеттер 

 

1.   Эльконин-Давыдов «Дамыта оқыту технологиясы».  

2.  А. Асқарбаев, М. Жазыбаев, С. Рахметова. «Бастауыш оқудың тиімділігін 

арттыру»  Алматы - 1975, Б. 6-47 

3.  Айдосова З. “Дамыта оқыту технологиясының мәселелері ”Қазақ тілі мен 

әдебиеті  2004, Б. 93-97. 

4.  Г.Ж.  Балапанова  «Интерактивті  сабақ-сапалы  білім  кепілі»  Орта  мектеп 

жаршысы 2011. - № 6. Б. 27. 

5. Л.А. Доронгоф «Развитие критического мышления в  начальной школе» - 

2010. №4. Б. 57-58. 

6.  К.Б.  Токтасинова.  «Игра  как  метод  активизации  познавательной 

деятельности младших школьников» - 2011. №3. Б. 29.

 

 

 

Ковалёв Сергей Эдуардович., к.пс.н., доцент ФАО «Өрлеу» ИПК ПР по ВКО 

 

ТЕХНОЛОГИЯ НЕЗАВЕРШЁННОГО УЧЕБНОГО ДЕЙСТВИЯ КАК 

ИНСТРУМЕНТ РАЗВИТИЯ «ЧУВСТВИТЕЛЬНОСТИ К ПРОБЛЕМЕ» У 

МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ 

 

Все началось с глубокого погружения в технологию развивающего обучения 

выдающихся  психологов  20  века  Даниила  Борисовича  Эльконина  и  Василия 

Васильевича  Давыдова.  В  90-х  годах  мне  посчастливилось  слушать  лекции  В.В. 

Давыдова  и  детально  знакомиться  с  работами  Д.Б.  Эльконина  и  В.В.  Репкина. 

Хотелось  понять  механизмы  проектирования  развивающей  среды,  апробация 

которой  шла  с  России  и  Казахстане  в  те  годы  полным  ходом.  И  больше  всего 

привлекло  внимание  то,  с  какой  лёгкостью  они  проектировали  противоречия  в 

учебной  среде  и  ставили,  таким  образом,  учебные  задачи.  Особенно  тогда 

409 

 

привлекли  моё  внимание  «разрывы»  в  словах,  то  есть  пропуски  букв  и  слогов, 

которые  позволялось  делать  учащимся,  если  они  не  знали  какую-нибудь 

орфограмму. Проектирование активности в этой системе успешно осуществлялось 

через  вовлечение  учащихся  в  поисковый  процесс  исследовательской  активности. 

Вначале  учащийся  вводился  в  незнакомый  текст,  проектировались  пробелы  в 

знаниях, а затем шло развёртывание широкой учебной деятельности. 

Эта  модель  развивающего  обучения  вся  была  пронизана  идеей 

«незавершённого 

действия». 

Гениальное 

прозрение 

представителей 

гештальтпсихологии (К.Левина, Б.В. Зейгарник) затронуло сферу психологической 

науки и практики, потенциал которой, на мой взгляд, не раскрыт до сих пор.  

Источником  изучения  системных  феноменов  психики  в  методологическом 

кластере  «незавершённость  –  завершённость»  являются  системные  исследования 

творческих  процессов  сознания.  Среди  них  важное  место  занимает  феномен 

«чувствительности  к  проблеме».  Идея  «чувствительности  к  проблеме»  была 

обозначена  выдающимся  исследователем  творческих  процессов,  создателем 

методики  исследования  креативности  Е.Торрансом  (1962)  [1,2].  Проблема  была 

подхвачена представителями научной школы О.К. Тихомирова В.Е. Клочко и О.М. 

Краснорядцевой.  Теория  психологических  систем  (В.Е.  Клочко,  О.М. 

Краснорядцева)  выдвинули  положение  о  существовании  особого  многомерного 

мира человека, который создаёт сам человек [3]. «Чувствительность к проблеме» - 

это  психологический  феномен,  который  возможно  раскрыть  только  в  контексте 

постнеклассической  философии.  Феномен  лежит  в  пространстве  между  миром  и 

человеком  и  является  средством  и  инструментом  его  освоения  и  обозначения. 

Пространство  обнаружения  противоречий  в  мире  –  это  пространство 

самодвижения,  пространство  самореализации  личности.      «Экспериментальное 

исследование  чувствительности  к  профессиональным  проблемам  у  различных 

категорий педагогов показали, что развитая общая чувствительность к проблемам 

ещё  не  является  гарантией  того,  что  чувствительность  к  педагогическим 

проблемам у данного учителя будет высокой. Другими словами, если для учителя  

обнаруживаемое  познавательное  противоречие  в  широком  смысле  (за  пределами 

узкопрофессиональной  деятельности)  не  имеет  смысла,  ценности,  т.е.  того, 

посредством  чего  можно  реализовать  собственно  творческий,  присущий  ему 

интеллектуальный потенциал,   и развивать его дальше, то не стоит ждать высокой 

познавательной  активности  от  такого  учителя  и  в  профессиональной 

деятельности»  [4,  с.  78].    Нами  с  2000  года    был  проведен  ряд  исследований 

феномена  чувствительности  к  проблеме  в    методологии    школы  В.Е.  Клочко  и 

О.М.  Краснорядцевой.  В  частности,  была  исследована  чувствительность  к 

проблемам  у  математически  одарённых  школьников  (школа-лицей  №25  г  Усть-

Каменогорска),  созданы  инструменты  и  апробированы  методы  исследования 

лингвистической  чувствительности  (школа-гимназия №38  г.  Усть-Каменогорска), 

а  также  изучено  своеобразие  проявления  феномена  у  эстетически  одарённых 

школьников  (средняя  школа  №19  г.  Усть-Каменогорска).  Вклад  в  исследование 

проблемы  внесла  и  Е.В.  Дергачёва  (Москва,  2005)  своим  диссертационным 

исследованием  чувствительности  к  проблеме  у  менеджеров  в  инновационной 

деятельности. 

Обобщающей 

работой 

стало 

методическое 

пособие 

«Психологическое  исследование  феномена  «чувствительности  к  проблеме»  у 

410 

 

одарённых  школьников»  (2005)  [5].      Эти  исследования  могут  войти  в  контекст 

процесса  формирования  у  педагогов  особых  проектировочных  компетенций, 

которые позволят не только обнаруживать противоречия в предметной среде, но и 

проектировать 

их. 

Чувствительность 

педагога 

к 

проектированию 

чувствительности  у  учеников.  Высший  пилотаж  онтопедагогики  как  науки  о 

смыслообразовании у человека.  

Наша  дефицитарная  культура  демонстрирует  образцы  высокой  степени 

фрустрированности  и  напряжения,  что  проектирует  определённое  отношение  к 

«незавершённости»  продуктов  человеческой  деятельности.  Мы  очень  горячо  и 

болезненно реагируем на «незавершённость», «незавершённый» продукт вызывает 

у  нас  раздражение.  Причиной  такого  отношения  является  та  ответственность, 

которую  возлагает  «незавершённый»  продукт  на  человека,  и  энергия,  которую 

надо  выделить  для  его  (продукта)  завершения.  Потребность  в  завершении 

несовершенного  продукта  является  фрустрационной  основой  для  человека. 

«Возможность 

возникновения 

профессионального 

мышления 

будет 

восприниматься  таким  педагогом  как  конфликт,  как  познавательная  фрустрация, 

которая  разрешается  им,  как  и  все  другие  жизненные  ситуации,  приводящие  к 

фрустрации,  в  опоре  на  сложившиеся  тенденции  избегания  трансформации 

деятельности, защиты себя, обвинения других и т.д.» [4, с. 78].   Но могут быть и 

другие  образцы  реагирования  и  отношения.  Когда  ресурс  (энергия)  для 

завершения  высвобожден,  то  отношение  к  завершению  продуктивное.  Качество 

фрустрационных  реакций  является  показателем  социальной  и  производственной 

продуктивности.  Ещё  одна  модель  отношения  к  «незавершённости»  может  быть 

охарактеризована  как  надситуативная  (В.А.  Петровский)  или  проектировочная. 

Личность  может  радоваться  всякой  «незавершённости»  и  получать  удовольствие 

от  продуктивного  завершения.  Можно  даже  быть  в  потоке  проектирования, 

собирания  и  коллекционирования  «незавершённых»  объектов.  Такая  культура 

получила  своё  воплощение  в  появлении  новых  течений  в  искусстве  в  начале  20 

века.  Модернизм,  абстракционизм,  сюрреализм,  пришедшие  на  смену  реализму 

предъявляли  к  наблюдателю  совершенно  другое  отношение.  Наблюдатель 

(человек)  абстракционизма  должен      постоянно  находиться  в  потоке  активного 

воображения,  домысливать,  достраивать,  собирать.  До  сих  пор  невозможность 

человека  в  дефицитарных  культурах  принять  абстракционизм  связано  с 

устойчивой  фрустрацией  на  «незавершённость»  как  невозможность  достроить  и 

понять.  Энергетически  достаточные  («недефицитарные»)  культуры  способны 

проектировать и коллекционировать «незавершённость».  

Наша  дефицитарная  образовательная  культура  очень  фрустрационна  и 

напряжена.  Невозможность  выйти  за  пределы  созерцательности  и  отражения 

связано  с  отсутствием  ресурсов  для  выхода  в  активную  позицию,  в  позицию 

порождения. Отсюда чрезвычайная любовь ко всему совершенному, к тому что не 

требует  доработки, доводки  и  активной позиции. Мы, как  правило, выбрасываем 

«плохие»,  некачественные  образцы  ученического  труда,  и  оставляем  «хорошие», 

качественные.  Мы  накапливаем  идеальные  сочинения,  рефераты,  контрольные 

работы  как  цели,  как  мотивы.  Еще  у  Л.С.Выготского  мы  встречаем  идеи 

«примитивного»  и  «культурного»,  сами  названия  которых  имеют  отпечаток 

«хорошего»  и  «плохого»,  «некачественного»  и  «качественного».  Но  Л.С. 

411 

 

Выготский уже тогда выражал позицию, основанную на любви к «примитивному», 

на  равностности  «примитивного»  и  «культурного»  в  развитии  человека.  Отсюда 

мы  формулируем  позицию  в  проектировании  системы  образования,  основанную 

на  идее  использования  «несовершенных»  продуктов  ученической  деятельности 

как  источников  возникновения  потребности  в  их  завершении.  Учебный  мотив 

может, таким образом, формироваться двумя способами. 

 Первый, традиционный, основан на демонстрации идеальных образцов и на 

сравнении своего продукта с этим идеалом. Унификация и диктатура культурных 

образцов,  в  которой  невозможно  никакое  творчество.    В  этом  подходе  заложено 

системное  непринятие  всего  «промежуточного»  и  «примитивного».  В  этой 

позиции  есть  один  существенный  недостаток:  нелюбовь  к  «примитивному»  не 

рождает  способы  обучения  как  коллективные  продукты  учебной  деятельности. 

Педагог,  не  сосредоточенный  на  промежуточном  результате  ученика,  не 

рефлексирует  направление  дозированной  помощи,  которую  он  должен  ему 

оказать.  В  этом  случае  не  рождается  этапность,  дискретность  образовательной 

среды, а значит, не рождается педагогическая технология.    

Второй  способ  мотивирования  учащихся  может  быть  основан  на 

сосредоточенности, анализе и демонстрации «несовершенных», «промежуточных» 

образцов  ученической  деятельности.  При  этом  результат  или  идеальный  образец 

может  быть  у  всех  учащихся  быть  разным.  Траектории  обучения  и  движения 

чрезвычайно  индивидуальны  и  уникальны.  Образовательная  среда  носит 

открытый  и  дискретный  характер.  Педагог  в  этой  системе  выступает 

фасилитатором,  планирует  дозированную  помощь,  организует  продуктивные 

группы.  Педагог  рождает  открытую  педагогическую  технологию.  Это  можно 

запустить  в  поток  постоянного  совершенствования  учебной  среды,  дорабатывать 

свои и чьи-то продукты, включаться в постоянный поток совершенствования мира. 

«Несовершенный» продукт, таким образом, становится уникальным «кейсом» или 

случаем,  создающим  для  ученика  пространство  создания  его  собственного 

уникального мира (3).  

Примером  технологии,  основанной  на  идее  «незавершённого»  учебного 

действия,  является  уникальный  продукт,  созданный  в  нашей  лаборатории 

психологических  технологий  (ФАО  НЦПК  «Өрлео»,  г.  Усть-Каменогорск), 

учебно-развивающий  комплекс  «Правилка».  В  этом  комплексе  в  компьютерном 

режиме  запрограммированы  орфографические  ошибки  в  текстах  по  русскому  и 

английскому  языкам,  которые  ему  необходимо  исправить.  Ученик  находится  в 

роли  учителя  и  поэтапно  исправляет  ошибки  в  предложениях,  развивая  свою 

орфографическую  чувствительность  и  орфографическую  зоркость.  Программный 

комплекс  вот  уже  более  15  лет  даёт  уникальные  результаты  в  образовательном 

пространстве  начальной  школы  г.  Усть-Каменогорска.  Кроме  этого,  был  создана 

компьютерная  программа,  направленная  на  формирование  лингвистической 

чувствительности в области синтаксиса. Создана база предложений по казахскому, 

русскому  и  английскому  языкам  с  перемешанными  словами.  Задача  ученика  в 

компьютерном  режиме  встроить  предложение  в  соответствии  с  синтаксическими 

правилами.  Формируется  его  синтаксическая  чувствительность,  выстраивается 

внутренняя речь, появляется языковая компетентность и культура.  

412 

 

Таким  образом,  одним  из  эффективных  инструментов  формирования 

учебной  среды  являются  способы  проектирования  предметных  противоречий, 

основанные  на  проектировании  и  использовании  «незавершённых»  продуктов 

деятельности,  в  которых  имеются  «ошибки»  и  «недостатки».  Процесс 

обнаружения 

учениками 

этих 

ошибок 

и 

недостатков, 

обнаружение 

несовершенства  продукта  создаёт  важные  предпосылки  включения  учащихся  в 

процесс  решения  задачи.  В  современной  педагогической  культуре  сложился 

способ 

проектирования 

противоречия, 

основанный 

на 

демонстрации 

«совершенного»  образца,  то  есть  идеального  и  не  требующего  доработки.  Такая 

модель  основана  на  конвергентном  мышлении  и  ведёт  к  унификации  образца  в 

культуре.  Мы  предлагаем  демонстрировать  «примитивные»,  «незавершённые» 

продукты ученической деятельности, включать учащегося в процесс обнаружения 

«несовершенства»  образца  и  смысловое  поле  его  завершения.  Это  может  стать 

основой  формирования  открытого  пространства  не  только  для  развития 

интеллекта  и  творчества  человека,  но  перспективой  его  самореализации  как 

личности.    

жүктеу/скачать 5,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: