Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
жүктеу/скачать 5,22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- This article deals with the problem of synonymous relations of words and phraseology.
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Кудайбергенова Д.Г. Проблема синонимических отношений
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010
152
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Д.Т.КУДАЙБЕРГЕНОВА преподаватель МКТУ им. А.Ясави ПРОБЛЕМА СИНОНИМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ ФРАЗЕОЛОГИЗМА И СЛОВА Бұл мақалада фразеологизмдер мен сөздердің синонимдік қатынастарының мәселелері сөз болады. This article deals with the problem of synonymous relations of words and phraseology. В современной науке о русском языке термин фразеология употребляется в двух значениях: как научная дисциплина, изучающая фразеологизмы, или фразеологические единицы языка, и как сам состав, или совокупность, таких единиц в языке. Основания для выделения и право на существование фразеологии наряду с другими лингвистическими дисциплинами, например, с лексикологией, предопределяются объективными факторами. Исторически два фактора предопределили становление и развитие фразеологии русского языка как научной дисциплины. С одной стороны, до того как появились специальные теоретические работы и первые специальные сборники фразеологических материалов русского языка. С другой стороны, до того как накопленные лексикографами факты, касающиеся фразеологизмов русского языка получили свое научное объяснение. Фразеологизм, изучаемый как особая языковая единица со стороны его категориальных признаков, закономерно будет назвать предметом исследования фразеологии как научной дисциплины. Фразеологизм и слово как единицы языка - не эквивалентны, а их лексическое значение не адекватно. В языке случаи лексической синонимии между фразеолгизмами и словами чрезвычайно редки, хотя явление синонимии между самими словами и между самими фразеологизмами очень распространено, что и заставляет предполагать различную природу их лексических значений. Даже тогда, когда фразеологизм и слово синонимичны, лексическая синонимия фразеологизма и слова отличается от лексической синонимии самих слов или самих фразеологизмов. Как правило, нельзя вместо слова поставить в предложении синонимичный ему фразеологизм, в какой-то мере не «искажая», не «нарушая», не «изменяя» содержание передаваемой мысли [1.26]. Синонимия фразеологизма и слова отмечается тогда, когда у них есть предельно общее лексическое значение. Например: общее понятие «небольшого количества» чего-либо можеть быть передано через лексическое значение слова мало и через лексическое значение фразеологизма кот наплакал; общее понятие «перестать существовать»
153
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Кудайбергенова Д.Г. Проблема синонимических отношений фразеологизма и слова
через лексическое значение слова умереть и фразеологизма дать дуба и т.п. Но даже и в таких случаях сама лексическая синонимия фразеологизма и слова относительна; она – исключение из правила, из общей закономерности, существующей, видимо, в языке и сводящейся к тому, что прямой смысловой соотносительности фразеологизма и слова (как единиц с лексическим значением) нет [2.46]. Лексическое значение любого фразеологизма не всегда может быть передано словом, через слово, или лексическим значением слова, за исключением тех редких случаев синонимии фразеологизма и слова, которые отмечаются в языке. Оно может быть передано описательным оборотом, в котором будет дано не просто обозначение того или иного конкретного действия, того или иного конкретного качества, того или иного предмета, явления и т.д., а также и уточняющая его, сопутствующая ему, чаще развернутая смысловая характеристика. Толкование лексического значения фразеологизма через синонимочное слово или, наоборот, слова через фразеологизм не раскрывает содержания той и другой единицы, и только соотносит их по значению. Практический анализ
лексических значений фразеологизмов русского языка, осуществленный, например, во «Фразеологическом словаре русского языка», подтверждает это положение [3.68]. Нет сомнения, что выделение различных типов толкования лексического значения фразеологизмов, по которым
они сопоставляются и противопологаются в семантическом плане, дает возможность более объективно подойти к определению любого конкретного значения того или иного фразеологизма. Но оно показательно также и тем, что каждый из типов толкования лексического значения соответстует определенному лексико-грамматическому разряду фразеологизмов. Это позволяет высказать вполне определенно следующее положение: одинаковым, тождественным в семантике разрядов фразеологизмов является то, что их семантике будет то, что каждый лексико-грамматический разряд фразеологизмов имеет отличный от других тип толкования своего значения [4.44]. Исходя из этого, в какой-то мере можно понять, во-первых, почему лексическое значение слова, которое тоже передается описательно, не может быть передано фразеологизмом, через фразеологизм, или лексическим значением фразеологизма; во-вторых, почему тот или иной лексико- грамматический разряд фразеологизмов при соотносении его с определенной частью речи как лексико-грамматическим разрядом слов не отождествляется с ними. На природе лексического значения фразеологизма сказывается, по всей вероятности, влияние его генетического источника, того словосочетания, из которого он переосмыслен, выражавшего содержание
154
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Кудайбергенова Д.Г. Проблема синонимических отношений фразеологизма и слова
целого высказывания через лексические значения нескольких слов, составляющих его. Лексическое значение фразеологизма формировалось, видимо, как более сложное и более своеобразное явление, чем лексическое значение слова, поэтому оно не передается и в принципе не может быть синонимичным в принципе лексическому значению слова, а лексико-грамматические разряды слов не могут соответствовать, отождествляться с лексико-грамматическими разрядами фразеологизмов [5.23]. Но, подчеркивая невозможность передачи лексического значения фразеологизма через лексическое значение слова и указывая на то, что только описательным оборотом можно передать все тонкости лексического значения фразеологизма, не следует забывать, что лексическое значение того или иного слова также не может быть передано точно через лексическое значение другого слова. Лексическое значение глагола плестись, например, не может быть передано глаголом брести, равно как лексическое значение каждого из них – словами идти или двигаться. Лексическое значение слов брести, плестись и т.п. могут быть переданы с достаточной степенью точности только описательно, т.е. таким способом, при котором будут неизбежно отмечены лексические различия у этих слов [6.78].
Невозможность передачи лексического значения фразеологизма через слово, а также - лексического значения слова через фразеологизм – обстоятельство, которое указывает на то, что между ними существует различие, но само по себе не может служить критерием разграничения лексических значений той и другой единицы в языке.
ЛИТЕРАТУРА 1.
Словарь современного русского литературного языка. Москва, 1965. 2.
Фразеологический словарь русского языка. Москва, 1977. 3.
Молотков А.И. Основы фразеологии русского языка. Ленинград, 1977. 4.
Ларин Б.А. Очерки по фразеологии. Ученые записи Ленинградского университета. Ленинград, 1956. 5.
Ленинград, 1946. 6.
Ожегов С.И. О структуре фразеологии. Лексикографический сборник. Москва, 1957.
155
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Қ.АБДУРАЗАҚОВА А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің аға оқытушысы АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА КӘСІБИ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘТІНДЕРМЕН ЖҰМЫС ЖҮРГІЗУ ЖОЛДАРЫ
В данной статье рассматривается комплекс упражнений из нового учебного пособия, выпущенного преподавателями кафедры английского языка гуманитарных наук, и способствующий обучению студентов профессиональному английскому языку. This article deals with the complex of exercises from the new textbook issued by the teachers of the English department of the university. This complex of exercises helps students to improve their knowledge in the professional English language.
Бүгінгі күні ағылшын тілін оқып-үйрену аса маңызды қажеттілік болып табылады. Өйткені ағылшын тілі, шын мәнінде, әлемдік тілге айналып отыр. Ағылшын тілін меңгермей, жаһандық бәсекеге ілесу туралы айту мүмкін емес.
Қазақстан Республикасында жүріп жатқан ғаламдану, әлеуметтік, экономикалық және саяси өзгерістерге байланысты шетел тілін білуге, өз бетінше үйренуге деген құлшыныс күннен күнге артып келеді. Әлемдік білім алу кеңістігінде интеграциялық процестердің тереңдеп, кең қанат жайған жағдайында шетел тілін оқыту өзекті, біліктілігі жоғары дәрежеде маманданған, білімі жағынан бәсекеге түсе алатын, өзін халықаралық еңбек жәрмеңкесінде еркін сезініп, жүре алатын мамандар дайындау мәселесінің бөлінбес бөлігі болып табылады. Ағылшын тілі пәнінің басты міндеті – студенттердің тілдік қарым- қатынас жасай алу біліктілігін жетілдіру. Студенттерді жан-жақты терең білімді, интеллектуалдық деңгейі жоғары етіп қалыптастырудың бірден-бір жолы – оларға білімді терең игертудің тиімді әдіс-тәсілдерін іздестіру. Көп жылғы тәжірибеміздің, ізденісіміздің нәтижелері бойынша жаратылыстану-гуманитарлық мамандықтардың 1 курс студенттеріне арналған «Ағылшын тілі» пәні бойынша практикалық сабақтарға арналған оқу құралын шығардық. Ол 120 сағаттық аудиториялық сабақ пен 60 сағаттық аудиториядан тыс жүргізілетін сабақтарға есептелген. Оқулықтың мақсаты – студенттерді ағылшынша дұрыс оқи білуге, таныс лексикалық және грамматикалық материалдар негізінде құрылған текстерді түсіне алуға үйрету, сонымен бірге көркем туындыларды сөздіксіз оқып түсінудің кейбір дағдылары мен ауызекі сөйлеу тілінің негіздерін қалыптастыру. Оқу құралы 13 тараудан турады. Әрбір тарау (Unit) өз кезегінде төмендегі тармақшалардан тұрады: 1. Grammar Focus - тарауда грамматикалық материалдың қысқаша сипаттамасы үйренушілердің түсінуіне жеңіл ағылшын тілінде беріледі; 2. Class Activities - бұл тарауда аудиторияда орындау үшін берілген жаттығулар комплексі қамтылған;
156
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Абдуразақова Қ. Ағылшын тілі сабақтарында кәсіби экономикалық мәтіндермен жұмыс жүргізу...
3. Student’s Self-work - бұл тарауда оқытушылардың жетекшілігімен орындалатын студенттердің өздік жұмыстарына арналған жаттығулар комплексі берілген – СОӨЖ; 4. Home-Study Activities - бұл тарауда студенттердің өздік жұмыстарына арналған тапсырмалар берілген – СӨЖ; 5. Wordlist - актив лексика тізімі; 6. Quicktest - өзіндік бақылау үшін берілген шағын көлемді тестер; 7. References - берілген грамматикалық материалдар бойынша пайдаланылатын негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі. Оқулықтың соңында үйренушілер үшін ең қажетті дерлік қосымша мәліметтер беретін арнайы «Қосымшалар» тарауы енгізілді (Pronunciation Table, Types of Reading Vowels, List of Abbreviations, Classroom Language, List of Contractions, Wordlist and List of Irregular Verbs) [1.4]. Ағылшын тілі сервистік пән ретінде әр түрлі мамандықтарда үш семестр оқытылады. 1-2 семестрлерге 4 кредит (60 сағат аудиториялық сабаққа) бөлінген. 3-ші семестрде 2 кредит (30 сағат) өтеміз. Осыған орай экономика факультетінде ағылшын тілінен сабақ жүргізетіндігімізге байланысты экономикалық мамандықтардың 2-ші курс студенттеріне арналған оқу құралын шығардық. Бұл оқу-әдістемелік құрал оқу комплексінің (кешен) ажыратылмас құрамды бөлігі болып табылады. Әдістемелік құрал экономикалық мамандықтардың 2 курсында ағылшын тілін жалғастырып оқитын студенттерге арналған және аудиториялық сабақ пен аудиториядан тыс жүргізілетін сабақтарға есептеліп жасалған. Оқу құралы 5 тараудан тұрады. Әрбір тарау (Unit) 1-ші курсқа арналған оқу құралы сияқты тармақшалардан тұрады. I - тарау: Passive Voice; Management. II – тарау: Complex Object; Marketing. III – тарау: Sequence of Tenses; Finance and Financial System. IV – тарау: Complex Sentences; Banking System. V - тарау: Conditional Moods; Auditing [2]. Осылайша ағылшын тілін оқыта отырып, өз мамандықтарына байланысты кәсіптік бағдар береміз. Грамматикалық материалдардың қысқаша сипаттамасы ағылшын тілінде беріледі. Грамматикалық материал қазақ тілі пәнімен тығыз байланыстыра түсіндіріледі. Бұл тарауда түсіндіру әдісі көп қолданылады. Түсіндіру әдісі – жаңа сөз, сөз тіркесі, сөйлемдерді түсіндіруде қолданылады. Сондай-ақ ағылшын тілі грамматикасының кейбір ерекшеліктері түсіндіріледі. Мысалы, ағылшын тіліндегі грамматикалық тәсіл ретіндегі екпіннің жылжымалылығы, мағына ажыратқыштық қызмет.
Жоғарыда аталған әр тараудағы грамматикалық материалдарды өткенде пысықтау жаттығулары сол тарауда өтілетін экономикалық текстердің
157
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Абдуразақова Қ. Ағылшын тілі сабақтарында кәсіби экономикалық мәтіндермен жұмыс жүргізу...
терминдерімен жасалады. 1.Сөзден сөз тудыру жаттығулары: to produce – product – production; profit – profitable; to consume – consumption – consumer; to finance – finance – financial – financier. 2. Ағылшын тілі мен орыс тіліндегі ұқсас сөздердің аудармасын жасау жаттығулары (guess the words):
және т.б. Бұл терминдердің барлығы күнделікті өмірде қолданылып жүргендіктен, студенттер өте қызыға орындайды, себебі қолданыстағы дағдылы сөздердің мағынасы жағынан ұқсастығына қарай термин сөздерге айналған. 3. Қолданыстағы жеке сөздердің бірігуі арқылы жаңа сөз жасау (match the words):
4. Сөз тіркесті терминдердің тіркесі арқылы жаңа сөз жасау (complete the word combinations):
Осындай түрлі жаттығулар орындай отырып әр тараудағы экономикалық текстердің терминдерін қолданамыз, мағынасын түсіндіреміз, олардың аудармасын жаттайды, соңынан студенттер сол терминдерді қолдана отырып, сөйлемдер құрайды.
158
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Абдуразақова Қ. Ағылшын тілі сабақтарында кәсіби экономикалық мәтіндермен жұмыс жүргізу...
Жалпы мамандыққа қатысты терминдерді ағылшын тілінде меңгеру кезінде бұл терминдерді белгілі бір текст аясында алып қарастырған жөн. Себебі кез келген терминнің түсінігі, қолданыс аясы, маман үшін қажеттігі сияқты мәселелердің барлығы сол тексті игеру барысында түсіндіріледі. Грамматикалық ережелерді меңгере отырып, экономикалық терминдермен түрлі жаттығулар жасау текстпен жұмыс жасау алдындағы кезеңге жатады [1].
Енді текстпен жұмыс жасау кезеңіне келсек, бірінші тексті оқу, мазмұнын түсіну, текст бойынша сұраққа жауап беру. Мысалы: банк системасы туралы текстпен жұмыс істегенде: 1.Банк дегеніміз қандай мекеме? 2. Банктің қандай түрлері бар? 3. Орталық банк пен коммерциялық банктердің қандай айырмашылығы бар? 4. Коммерциялық банктің қандай негізгі қызметтерін білесіздер? Сұрақ – жауап әдісі студенттердің тілін дамыту үшін маңызды әдістің бірі. Сабақтың қай кезеңінде болсын қолдануға қолайлы, өте белгілі де тиімді әдіс. Текстпен жұмыс істеу соңындағы кезенде тақырыпты қаншалықты меңгергендігін білу үшін осы әдісті қолданамыз. Текстің мазмұның қысқаша баяндау кезінде экономикалық терминдерді дұрыс айту, сөздік қорын дамыту, сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, мамандыққа қатысты білім беру, экономикалық терминдерді ағылшын тілінде меңгеру мәселелерін қамтимыз.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Андабаева Қ., Абдуразакова Қ., т.б. Ағылшын тілі пәні бойынша практикалық сабақтарға арналған оқу құралы (1-курс). Түркістан, 2009. 180 б. 2.
оқу құралы (2-курс). Түркістан, 2009. 80 б. 3.
Жақсылықова Қ. Мәтінмен жұмысты ұйымдастыру // Қазақ тілі мен әдебиеті. №5. 1999.
159
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Р.АРЫНБАЕВА М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің оқытушысы М.ӘУЕЗОВ ӘДЕБИЕТ ТАРИХЫ ЖАЙЛЫ жүктеу/скачать 5,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|