Хабаршы тарих жəне саяси-əлеуметтік

Абай атындағы  аз ПУ-ні  Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №3 (50), 2016 ж. 
149 
также насаждает в умах молодежи значение превосходства исламского космополитизма в их специ-
фической трактовке над естественной человеческой привязанностью к родине [9, C. 223]. 
Активизировалась религиозно-экстремистская организация «Исламский джихад» («джихадисты»), 
которая  распространяет  идею  о  необходимости  построения  теократического  государства  через 
социальные  сети  Интернет,  притягивая  в  свои  ряды  молодежь.  Сторонники  данной  организации 
проникли в религиозные образовательные учреждения Таджикистана и активно действуют с позиции 
официального духовенства. 
С  каждым  годом  растет  количество  преступлений  религиозно-экстремистского  характера.  За 
первое полугодие 2013 г. сотрудниками МВД РК зарегистрировано 60 фактов таких преступлений, а 
в 2012 г. за этот же период совершено 40 преступлений, задержано около 90 человек. При этом 99% 
задерживаемых составляет молодежь. В Казахстане 2012 г. к уголовной ответственности привлечены 
50 человек за религиозный экстремизм. 
В  условиях  социального  неравенства,  авторитаризма  властей,  расцвета  коррупции,  растущего 
влияния исламских радикалов и возвращения участников боевых действий за оппозицию из Сирии в 
страны  Центральной  Азии,  заметен  растущий  темп  распространения  идей  радикального  Ислама  в 
регионе. Усилением репрессивной политики власти способствует росту популярности радикального 
Ислама,  подталкивают  их  сторонников  к  открытому  противостоянию  с  режимом.  В  сложившейся 
обстановке не исключена дестабилизация региона в связи с межстрановыми конфликтами и формиро-
вание  единой  линии  фронта  радикальных  исламистов  в  Центральной  Азии,  которые,  сформировав-
шись  как  политическая  сила,  в  будущем  займут  ключевые  посты  во  властных  структурах  для 
построения нового объединенного государства теократического характера. 
 
1
 
Малашенко  А.В.  Христианство  и  ислам  в  России:  диалог  только  начинается  //  Бизнес  и  политика.  – 
1997. - № 1. – С. 49.   
2
 
Пчелинцев А. Религия и права человека. – М., 1996. - С. 7. 
3
 
Bayat A. Making Islam Democratic. Stanford University Press, Stanford, CA. – 2007. – 187 р. 
4
 
Воронцова  Л.  М.,  Филатов  С.  Б.  Религиозность,  демократичность,  авторитарность  //  Полис.  –  1993. 
№3. – С. 144. 
5
 
Акаев  В.  История  и  специфика  современного  исламского  возрождения  в  Чеченской  Республике  // 
Центральная Азия и Кавказ. – 2011. - Т. 14. - № 3.  – С.104-119. 
6
 
Ayubi N. Political Islam: Religion and Politics in the Arab World. Routledge, 1991. – 291 р. 
7
 
Bayat A. Activism and social development in the Middle East // International Journal of Middle East Studies. – 
2002. - № 34. – Р.1-28. 
8
 
Berger, ed. The Desecularization of the World: Resurgent Religion andWorld Politics // Ethics and Public Policy 
Center, Washington D.C. pp. 1-18. 
9
 
Hirschkind  C.  The  Ethical  Soundscape:  Cassette  Sermons  and  Islamic  Counterpublics,  Columbia  University 
Press, New York, 2006. – 288 р. 
 
 
Түйіндеме 
Қазақстан республикасындағы қазіргі ислам өркендеуінің тарихы жəне ерекшелігі 
Мейрбаев Б.Б. – Философия ғылымдарыны  кандидаты, доцент, ?л-Фараби атындағы  аза<  лтты< 
университеті,  аза<стан, Алматы <аласы, электронная почта: mbekzhan@mail.ru 
Пардабеков Д.А. – Дінтану мамандығы 1 курс PhD докторанты, ?л-Фараби атындағы  аза<  лтты< 
университеті,  аза<стан, Алматы <аласы, е-почта: dias_111@mail.ru
 
Қазақстан Республикасында ислам өркендеуінің ерекшелігі мұсылмандардың белсенділігімен, дəстүрлі емес 
діни  ағымдардың,  сонымен  қатар  қазақстан  қоғамының  тарихи  даму  сатысында  əлеуметтік-мəдени  біре-
гейлігінің  қалыптасуына  ықпал  еткен  бір  қатар  саяси  жəне  мəдени  факторлардың  таралуымен  байланысты. 
Еліміздің едəуір күрделі діни-саяси жағдайы исламдық дəстүрлермен, этностың əлеуметтік мəдени қызмет ету 
шарттарымен,  сондай-ақ  жаңа  діни  ағымдардың  қарама-қайшы  əсерімен  анықталады.  Қазіргі  қоғамда  айқын 
бейнеленген  исламдық  ағымдар  тек  республикамызда  ғана  емес,  барлық  əлемде  де  рухани  жəне  діни-саяси 
ахуалға əсер етуде. 
Түйін сөздер: ислам, жаңғыру, діни-саяси жағдай, əлеуметтік мəдени шарттар, радикалды ағымдар. 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №3 (50), 2016 г. 
150 
Summary 
The history and specifics of the contemporary islamic renaissance in the republic of Kazakhstan 
B.B. Meyrbaev – Philosophy, Ph.D., associate professor, Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan, 
e-mail: mbekzhan@mail.ru 
D.A. Pardabekov – 1-year PhD student in religious studies, Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, 
Kazakhstan, e-mail: dias_111@mail.ru 
Today the specifics of the Islamic Renaissance in the Republic of Kazakhstan is due to strengthening of the Muslims 
and the proliferation of  non-traditional religious  movements, as  well as to several political and cultural  factors  which 
influenced the development of social and cultural identity of the Kazakh society in the historical development course. 
The  extremely  complicated  religious  and  political  situation  in  Kazakhstan  is  determined  by  the  Islamist  tradition,  the 
social  and  cultural  characteristics  of  the  ethnic  group,  and  the  contradictory  impact  of  new  religious  movements.  It 
should be noted that the new  Islamist  movements are clearly discernible in today's society, gave the dynamism to the 
spiritual and religious-political situation not only in the country but also the world totally. 
Key words: Islam, revival, religious-political situation, social and cultural conditions, radical movements. 
 
 
УДК 94(574) 
 
 
МЕМЛЕКЕТТІК БІРЕГЕЙЛІКТІҢ ЫДЫРАУЫ 
 
Мырзатаева З.Б. – Абай атындағы  аз ПУ  аза<стан тарихы кафедрасыны  аға о<ытушысы, 
т.ғ.к.,  аза<стан Республикасы, Алматы <. 
 
Мақалада  империяның  қазақ  жеріндегі  мемлекеттік  бірегейлікті  ыдыратуға  бағытталған  саясаты  зерттеуге 
алынады. Соған сəйкес қазақ қоғамындағы дəстүрлі ел басқару жүйесінің ыдырай бастауы, яғни, хан билігінің 
тарих  сахнасынан  ығыстырылу  процесі,  орыстық  биліктің  қазақ  жерінде  мықтап  тұрып  орнығуы,  соның 
салдарынан  елде  түрлі  заңсыздықтарға  жол  беріле  бастауы  архивтік  құжаттар  негізімен  сенімді  түрде  
баяндалады. Сонымен  қатар  автор  мəселені  талдауда  тарихтану  ісіндегі  бүгінгі  күн  талабына  сай  методоло-
гиялық  құралдары  пайдаланған,  яғни,  бүгінде  тарих  ғылымының  методологиясы  жаңа  сатыға  өсіп  келеді. 
Ғылымның тілі, əдіс-құралдары, ұстанымы тіпті зерттеу нысаны мен пəні де жаңарды. Жаңа тарихшы мамандар 
да өмірге келіп жатыр. Жаңа тарих жазу ісі қарқынды даму үстінде. Соған сəйкес елімізде ұлттық, мемлекеттік, 
діни  ж.б  бірегейлік  мəселесі  отандық  тарихты  жаңаша  қарауға  жетелеуде.  Сондай  бірегейлік  еліміздің  өткен 
өмірінің əрбір кезеңінен орын алған. Осы айрандай ұйып отырған халқымыздың береке бірлігін алған сыртқы 
қуатты мемлекеттердің ықпалы еді.  
Сонымен автор мемлекеттік бірегейлікті ыдыратуда ел ішін бір-біріне қарсы қою арылы іске асырылғанын  
баса көрсеткен. Бұл тұжырымдар түрлі тарихи құжаттармен дəлелді
 қорытылған.     
Түйін сөздер: бірегейлік, мемлекеттілік, империя, қарсылық, сарбаздар  
 
Мақалада  патшалық  Ресейдің  қазақ  жерінде  құрылған  отарлық  басқару  аппаратына  жергілікті 
өкілдерден төменгі буынды шенеуніктер дайындау барысы, қазақтан шыққан империя мүддесін көз-
деушілер, олардың патшалыққа көрсеткен қызметі жөнінде баяндалады. Отарлық саясатын жүргізген 
қай  мемлекет болмасын алға қойған  мақсатына  нəтижелі  қол жеткізу  үшін  жергілікті  халық ішінен 
өзіне қызмет ететін буынды дайындады. Яғни, мəселен Ресей патшайымы II-Екатерина қазақ қоғамын 
іштей   ірітіп-шірітіп, империя үшін қызмет ететін сатқындар тобын дайындау əдістерін насихаттап,  
барын салып бақты. Ол былай деген болатын: «1.Қырғыз-қазақ халқының бір ру басшыларын екінші 
ру басшыларымен араз етіп, бірімен-бірін қас етіп, бірінің етін бірі жеуге себеп болардай іс қылыңыз; 
2.Сұлтандарын  бірімен-бірін  араз  қылып  бірімен-бірін  иттей  тартыстырып,  бірінің  етін  бірі  жеуге 
себеп  болардай  іс  қылыңыз;  3.Қырғыз-қазақтың  басшы адамдарын сұлтандарымен  араз  қылып  сұл-
тандарын өз қол астындағы ақсақал адамдарымен араз қылыңыз. Арасына от түскен уақытта жанып 
кетердей көкір-сөкір даярлай беріңіз» [1]. Сөйтіп осы ойларын дамыта келе əйел патша қазақтардың 
арасына осылайша от тұтатып береке бірлігін алсақ өз-өздері қырық пышақ болып қырылып, жеңіл-
ген  жағы жеңген  жағынан  өш  алу  үшін,  күш  алу  үшін  Ресей  патшалығына  жақындар да,  оның  қол 
астына  енер  деп  білдірген  еді.  Сондықтан  да  патша  əкімшілігі  Қазақстанды  басқару  жүйесінде    ел 
ішін жікке бөліп, əкімшілік жүйесіне тартып бірін алдап-арбап, марапатта, силықтар ұсынып, ал бірін 
мүлдем  қолдамады.  ХIХ  ғасырдың  20-40  жылдарында  орталық  Қазақстанда  орыстық  басқарманың 
бұл саясаты шырқау шегіне жетті. Мəселен тұтас қазақ хандығын жойып оның орнына көп сатылы 
Ресейлік əкімшілік басқармасын орнату барысында, аға сұлтандық, болыстық, ауылнайлық қызметке 
рухани əлсіз қазақтардан құрып, оларға ерекше қарай бастады. Ресейге адал қызмет еткені үшін шен-

Абай атындағы  аз ПУ-ні  Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №3 (50), 2016 ж. 
151 
шекпен, түрлі силық ұсынып қызықтырды. Мансапқұмар, атақкұмар би сұлтандар, қарадан шыққан 
байлар  мұндай  қулықтың  түпкі  саяси  мазмұнын  терең  түсіне  алмады.  Олар  орыс  басқыншыларына  
шексіз қызмет етіп, тіпті өз қандас бауырларына қарсы шықты. Хандық жойылып орнына орыстық 
басқару  əкімшілігі  құрыла  бастаған  тұста  патша  əкімшілігіне  белсенділік  көрсеткендер  Қарқаралы 
сыртқы  округінде  Тұрсын  Шыңғысов  болса  Ақмола  приказында  Қоңырқұлжа  Құдаймендин,  Аягөз 
приказында Сарт Ючиндер т.б. болды. Əсіресе, Аягөз сыртқы дуанының ашылуы  қазақ сұлтандары-
ның екі топқа жарылып, Қытай жəне Ресей қолдауына сүйенген Сыбанқұл Ханхожин мен Сарт Ючин 
арасындағы қайшылықтың өткірленіп, қазақтардың өзара байланысының шиелене түскенін байқата-
ды. Сарт Ючин, патша əкімшілігінің сенімді қызметшісі болды. Ол, шекара үкіметіне Садыр болысы 
қазақтары  туралы:  «Қазақтар  Ресей  үкіметіне  қанша  рет  бодандық  ант  берсе  де,  үкіметке  қарсы 
шығып, бағынбаушылық əрекеттер көрсетуде. Оларға толық сеніммен қараудың қажеті жоқ. Үкімет-
ке қарсы шыққандарын міндетті түрде қолға  түсіріп, қатаң жазалау керек» [2], – деп жазады. Сарт 
Ючиннің мұндай сатқындығын қолдамаған Сыбанқұл Ханхожин, өз сарбаздары мен ауылын Қытайға 
қарай көшіріп əкетеді. Жоғарыда  II-Екатерина өсиетінің іске асқандығын құрметті оқырман осындай 
мысалдардан анық көруімізге болады. 
Ал,  Ақмола  сыртқы  округіндегі  аға  сұлтан  Қоңырқұлжа  Құдаймендин  болса,  Карбышев отряды-
мен бірігіп Құшақ Қасымов ауылының күлін көкке ұшырып, 21 қыз, 8 əйел, 25 ер адамды өлтіріп, 80 
адамды тұтқындауға қатысқан  [3]. Міне осылайша патшалық Ресей бір ұлттың ер азаматтарын іштен 
ірітіп қанға бөктірді. Қоңырқұлжа сияқты Сарт Жошыұлы, Тұрсын Шыңғысов тіпті Абылай ханның 
төртінші ұрпағы Ғазы Болатұлы орыс əкімшілігінің қызметшісіне айналды.  
Енді  қазақ  билеушілерінің  осындай  өз  еліне қарсылық  ниетін өршіте  түсу  үшін ұстанған  патша-
лықтың əдіс-тəсілдері қандай еді, соған назар аударсақ, онда оның мынадай силықтар, марапаттаулар 
таратылып,  əкімшілік  тарапынан  көрсетілген  артықшылықтардың  болғанын  көреміз.  Қараңыз:  1840 
жылы  5ақпаннан  бері  Ақмола  округінің  аға-сұлтаны  болып  келе  жатқан  полковник  Қоңырқұлжа 
Құдаймендин 1839 ж 3 қыркүйекте «Ресей үкіметіне шексіз берілгендігі үшін гаухар таспен безенді-
рілген Андрей лентасына тағылған алтын медаль», 1836ж 15 мамырда «Ресей империясының дворя-
ны» [4] атағына ие болған.. Генерал А.К.Гейнс 1865 жылы 23 тамыздағы жазбасында оның бейнесін, 
оның  өмірінің соңғы  жылдары  жөнінде  былай  дейді: “Біз  Ақмолаға жеткенде  бізді күтіп  алушылар 
ішінде, округ сұлтаны Қоңырқұлжа Құдаймендин де болды. Ол көкірегі медальға толы полковниктік 
формада болды, мойны бриллиантқа толған” [5]. Халық қанын төгіп, байыған Қоңырқұлжа отаршыл-
дардың ортасында осылайша өмір сүріп жатты. Сөйтіп, Гейнс оның 1865 жылы 22 тамыз айында қаза 
тапқанын баяндайды. 
Ал,  полковник  Шыңғыс  Уəлиханов  қазақтың  айбынды  батыры,  азаттық  күрестің  мүлдем  жаңа 
туындысын  дүниеге  əкелген  Кенесары  ханға  қарсылық  көрсеткен.  Кене  ханның  ел  мүддесі  дегенде 
таситын  күш-қайратына  досы  тұрмақ  дұшпанының  қайран  қалғаны  баршаға  аян.  Соның  бір  ғана 
мысалы «Қазақ сұлтаны Кенесары Қасымовтың бүлігі» деп аталынған революцияға дейінгі «Вестник 
Европы» журналында бүлікшіл дей тұрып оны асқақтата мадақтаған үзіндіде былайша баяндалады: 
«Кенесары өз сарбаздарының лайықты əміршісі бола білді. Оның қарақшыларының лапылдаған биік 
рухына европалық əскери қолбасшылардың қай-қайсысы болса да іші күйе қараған болар еді. Кене-
сары мінекей, осындай еді! Иə осынау адал, бейнелеп айтқанда, аса үздік дарағай  тұлға болды, егер-
де  басқадай  тəрбие  алған  жағдайда  одан  теңдесі  табылмастай  мемлекет  қайраткері  шығатынына 
күмəн жоқ еді» [6]. 
Ал,  Шыңғыс  болса  өз  бауырына  қару  кезеп,  мемлекеттік-саяси  мəселені  жоғары  ұстана  алмады. 
Ұлттың  азаттығы  жолында  жанын  аямаған  Кенесары  батырға  қарсы  тұрғаны  үшін  ол  орыс  əкімші-
лігінен  заттай,  ақшалай  (аға  сұлтандық  қызметі  үшін  200  рубль)  сыйлықтар  алып  тұрды.  1855ж  8 
шілде  айында  Александр  лентасына  тағылған  алтын  медаль,  екінші  дəрежелі  қасиетті  Станислав 
медалімен, қола медалімен марапатталған [7]. Мінекей Абай Құнанбайұлы айтқандай «Жақсы менен 
жаманды  ажырата  алмаған  кейбір  қазақтар»  осылайша  тура  жолдан  адасты.  Мансапқорлық  пен 
атаққұмарлық салдарынан елді ауыр бүліншілікке ұшыратты.   
Арқа  даласындағы  сыртқы  округтердің  құрылуы  барысында  Қоңырқұлжа  Қүдаймендиннің  16 
жастағы Бегалы деген ұлының сатқындығы бəрінен де асып түсті. Бегалы Кенесары мен оның досы 
Тайжанды,  патшаның  олардың  басын  бəйгеге  тіккен  4000  сомы  үшін  патшалықтың  əскери  адамда-
рынан жасырынып жатқан батырлардың жерлерін хабарлап қойып, сатқындық жасады [8]. Нəтиже-
сінде Тайжан Азнабаев ұсталып, ауыр жазаланып өлтірілді. Ал оның отбасы Туринскіге жер аудары-
лады... Сондай-ақ орыс əкімшілігі тек Арқа даласында емес билік жүйесін орнатқан өзге аймақтарда 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №3 (50), 2016 г. 
152 
дəл  осылай  əрекет  еткендігін  байқаймыз.  Мысалы  1861  жылы  əкімшілікке  адал  қызмет  көрсеткені 
үшін Орынбор облысынан 101 қазақ: бір алтын медаль, төрт күміс, алты қанжар, он жеті кафтан, бір 
күміс сағат, бес күміс кесе, тоғыз күміс ожау тағы басқа ұсақ-түйек заттар  берілсе, 1862 жылы шілде 
айында əкімшілікке адал қызмет көрсеткені үшін Орынбор өлкесінің 172 адамы силықтармен мара-
патталғандығын көреміз [9]. Ал Түркістанды жаулап алуға қатысқан 89 қазаққа 1864ж қазан айында 
алтын медальдан бастап, ұсақ-түйек заттар  таратылған. Бұл əрине орыс əкімшілігінің қазақты өзді-
өзіне қарсы қою шаралары деп ұққан дұрыс болар еді. Егер қазақ өз елін шауып жағымпаздық көрсет-
се  патшалық  оған  сол  мезетте-ақ    «жаужүрек  майор»,  «полковник»  етіп  шығара  салды.  Бұл  алдау 
саясаты  еді.  Əкімшілік  отарлау  саясатын  жергілікті  халықтың  қолымен  іске  асыру  мақсатынан  
туындаған  жымысқы  саясат  еді  деп  түйіндеген  дұрыс.  Ел  билеуші  болыс,  старшын  т.с.с.  топ  өсіп 
шыққан қоғам өмірін шебер бейнелеген «Зар заман» ақындарының шығармашылығында былай делін-
ген: «Қазіргі қазақ ұлығы, Жаман иттен несі кем, Жемтік көрсе, қан көрсе, Айырылар мулде есінен, 
Тандыр болып суалды, Шалқар көлдей несібем» [10]. Осы сарындас өлеңдер Мұрат, Шортанбай ақын 
өлеңдерінде де терең тебіреністермен келтірі-леді. 
ХIХ ғасыр соңында орыс басқармасы атынан ел билеушілер саны ұлғайып, қоғам дерті өрши түсті. 
Оған мына деректің дəлел болары сөзсіз. Орал облысы билерінің бірі Маев Б. отарлық əкімшілікке 
берілгендігі соншалықты, генералдың оған силыққа ұсынған жасыл барқыт шапанын алғанда қуаны-
шы қойнына симай былай депті: «Енді мені елдің бəрі білетін болады. Менің үстімдегі патша силы-
ғын  бəрі  көретін болды. Мен  өзімнің  дүние-мүлкімді, бүкіл əйелдерімді,  бүкіл  малымды  бере  сала-
мын. Енді мен орыстар үшін жанымды да беремін жəне өле-өлгенше патшаға адал қызмет етемін  [11]. 
Əсіресе,  бүкіл  қазақ  басына  төнген  қаралы  жылдарда  (1867-1868ж)  əкімшілік-территориялық 
реформалардың  енгізілуі  кезеңінде,  халық  наразылығын  басу  үшін  көптеген  қазақтар  арсыздықпен 
жан аямай қатысқан. Мұрағат деректерінен бұл жөніде мынадай мəліметтер келтіруге болады. Солар-
дың бірін айтсақ: «Торғай облысында 6 қазақ қасиетті Анна, Владимир жəне Станислав ордендерімен 
марапатталған,  4  адам  алтын  медальмен,  10  адам  күміс  медальмен  марапатталған»  [12].  Ал,  енді 
мынадай силықтар да таратылғаны əрі күлкілі, əрі қынжыларлықтай. Қараңыз, 1870 ж. Торғай облы-
сында патша үкіметіне жасаған үздік қызметі үшін 3 адам қымыз құятын ожау, 5 адам барқыт шек-
пен, 7 адам күміс сағат, 10 адам темекі тартатын мүйізтек 15 адам мақтау қағазын алған [13]. Əсіресе, 
ел ішіндегі төменгі буын шеніндегілер – болыстар ел зығырданын онан бетер қайнатты. Бұл жөнінде 
Абай Құнанбаевтың ашына жазған белгілі «Болыс болдым мінекей» өлеңінің мазмұны, сол болыстар-
дың озбырлығын керемет суреттейді. Билік үшін өзара қырқысып, сайлау кезінде уезд басшыларына 
жағымпазданып  пара  беріп,  алысып-жұлысып  жүріп  билікке  ие  болған  болыстарға  Абай  ата  былай 
дейді: «Мəз болады болысың, арқаға ұлық қаққанға. Шелтірейіп орысың, Шенді шекпен жапқанға» 
[14] деп Дулат ақын айтқан «шен-шекпенге сатылған, батпаққа елін батырған» жоғарыда келтірілген 
Орал  облысы  билерінің  бірі  Маев  Б.  сияқты  елбұзарлардың  қылмысын  керемет  əшкерелейді.Олар 
патшалықтан силық алса төбесі көкке жеткендей қуанды. Осы сарындас жағдайларға Ə.Бөкейханов 
өз  көзқарасын  былайша  баяндайды:  «Қазақ  орысқа  қараған  соң  бəйгі  аттай,  жорғадай  туысымен 
болатын шешен озған би жоғалды. Кім орысқа жағымтал болса, сол жұртты бір қамшымен айдайтын 
болды...  Пара  беріп  ақты  қара,  қараны  ақ  қылатын  күн  туды,  қазақ  жақсысы  орыс  етегінен  жем 
жегенді зор өнер көрді  [15]. 
Болыстық сайлау кезіндегі ел ішіндегі дау  қантөгіс қырғын дау-дамайға айналып кеткен кездері 
де  болып  жатты.  Бірін-бірінен  болыстықты  қызғанып,  ағайын-рулас  ауылдар  партияға  бөлініп 
жауласты. Ал мұны  уезд, крестьянский начальниктер, урядник, стражниктердің əдейі ұйымдастырып 
отырғанын  қазақтар  жете  түсіне  алмады...  Бұл  саналы  қоғам  қайраткерлерін  қатты  қынжылтты. 
М.Дулатовтың «Сайлаулар хақында» атты өлеңі осындай ыза-кектен туған-тын: «Сайлау басы төреге 
мың-мың  ақша,  «Жаныңда  стражник  жоқ  па  екен  онан  басқа?»,  Стражник  пен  писірлер  сүйінші 
алады, Бермей тағы болмайды həм тілмəшқа, Волост болар мал шашып, шығынданып, Сайлау өтер 
осылай тынымданып, Əбден болып алған соң расходын, Бітіреді халықтан жылында алып. Қазағым 
бұл ғадлетті тасталық та, Халықты тура жолға басталық та, Волост, билік, ауылнайлық, выборнойлық 
Қимайтұғын соншалық падишахлық па?» [16]. 
Қазақ  зиялыларының  еңбектерін  қарастыра  отырып,  қазақтың  қараңғылығы  көрініп  жататын 
сайлау  мəселесін  ерекше  көтеріп,  оны  тоқтатуға  барлық  күшін  салғанын  байқаймыз.  Сондықтан 
Алаш ардагерлері сүйектен өтетін сыни теңеулер, айыптаулар мен түсіндіру, жол көрсетуге арналған 
шығармаларды дүниеге əкелді... 
 

Абай атындағы  аз ПУ-ні  Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №3 (50), 2016 ж. 
153 
Қорыта айтқанда, патшалық əкімшіліктің отарлық саясаты , ең бірінші кезекте мемлекеттің іргесін 
бұзу үшін қоғамды екіге жаруға бағытталды. Рухани тұрғыдан отарлаудың бір бағыты міне осылайша 
іске асырылды. Ұлтжандылық идеологиясы көтеріліп жатқан кезеңде оны іс жүзіне асырудың бірден-
бір негізгі жолы  тарихи оқиғаларға жаңа көзқарастарды қалыптастырып, тарихымыздың қателіктерін 
қайталамай, мемлекет тəуелсіздігін мықтап тұрып сақтаудың барлық шараларын қолдану қажет деп 
ойлаймыз.  
 
1  аза< халы< əдебиет; кAп томды<.- Алматы: «Білім». 1995.- 288 б. 
2  Коншин  М.  Материалы  для  истории  степного  края.  (РГО.  Западносибирского  отд.  Вып.1.  1903).  – 
Семипалат. 1903. - С.40-45. 
3 Бекмаханов Е.Б.  аза<стан ХІХ ғасырды  20-40 жылдарында. – А: «Санат». 1994. – 741 б. 
4  РОМА <.374, т. 1, іс 912., 7 пара<. 
5 Гейнс А.К. Собрание литературных трдов Т.І. - СПб., 1897 Т.2. 1898. – С. 57. 
6 Хан Кене азатты<ты  кAсемі (тарих тағылымы) – КAкшетау 2002. - 19б. 
7  РОМА <.374, т 1, іс 912, 8 пара<. 
8 Хронологический перечень Акмолинской области и Омской областей. – С 257. 
9  РОМА <.4, тізбе 1, іс 2840,229 пара<. 
10  ойгелдиев М. Ресей билігіндегі Жетісу. – Алматы 2005. – 33б. 
11 Царская колонизация в Казахстане. Сост. Оразаев.с 7. 
12  РОМА <.25., іс 1834., 55-96 пара<. 
13  РОМА <.25., іс 443., 35-38 пара<. 
14 Сызды<ова Р. Дулатты танып болды< па? // аза< əдебиеті Желто<сан 1992 ж. 
15 БAкейхан ?. Та дамалы. - А. 1995. - 194 б. 
16 Дулат@лы М.   (Дулатова Г,. Иманбаева С. (<@раст.)) 2002.-38бет 
 
Резюме 
Раздробление государственной идентичности 
Мырзатаева З.Б. – к.и.н. ст.преп. КазНПУ имени Абая
 
В  статье  предствален  анализ  имперской  политики,  направленной  на  раскол  национальной  идентичости 
казахского  народа.  Рассмотрены  вопросы  незаконного  водворения  российской  власти  вместо  прежней  тради-
ционной  казахской  системы  управления  приведшей  к  росту  преступности,  к  разделению  единства  казахского 
общества.  
В  статье  автор  вводил  в  научный  оборот  новые  документы,  которые  дают  новое  осмысление  проблем 
идентичности казахского народа.  
Ключевые слова: идентичность, государственность, империя, сопротивление, сарбазы. 
 
Summary 
THE attrition of national identity 
Myrzatayeva Zabira – Kazakh National Pedagogical University named after Abai, Institute of History and Law, 
Department of History of Kazakhstan 
The article inquites analysis of the imperial politics aboud the dissidence of national identy of the Kazakh people.  In 
the article an author entered in a scientific turn new documents that give the new comprehension of problems of identity 
of the Kazakh people. 
Keywords: 
identity, state, empire, resistance, sarbaz. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №3 (50), 2016 г. 
154 
UNIVERSAL DECIMAL CLASSIFICATION (UDC) 
327: 338.45 (574) 
 
THE ROLE OF OIL FACTOR IN STRENGTHENING THE POSITIONS OF MIDDLE EASTERN 
ACTORS IN INTERNATIONAL POLITICAL ARENA 
 
Mukan S.– PhD in International Relations. Associate Professor of the Chair of International Relations at 
Kazakh Ablai Khan University of International Relations and World Languages 
Raev D.– Doctor of Philosophical Sciences. Professor of the Chair of International Relations at Kazakh 
Ablai Khan University of International Relations and World Languages 
Tokmurzayeva A.– PhD Candidate in International Relations at Kazakh Ablai Khan University of 
International Relations and World Languages 
 
The  existence  of  the  richest  oil  reserves  in  the  Middle  Eastern  region,  it  has  become  the  main  reason  which  has 
caused the prompt involvement of Islamic economies in the world economy in the second half of the XX century. The 
deepening and development of this process took place throughout all this period. During this period, there  was begun 
industrial development of oil fields in the Middle Eastern region countries with the western oil monopolies by and large. 
The  regulation  on  international  oil  price  makes  oil-producing  countries  vulnerable  in  terms  of  their  currency 
exchange rate and investment rating by and large. 
Key words: foreign policy, energy policy, OPEC, Middle East, oil factor. 
 
The role of the Middle Eastern countries in development of oil field reservoirs, production and realization 
of oil, it has changed at various stages of its development by and large. The strengthening of influence of the 
Middle Eastern states is mainly connected, first of all, with the activity of OPEC in terms of its regulation in 
any  sectors  of  national  economies  of  each  member-state.  In  the  70s  of  the  XX  century,  there  was 
characterized  by  the  sharp  increase  of  the  world  prices  for  oil  and  transition  practically  of  all  fields  of 
hydrocarbons  in  hands  of  the  Middle  Eastern  states  which  have  nationalized  all  natural  welfare  in  their 
territories. The establishment and fixing of high prices for oil, in exchange exclusively low, withheld by the 
western  companies  throughout  the  post-World  War  II  period,  have  caused  inflow  of  currency  receipts  to 
Middle Eastern economies and have allowed them to carry out the accelerated modernization by and large. 
Though for commercial purposes, the oil began to be extracted in this region already at the beginning of the 
XX  century.  In  the  defining  and  permanent  factor  of  economic  growth  of  the  oil-extracting  states,  it  turns 
into this period [1, p.10]. 
Under  the  influence  of  oil  factor,  there  were  considerable  changes  not  only  in  national  economies 
ofMiddle Eastern producers, but also in the countries importers of oil, strategy and tactics of the largest oil 
monopolies, and also in the relations between these contractors of world petro production. 
The hot zone of the Persian Gulf has appeared in epicenter of two energy crises which have shaken the 
world in the 70s of the XX century. The income of oil monarchs are that, that they became multibillionaires 
and their private  means  have  exceeded  wealth of financial tycoons of  the  West. The  oil  states  have  turned 
into  the  world’s  largest  exporters  of  the  capital,  and  their  governors  have  merged  with  the  international 
financial oligarchy [1, p.11]. 
Assuming as a basis technical superiority of the Western European countries and the USA, some western 
researchers,  such  as  F.  Fukuyama,  considers the  historical  development  of  this group  of  the  countries  as  a 
natural-historical  process which there have  to  pass all states for  the  future perspective.  A  material  basis  of 
this  process  is,  in  his  opinion,  the  production  of  internationalization,  the  formation  of  uniformed  world 
economy, the unification of consumer and spiritual culture, the general democratization expressing ideas of 
the western liberalism by and large [2, p. 12]. 
In this regard, we will refer to research of L. Razumnova who, analyzing the Western and Islamic views 
of  the  processes  of  interaction  of  western  and  eastern  economies  by  and  large,  draws  the  following 
interesting conclusions: 
Firstly, the idea about unification of the world on the basis ofthe western economic system as a natural 
result  of  uniform  and  continuous  process  of  development  of  human  history,  leads  to  the  worst 
misrepresentations and amazing narrowing of a historical outlook. 
Secondly, the supporters of idea of universality of the principles of the western democracy underestimate 
the  historical,  religious,  and  moral  aspects  playing  a  huge  role  in  Islamic  society  and  being  a  limiting  the 
factor  in  processes  of  internationalization  of  all  spheres  of  life,  including  in  carrying  out  reforms  on 

Абай атындағы  аз ПУ-ні  Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №3 (50), 2016 ж. 
155 
liberalization  of  the  Middle  Eastern  economies,  the  attraction  of  foreign  and  private  national  investments, 
and also the privatization processes as well. 
Thirdly,it seems illegally their aspiration to diminish influence of oil factor in the Middle Eastern region 
both on economy of the largest petro importers and on the world market in general as well. At the same time, 
L. Razumnova considers exaggerated views of Islamic economists ofthe possibility of creation independent, 
other than market economic mechanisms [3, p. 15-16]. 
From the point of view of foreign policy orientation, the Middle Eastern states, with all their ethnic and 
geographical  features  and  sovereignty  as  subjects  and  actors  of  international  community,  it  is  possible  to 
subdivide them on loyal and disloyal to the West. First of all, it concerns the USA as an oil actor. Naturally, 
among them there were different degrees of tendency, the activity and cooperation with extra regional forces. 
However  at  all  this  through  their  foreign  policy  and  specific  actions  the  social  essence  of  the  local  modes 
was quite obviously traced. 
As the main visible manifestations of intra-regional tension of the 80 years, it has acted as the following: 
•
 
The Iran-Iraqi war. 
•
 
The ideological and political opposition between political regimes of Iran and Saudi Arabia. 
•
 
The fears of Kuwait to be involved in the specified war with its consequences, adverse for its destiny. 
•
 
The  entry  of  warships  of  NATO  member  states  to  the  Persian  Gulf  under  the  pretext  of  safety  of  the 
export of oil from the Gulf region [4, p. 19-20]. 
In the 90s of the XX century, the edge of the greatest conflict in the region has moved to the sphere of 
capture  by  Iraq  of  Kuwait  and  the  international  sanctions  against  Baghdad  as  well.  Thus,  to  the  political 
opposition between Iran, on the one side, and by Saudi Arabia and Kuwait on another, was added the new 
front of opposition between Iraq and the Arabic Gulf countries, existed before military invasion of the USA 
into Iraq in 2003 [5, p.10-13]. 
The  events  of  the last  13  years  allow  us  drawing  a  conclusion  that the  processes  of internationalization 
will  accelerate,  leading  to  growth  of  interdependence  of  the  Middle  Eastern  and  Western  economies.  The 
increase  of  role  of  oil  factor  is  in  the  further  deepening  of  these  processes.  The  pressure  of  the  Middle 
Eastern leaders  upon  world  political  and  economic  processes  will  amplify  by  creation  of  Islamic  model  of 
social and economic development of which the weakness and backwardness are characteristic at the present 
stage. They are expressed in idealization of Islamic economic methods, discrepancy of religious postulates, a 
fragmentariness  and  absence  of  integrity  of  all-economic  concepts,  and  at  times  in  open  opposition  to  the 
western values as well [5, p. 28]. 
In spite of the fact that the military conflicts in the Persian Gulf in 80s and 90s years of the XX century 
and  the  beginning  of  XXI  century  have  found  economic,  political  dependence  of  the  Middle  East  on  the 
West, its inability to independently solve the internal problems, the aspiration of leaders of the countries of 
the Middle East to strengthen and concretize the positions in world political arena practically doesnot raise 
any doubts. 
At the same time, since the end of the 90s of the XX century, the Middle Eastern countries leaders have 
distinctly  begun  to  realize  that  the  changes  which  have  happened  in  the  world  oil  market,  the  changes  of 
strategy  of  international  oil  companies,  transition  of  oil  and  gas  branches  to  the  category  hi-tech,  the 
aggravation  of  the  international  competition,  the  increase  of  investment  threshold,  and  in  general,  the 
increase of oil factor in the conditions of strengthening the internationalization of various branches of world 
economy do necessary carrying out reforms on liberalizations of national economy, the participation of their 
countries in international investment processes, and in the near future, and in fight for attraction of a bigger 
share of these investments into the national economy by and large [5, p. 33]. 
The development of oil fields of the countries of the Middle East by the western companies belongs to the 
first third of the XX century. For many years the leading positions were taken here by the oil corporations 
known as «seven sisters», five of whom were American: «Exxon», «Standard oil of California», «Gulf oil», 
«Texaco»,  «Mobil»,  one  -  Anglo-Dutch  («Royal  Dutch  Shell»),  one  English  («British  Petroleum»)  which 
exercised actually total control over oil streams of the region. Introduction in the international oil business 
has meant for American corporations, first of all, distribution of intra-American competitive fight for borders 
of the USA [6]. 
The situation has changed only when the OPEC has been founded. 
The members of OPEC have demanded to establish firm prices of oil which level could not be changed 
without preliminary consultations with the governments of the export countries. The second requirement of 
participants of OPEC consisted of the zone of the Persian Gulf in including a rent in operational costs of the 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №3 (50), 2016 г. 
156 
companies andto subtract income tax in 50 percent from the remained sum. It would mean the increase of a 
share of the countries – owners of oil for several percent, or for several honeycombs of millions of dollars a 
year. At last, the members of OPEC have refused to bear part of burden of trade expenses of the companies. 
The  requirements  of  OPEC,  considering  the  subsequent  succession  of  events,  were  modest  and  did  not 
leave  purely  commercial  framework.  Then  very  few  people  believed  that  the  newborn  organization  will 
survive. Too often in the past of the country of the Middle East tried to coordinate the actions, and too often 
their associations fell as a result of pressing of external forces, internal rivalry and split. The «Seven sisters», 
though have been concerned by emergence of OPEC, long time refused to recognize new reality [6]. 
Industrially  developed  states  have  combined  the  efforts  against  OPEC  and  began  to  put  systematically 
into practice complexes of actions for weakening of influence of OPEC to the world market. For short terms 
they  have  achieved  economy  of  consumption  of  oil  products  in  the  national  economy  and  have  adjusted 
service  on  ensuring  large-scale  petro  storage  in  national  borders,  and  also  in  neutral  waters,  and  even  in 
certain limits began to regulate demand for oil in the world market. It has facilitated their maneuverability in 
the field  of a ratio between  supply  and  demand  on  oil in international trade.  As  A.  Vasilyev  writes, in the 
USA during oil crisis of 1973-1974, it has limited the supply with liquid fuel of establishments, houses and 
schools, rationing of oil products and increase of taxes on them have announced plans. After World War II, it 
is for the first time having introduced rigid rationing of fuel oil. The international prices of oil, or emergence 
of  obstacles  in  a  way  of their  growth  became  the  general  result  of  all called  actions  or  satisfactory  for the 
West [4, p. 27]. 
However, the governments of the western countries have continued to disturb viability of OPEC against 
various  factors  of  the  world  oil  market  unstable  and  subject  to  negative  influence.  Therefore  in  the  last 
quarter  of  the  XX  century  strengthening  of  interest  of  the  West  as  in  preservation  of  the  control  over 
functioning of all world oil market, and first of all in prices of oil, and in activization of the activity directly 
in regions of the main oil fields of the globe is observed. 
At the beginning of 1974, Washington has put forward the plan of gradual overcoming of energy crisis. 
The head of American administration has suggested the creating the organization of the countries - importers 
of  oil, some  kind  of  «anti-OPEC»  -  the  International Energy  Agency  to  which has  been  intended the  fight 
tool  role  against  OPEC  member  countries.  At  the  Paris  conference  of  1975  which  has  taken  place  at  the 
beginning of February, the participants of agency have set the object to reduce the import by 10 percent, or 
approximately by 100 million tons per year, to accelerate development of other energy sources and to beat 
down  the  prices  of  liquid  fuel.  However,  the  organizers  of  conference  have  considered  that  such  policy 
conceals  in itself serious  contradictions as cheaper oil  would  make  unprofitable  many  types  of  energy  and 
senseless huge capital investments. 
A  supposed  way  was  having  forced  members  of  OPEC  to  reduce  the  prices  of  the  raw  materials,  to 
support these prices at the high level in the import countries by means of the corresponding tariffs [6]. 
The main political task of the countries of the West, and the USA in particular, in a zone of the Persian 
Gulf  since  the  end  of  the  70s  of  the  XX  century,  it  has  consisted  in  preservation  and  consolidation  of  the 
political, economic and social positions acquired in the past in system of influence on foreign policy of the 
countries of the Middle East region.  
First of all, the West has tried not to allow: 
1) Penetrations and expansions of pro-communistic ideology and influence of the former USSR;  
2) Strengthening of initiative and influence of the social and radical modes which are already created by 
then (Iran, Iraq, Afghanistan);  
3) Losses of the dominant positions in the sphere of acquisition of oil of the Persian Gulf;  
4)  Emergence  of  new  national  social  shocks  which,  as  a  rule,  leads  the  societies  captured  by  them  to 
confrontation with interests of the USA and their allies in this region [7, p. 48]. 
At a boundary of the 80-90s after falling of ruling regime in Afghanistan and the end of the Iran-Iraqi war 
–  in  the  Gulf,  it  has  begun  to  be  entered  into  the  first  option  of  the  western  strategy  the  corresponding 
amendments. After military capture by Iraq of Kuwait and formation of hostile opposition between Iraq and 
the Middle Eastern countries was designated its second option which works till present. So, Iran, owing to 
the Islamic radicalism, especially in the attitude towards the USA and Israel, and also great opportunities for 
impact on a political situation in the Gulf, continued to be considered by Washington as the state, dangerous 
to its interests. One more enemy of the USA has been declared Iraq upon which at first has fallen the military 
action  of  punishment  «Operation  Desert  Storm»,  and  also  total  economic,  transport  and  political  blockade 
from the world community, and then has been carried out the open armed invasion, overthrown S. Hussein’s 

Абай атындағы  аз ПУ-ні  Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №3 (50), 2016 ж. 
157 
government,  therefore  the  country  has  turned  into  the  base  of  the  international  terrorism  with  not  clear 
political prospect [7, p. 50]. 
Thus,  it  is  possible  to  note  that  practically  from  the  very  beginning  of  manifestation  of  oil  factor  in 
international  relations  have  changed  the  bases  of  formation  of  foreign  policy  of  the  interested  states.  The 
governments  and  the  largest  oil  companies  began  to  act  as  the  main  characters.  At  the  same  time,  the  oil 
companies were initiators of the majority of foreign policy steps on international scene. Besides, in the past 
the largest oil companies were quite often ready to represent the state in oil-extracting regions. Besides, they 
had  the  permanent  missions  which  in  a  number  of  parameters  were  more  influential  than  official  national 
diplomatic missions of the countries in the respective regions. 
 
1 Лосев С.А. Тысовский Ю.К. Ближневосточный кризис: нефть и политика. -М.,1980. 
2 Fukuyama F. The End of History and the Last Man. Free Press, 1992. 
3  Разумнова  Л.  Л.  Роль  нефтяного  фактора  в  экономике  арабских  государств  в  условиях  интернациа-
лизации хозяйственной жизни (1986-1996). - М., 1998. 
4 Васильев А. М. Персидский залив в эпицентре бури.- М., 1983. 
5 Георгиев А. Г. Озолинг В. В. Нефтяные монархии Аравии. - М., 1984. 
6 OPEC and the «Seven Sisters» - available at:https://herstelderepubliek.files.wordpress.com. 
7  Ивашов  Л.Г.  Что  стоит  за  планами  войны  США  против  Ирака  //  Журнал  теории  и  практики 
Евразийства, 2003. - № 22. 
 
 
Түйіндеме 
Əлемдік саяси аренадағы Таяу Шығыс акторларының ұстанымдарын нығайтудың мұнай 
факторының рөлі 
Мукан С.– Доктор PhD, Абылай хан атындағы  аза< халы<аралы< <атынастар жəне ?лем 
тілдері университетіні  доценті 
Раев Д. – филасофия ғылымдарыны  докторы, Абылай хан атындағы  аза< халы<аралы< <атынастар жəне 
əлем тілдері университетіні  профессоры 
Токмурзаева А. – Абылай хан атындағы  аза< халы<аралы< <атынастар жəне əлем тілдері университетіні  
PhD докторанты 
Таяу  Шығыстағы  ең  бай  мұнай  қордың  пайда  болуының  нəтижесінде  ХХ  ғасырдың  екінші  жартысында 
əлемдік  экономикада  ислам  экономикалық  жүйенің  қарқынды  жəне  жігерлі  қатысуынан  туындаған  негізгі 
себептерінің бірі болғаны белгілі. Осы үдерістің тереңдетіп дамуы  қазіргі  уақытқа дейін пайда болып  келгені 
халықаралық  қауымдастықты  алаңдатуда.  Осы  кезеңде,  ол  жалпы  жəне  тұтас  алғанда  батыс  мұнай  монопо-
лиялар Таяу Шығыс өңір іелдерінің мұнай ке орны нөнеркəсіптік игерілуі басталды. 
Мұнайдың əлемдік бағасының реттелуі, жалпы жəне тұтастай алғанда, бағалау, айырбас бағамдарының жəне 
инвестициялық алмасу тұрғысынан ел осал мұнай өндіруінен құралады. 
Түйін сөздер:Қазақстанның сыртқы саясаты, энергетикалық саясат, ОПЕК, ТаяуШығыс, мұнайфакторы. 
 
Резюме 
Роль нефтяного фактора в укреплении позиции Ближневосточных акторов в мировой  
политической арене 
Мукан С. – Доктор PhD, доцент КазУМО иМЯ им. Абылайхана 
Раев Д. – доктор философских наук, профессор КазУМО иМЯ им. Абылайхана 
Токмурзаева А. – Докторант PhD КазУМО иМЯ им. Абылайхана 
Существование самых богатых запасов нефти в Ближневосточном регионе стало главной причиной, которая 
вызвала быстрое и бурное участие исламских экономических систем в мировой экономике во второй половине 
XX веков. Углубление и развитие этого процесса произошли в течение всего этого периода по настоящее время. 
В  этот  период  было  начато  промышленное  развитие  нефтяных  месторождений  в  странах  Ближневосточного 
региона с западными нефтяными монополиями, в общем, и в целом. 
Регулирование международной цены на нефть делает страну производства нефти уязвимым с точки зрения 
их курса обмена валюты и инвестиций, оценивающих, в общем и в целом. 
Ключевые слова: внешняя политика, энергетическая политика, ОПЕК, Ближний Восток, нефтяной фактор. 
 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №3 (50), 2016 г. 
158 
УДК 314.122.7 
 
ВОСПИТАНИЕ СОЦИОКУЛЬТУРНЫХ ТРАДИЦИЙ В ФОРМИРОВАНИИ ДУХОВНОЙ 
КУЛЬТУРЫ И ТОЛЕРАНТНОСТИ 
 
Сарсенгалиев Ф.С – ЗКИТУ, факультет языков и менеджмента магистр истории. Республика 
Казахстан, Уральск. E-mail: farxat.kz@mail.ru 
В  данной  статье  рассматривается  вопрос  о  религиозных  и  псевдорелигиозных  течениях  на  территории 
Казахстана, о призыве президента Республики Казахстан к сплочению перед лицом международного тероризма, 
говорится  и  о  географическом  анализе  подверженности  влиянию  деструктивных  религиозных  течений  в 
регионах,  а  также  о  работе  по  профилактике  религиозного  экстремизма  через  пропаганду  межконфессио-
нального  согласия  и  толерантности,  работа  по  сохранению  и  развитию  духовной  культуры  и  традиций 
казахстанского народа, продвижение в общественное сознание принципов светскости государства и общества, 
повышение  религиозной  и  правовой  грамотности  населения,  раскрытие  сущности  и  пагубности  радикальных 
религиозных идеологий. 
Каждое  государство  совместно  с  самими  религиозными  объединениями,  должно  разъяснять  гражданам 
разницу между истинными религиозными учениями и деструктивной псевдорелигиозной идеологией. Над этим 
Агентства РК по делам религии, совместно с крупнейшими религиозными объединениями, Ассамблеей народа 
Казахстана  и работает. На это направлена и инициатива Главы государства Н.А.Назарбаева по проведению в 
Астане съездов лидеров мировых и традиционных религий. 
Ведется  работа  по  профилактике  религиозного  экстремизма  через  пропаганду  межконфессионального 
согласия  и  толерантности,  работа  по  сохранению  и  развитию  духовной  культуры  и  традиций  казахстанского 
народа,  продвижение  в  общественное  сознание  принципов  светскости  государства  и  общества,  повышение 
религиозной и правовой грамотности населения, раскрытие сущности и пагубности радикальных религиозных 
идеологий. 
Планируется совершенствовать и внедрять новые формы и методы профилактики религиозного экстремизма 
и  терроризма  с  усилением  роли  общественных  институтов:  неправительственных  организаций;  Ассамблеи 
народа  Казахстана;  творческой  и  научной  интеллигенции,  а  также  лидеров  общественного  мнения,  будет 
усилена  адресность  профилактической  работы  среди  целевых  групп  и  систематизирована  работа  информа-
ционно-пропагандистских групп, действующих во всех регионах. 
Вся  эта  работа  будет  осуществляться  совместно  с  крупнейшими  традиционными  религиозными  объедине-
ниями страны, и, соответственно, она ни в коем случае не будет представлять собой борьбу с религией. 
Ключевые  слова:  общественные  организации,  деструктивная  деятельность,  профилактика  религиозного 
экстремизма, межконфессиональное согласие.  
 
В Послании Президента Нурсултана Назарбаева «Стратегия «Казахстан-2050» - новый политичес-
кий курс состоявшегося государства» уделено особое внимание религиозной ситуации в Казахстане. 
«Мы должны формировать религиозное сознание, соответствующее традициям и культурным нор-
мам страны. Мы должны брать лучшие модели поведения. Стратегия, которую я объявляю, готовит 
наш народ жить в XXI веке, а не в средневековье», - сказал Президент. 
В  частности,  Глава  государства  отметил,  что  сегодня  остро  стоит  вопрос  нетрадиционных  для 
нашего народа религиозных и псевдорелигиозных течений. Проблематичным в этом смысле является 
то, что деструктивному влиянию таких течений подвержены, преимущественно, наши молодые граж-
дане. В Послании также подчеркивается, что мы не должны идти на поводу у различных социокуль-
турных  традиций,  а  должны  формировать  сознание,  в  том  числе  религиозное,  соответствующее 
нашим  традициям  и  культурным  нормам  страны.  Эти  установки  крайне  актуальны  в  сложившейся 
ситуации.   
В  конце  сентября  2015  года  на  Международном  саммите  по  противодействию  экстремизму  и 
терроризму в рамках Генеральной Ассамблеи ООН в Нью-Йорке Президент Нурсултан Назарбаев в 
своем  выступлении  подчеркнул, что  насильственный  экстремизм  стал  одной  из  самых  серьезных 
угроз миру и безопасности, который на данной момент увеличивает масштаб международного терро-
ризма. С высокой трибуны Президент Казахстана призвал лидеров мировых держав и международ-
ные  организации  единым  фронтом  принять  серьезные  меры  по  противодействию  международному 
терроризму.  Приходится  констатировать,  что  подпиткой  и  одновременно  разменной  монетой  для 
террористических организаций становятся в первую очередь молодые люди, только познающие азы 
религии  и  не  имеющие  необходимого жизненного  опыта.  Именно они,  обманутые  пропагандой  так 
называемого  «чистого  ислама»,  становятся  жертвами  их  идеологии.  Соответственно,  данный  проб-

Абай атындағы  аз ПУ-ні  Хабаршысы, «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, №3 (50), 2016 ж. 
159 
лемный ряд ставит перед мировым сообществом в целом и отдельными государствами в частности 
задачу  выработки  эффективных  механизмов,  направленных  на  выявление  и  устранение  причин  и 
условий  религиозного  экстремизма  и  терроризма как  внутри  своих  стран,  так  и  на  международном 
уровне. 
Нам  хотелось  бы  сказать,  что  анализ  религиозной  ситуации  в  республике  свидетельствует  о 
сохранении  ряда  негативных  тенденций  в  этой  сфере.  Прежде  всего,  это  радикализация  взглядов  у 
некоторой  части  населения  в  результате  деструктивной  деятельности  идеологов  платформенных 
подходов к религии, а также религиозно-экстремистских групп и организаций. Такая радикализация 
чревата  проявлениями  религиозного  экстремизма и  даже  терроризма.  Нас беспокоит  также  продол-
жающийся процесс прозелитизма, то есть стремления обратить всех в свою веру, вследствие целена-
правленной миссионерской деятельности со стороны деструктивных, в том числе некоторых нетради-
ционных, но легально действующих религиозных объединений. 
В  отношении  крайнего  проявления  деструктивной  деятельности,  какими  следует  считать  рели-
гиозный экстремизм и терроризм, как известно, Глава государства, обращая внимание на актуальные 
вопросы развития общественных отношений в религиозной сфере, дал поручение разработать Госу-
дарственную программу по борьбе с религиозным экстремизмом и терроризмом на 2013 - 2017 годы. 
В  сентябре  2013  года  Президент  своим  Указом  утвердил  ее.  Цель  Госпрограммы  -  обеспечение 
безопасности человека, общества и государства посредством предупреждения проявлений религиоз-
ного экстремизма и предотвращения угроз терроризма. 
Если говорить о деструктивных религиозных течениях, то в исламской среде, например, следует 
отметить  деятельность  членов  запрещенной  в  текущем  году  организации  «Таблиги  Джамагат»,  а 
также  последователей  платформенных  идей,  основанных  на  различных  толкованиях  салафизма  в 
лице такфиризма, джихадизма и мадхализма. 
Сейчас,  выделить  какой-либо  регион,  наиболее  подверженный  влиянию  чуждых  религиозных 
течений,  весьма  не  просто.  Хотя  отдельные  эксперты,  говоря  о  деструктивных  проявлениях  среди 
мусульманской  части  населения,  чаще  называют  западные  регионы  -  Атыраускую,  Актюбинскую, 
Западно-Казахстанскую  области,  -  в  условиях  глобализации  процессов  общественных  отношений  и 
усиления  влияния  глобальных  информационных  систем,  мы,  полагаем,  что  такая  региональная 
характеристика весьма приблизительна и условна. 
Наиболее подверженным влиянию деструктивных религиозных течений слоем общества, как уже 
упоминалась  выше,  является  молодежь.  И  это  объективно  -  с  учетом  возрастных  особенностей, 
связанных  с  несформированностью  устойчивых  духовно-нравственных,  личностных  качеств  моло-
дых людей. Кроме того, у нашей молодежи самый низкий уровень религиозной грамотности и, в то 
же время, самый высокий уровень социальных ожиданий. В этой связи, государственная политика в 
сфере  профилактики  религиозного  экстремизма  в  обществе  представляет  собой  целый  комплекс 
взаимосвязанных  мер,  как  информационно-разъяснительного  и  просветительского  характера,  так  и 
социально-реабилитационного. 

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: