ӘӨЖ: 371.13  А.Б. Бакраденова

16 
 
ӘӨЖ: 371.13 
А.Б. Бакраденова 
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты 
Қазақстан, Павлодар қаласы 
 
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАР ТІЛІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ – 
 ҚОЛДАНБАЛЫ, ҒЫЛЫМИ ІЗДЕНІСТІ ПӘН 
 
Балалардың 
тілін 
дамыту 
мен 
ана 
тіліне 
оқытуүдерістерінде 
олардың 
айналасындағылармен  тілдік  қатынасқа  түсе  білуіне  қажетті  ауызекі  сөйлеу  тілі  және  өз 
халқының әдеби тілін түсіне білуі қалыптастырылады. Қазақ халқында «сөз қасиеті қонады» 
деген дарынды балаларға қатысты сөз бар. «Сөйлей-сөйлей шешен боларсың»деген нақылды 
сөйлетудің  әдісін  табуға  қатысты  шыққан  деуге  болады.  Дей  тұрсақ  та,  үлкендер  тарапынан 
арнайы  бақылау  және  арнайы  үйрету-оқыту  ұйымдастырылмаған  жағдайда  бала  тілінде 
лексикалық, практикалық ауытқулар мектепке дейін де орын алатыны сөзсіз.  
Тіл  дамыту  әдістемесі  пәні  тіл  дамытудың  құралдары  мен  әдіс-тәсілдерін  ұсынып,  оларды 
балабақшалардың  іс-тәжірибесіне  енгізуді,  тиімді  қолдануды  көздейді.  Қолданбалы  пән  ретінде  тіл 
дамыту әдістемесі ұсынатын лингводидактикалық, әдістемелік тұжырымдар мен нұсқаулар мектепке 
дейінгі мемлекеттік ұйымдардағы озық іс-тәжірибелерді негіз ете, үлкендер мен балалардың табиғи 
тілдік  қатысымын  зерттей  отырып  жазылған.  Сондықтан  болашақ  тәрбиеші  бала  тілін  дамыту 
әрекетін,  арнайы  оқыту  үдерісін  дұрыс  ұйымдастыру  үшін  әдістеменің  ғылыми  методологиялық 
негіздерін  жақсы  білуі  керек.  О.С.  Ушакова  ана  тілінің  өзіне  тән  құрылымдық  жақтарын  әрі  жеке-
жеке  білім  ретінде  қарастырып,  дамытуды  өзекті  деп  есептеді  [2].  Әрбір  ана  тілінің  өзіне  тән 
құрылымдық жақтары болатынын есептесек, қазақ тілінің бірінші және екінші тіл ретіндедамытылуы 
өзекті  болып  отыр.  Кеңестік  замандағы  лабароторияларда  жүргізілген  арнайы  зерттеулер  негізінде 
әдіскер  ғалымдар  мектеп  жасына  дейінгілердің  тілін  дамыту  міндеттерін,  олардың  мазмұны  мен 
құрылымдық элементтерін қалай бергенін төмендегі кестеден көруге болады [1]. 
 
 
Міндеттер 
Білім мазмұны 
Тілдік 
бірлік 
Қатысым 
формасы 
1 
2 
3 
4 
5 
1 
Сөздік 
қорды 
дамыту 
Сөздің мағыналық жағын үйрету арқылы 
баланы  сөзді  дұрыс  таңдай  білуге, 
орынды қолдануға үйрету 
Сөз 
 
2 
Тілдің 
дыбыстық 
мәдениетіне 
тәрбиелеу 
Дауыс қарқыны, күші, дикция, әуезділігі 
және  сөйлеу  мәнері  сияқты  мәдени 
сипаттарға машықтандыру жұмысы 
Дыбыс 
сөз, 
сөйлем 
 
3 
Тілдің 
дұрыс  
грамматикалық 
құрылымын 
қалыптастыру 
Әр 
сөйлем 
мүшелерінің 
сөзжасау 
меңгерту,  сөз  тіркестері,  жай  және 
жайылма 
сөйлем 
синтаксисінің 
формаларына жаттығу 
Туынды сөз, 
сөз тіркесі, 
сөйлем 
арқылы 
 
4 
Байланыстырып 
сөйлеуді: 
диалог, 
монологты дамыту 
Сөз 
байланыстарының 
(сөздер, 
сөйлемдер) құралдарын қолдануға, ойды 
жеткізе  алу,  сипаттама,  мазмұндама, 
суреттеме әңгіме құруға үйрету 
Микро 
мәтін, 
мәтін 
 
 
Кестеде  көрсетіліп  тұрғандай,  психолингвист  зерттеуші  Ф.А.  Сохин,  әр  міндетке  қатысты 
жұмыстар  ана  тілінің  басты  міндетіне,  баланың    байланыстырып  сөйлеу  тіліне,  келіп  тоғысатынын 
айтқан.  Ғалымның  басқаруымен  болған  зерттеулер  кейінірек  тіл  міндеттерін  үш  ғылыми  бағытта 
алып қарастырады. Олар: 
1.
 
Құрылымдық 
(тілдің 
түрлі 
құрылымдық-фонетикалық, 
лексикалық, 
грамматикалық деңгейлері); 
2.
 
Қызметтік-коммуникативтік 
(қарым-қатынастық 
қызметіне 
қарай 
тілдік 
дағдыларды қалыптастыру, байланыстырып сөйлеу (диалогті және монологті тіл) 
3.
 
Когнитивті-танымдық  (қарапайым  тілдік  құбылыстарды  және  сөйлеу  тілін  түсініп 
қабылдау).  

17 
 
Алғашқы  екі  ғылыми  зерттеу  бағытында  тіл  дамытудың  бес  міндеті  көзделсе,  үшінші 
когнитивті-танымдық  бағытта  екі  міндет  -  мектеп  жасына  дейінгілерді  көркем  шығармамен 
таныстыру және сауат ашуға үйрету міндеттері қойылады. 
Ал  қазіргі  мектептердің  жаңғырған  бағдарламаларына  сай  соңғы  екі  міндеттің  жүзеге 
асырылу жүйесіне интербелсенді ұрпақ тәрбиесіне орай жаңалықтар енгізілуі керек болып тұр. 
Бала  тілінің  біртіндеп  қалыптасу  (алдымен  былдырлауы,  кейіннен  жеке  заттарды  көрсете 
отырып,  оларды  атай  бастауы,  дыбыстарды  біртіндеп  таза  дыбыстауы)  сатыларында  да  белсенділік 
байқалады.  Осы  табиғи  үдерісті  ескере  отырып,  ана  тілінде  таза  да  түсінікті  сөйлеуі  үлкендердің 
басқаруынсыз болмайтынына көз жеткізуге болады. Балабақша тәрбиешісі міндетті түрде балаларды 
ана  тілінде  өзара  еркін  әңгімелесе  білуге,  өзіне  қарата  айтылған  сөзді  түсіне  білуге,  өзгелермен 
сөйлесе алуға, қойылған сұраққа жауап беруге, өзі сұрақ қоя алуға, қарым-қатынас жағдаятына қарай 
тіл құралдарын дұрыс қолдана алуға үйретуі керек. Ф.А. Сохинбаланың тіл (язык) пен сөйлеу тілінің 
(речь)  құрылысын  қарапайым  түрде  түсіне  бастауын  қалыптастыру  оны  мектепке  дайындауға 
мүмкіндік  тудыратынын,  тілдік  шындықты  түсіне  бастау  (лингвистикалық  даму)  бала  үшін  нақты 
біліммен  қарулану,  ақыл-ойының  толысу  кезеңі  болып  саналатынын  және  ана  тілін  әрі  қарай 
мектепте жүйелі түрде меңгеруде шешуші рөл атқаратынын ескертті [3]. 
Ана  тілін  тану  баланы  мектепке  даярлау  тобында  ғана  қажет  емес,  оның  дыбыстық 
құрылысын  тани  бастау  оған  дейін  басталатынын  да  Ф.А.  Сохин  және  оның  шәкірттері  дәлелдеп 
берген. Сәбилер тобынан бастап дыбыстарды дұрыс айтуға үйретуде, балалардың дыбысты анық ести 
білуін қалыптастыруда олар сөздерді жақсылап тыңдауға, олардағы қайталанып келетін дыбыстарды 
тапқызуға тапсырмалар беріледі. Сөз ішінде белгілі бір дыбыстың орналасуын немесе ол дыбыстан 
тағы  қандай  сөз  құруға  болатыны  сұралады.  Сөздік  қорды  байытуға  арнап  жүргізілетін  жұмыста 
сөздердің  антонимі  (қарама-қарсы  сөздер),  синонимдер  (мағыналары  ұқсас  сөздер)  құратылады. 
Көркем  мәтіндерден  анықтауыштар  және  салыстырмалы  сөздер  тапқызылады.  Ең  маңыздысы 
баланың  «сөз»  және  дыбыс»  деген  терминдерді  ұғынуы  мектепалды  топтарда  тереңдетіледі:  сөзбен 
дыбысты  ажырата  алған  балалар  оларды  тілдің  бірліктері  ретінде  талдай  бастайды.  Мектепке 
даярлық  тобында  бала  сөз  бен  дыбысты  мәтін  ішінде  кейде  түрліше  естілетінін,  тілдік  нормада 
жазылатынын ажырата алатын болады.  
Отандық  әдістемеде  тілдегі  құбылыстарды  білдіретін  және  сөйлеу  тілін  дамытатын  ерекше 
міндет  –  балаларды  көркем  шығармамен  таныстыруға  жиі  назар  аудару  байқалады  [5].  Кейінгі 
кезеңде ғалымдар бұл міндетті барлық тіл міндеттерін басқаратын құрал ретінде де қарастырып жүр. 
Тіл  міндеттері  жас  ерекшеліктеріне  байланысты  тілдік  дағдылар  мен  бала  тілінің 
құзыреттіліктері  талданған  мемлекеттік  бағдарламада  жүйеленген.  Қолданыстағы  «Балбөбек»  және 
қазіргі  ҚР  Білім  және  ғылым  министрлігі  бекіткен  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беруде 
«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту» бойынша бекітілген 
«Алғашқы қадам» (1-3 жас)
, 
«Зерек бала» 
(3-5  жас)
, «Біз мектепке барамыз» (5-7 жас) бағдарламаларында тіл міндеттерінің жүзеге асырылуы 
анық  байқалады.  Бірақ  әрқайсысы  бағдарламаның  салаларының  түріне  және  мазмұнына  қарата 
жүйеленген. Тіл дамыту жұмысы бір ғана тілдік бағытта емес, балаға берілетін қай түрінде болмасын 
(эстетикалық,  адамгершілік,  имандылық  т.б.),  қай  формада  болмасын  (ойын,  серуен,  қолөнермен 
айналысу: сурет, жапсыру, мүсіндеу т.б.) оқу іс-әрекетін ұйымдастыру барысында жүзеге асырылады. 
Сондықтан, тәрбиеші бағдарлама бойынша қойылған тіл міндеттерін сала бойынша өткізілетін оқыту 
құралына қарай шақтай алады. Ең негізгісі тіл міндеттері әр топ баласының білімін арттыратындай 
ғылыми  негізде  дәлелденген,  мазмұны  толыққанды,  міндеттері  байланыстырып  сөйлеу  тілін 
жетілдіретіндей болуы керек.  
Балабақшада оқу іс-әрекетін ұйымдастыру үдерісінде дидактикалық ұстанымдармен қатар тіл 
дамытудың  әдістемелік  ұстанымдары  сақталуы  қажет.  Олар  арқылы  балаларға  тілдік  тәрбие  беру 
міндеттеріне байланысты оқыту мазмұны және әдіс-тәсілдері айқындалады. Әдістемелік ұстанымның 
әрбірі  тәрбиеші-педагогтің  оқу  іс-әрекеттерін  ұйымдастыруға  тиімді  оқу  құралдарын  таңдауда 
қолданылатын ереже-ұстанымдарды көрсетеді [3, 4]. Оны төмендегі кестеден байқауға болады.  
 
 
 

18 
 
Тіл дамытудың әдістемелік ұстанымдары 
 
Ұстаным атауы 
Мазмұны 
Ой-тұжырымдар 
1 
2 
3 
1.  Балалардың  сөйлеу 
тілін айтылым мен түсіну 
(қабылдау) 
үдерісінде 
қалыптастыру  
Айтылым  мен  түсіну  сөйлеудің 
екі  жағы:  сөйлесушілерден  сол 
тілдік жүйені білуін талап етеді. 
Бір  нәрсе  туралы  сұрағанда  екі 
адам да сол құбылыс-жағдаятты 
қажетті формада түсінуі керек  
П.П.  Блонский:  «Тыңдалым  өте 
маңызды,  өйткені  тыңдай  отыра 
бізсөйлесушімізбен 
бірге 
сөйлесеміз»; 
А.А. 
Леонтьев: 
«Сөйленімге 
қарсы 
қойылған 
тыңдалым 
туралы 
ой-тұжырым 
түбірінен қате тұжырым» 
2.  Ана  тілінің  барлық 
жақтарын 
(фонетика, 
лексика, 
грамматика) 
өзара байланыста 
үйрету  
Тілдегі 
сөздік 
қор 
грамматикасыз  жанды  сөзге 
айнала 
алмайды, 
яки 
коммуникативтік 
қызмет атқармайды. 
А.Г. 
Тамбовцева 
«Тілдің 
грамматикасы 
арнайы 
ұйымдастырған 
әрекетте 
айналасынлағылармен 
қатынаста дамиды». 
3.  Тілдік  әрекетке  түсіру 
немесе  белсенді  сөйлеуді 
қамтамасыз ету  
Баланың аузынан шыққан әрбір 
былдыр  сөйлеу  емес.  Сөйлеу 
белсенділігі: 
- 
сөйлеуге 
қажеттілік 
туындағанда;-  сөйлеу  мақсаты 
айқын  болғанда  (неге  солай 
деуім керек); 
- Айтар ойы анық болса. 
Алексеева М.М. 
«...сабақта 
белсенді 
сөйлеуін 
қамтамасыз  ету  үшін  қолайлы 
жағдаятта  екеуара,  көрнекілік  пен 
ойынлы 
пайдалану; 
түрлі 
тапсырмалар  беру,  өз  тарапынан 
жаңа әдістер қолданылу керек.» 
 
Л.П.  Федоренко,  Э.П.  Короткова,  В.И.  Яшиналар  т.б.  ұсынған  тілден  тыс,  бірақ  бала  тілін 
дамытуда өте маңызды осы ұстанымдар негізінде бала тілінің дыбыстық жағын қалыптастыру, сөздік 
жұмысын жүргізу, грамматикалық құрылым мен байланыстырып сөйлеуге үйрету жүзеге асырылады 
[4]. Тілдік әрекеттен тыс ұстанымдар былайша жіктеледі: 
 
1 
2 
3 
Балалардың 
сенсорлы, 
ақыл-ойы 
мен 
тілдік 
дамуында  өзара  тығыз 
байланыс болу ұстанымы 
Сөйлеу  қоршаған  орта  туралы 
ойлаудың  негізін  құрайтын 
сенсорлы  түсініктерге  сүйенеді 
де,  оймен  қатар  дамиды.  Тіл 
дамыту 
жұмыстары 
ішкі 
сенсорлы  даму  мен  ақыл-ой 
жетілісімен  байланысты.  Бала 
тілдік  материалды  меңгертуде 
тиісті 
көрнекілік 
негізінде 
ойландыру  жағдаятын  тудыру 
тиімді деп танылады. 
«Балалардың  сөйлеу  тілі  мен  ой-
санасын  қоршаған  орта  туралы 
көзқарастар 
мен 
түсініктерге, 
мазмұнды  ой  байлығына  толтыру 
арқылы 
жетілдірілуі 
керек»                   
Ф.А. Сохин. 
2.  Бала  тілін  дамытуға 
коммуникативтік-
әрекеттестік 
қырынан 
келу ұстанымы 
Тіл  –  қарым-қатынас  және 
таным  құралы.  Баланы  ана 
тіліне  үйрету  үдерісінде  тіл 
түрлі әрекетте практика жүзінде 
дамытылуы  міндет,  яғни  тілдік 
материал,  барлық  нұсқаулар  әр 
баланы  сөйлеуге,  қатысымдық 
дағдыларға ықпал етуі тиіс. 
«Диалогтік  сөйлеу  тілі  арқылы 
қарым-қатынас 
тілінің 
жоғары 
формасы  болып  табылатын  тіл  – 
монолог.  Монолог  диалог  негізінде 
болдады  
(Ф.А. Сохин). 
3. 
Тілдік 
әрекет 
себептерін 
(мотивация) 
ұлғайтатын ұстаным 
Сөйлеуге 
мәжбүрлейтін 
себептер 
болмай, 
сөйленім 
сапалы  болмайды.  Күнделікті 
қарым-қатынастағы 
мотивтер 
баланың 
ой-пікір 
білдіруі 
кезінде,  белсенді  әрекеттері 
үстінде,  оны  әлдекім  бауырына 
Л.С.  Выготский:  «Сөйленім  кезінде 
«менің не айтқым келеді?» деген ой 
мотиві  педагог  тапсырмасына  орай 
тілдік  сезімнен  пайда  болады,  бала 
айдалаға  қарап  сөйлемейді»  (В.И. 
Яшина) 

19 
 
тартып  қолдағанда  сөйлеуге 
деген 
табиғи 
қажеттілігі 
барысында анықталады 
4.  Тілдік  сезімді  дамыту 
(тілді сезіну) ұстанымы 
«Тілді 
сезіну» 
деп 
тіл 
заңдылықтарын 
білмей-ақ 
болатын  қабылдауды  айтады. 
Бірнеше  рет  қайталау  арқылы 
және  оларды  өз  сөздерінде  жиі 
қолдану 
бала 
санасында 
«осылай  сөйлеу  керек»  деген 
ұғымды тудырады. 
Д.Б.  Эльконин:  баланы  дыбыстық 
құрылымды 
стихиялы 
түрде 
бағдарлауы  кезінде  қолдау  керек. 
Өйтпесе,  ол  қызмет  жойылып, 
дамымай қалады. 
5.  Тілдік  құбылыстарды 
қарапайым  түрде  саналы 
қабылдауды 
қалыптастыратын 
ұстаным 
Тиісті  заңдылықтырды  бала 
кейін 
ұғынады, 
үйренген 
формаларды  жаңадан  сөздеріне 
салып, 
біртіндеп 
қолдана 
бастайды. Тілге оқытуда негізгі 
міндет 
қарым-қатыс 
дағдыларына  үйрету  көзделеді, 
кез  келген  қатынаста  жаңа 
айтылымдар 
кездеседі, 
сондықтан 
 
тілге 
үйрету 
негізіне  тілдік  қорытындылар, 
ойдан 
шығармашылықпен 
сөйлеу қабілеттері тән. Үздіксіз 
қайталаулар  мен  жекелеген 
тұлғалардың 
сан 
жағынан 
артуы 
оларды 
меңгертудің 
жолы емес. Зерттеушілер тілдік 
құбылыстар 
баланың 
өз 
бетінше  тануы  арқылы  жүруі 
керек дегенге тоқталады.  
А.А.  Леонтьев:  «Материал  аралас 
жүретін  тәсілдермен  қабылданады. 
Олар:  
1. еріксіз-жаттанды қабылдау; 
2.  бөлшектеп:  зат  атауы,  сындық, 
сапалық,  т.б.  белгілерін  ретсіз 
қабылдау; 
3.  ойланып,  еске  сақтап  санамен 
қабылдау. 
Мектепке  дейін  тілтікелей  (еріксіз) 
қабылданады,  содан  кейін  бөліктері 
таныла 
бастайды. 
Саналы 
қабылдануы 
баланың 
сөйлеу 
дағдысының 
қалыптасуынан 
байқалады 
 
Қазіргі  көптілділікке  оқыту  үдерісінде  әрбір  тілді  үйретуші  педагог  тәжірибеден  алынған, 
ғылыми  көзқарастарменшегеленіп,  қолданысқа  ұсынылған  бала  тілін  дамыту  міндеттерін,  бала 
психологиясына негізделген тіл заңдылықтарын ескергені жөн деп білеміз. Ғылыми негізді осындай 
әдістемелік  пән  алдында  баланың  жас  ерекшеліктеріне  қарай  ұйымдастырылатын  оқу-іс  әрекеттері 
интегративті  оқыту  технологиясына  салынуда.  Бұл  сурет,  жапсыру,  музыка  өнеріне  баулу  т.б. 
әрекеттерді  тілге,  баланың  қажеттітілде  сөйлеуіне  сүйене,  танымына  бағыттай  ұйымдастыру  деген 
сөз.  Б.И.  Яшинаның  оқулығында  [4]  «Сабақта  табиғи  ерікті  қарым-қатынас,  диалогтісөйлеу  тілі 
жойылады: педагог сұрайды, жауап алады, ертегіні  қайталатады, бірақ балада сол әрекеттерге баруға 
қажеттілік бар ма, белгісіз болып қалады» деген тұжырымы бүгінгі таңда баланың ана тілін дамыту 
әдістемесі  пәні  алдында  көптеген  ойландыратын  сұрақтар  туындатып  отыр.  Бұдан  шығатын  жол–
тәжірибелі  маманның  бала  тілін  дамыту  әдістемесін  ғылыми  тұрғыда  толыққанды 
меңгеруі,тәжірибеде өздігінен іздене отырып, тиімді технологияларды қолдануға шеберлене алуы. 
Әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Стародубова  Н.А.  Теория  и  методика  развития  речи  дошкольников.  5-басылым.  Педагогическое 
образование. - «Академия», 2006. 
2.
 
Ушакова О.С. Развитие речи дошкольников. /Ушакова О.С. – М., 2001. 
3.
 
Сохин  Ф.А.  Осознание  речевой  деятельности  детьми  дошкольного  вощраста  //  Психолого-
педагогические основы развития речи дошкольников. – М., 2002. 
4.
 
Алексеева М.М., Яшина Б.И. Методика развития  речи и обучения родному языку дошкольников. 
–  Учеб.пособие  для  студ.  высш.  и  сред,  пед.  учеб.  Заведений  –  3-е  изд.,  стереотип.  -  М.: 
Издательский центр «Академия», 2000. - 400 с.  
5.
 
Баймұратова  Б.  Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  байланыстырып  сөйлеу  тілін  дамыту.  -  А. 
«Мектеп», 1971, 1986. 
УДК: 34.01 (574) 

20 
 
М.О. Абдикаримов 
Государственного университета имени Шакарима города Семей 
Казахстан, г. Семей 
 
ФОРМИРОВАНИЕ НАЦИИ ЕДИНОГО БУДУЩЕГО НАЧИНАЕТСЯ СЕГОДНЯ 
 
За  годы  независимости  Казахстан  прошел  великий  путь.  Страна  вошла  в  50  наиболее 
конкурентоспособных  стран  мира.  Сегодня  решается  амбициозная  задача,  определенная 
программным  документом  –  «Стратегией  «Казахстан-2050»  –  войти  в  число  30  наиболее  развитых 
стран  мира.  Важнейшим условием  дальнейшего  продвижения страны  вперед  выступает  укрепление 
государства. Сильное государство нельзя создать без сильного общества. 
Сегодня,  в  преддверии  своего  двадцатипятилетия,  наша  молодая  страна  решает  многие 
угрозы и вызовы, порожденные современными тенденциями развития мирового сообщества. Одним 
из  них  является  поиск  собственной  идентичности.  Практически  повсеместно,  люди,  в  условиях 
стремительно  глобализирующегося  мира,  ищут  ответ  на  вопрос  -    «Кто  я?».  Это  очень  важный 
вопрос. Если люди не находят ответов в вертикали отношений «человек-государство», то они ищут 
их  в  горизонтальных  отношениях,  находя  идентичные  признаки  в  других  группах.  В  этом,  на  наш 
взгляд,  кроются  причины  роста  религиозного  радикализма  и  экстремизма,  бездуховности, 
безразличного отношения к судьбе своего народа и страны. 
Значимость  в  жизни  как  отдельного  человека,  так  и  социальных  групп,  процесса 
идентификации  (самоидентификации)  заключается  в  формировании  индивидуального  и 
коллективного  самосознания,  самоопределения  в  социальной  сфере.  Существует  множество 
исследований, где рассматриваются различные аспекты осознания человеком принадлежности к той 
или  иной  социальной  группе  или  общности,  усвоение  определенных  представлений  о  характерных 
чертах, системе ценностей и жизненных смыслах, регулятивных и поведенческих нормах общности 
или группы, с которыми он себя идентифицирует.  
Не останавливаясь на различных теоретических вопросах, отметим, что для нас приоритетное 
значение  приобретают  проблемы,  связанные  с  самоопределением  страны  как  государственной 
самоорганизованной  общности,  обретением  национального  единства  и  адекватной  идентичности. 
Несколько огрублено вопрос может звучать так - что значит быть казахстанцем?  
Таким  образом,  в  контексте  нашей  исследования,  важное  значение  приобретают  два  блока 
вопросов,  являющихся  ключевыми  для  построения  казахстанской  идентичности.  Во-первых, 
требуется уточнить ресурсный потенциал казахстанской идентификации. Во-вторых, исходя из места 
и  роли  системы  высшего  педагогического  образования,  определить  адекватные  ей  механизмы  и 
инструменты построения казахстанской идентичности. 
Ответ  на  первый  блок  вопросов  дал  Глава  государства  Н.А.  Назарбаев,  однозначно 
высказавшийся  в  пользу  того,  что  казахстанская  идентичность  должна  основываться  на  принципе 
гражданства.  Он  неоднократно  подчеркивал,  что  казахстанская  идентичность  должна  основываться 
не  на  национальном  принципе,  а  на  принципе  гражданства.  Ведущим  ресурсным  потенциалом 
казахстанской идентификации выступает образ своей страны, его единого народа и общего духовно-
нравственного чувства принадлежности к ним.  
Правовое  поле  формирования  гражданской  идентичности  обеспечивается  Конституцией 
Республики  Казахстан,  где  гарантируется  равенство  прав  всех  граждан  вне  зависимости  от  их 
расовой, этнической, религиозной и социальной принадлежности.  
Ответы на второй блок вопросов определены Президентом Республики Казахстан. Выступая 
на XVI съезде партии «Нұр Отан», Нурсултан Назарбаев озвучил пять институциональных реформ, 
среди  которых  особое  внимание  уделено  четвертому  вектору  развития  страны  –  созданию  нации 
единого будущего. 
Целью  реализации  четвертой  институциональной  реформы  «Нация  единого  будущего»  и 
определенных по этому направлению решений в «Плане нации – 100 конкретных шагов» выступает 
обеспечение единства нашей страны, гармоничное и мирное сосуществование представителей более 
чем ста этносов.  
В  практической  жизни  реализация  реформы  «Нация  единого  будущего»  обеспечивается 
решением по четырем приоритетным направлениям. 
Первое  направление  –  казахстанская  идентичность  будет  строиться  на  основе  принципа 
гражданства. 

21 
 
Второе  –  стержнем  общегражданских  ценностей  являются  ценности  «Мәңгілік  Ел». 
Консолидация исторических достижений станет приоритетом новой гражданской идентичности. 
Третье – триединство языков является принципиальным вопросом. 
Четвертое - вся работа будет направлена на новое поколение «Мәңгілік Ел». 
Представленные  грандиозные  задачи  требуют  в  настоящее  время  формирование  сознания 
гражданина  страны.  Ключевым  становится  общенародное  участие  в  реализации  национального 
плана. Конечно же, немалая роль отводится и высшим учебным заведениям, включая специальности, 
занимающиеся  подготовкой  будущих  учителей.  Именно  учитель  в  полной  мере  несет 
ответственность за воспитание нового поколения «Мәңгілік Ел». Задачей и основным содержанием 
деятельности  учителя  выступает  необходимость  постоянно  работать  над  тем,  чтобы  донести  до 
каждого  гражданина,  что  понятие  «казахстанский  народ»  выражает  единство  при  обязательном 
сохранении внутренних этнокультурных различий. 
В  системе  педагогического  образования  ведущим  приоритетом  выступает  качество 
подготовки  будущих  учителей.  Остро  стоит  вопрос  -  что  еще  необходимо  сделать,  чтобы  молодой 
выпускник в полной мере отвечал требованиям общества?  
Основой,  первостепенным  фактором  является  осознанный  выбор  молодыми  людьми  своей 
профессии,  гордость  за  выполняемую  работу.  Дух  человека,  как  говорил  великий  учений  В.И. 
Вернадский мощная, материально осязаемая сила. 
Для этого, в составе университета выделена новая структура  – педагогический институт, 
в  котором  объединены  специальности,  готовящие  учителей.  Возникает  закономерный  вопрос  – 
зачем.  Знаем,  что  наш  педагогический  институт,  имеющий  80-летнюю  историю,  не  раз 
реформировался. Сегодня многие задаются вопросов – не является ли создание новой структуры 
«пересадкой  музыкантов»,  как  в  басне  Крылова.  Приведет  ли  это  к  улучшению  в  подготовке 
учителей или только создаст новые проблемы? 
Мы  исходили  из  того,  что  в  духовной  среде  педагогического  вуза  существует 
профессиональная  и  ценностная  направленность,  ориентированность,  определённый  уровень 
амбиций,  формирующий  у  студентов  представления  об  их  профессиональном  предназначении,  их 
принадлежности  учительскому  жизненному  пути.  Носителями  этой  профессиональной 
направленности  выступают  выпускники  прошлых  лет,  преподавательский  состав,  студенты-
старшекурсники, имидж вуза в СМИ и у населения. Название очень много значит с точки зрения этой 
духовности.  Поэтому,  создание  педагогического  института  имеет  огромное  значение,  если  мы  не 
хотим  лишиться  притока  таких  учительских  кадров,  которые  осознают  свою  ответственность  за 
будущее казахстанского общества, ориентированы на работу именно в школе. 
Повышение  качества  образования  неразрывно  связано  с  вопросом  –  как  учить.  Одним  из 
путей решения этого вопроса является дуальное обучение, тесная связь теории и практики. Отмечу, 
что  и  сегодня  в  вузе  почти  30%  учебного  времени  отводится  на  организацию  педагогических 
практик.  Выделяются  серьезные  финансовые  средства  на  оплату  труда  школьных  работников  по 
руководству  практикой.  Так,  в  прошлом  учебном  году  на  оплату  учителям  и  классным 
руководителям за педагогическую практику отправлено более 18 миллионов тенге. Стоимость одного 
часа на оплату учителям составляет 1061 тенге.  
Вместе  с  тем,  усилия  вуза  и  учреждений  образования,  которые  являются  нашим  основным 
работодателем,  традиционно  расконцентрированы.  Для  преодоления  существующего  разрыва  мы 
внесли  предложение  городскому  отделу  образования  провести  аттестацию  среди  наиболее  лучших, 
подготовленных  к  руководству  педагогической  практикой  учителей  школ  города  и  региона,  с 
присвоением  статуса  «Учитель-наставник».  Эта  работа  будет  проводиться  отделом  образования 
совместно с университетом. Уверены,  в ходе аттестации мы сможем выявить лучших учителей школ 
города  и  региона,  которые  внесут  достойный  вклад  в  практическую  часть  подготовки  будущих 
специалистов.  Их    не  будет  много.  Но  именно  в  этом  случае  упор  делается  не  на  количество,  а 
качество. К ним мы могли бы направлять на педагогическую практику и педагогическую стажировку 
наших  студентов.  Университет  готов  рассмотреть  вопрос  о  повышении  оплаты  еще  на  20%  таким 
учителям за руководство педагогической практикой.  
Становление  духовности  Нации  будущего  непосредственно  связано  с  триединством  языков. 
Следует отметить, что впервые эта идея была озвучена Главой государства в 2006 году. «Казахстан, - 
отметил  Н.А.  Назарбаев,  -  должен  восприниматься  во  всем  мире  как  высокообразованная  страна, 
население которой пользуется тремя языками. Это: казахский язык – государственный язык, русский 
язык  –  как  язык  межнационального  общения  и  английский  язык  –  язык  успешной  интеграции  в 
глобальную экономику». 

22 
 
При  этом  особое  значение  имеет  государственный  язык  –  родной  язык  этноса,  давшего 
название  Казахстану.  «Государственный  язык  –  это  такой  же  символ,  как  Флаг,  Герб,  Гимн,  с 
которых  начинается  Родина.  И  он  призван  объединять  всех  граждан  страны»,  –  сказал  в  одном  из 
своих выступлений Елбасы. 
Учитывая  значимость  и приоритетность  государственного  языка,  в  текущем  учебном году  в 
университете  произошло  знаковое  событие  –  был  возрожден  факультет  казахского  языка  и 
литературы.  Факультет  готовит  специалистов  по  казахскому  языку  и  казахской  литературе, 
журналистике. Накопленные традиции и достижения позволили не только воссоздать факультет, но и 
расширить профиль ее деятельности.   
Вопрос  реализации  идеи  триединства  языков  очень  сложен.  С  целью  повышения  языковой 
компетенции  выпускников  педагогических  специальностей  с  текущего  учебного  года  открыто 
подготовительное  отделение  для  тех  студентов,  кто  будет  через  пять  лет  вести  занятия  по 
математике,  физике,  химии,  биологии  на  английском  языке.  На  основе  государственного 
образовательного  гранта  приняты  40  человек.  Уже  сегодня  осуществляется  учебный  процесс  в 
полиязычных  группах.  Можно  отметить,  что  сохраняя  традиции,  мы  открыты  для  современных 
новаций, готовы к приобщению к духовным ценностям других культур. 
Воспитание  нового  поколения  «Мәңгілік  Ел»  должно  основываться  на  привитии  молодежи 
консолидирующих ценностей казахстанского общества  - трудолюбии, честности, культе учености и 
образования,  гражданского  равенства,  светскости  и  толерантности.  Эти  непреходящие  ценности 
войдут в образ жизни каждого казахстанца благодаря деятельности учительского корпуса. Поэтому, в 
процессе  педагогического  образования  приоритетное  место  отводим  формированию  готовности  к 
воспитательной деятельности. Одним из направления этого становится воссоздание педагогических 
отрядов из числа студентов. 

жүктеу/скачать 4,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: