П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет87/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

ҮНДЕСІМ
ДЫБЫСТАР
ҮНДЕСІМ БЕЛГІЛЕР
ілгерінді
кеиінді
езулік
еріндік
П
Б
м
-
+
+
-
П 1 Б1
м 1
+
-
+
-
П°
Б°
м°
-
+
-
+
Пі°
Б’°
м>°
+
-
-
+
т
Д
н
-
+
+
-
Т'
Д'
н 1
+
-
+
-
•ро
д°
н°
-
+
-
+
үю
дш
Н 10
+
-
-
+
қ
ғ
ң
-
+
+
-
К
1
Г'
Ң'
+
-
+
-
қ° р
ң°
-
+
-
+
К1°
ріо
ҢШ
+
-
-
+
с
3
р
-
+
+
-
С
1
3'
Р'
+
-
+
-
с°

ро
-
+
-
+
С1°
3
І°
ріо
+
-
-
+
ш
ж
л
-
+
+
-
Ш' Ж'
Л
1
+
-
+
-
ш°
ж°
л°
-
+
-
+
Ш
10
Ж
10
ЛШ
+
-
-
+
й
-
+
+
-
й 1
+
-
+
-
й°
_
+
_
+
Й
10
+


+
у 


+
У' 



+
1 9 -к е с т е . Д а у ы ссы з д ы бы стар ды ң ү н д е с ім
б ел гіл ер ін ің ж ү й е с і
Осы жолмен озге де үндесім дыбыстарды 
озара салыстырып ш ығуға болады.
С оз деңгейінде жуан еріндік ж әне жуан 
езулік, сондай-ақ жіңішке еріндік және жіңішке 
езулік буындар іргелеседі (М: ҚО -РА , КҮ -Н Ә
т .б .). М ұ н ы ң озі қ а з а қ т іл ін д е г і ү н д есім
д ы б ы с т а р д ы ң т а р а л ы м ы н буы н ж ә н е с е з
деңгейінде боліп қарау керек екендігін көрсетеді. 
Ал, жуан және жіңішке үндесім дыбыстар буын 
деңгейінде де, сөз деңгейінде де бірге кездеспейді.
Кез келген екі үндесім дыбысты ң жасалым 
үлгісін бір-бірімен беттестіріп, өлардың өртақ 
және айырым белгілерін нақты көруге болады. 
О ртақ белгілер бір жасалым нүктенің үстінде 
бірін-бірі жауып (не тұстасып) жатады, ал айырым 
белгілер әр түрлі нүктенің үстінде жатады.
1. 
Екі ортақ белгісі бар үндесім дыбыстар. 
Е кі ү н д е с ім д ы б ы с т ы ң ж а с а л ы м ү л г іс ін
беттестіргенде екі бірдей жасалым нүктесі бір- 
бірім ен дәл келсе, он да олар о р та қ әуезді 
дыбыстар болады да, бір буынны ң құрамында 
кездесе береді.
ТЬІС сөзіндегі (буы ны ндағы ) Т ж әне С 
дауыссы здары ның жасалым үлгісін бір-бірімен 
беттестіргенде еріннің езу қалпы да (1-3), тілдің 
кей ін д і қ ал п ы да (8) б ір ін -б ір і ж ауы п тұр 
(23-сурет).
Т І С
б у ы н - с ө з ін д е г і 
Т 1 
ж ә н е
С 1 
дауыссы здары ның жасалым үлгісін бір-бірімен 
беттестіргенде еріннің езу қалпы (1-3) мен тілдің 
ілгерінді қалп ы (6) б ір ін -б ір і ж ауы п ж аты р 
(24-сурет).
Т Ұ С
б у ы н - с ө з ін д е г і 
Т° 
ж ә н е
С° 
дауыссы здары ның жасалым үлгісін бір-бірімен 
беттестіргенде еріннің еріндік қалпы (1-2) мен 
тілдің кейінді қалпы (8) бірін-бірі жауып жатыр 
(25-сурет).
Т Ү С
б у ы н - с о з ін д е г і Т 10 ж ә н е
С 10 
дауыссыздарының жасалым үлгісін бір-бірімен 
беттестіргенде еріннің еріндік қалпы (1-2) мен 
тілдің ілгерінді қалпы (6) бірін-бірі жауып тұр 
(26-сурет).
Сөнда өсы дыбыстар жұбының жасалу тәсілі 
өзара бөлек, ал екі жасалым белгісі бірдей болып 
шықты.


60


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет